TÜRK ANNELERİNİN KOLOSTRUM YAĞ ASİDİ KOMPOZİSYONU Ayşe OGAN(*), Refiye YANARDAĞ(**), Nesrin EMEKLi(*), BAPÇUM(**) Ayfer (*) Marmara Onlu., Diş Hekimliği Fak.Biokimya Bilimdalı Nişantaşı-İstanbul-Türkiye ( ) İ. Ö.Mûh.Fak.Kimya JBöîümü, Biokimya Anabiiim Dalı Avcılar-tstanbıd-Törkiye COLOSTRUM FATTY ACID COMPOSITION OF TURKISH WOMEN SUMMARY Fatty acid composition o f colostrum o f Turkish women was determined by GLC. Milk o f Turkish women contained significantly higher percentages of 8:0, 10:0, 12:0, 18:2, 20:4 and 22:1 and lower percentages of 16:0, 16:1 and 18:1 compared to milk o f women taking western diets. The pufarsfa ratio is 0.76. Increased percentages o f medium chain SFA and polyunsaturated fatty acids and analysis o f Turkish diet indicated high carbohydrate and polyunsaturated fatty acid intake. Also increased percentages o f medium chain SFA suggested increased mammaiy gland synthesis. ÖZET Bu çalışmada, Türk annelerinin kolostrum yağ asidi kompozisyonu, gaz kromatograflsi ile tayin edildi. Alman ve Amerikan annelerinin sütlerine göre, Türk annelerinin sütlerinde 8:0, 10:0, 12:0, 18:2, 20:4 ve 22:1 yağ asidi yüzdelerinin fazla, 16:0, 16:1 ve 18:1 yağ asldleri yüzdelerinin ise az olduğu görüldü. PoÜ doymamış yağ asidi: doymuş yağ asidi oranı 0.76 bulundu. Polidoymamış yağ asldlerinln artmış olması Türk diyetinde çok miktarda polidoymamiş yağ asidi içeren yağ tüketildlğinlde, orta zincirli doymuş yağ asidlerinin miktarının artmış olmasıda, meme bezlerinde bu yağ asidlerinin sentezinin fazla miktarda yapıldığım ve karbonhidrat tüketiminin fazla olduğunu düşündürmektedir. GİRİŞ Bebekler için en iyi besinin anne sütü olduğu bilindiğinden son yıllarda anne sütü ile beslenmeye eğilim artmaktadır. Süt lipidlerinin Önemli bir bileşeni olan yağ asidleri diyetden, yağ depoianndan ve meme bezlerinde meydana gelen üretimden kaynaklanır(l-4). Meme bezleri 10-14 karbonlu yağ asidlerini sentezleyebilir, fakat 16 ve daha uzun zincirli yağ asidleri ise meme bezlerinde sentezlenmeyip annenin plazma liplerinden sağlanır(5,6). İnsan organizmasında, polidoymamiş yağ asidleri ayrı bir önem taşımakta olup, bu yağ asidleri hücre ve özellikle sinir sisteminin gelişiminde, prostaglandlnlerin 261
sentezinde önemli rol oynamaktadır! 1,7,8). Lipidler sütün en değişken bileşenidir, gün içinde, emzirme sırasında oldukça farklılık gösterirler. Lipidlerdeki yağ asidleri kompozisyonu ise kolayca değişmeyip annenin aldığı diyete ve tükettiği yağın cinsine bağlı olarak değişmektedir. Toplumlann diyeti ve yağ alışkanlığı sütteki yağ asidi kompozisyonuna yansımaktadır(9,10}. DENEL BÖLÜM Süt örnekleri miyadmda doğum yapan gönüllü annelerden doğumu takip eden 2 ve 3üncü günlerde lipid miktarının en fazla olduğu bildirilen saat 10.00-11.00 arası her 2 memeden elektrikli pompa ile alm dı(ll,12) ve 2 memenin sütü hemen birleştirildi. Annelere kullandığı yağ türü sorularak, diyetindeki yağ türü