CEZAEV ÖLÜMLER Doç. Dr. Nevzat ALKAN* G R fi nsanlar do arlar, büyürler ve ölürler. O nedenle insan n oldu u her yerde ölüm de vard r. Ancak cezaevlerinde meydana gelen ölümler her zaman üzerinde daha dikkatle durulan ve daha titizlikle araflt rmas yap - lan ölüm grubunu olufltururlar. Bunun çeflitli sebepleri söz konusudur. Bunlar aras nda; 1- Cezaevleri, suç ifllemifl bireylerin özgürlüklerinin ellerinden al nd - ve çeflitli k s tlamalara maruz b rak ld klar ortamlard r. Bu ortamlar n en önemli özelli i, mahkumun durumundan kamu otoritesinin sorumlu olmas d r. Durum böyle olunca da oluflan her ölüm olay nda, kamu otoritesinden bunun sebebini net bir biçimde ortaya konmas beklenir, 2- Cezaevleri kendine has dinamikleri bulunan ortamlard r. Bu ortamlarda suç ifllemifl bireylerin bir araya gelmesi her zaman potansiyel bir risk teflkil etmektedir, 3- Bu tür, özgürlüklerin k s tland ortamlarda insanlar n dayanma güçleri ve tahammül düzeyleri daha alt seviyelere inebilmektedir. Bu da ölümler üzerinde tetikleyici bir unsur olabilir. Say lan ve say labilecek daha birçok etken sebebiyle cezaevi ölümleri, adli t pta özel çal flma alanlar ndan bir tanesini oluflturmaktad r. Bu makalede cezaevinde meydana gelen ölümlerin ana dinamikleri ve Amerika Birleflik Devletleri (ABD) cezaevlerinde oluflmufl ölümler de erlendirme konusu yap lacakt r. Maalesef ülkemiz, henüz kendi cezaevlerinde meydana gelen ölümlerin bilimsel anlamda irdelenebilmekte oldu u bir durumda de ildir. Konuyla ilgili olarak elbette Adalet Bakanl na ba l Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlü ü nde ölüm say lar, sebepleri ve ölümler üzerindeki etkili faktörler hususunda bilgiler mevcuttur. Ancak söz konusu bilgi ve belgelere ulaflmak kolay de ildir. Uzun çabalardan sonra ulafl lsa dahi, ülkemizdeki ve dünyadaki ölüm araflt rmas sistemini bilen ve karfl laflt rma yapabilen bir profesyonel olarak söz konusu ve- (*) stanbul Üniversitesi, stanbul T p Fakültesi, Adli T p Anabilim Dal
2008 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 4 Y l 2007 rilere ulafl lmas n n elbette faydal olaca ve bir yerlerden bafllanmas gerekti i d fl nda- büyük bir fayda sa lamayaca n da de erlendirmekteyim. Ülkemizde cezaevi ölümleri ile ilgili bilgiler zaman zaman bas n yay n organlar na ç kan münferit haberlerden ibarettir. Elbette bu durum zaman içinde de iflecektir. Dile im söz konusu veri tabanlar n n ve araflt rma havuzlar n n bir an önce hayata geçmesi ve konunun profesyonellerince ifllenmesidir. AMER KA B RLEfi K DEVLETLER (ABD) ABD, nüfusu yaklafl k 300 milyon kifli olan, belirli konularda ba ms z statüde bulunan 50 ülke (eyalet) ve 1 federal yönetim topra ndan (District of Columbia, baflkent Washington burada yer almaktad r.) oluflmufl, resmi olarak 04 Temmuz 1776 y l nda kurulmufl bir devlettir. Söz konusu ülkenin uygulamalar her eyalet seviyesinde kendine has kurallar ve düzenlemeler içermektedir. Ancak yine de uygulamalar federal seviyede ya da baz ana konularda benzerlikler göstermektedir. ABD nde cezaevinde meydana gelen ölümlerin, kamuoyu taraf ndan izlenebilmesinin ve bu konuda sa l kl veri toplanabilmesinin ana sebebi fludur; ABD Kongresi (senato ve temsilciler meclisi) 2000 y l nda Cezaevlerinde Oluflan Ölümleri Raporlama Kanunu ad alt nda özel bir kanunu kabul etmifltir. Söz konusu kanun kongreye, May s 1999 y l nda sunulmufl, Temmuz 2000 de Temsilciler Meclisi nde kabul edilmifl, Ekim 2000 de senatodan geçmifl ve yine Ekim 2000 de ABD Baflkan taraf ndan imzalanarak yürürlü e sokulmufltur. Söz konusu kanuna göre eyalet cezaevlerinde ve yerel gözalt merkezlerinde meydana gelen tüm mahkum ve tutuklu ölümleri, özel olarak haz rlanm fl bir form vas tas ile ve 3 ayl k periyotlar ile, ABD Adalet Bakanl na bildirilmektedir. Yine bu kanun öncesinde yürürlükte bulunan ve 1994 y l nda kabul edilen, fiiddet Suçlar Kontrolünde Güvenlik Hizmetleri Kanunu nunda da benzer bir düzenleme bulunmaktad r. Yine daha öncesinde de ABD Adalet Bakanl - n n konuyla görevli birimleri söz konusu veri ve bilgileri derlemekte, bu veri ve bilgileri iflledikten sonra da kamuoyunun faydalanabilmesi maksad ile periyodik aral klarla (ortalama y lda bir kez) yay nlamakta idi. Ancak 2000 y l nda, söz konusu kanunun yürürlü e girmesi ile birlikte, konu ile ilgili bilgiler çok daha sistematize ve düzenli aral klarla toplanabilir, ifllenebilir ve yay nlanabilir hale gelmifltir. ABD DE CEZAEV S STEM ABD de cezaevleri çeflitli kategoriler alt nda s n fland r lmaktad r. Bunlar; Güvenlik seviyelerine göre; (eyaletler aras nda farkl seviyeler bulunmakla birlikte genel olarak); yüksek güvenlikli, güvenlikli, orta güvenlikli ve düflük güvenlikli gibi seviyelere ayr lmaktad r.
Cezaevi Ölümleri Doç. Dr. Nevzat Alkan 2009 Cezaevini iflleten birime ve cezaevinde bulunan mahkumlara göre; Eyalet cezaevleri (Eyalet yasalar na göre suç iflleyen tutuklu ve hükümlüler burada muhafaza edilmektedir.), Federal cezaevleri (Federal yasalara karfl suç iflleyenler bu merkezlerde muhafaza edilmektedir.), Askeri cezaevleri (Askeri suç iflleyenler bu merkezlerde muhafaza edilmektedir.) ve Yerel gözalt merkezleri (henüz yarg lama aflamas nda olan san klar ile cezas bir y l n alt nda hapis cezas n öngören san klar bu merkezlerde tutulmaktad r.) biçiminde dört ana kategoriye ayr lmaktad r. Yine ABD de cezaevleri özel sektör cezaevleri ve kamu cezaevleri olarak da s n fland r lmaktad r(1). ( Amerika Birleflik Devletleri nde Cezaevleri bafll nda ve söz konusu cezaevlerini ayr nt l olarak inceleyen bir makale haz rl k aflamas ndad r.) CEZAEVLER NDE MEYDANA GELEN ÖLÜMLER N SINIFLANDIRILMASI Cezaevlerinde meydana gelen ölümler flu biçimde s n fland r labilir; 1. Mahkumda mevcut olan hastal ktan dolay meydana gelen ölümler, 2. Mahkumun intihar etmesi, 3. Mahkumun cezaevinde bulunan di er kifliler taraf ndan öldürülmesi, 4. Mahkumun idam edilmesi. ABD EYALET CEZAEVLER NDE, MAHKUMDA MEVCUT B R HASTALIKTAN DOLAYI