değerlendirildi. Dondurma, çözme ve -20 C de saklama lipolize neden olduğundan sütler derhal modifiye Bleigh ve Dyer metoduna göre ekstrakte edildi(13). Yağ Asidi erinin Analizi Ekstrakte edilen yağ asidleri metil esterlerine çevrilerek(14) FİD dedektörü içeren 1400 Varian Aerograph gaz kromatograflsi cihazı ile analiz edildi. Analiz için 2 kolon kullanıldı. Birinci kolon 6 feet uzunluğunda, 1 /8 İnch Çapında paslanmaz çelikten 80/100 chromosorb WAW, üzerinde %15 OV-275 ile doldurulmuştur. 2inci kolon 2 feet uzunluğunda, 1/8 inch çapında paslanmaz çelikten 80/100 supelcoport üzerinde %10 DEGS İle doldurulmuştur. DEGS kolonunda 175 Cde izotermal, OV-275 kolonunda 100~>200 C dakikada 2 C arttırılarak programlı olarak çalışıldı. Her 2 kolon ile çalışmada enjeksiyon temperatürü 200 C, dedektör temperatürü 220 Cde tutulmuş ve azot hızı sıra ile 40mi, 20ml/dak olacak şekilde ayarlanmıştır. Pikler Camag 4270 disc integratör sistemi ile ölçülmüş ve yağ asidi bileşenleri % ağırlık olarak verilmiştir. Esterlerin gaz kromatografisi ile analizi sonucu Çıkan pikler, standartların verdiği piklerle kıyaslanarak değerlendirildi. Bulgular Tablo İde Türk annelerinin kolostrum yağ asidi kompozisyonu, Tablo 2de ise annelerin diyetindeki yağ türlerinin değerlendirilmesi görülmektedir, Ayçiçek yağı bazlı beslenen anneler grubun %90.5 unu oluşturmaktadır. Tablo l.türk annelerinin doymuş ve doymamış yağ asidi kompozisyonu Yağ Asidleri Doymuş Yağ Asidleri % Ağırlık n -2 1 Yağ A. Doymamış Y.Asidlerl % Ağırlık n= 2 1 6 : 0 1.77*2.79 16:1 2.68*2.57 8 : 0 1.74*2.25 18:1 29.54+13.36 1 0 : 0 2.88±3.14 18:2 17.42±7.21 1 2 : 0 3.61*3.32 18:3 1.52*1.83 14:0 4.39*2.85 2 0 : 1 Eser 15:0 Eser 2 0 : 2 1.93*1.53 16:0 18.51+6.80 20:3. 3.51 ±3.39 18:0 3.72±3.23 20:4. 3.53*3.49 2 2 : 1 10.86*6.89 262
Tablo 2.Sütlerini aldığımız 21 annenin tükettiği yağ türleri Yağ Türleri Ayçiçek yağı bazlı margarin* Ayçiçek sıvı yağ+çok az tereyağ Ayçiçek yağı bazlı margarin+zeytin yağ +ayçiçek sıvı yağ+çok az tereyağ n (Anne Sayısı) 14 5 Sadece tereyağ 2 Doymuş yağ asidleri, kolostrumun toplam yağ asidierinin %37.22sini, doymamış yağ asidleri ise %65.66 sini oluşturmaktadır. Yağ asidierinin çoğunluğu çift karbon sayılı olmasına rağmen, eser miktarda 15:0 yağ asidine rastlanmıştır. Orta zincirli doymuş yağ asidleri 10:0, 12:0 ve 14:0 toplam yağ asidierinin %11.28 ini oluşturmaktadır. TARTIŞMA Sütteki lipid miktan gün içinde ve emziraıe sırasında oldukça farklılıklar göstermesine rağmen, yağ asidi kompozisyonu çok kolay değişmemektedir{l,9.10). Süt yağ asidi kompozisyonu diyete, alman yağların cinsine, miktarına, laktasyonun evresine göre değişmektedir(l,4,ll). Türk annelerinin kolostrum yağ asidi kompozisyonu birkaç yağ asidi dışında Alman ve Amerikalı annelerin sütlerinden oldukça farklılık göstermektedir(l 1,12). Tablo 3de görüldüğü gibi Türk annelerinde, orta zicirli yağ asidleri 8:0, 10:0, 12:0, esansiyel yağ asidleri 18:2, 20:4 ve 22:1 yüzdeleri yüksek, 16:0, 16:1, 18:0 ve 18:1 yüzdeleri düşüktür. Türk diyetine ilişkin veriler alman kalorinin %64 ünü karbonhidratların, %23.69 unu yağların, % 12.31 ini proteinlerin karşıladığını göstermektedir{15). Mevcut İstatistiklere göre Amerikalının diyetinde total kalorinin %46 sı karbonhidratlardan, %42 si yağdan ve %12 si proteinlerden sağlanmaktadır! 