MEYDANA GELEN ÖLÜMLER 2001-2004 y llar aras nda eyalet cezaevlerinden, Adalet Bakanl na toplam 12.129 ölüm bildirimi yap lm flt r (2001: 2.878, 2002: 2.946, 2003: 3.167, 2004: 3.138). Bu say eyalet hapishanelerinde y l bafl na 100 bin mahkumdan 250 sinin çeflitli sebepler ile ölmesine karfl l k gelmektedir. Ölenlerin 11.645 i (%96) erkek, 484 ü (%4) bayan mahkumdur. Yine ölenlerin 5.898 i (%48.6) beyaz rk, 4.714 ü (%38.8) siyah rk, 1.285 i (%10.5) latin rk ve kalan da di er rklara mensuptur. Söz konusu 12.129 ölüm bildiriminin yaklafl k %89 u t bbi bir hastal k sonucu meydana gelmifltir. Kalan bildirimlerin ise %6 s intihar (2001:169, 2002:168, 2003:200, 2004:200=bu oran y lda 100 bin mahkumdan 15 inin intihar sonucu öldü ünü göstermektedir.) ve %2 si de cinayettir (2001:39, 2002:48, 2003:50, 2004:51=bu oran y lda 100 bin mahkumdan 4 ünün cinayet sonucu öldü ünü göstermektedir.). Kalan %1 ise alkol/uyuflturucu madde zehirlenmesi (2001:36, 2002:37, 2003:23, 2004:23= bu oran y lda 100 bin mahkumdan 2 sinin alkol/uyuflturucu madde zehirlenmesi sonucu öldü ünü göstermektedir.), %1 ise kazalard r. Kalan %1 mahkumun ölümünde ise ölüm sebebi belirlenememifltir. Yine 2001-2004 dö-
2010 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 4 Y l 2007 neminde ölüm bildirimi yap lan 12.129 mahkuma ilave olarak 258 eyalet cezaevi mahkumu da idam edilmifltir (2). Bu dönemde eyalet cezaevlerinde meydana gelen t bbi içerikli ölümlerden; %27 si kalp hastal, %23 kanser, %10 karaci er hastal, %7 AIDS ve kalan da intihar, akci er hastal, beyin damar hastal, infeksiyon, zatürre ve sindirim sistemi hastal neticesinde meydana gelmifltir. Yine söz konusu ölen mahkumlar n cezaevine girdiklerinde belirtilen hastal klara sahip olma oranlar ortalama olarak, %68 olarak belirlenmifltir. Söz konusu oran AIDS hastal yönünden %94 e, karaci er hastal yönünden ise %88 e ulaflmaktad r. Ölüm oran yaflla birlikte belirgin olarak art fl göstermektedir. %65 ölüm, 45 yafl ve üzerinde meydana gelmifltir. 55 yafl ve üzerinde ölüm oran 100 binde 1.973 iken, 45-54 yafl aras nda 100 binde 566 ve 35-44 yafl aras nda ise 100 binde 177 dir. Yine t bbi hastal k ile yafl aras nda, çok yo un bir paralellik mevcut ise de (yafl artt kça kalp hastal, kanser vs. di er t bbi sebeplerden ölüm say - lar artmaktad r.) mahkumlarda intihar etme oran her yafl grubunda (100 bin mahkumda 15 ölüm ile) hemen hemen eflit oranda görülmektedir. Ölümlerin %94.5 inde mahkumun hastal ile ilgili t bbi bir müdahale söz konusudur. %93 ünde ise mahkum ilaç imkan ndan faydalanm flt r. Eyalet cezaevinde ölen erkek mahkumlar n say s bayanlardan oransal olarak- %72 daha fazlad r. Bu dönemde eyalet cezaevinde bulunan erkek mahkumlarda ölüm oran 100 binde 257 iken, bayan mahkumlarda 100 binde 149 dur. Cezaevinde bulunan mahkumlar n ölüm oranlar, cezaevi d fl ndaki popülasyonun ölüm oran na göre %19 daha az bir oran göstermektedir. Yine cezaevinde daha az ölüm oran, siyah rk için %57 lik