16). Yüksek oranda karbonhidrat ile beslenme 10:0, 12:0 yağ asidierinin artışına, 18:0 ve 18:1 yağ asidierinin düşmesine neden oimaktadır(l,7). Diyetle alınan karbonhidratın, meme bezlerinde orta zincirli yağ asidierinin sentezini arttırdığı ve yine diyetle alman 18:2 nin ise, bu yağ asidinin sütteki miktarım etkilediği bildirilmiştir(2,5,7,17). Bulgularımıza göre polidoymamış yağ asidleri yüzdesinin doymuş yağ asidleri yüzdesine oranı 0.76 dır. Sütlerini aldığımız annelerin %90.5u polidoymamış yağ asidi içeren ayçiçek yağı bazlı margarin ve ayçiçek sıvı yağı tükettikleri de tespit edilmiştir. Türk annelerinin sütlerinde 18:2 linoleik asid miktarının artması, ayçiçek yağı aliminin yüksek olmasına bağlanabilir. Kültürel ve bölgesel olarak da sütteki yağ asidi kompozisyonunun farklılık gösterdiği bildirilmiştir. Read ve arkadaşları(l8), dört etnik grupta (TanzanyalI, Ürdünlü, Bedevi ve Lübnanlı) süt yağ asidi kompozisyonunu İncelemişler ve bu gruplardaki kadınların diyetlerinin birbirinden oldukça farklı olduğunu görmüşlerdir. Kalorisinin çoğunluğunu karbonhidratlardan elde edilen Bedevi ve TanzanyalI kadınların sütlerinde doymuş yağ asidleri oldukça fazla iken, doymamış yağ asidleri ile daha çok beslenen Ürdünlü ve Lübnanlı kadınların sütlerinde doymamış yağ 263
Tablo 3. Alman ve Amerikalı annelerin kolostrum yağ asidi kompozisyonu (6,9,10) ile bulgularımızın karşılaştınlması. Y a g Asidi Türk n =2 l(ort) Doymuş Yağ Asidleri % Ağırlık Vag Alm an Amerikan Amerikan Asidi n=14(ortj n=89(ortj n=6(ort) Türk n=21{ort) Döymamış Yag Asidleri % Agırîık Aimart Am erikan n=l4(o R T} n=89(ort) Am erikan n=6(or3} 6:0 1.77-0.08-14:1-0.64 0.30-8:0 1.74-0.04-16:1 2.68 4.12 3;92 4.3 10:0 2.88 0.38 0,4-17:1 0.19 0.51-12:0 3.6 î 2.93 2.41 2.6 18:1 29.54 37.76 37.18 39.5 13:0 - - 0.03-18:2 17.42 10.30 7.82 12.1 14:0 4.99 5.26 5.09 5.6 18:3 1.52 1.37 0.34 1.2 15:0 eser 0.10 0.44-20:1 eser 1.37 1.17 1.3 16:0 18.51 25.66 24.47 23.4 20:2 1.93 0.65 0.65 0.6 17:0. - 0,64-20:3 3.51 0.35 0.49 0.5. 18:0 3.72 8.44 8.24 7.1 20:4 3.53 0,55 0.71 0.8 20:0 - - 0.71-20:5-0.43 0.43-22:0 - - 0.24-22:1 10.86 0.20 0.08-24:0-0.19 0.31-22:4 * 0.15 0.04. 22:5 * 0.13 0.35-22:6-0.21 0.64 1.0 asidleri daha fazla yüzdeye sahiptir. Borschel ve ark.{5)da Mısırlı annelerin sütleri ile Amerikalı annelerin sütlerinin yağ asidi kompozisyonunu karşılaşürmış ve Mısırlı kadınların sütlerinde 18:2 yağ asidi yüzdesi Amerikalı annelere göre yüksek, 16:0 ve 18:1 ise düşük bulunmuştur. Düşük sosyoekonomik düzeydeki kadınların 18:1 yağ asidi yüzdesinin düşük, 18:2 ve 18:3 yüzdesinin yüksek olduğu bildirilmiştir(19). Bizim olgularımızda da 18:2 yağ asidi yüzdesi yüksektir, gerçi biz anneleri gelir düzeyine göre ayırmadık, çünkü toplumumuzda kolestrol korkusundan ve medyadan etkilenerek yüksek sosyoekonomik düzeydeki kadınlar da artık polidoymamış yağ asidleri. İçeren yağlar tüketmektedir, dolayısı ile olguların kullandıkları yağlara göre düşük ya da yüksek sosyoekonomik düzeyde olup olmadığım söylemek güçdür. Ayrıca toplumumuzda bizimde gözlemlerimize göre zeytinyağı tüketim alışkanlığı özellikle doğu kökenli ailelerde fazla yerleşmemişdir. Tablo 2de görüldüğü gibi sadece 5 anne diğer yağların yanısıra zeytinyağı tüketmektedir. Buna bağlı olarak 18:1 yüzdesini düşük bulduk. Zeytinyağının diğer yağlara göre pahalı olması da diğer bir etken olabilir. Esansiyel yağ asidleri {18:2, 18:3 ve 20:4) bebeklerin beslenmesinde hayati önem taşımasına rağmen 18:2 yüzdesi toplam yağ asidi İçinde %18in üzerinde ise aşın peroksidasyon oluşacak ve E vitaminine gereksinim artacakdır(20,21). 18:2nin yüksek olduğu mısır ve ayçiçek yağına E vitamini takviyesi gerekebilir. E vitaminine gereksinim ne kadardır, bunun ne kadan süte transfer olabilmektedir, bunlar henüz açıklığa kavuşmuş konular değildir. Ayrıca sütteki 18:2 miktarının artışına bağlı olarak bebeklerin plazma kolesterol seviyesinin düştüğü bildirilmiştir(22,23). Aynı şekilde ticari mamalarda da 18:2 miktan arttırılmaktadır, fakat plazma kolesterolünü azaltmanın, bebeğin ilerki hayatında etkisi henüz tam olarak açıklanmış değildir(23,24). Sonuçlarımız literatür ^ilgisi ışığında değerlendirildiğinde Türk 264 I
annelerinin sütlerinde beslenme alışkanlığına bağlı olarak polidoymamış yağ asidi yüzdesi yüksektir. Alman annelerinde 0.32 olan P/S oranı, bizim annelerimizde 0.76dır. özellikle polidoymamışlardan 18:2 yüzdesi bizim annelerimizde %I7.42dir. Bu değer peroksidasyon sınırına yakın olmakla beraber bu sınırı aşmamışdır. Yüksek oranda, polidoymamış yağ asidi içeren anne sütü ile beslenen bebeklerdeki kolesterol metabolizmasının ne derece etkileneceğine dair çalışmalar henüz yeterli değildir. KAYNAKLAR 1. R, G. Jensen, M. M, Hargerty and E. K. Me Mahen, " Lipids of human milk and infant formulas; A review", Am.J Clin. Nutr., 31 (1978) 990-1016. 2. C. J. Lammi Keefe and R. G. Jensen, Lipids in human milk ", J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr., 3 (1984) 172-198. 3. R. G. Jensen, A. M. Ferris, C. J. Lammi Keefe and R. A. Henderson. " Daiiy Foods. Lipids bovine and human milks J. Dairy Sclen.. 73 (1990)223-240. 4. P. Pierse, J. V. Aerde and M. T. Clandinin, Nutritional value of human milk, Prog, in food and Nutr. Sclen., 12 (1988) 421-427. 5. M. Borschel, R. G. Elkin, A. Kirksey, J. A- Story, O. Galal, G. G. Harrison and N. W. Jerome, "Fatly acid composition of mature human milk of Egyptian and American women", Am. J. Clin. Nutr., 44 (3) (1986) 330-335. 