daha az bir oran göstermektedir. ABD eyalet cezaevlerinde ölen beyaz rk, siyah rk ve latin rk karfl laflt rmas nda; beyaz rk mensuplar nda ölüm oranlar n n 100 binde 343, siyah ve latin rk mensuplar nda ise efl olarak- 100 binde 206 d r. Kanser, eyalet cezaevindeki mahkumlar için önemli bir ölüm sebebidir. Kanserden ölüm oran, erkek mahkumlar için 100 binde 60, bayan mahkumlar için ise, 100 binde 27 dir. Önde gelen kanser tipleri ise s ras ile; akci er, karaci er, ba rsak, pankreas kanserleri, lenfoma, prostat ve kan kanseri olarak görülmektedir (2). 2001-2004 döneminde eyalet cezaevlerinde hayat n kaybeden 12.129 mahkumdan 1.582 si Texas eyaletinde, 1.306 s California eyaletinde, 813 ü Florida eyaletinde, 712 si New York eyaletinde ve 558 i de Pennsylvania eyaletinde hayat n kaybetmifltir. Ancak elbette söz konusu rakamlar, belirtilen eyalet cezaevlerinde daha fazla mahkum bulunmas ndan dolay yükseklik arz etmektedir. 100 bin mahkumda ölen mahkum say s olarak de erlendirildi inde ise durumu en kötü olan eyaletler; Louisiana (388), Tennessee (344) ve Pennsylvania (328) d r. Durumu en iyi olan eyaletler ise; Vermont (108), Alaska (111) ve Idaho (111) dur (2).
Cezaevi Ölümleri Doç. Dr. Nevzat Alkan 2011 ABD EYALET CEZAEVLER NDE VE YEREL GÖZALTI MERKEZLE- R NDE MEYDANA GELEN NT HAR VE C NAYET SONUCU ÖLÜMLER ABD eyaletlerinde, yerel gözalt merkezlerindeki intihar oranlar 1983 y l ndan bu yana sürekli azalma göstermektedir. 1983 y l nda 100 bin mahkumda 129 olan intihar oran, sonras nda sürekli azalarak, 1993 te 100 binde 54 e ve 2002 y l nda da 100 binde 47 ye gerilemifltir. 1983 y - l nda, yerel gözalt merkezlerindeki ana ölüm sebebi intihar iken (ki bu merkezlerdeki ölümlerin %56 s ) 2002 de bu oran %32 ye düflerek, ana ölüm sebebi olarak t bbi hastal klar (%52) öne ç km flt r. Benzer olarak eyalet cezaevlerinde de intihar oranlar 1980 y l nda 100 binde 34 iken, 1990 da 100 binde 16 ve 2002 de de 100 binde 14 e gerilemifltir (3). Eyalet cezaevlerindeki cinayet oranlar da, 1980 y l nda 100 bin mahkumda 54 iken, 1990 y l nda 100 bin mahkumda 8 e, 2002 y l nda ise 4 e gerilemifltir. Yerel gözalt merkezlerindeki cinayet oranlar ise 1983 y l nda 100 binde 5 iken, 2002 y l nda 100 binde 3 e gerilemifltir. 2000 ve 2001 y llar nda eyalet cezaevlerinde ölen toplam mahkum say s 5.815 tir. Bu mahkumlar n 337 si (%5.7) intihar, 87 si (%1.5) ise cinayet sonucunda hayatlar n kaybetmifllerdir (bu dönemde eyalet cezaevlerinde toplam ölümler içerisinde intihar ve cinayet oran %7.2 dir.). Bu say lar y lda 100 bin mahkumdan 244 ünün eyalet cezaevlerinde hayat - n kaybetmesine, 100 binde 14 mahkumun ise intihar ile ve 100 binde 4 mahkumun ise cinayet sonucunda hayat n kaybetmesine karfl l k gelmektedir. Eyalet cezaevlerinde intihar n görülmekte oldu u en s k yafl grubu 18 yafl alt olup, oran 100 bin mahkumda 52 dir. Yine intihar beyaz rkta 100 binde 22, siyah rkta 100 binde 8 ve latin rkta da 100 binde 18 oran nda görülmektedir. Erkeklerde intihar oran 100 binde 14, bayanlarda ise 100 binde 10 dur (3). 2000-2002 y llar n kapsayan dönemde, ABD nin 50 en büyük kapasiteli yerel gözalt merkezlerinde ise hayat n kaybeden toplam kifli say s 1.037 dir. Söz konusu 50 merkezde ölüm oran 100 binde 167, di er kalan tüm yerel gözalt merkezlerinde ölüm oran ise 100 binde 140 t r. Yerel gözalt merkezlerindeki say ya müfltereken bak ld nda ise oran 100 binde 147 dir. Bu 50 merkezde hayat n kaybedenlerden 180 i (%17.3) intiharla hayatlar n kaybetmifltir. statistikler, söz konusu yerel gözalt merkezlerindeki mahkum kapasitesi azald kça, intihar oranlar n n artmakta oldu unu göstermektedir. 2002 y l nda, mahkum kapasitesi 50 ve daha alt olan merkezlerde intihar oran 100 binde 177, mahkum kapasitesi 250 ile 500 aras olanlarda 100 binde 53 ve mahkum kapasitesi 2000 ve daha fazla olanlarda ise 100 binde 32 dir. Yine yerel gözalt merkezleri yönünden intihar oran 100 binde 48, cinayet oran ise 100 binde 3 tür. ntihar en s k 18 yafl alt ndaki tutuklularda görülmektedir ve oran da 100 binde 101 dir. Yine intihar beyaz rkta 100 binde 96, siyah rk-
2012 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 4 Y l 2007 ta 100 binde 16 ve latin rkta ise 100 binde 30 oran nda görülmektedir. Erkeklerde intihar oran 100 binde 50, bayanlarda ise 100 binde 32 dir. Yerel gözalt merkezlerinde fliddet suçlar san klar, fliddet içermeyen suç san klar na k yasla daha çok intihar etmektedirler (100 binde 92 ye karfl n 100 binde 31.) Yine fliddet suçlar içerisinde de en s k intihar eden san k kategorisi, çocuk kaç rma suçlar na kar flanlard r (100 binde 275). Bu oran tecavüz san klar (100 binde 252) ve cinayet san klar (100 binde 182) izlemektedir. 2000-2002 y llar n kapsayan dönemde, yerel gözalt merkezlerinde intihar edenlerin intihar ettikleri sürenin da l mlar incelendi inde; %25 i ilk gün, %25 i 2-7. gün, %16 s 8-30. gün, %24 ü 31-180. gün ve %10 u da 181 gün ve daha sonras nda intihar etmifllerdir. Erkekler için ortalama intihar günü, tutukland ktan sonra ki 10. gün iken, bayanlar için bu süre 4. gündür. Yerel gözalt merkezlerinde beyaz rk mensuplar ortalama 9. gün, siyah rk mensuplar 6. gün ve Latin rk mensuplar ise 23. günde intihar etmektedirler. 2001-2002 y llar n kapsayan dönemde, eyalet hapishanelerinde intihar edenlerin intihar ettikleri sürenin da l mlar incelendi inde; %7 si ilk bir ay içinde, %15 i 1-6. ay, %13 ü 6 ay-1 y l içinde intihar ettikleri ortaya ç kmaktad r. Kalan intiharlar için ise, kalan zaman grubu eflit da l m göstermektedir. Eyalet cezaevlerinde intihar zaman, erkekler için ortalama 30. ay, bayanlar için ise ortalama 29. aydad r. Eyalet cezaevlerinde beyaz rk mensuplar ortalama 21. ayda, siyah rk mensuplar ortalama 40. ayda ve Latin rk mensuplar ise ortalama 49. ayda intihar etmektedirler. ntihar yeri olarak, yerel gözalt merkezlerinde %80, eyalet cezaevlerinde ise %87 oran nda, flahs n müstakil hücresi kullan lmaktad r. ntihar zaman ise, gerek