6. G. Harzer, M. Haug, 1. Dietrich and P. R. Gentner," Changing patterns of human milk lipids in the course of the lactation and during the day", Am.J. Clin. Nutr., 37(1983) 612-621. 7. J. E. Chappel, M. T. Clandinin. M. A. Mcvey and G. W. Change, " Fatty acid content of human milk. Physiologic significance and artifactual Determinants ". Lipids, 20(1985) 216-221. 8. J. E. Chappel, M. T. Clandinin and G. J. Barbe," Prostanoid content of human milk. Relation to milk. Relation to milk fatly acid content", Endo. Exper., 17 (1983) 351-358. 9. R. A. Gibson and G. M. Kneebone, Fatty acid composition of human colostrum and mature breast milk, Am. J. Clin. Nutr., 34 (1981) 252-257. 10. L. Jansoon, B, Akesson and L. Holmberg. " Vitamin E and fatty acid composition of human milk", Am.J. Clin. Nutr., 31 (1976) 193-199. 11. K. E. Hundriser, R. Clark, R. G. Jensen and A M. Ferris," A comparison of methods for determination of total lipids in human milk ", Nutr. Research, 4 (1984) 21-26. 12. A. ML Ferris and R. G. Jensen, " Lipids in human milk " A review, J. Pediatr. Gastroenterol Nutr., 3 (1984) 108-122. 13. P. R. Gentner, M,* Bauer and I. Dieperich, * Separation of major phospholipid classes of milk without previous isolation from total lipid extract, J.of. chrom., 206 (1981) 200-204. 14. F. D. Snell, L. S. Ettre, Fatty acid methyl ester, Encylopedia o f industrial chemical Analysis, 12 (1971) 485. 265
15. Orhan Köksal, " Türkiye de Beslenme ", Türkiye 1974. Beslenme, sağlık ve gıda tüketimi H. Ü. yayınları. Ankara (1977) 84. 16. D. W. Martin, P. A. Mayes, V. W. Rodwell, " Harper s review of Biochemistry Lange yayınevi (1981) 565. 17. B. Hall," Uniformity of human milk", Am.J. Clin. Nutr., 32 (1979) 304-313. 18. W. W. Read, P. Lutz and A. Tashjiari. " Human milk lipids. Short-term effects of dietary carbohydrate and fa t", Am.J. Clin. Nutr., 17 (1965) 180-183. 19. M. L. Pita, J. Morakes, A. Pozo, J. Am. Martinez and-a. Gil, Influence of the mother s weight and socioeconomic status on the fatty acid composition of human milk", Ann. Nutr. Me tab., 29 (1985) 366-373. 20. American Academy of Pediatrics, Commatory on breast feeding and infant formulas, Pediatric, 57 (1976) 278-379. 21. S. A. Hashim and R. H. Asfour, " Tocofero! in infants fed diet rich in polyunsaturated fatty acids, Am.J. Clin. Nutr., 21 (1968) 7-12. 22. L. D. Greenberg and P. Wheeler, Influence of fatty acid composition of infant formulas on the development of arteriosclerosis and on the lipid composition of blood and tissues. Lipid Studies in ", Diary Lipids and Lipid Metabolism. Edited by M. F. Brink and D. Kritchewsksy Av. Publication Co. Westport (1968) 149. 23. P. A. Hodgson, R. D. Ellofoon, L. R. Elveback, L. E. Harris, R. H. Nelson and W. H. Weldman," Comparislon of serum cholesterol in children fed high moderate or low cholesterol diets during neonatal period ", Metabolism, 25 (1976) 739-745. 24. M. J. Mellier, T. T. Ishikawa, P. Gartsile,K. Burton, J. Mac Gee, K. Allen,