yerel gözalt merkezler için ve gerekse de eyalet cezaevleri için herhangi bir özellik göstermemektedir (3). Söz konusu intihar olaylar nda göze çarpan di er bir nokta yerel gözalt merkezlerinde intihar edenlerin %94 üne, eyalet cezaevlerinde intihar edenlerin ise %89 una bu konuda özel e itim alm fl (adli t p uzman ) profesyoneller taraf ndan otopsi ifllemi tatbik edilmesidir. Ülkemizde otopsi ifllemi konusu da problemli bir konu olarak sürüp gitmektedir (4,5). Yerel gözalt merkezlerinde tutuklular n cinayete maruz kald klar ortalama süre ise 29. gündür. Eyalet cezaevlerinde ise bu süre 44. ayd r. Eyalet cezaevlerinde cinayet yeri olarak %60 olguda mahkumun hücresi, %30 olguda ise cezaevinin ortak alanlar d r. ABD nde genel toplumda cinayet oran 100 binde 6, intihar oran ise 100 binde 9 dur. Halbuki yerel gözalt merkezlerinde cinayet oran 100 binde 3, intihar oran ise 100 binde 47 dir. Yine eyalet cezaevlerinde cinayet oran 100 binde 4, intihar oran ise 100 binde 14 tür. 2002 y l na göre, ABD toplumunun %51 i bayan, %81 i beyaz, %22 si ise 55 yafl ve
Cezaevi Ölümleri Doç. Dr. Nevzat Alkan 2013 üzeridir. Halbuki eyalet cezaevlerinde bu oranlar bayan %6, beyaz %50 ve 55 yafl ve üzeri ise %4 fleklindedir. ABD DE DAM CEZASI 2005 y l sonu itibari ABD nin 38 eyaletinde, federal ceza yarg lamas sistemi içinde ve askeri yarg lama sisteminde ölüm cezas bulunmaktad r. ABD de 1930-2006 y llar aras nda 4.863 mahkum idam edilmifltir. ABD de idam cezas uygulamas, federal yüksek mahkemenin kararlar do rultusunda 1967-1976 y llar aras nda yürürlükten kald r lm fl, ancak daha sonras nda idam cezas, baz eyaletlerde yeniden yasall k kazanm flt r. Yine ABD de 1977-2005 y llar aras nda infaz gerçeklefltirilen idam karar say s 1.004 tür. 2005 y l içerisinde idam cezas tatbik edilen mahkum say s 60 olup, 2006 y l nda bu say 53 tür. 31.12.2005 günü itibari ile ABD cezaevlerinde ölüm cezas karar verilmifl ve idam cezas n n infaz n bekleyen 3.254 mahkum bulunmaktad r. Yine 2005 y l içerisinde 24 eyaletten ve federal yarg lama sisteminden toplam 128 yeni idam karar ç km flt r. ABD de 1977 ile 2005 y llar aras nda toplam 7.320 mahkum idam cezas alm flt r. Bu mahkumlar n %14 ü idam edilmifl, %4 ü cezaevinde iken di er sebepler ile ölmüfl, %37 sinin ise idam cezalar baflka cezalara çevrilmifltir. Yine ABD de 1977 ile 2005 y llar aras nda infaz gerçeklefltirilen 1.004 idamdan 836 s (%83) zehirli i ne yöntemi ile tatbik edilmifltir. ABD yasalar na göre, günümüzde, de iflik eyaletlerde uygulanmakta olan, 5 tür ölüm cezas infaz yöntemi söz konusudur. Bunlar; 1- Zehirli i ne, 2- Elektrikli sandalye, 3- Gaz odas, 4- As ve 5- Kurfluna dizmedir (6-9). ÜLKEM ZDE DURUM Ülkemiz cezaevlerinde de elbette zaman zaman ölümler meydana gelmektedir. Bu bazen ölüm oruçlar biçiminde, bazen organize suç örgüt üyelerinin cezaevi içerisinde hesaplaflmalar biçiminde, bazen mahkumlar n kendi aralar nda ç kan çat flmalardan ve bazen de mahkumlar n sahip olduklar hastal klar n neticesinde oluflmaktad r (10). Ülkemizde gözalt ve cezaevinde meydana gelen ölümler ile ilgili yetersiz de olsa- zaman zaman çeflitli adli t p çal flanlar yay nlar yapmaktad r. Ancak söz konusu çal flmalar ülkenin tamam hakk nda de il, o bölgede, kendi adli t p birimlerine yans yan olgular n yay nlanmas biçiminde olmaktad r (11-13). Bunun sebebi yaz n n bafl nda belirtilen, ülkemizde bu tür verilere ulaflmadaki güçlüktür. Ülkemiz genelinde tüm cezaevlerinde meydana gelen ölüm olaylar n n say s n ve sebeplerini ortaya koyan bir rapor söz konusu de ildir. Bu konuda ki çal flmalar öncelikle Adalet Bakanl - na ba l görev yapan Adli Sicil ve statistik Genel Müdürlü ü ile Türkiye statistik Kurumu gerçeklefltirmelidirler. Sonuç olarak flu söylenebilir; Ülkemiz bilim çal flanlar ve bürokratik mekanizmalar, bu yaz konusu ve di er benzer konulardaki verileri orta-
2014 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 81 Say : 4 Y l 2007 ya koymal ve bu veriler üzerinden çal flmalar gerçeklefltirilerek, veriler ifllenmelidir. Bu verilerin ifllenmesi ile ve yurtd fl dünya örneklerinin de de- erlendirilmesi ile ülkemiz için en uygun modeller ortaya konabilir. Biz de ülke olarak ancak bu biçimde geliflmifl ülkeler seviyesini yakalayabiliriz. KAYNAKLAR Alkan N. Özel Sektör Cezaevleri. stanbul Barosu Dergisi. 2005; 79(2). 436. Mumola CJ. Medical Causes of Death in State Prisons; 2001-2004. Bureau of Justice Statistics Data Brief. January 2007. 1-12. Mumola CJ. Suicide and homicide in State Prisons and local jails. Bureau of Justice Statistics Special Report. August 2005. 1-12. Alkan N, Sözen fi. Amerika Birleflik Devletleri ile Ülkemizin Adli T p E itimi ve Uygulamalar n n Karfl laflt r lmas. Ulusal Travma Dergisi. 2000; 6; 1-6. Alkan N. Amerika Birleflik Devletleri nde Ölüm Araflt rmas Ofisleri ve Ülkemiz Aç s ndan De erlendirme. T p Eti i ve T p Hukuku Bülteni nin Temmuz 2007 say s nda bas lmak üzere kabul edilmifltir. Alkan N. Amerika Birleflik Devletlerinde Ölüm Cezalar. Adli Bilimciler Derne i taraf ndan yay nlanmakta olan Adli Psikiyatri Dergisi nin Temmuz 2007 say s nda yay nlanmak üzere kabul edilmifltir. Snell TL. Capital Punishment, 2005. Bureau of Justice Statistics Bulletin. December 2006. 1-17. Facts about the death penalty. The Publication of Death Penalty Information Center. 16 July 2007. 1-4. The Death Penalty in 2006: Year End Report. The Publication of Death Penalty Information Center. December 2006. 1-8. Alkan N, Pektafl H, Baydar ÇL. HIV/AIDS Yay l m nda Gözard Edilen Mekanlar: Cezaevleri. HIV/AIDS. 2002; 5; 68-76. Hilal A, Meral D, Gülmen MK, Çekin N. Çukurova Bölgesindeki Gözalt ve Cezaevi Ölümleri. Türkiye Klinikleri Adli T p Dergisi. 2006; 3(2): 43-46. Türkmen N, Çoltu A, Kan. Bursa da Otopsisi Yap lan Gözalt ve Cezaevi Ölümleri. Uluda Üniversitesi T p Fakültesi Dergisi. 2005; 31(3): 159-162. Çal flkan D, Özdemir O, Ocaktan E. Cezaevi Sa l. Sa l k ve Toplum. 2005; 15(2); 3-10.