TİAMİN (B 1 VİTAMİNİ) Suda eriyen vitaminler B grubu vitaminleri içinde ilk tanınanıdır. Bitkilerde serbest, hayvanlarda ise fosfat veya proteine bağlı olarak bulunur. Vücutta kullanılması Bazı çiğ balıklardaki tiaminaz ve çaydaki antitiamin faktörü miktarını azaltır. Alkol emilimini azaltır. Kandaki tiaminin çoğu kırmızı kan hücrelerinin içindedir. Diyetle günlük gereksinimi karşılayacak kadar alındığı zaman bunun en az %10 u idrarla atılır. TİAMİN (ANÖRİN, B 1 VİTAMİNİ) En çok hububat ve bira mayasında bulunur Hububat tanelerinden dikkatle hazırlanan kepeksiz beyaz unda ve ileri derecede temizlenmiş pirinçte bulunmaz Bezelye, fasulye, mercimek ve fındıkta bol; et, süt ve sebzelerde az bulunur TİYAMİN (ANÖRİN, B 1 VİTAMİNİ) Günlük Miktar: - Vücut ağırlığı, metabolizma ve vücut faaliyetine bağlı olarak gereksinim değişir - Özellikle, karbonhihratların enerjiye dönüşüm metabolizmasında kullanıldığı için, diyetteki glukoz miktarı ile orantılı alınması yerinde olur Günde optimal olarak 1.5-2 mg tüketilmelidir. 1
TİYAMİN (ANÖRİN, B 1 VİTAMİNİ) Tiyamin Eksikliği: Tiyamin eksikliğinde, dokularda pürivik asit ve bazı amino asitlerin kullanılması azalırken yağların kullanılması artar Bu nedenle, tiyamin karbonhidratların ve bir çok amino asitlerin metabolizmaları için gereklidir Gereksinim Yapılan çalışmalar günlük tiamin ihtiyacını 0.4mg/1000kalori olarak belirlemiştir Enerjisi sınırlı diyette günlük alım en az 1mg olmalıdır. Tiamin gereksinmesi yüksek enerji alımında, özellikle fazla alkol tüketiminde, diyette karbonhidrat oranının yağ ve proteinlere göre artmış olduğu durumlarda, enerji metabolizmasını hızlandıran enfeksiyon, hipertroidzm, gebelik, emziklilik ve büyüme gibi durumlarda artar. TİYAMİN (ANÖRİN, B 1 VİTAMİNİ) 1-Sinir Sistemi: Merkezi sinir sisteminin enerjisinin hemen hemen tamamı karbonhidratların metabolizmasına bağımlıdır Tiyamin eksikliğinde, sinir dokusunun yüzde 50-60 oranında azalan glukoz tüketimi, yağ metabolizmasından türeyen keton cisimlerinin kullanımı ile karşılanır Tiyamin eksikliğinde, MSS nin hücrelerinde hasara sık rastlanır Ayrıca, tiyamin eksikiği MSS de sinir liflerinin miyelin kılıflarında dejenerasyona yol açabilir TİYAMİN (ANÖRİN, B 1 VİTAMİNİ) Beriberi: Özellikle kabuksuz pirinçle beslenen uzak doğu ülkeleri halklarında çok görülen bu hastalık alınan önlemlerle birçok ülkede yok edilmiştir. Sinir sistemi bozukluklarışeklinde görülen bu hastalıkta eklemlerdeki şişmeler ve ağrılar yüzünden refleks hareketinin durması ile denge bozulur. Kalp büyümesi ve yetmezliği de başka bir belirtisidir. Tiamin zamanında verilmez ve tedavi edilmezse ölümle sonuçlanır NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) Pellagra (İtalyanca hasta deri anlamına) 20. Yüzyılın ilk çeyreğine kadar başlıca gıdası mısır olan ülkelerin (özellikle Amerika Kıtası ve İtalya gibi) halklarını ciddi bir hastalık salgını olarak hırpalıyordu. NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) Yiyeceklerde serbest (hayvansal dokular ve baklagiller) veya proteinlere bağlanmış olarak bulunur 2
NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) Tahıllardaki niasinin %70 i selüloza bağlı olduğu için yararlılığı düşüktür. NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) Triptofan (bir amino asit) organizmada niasin üretimi için kullanılır. İyi bir diyette 60mg triptofandan 1mg niasin sentezlenir. NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) EKSİKLİĞİ Diyet niasin ve triptofandan yetersiz olduğu zaman pallegra hastalığı görülür. Sinir sistemin, sindirim sistemi bozuklukları ve deride yaralarla tanımlanır. İshal, kusma, karın ağrıları ve depresyon ayrı belileridir. NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) EKSİKLİĞİ Pellagra adı verilen klinik tablo ve köpeklerde görülen siyah dil hastalığı, niyasin eksikliğine bağlı durumlardır Belli ölçüde niyasine dönüştürülebilen triptofan amino asidi mısırda az olduğundan mısırla beslenen insanlarda pellegra çok yaygındır NİYASİN (NİKOTİNİK ASİT) Niasin son yıllarda kollesterol düşürücü bir etmen olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günlük tüketim 6.66mg/1000kal olarak önerilmektedir. Süt ve yumurta gibi triptofan miktarı yüksek besinlerin niasin içerikleri analizlerle belirlenen miktarından daha yüksektir. RİBOFLAVİN (B 2 VİTAMİNİ) Vitaminler üzerinde yapılan araştırmaların başlangıç yıllarında büyüme için gerekli olan suda eriyen B etmeninin tek bir öğe olmadığı anlaşılmıştır. Maya, karaciğer, tahıl kepeği 120 0 C de birkaç saat ısıtıldığı zaman antiberiberi etmeninin yok olduğu ancak sıcağa dayanıklı diğer bir etmenin büyümeyi olumlu yönde etkilediği gözlenmiştir. 3
RİBOFLAVİN (B 2 VİTAMİNİ) Bu vitamin başlıca et, süt ve hububatta bulunur Günlük gereksinim 0.55mg/1000 kal RİBOFLAVİN (B 2 VİTAMİNİ) Tiaminin aksine tahıllarda sınırlıdır. Organ etleri, peynir, yumurta, et, süt, yeşil yapraklı sebze kaynak olarak sayılabilir Riboflavin ışıkta kolayca tahrip olur RİBOFLAVİN (B 2 VİTAMİNİ) Eksikliğinin en önemli belirtileri dudak, burun ve göz kenarındaki yaralardır Bunun dışında göz damarlarında genişleme, yanma, görme zorluğu ve sinir sistemi bozuklukları Antikor oluşumunda azalma PİRİDOKSİN (B 6 VİTAMİNİ) B 6 vitamini eksikliği merkezi sinir sistemi bozukluklarına bağlı havale, deride pallegra benzeri yaralar, büyümenin duraklaması ve yağlı karaciğer, anemi ve mental bozukluklara neden olmaktadır PİRİDOKSİN (B 6 VİTAMİNİ) B 6 vitamini hayvan ve bitki dokularında proteinle birlikte bulunur. Bu nedenle besinlerin B 6 değeri protein miktarı ile doğru orantılıdır. Et, süt, bulgur, tam buğday unu önemli kaynaklarıdır FOLİK ASİT (PTEROİLGLUTAMİK ASİT) Vücuttaki en önemli görevi, DNA sentezinde gerekli olan moleküllerin sentezidir. Hücre çoğalması için de gereklidir. Folik asit, eritrositlerin büyümesinde ve olgunlaşmasında özgül bir takım kimyasal fonksiyonları yürütür. Eksikliğinde bu yüzden megaloblastik anemi gelişir 4
FOLİK ASİT (PTEROİLGLUTAMİK ASİT) megaloblastik anemi Beyaz ve kırmızı kan hücrelerinin sayısı azalır. Kan hücrelerinden bazısı olgunlaşmadan kana geçer. Kemik iliğinin çalışması hızlanır. FOLİK ASİT (PTEROİLGLUTAMİK ASİT) megaloblastik aneminin günlük 50 mcg folik asitle iyileştirildiğini yapılan çalışmalar göstermiştir. Alkoliklerin %61 inde folik asit yetersizliği görülmüştür. FOLİK ASİT (PTEROİLGLUTAMİK ASİT) Folat yetmezliği en yaygın olarak bu vitamin için artmış olan gereksinimden dolayı gebe kadınlar arasında görülür Bütün doğal yiyeceklerde folatlar bol ise de yiyeceklerin 100 o C a 15 dakika maruz kalması vitamini yıkıma uğratır Folat yetmezliğini engellemek için taze ya da taze dondurulmuş, pişirilmemiş meyve ve sebzelerin diyette bulunması gereklidir Zengin toplumlarda gebelik söz konusu değilse yalnızca kronik alkolikler ve ilaç bağımlıları diyetle folat yetmezliği oluşturacak kadar sınırlı vitamin alımına maruz kalabilirler FOLİK ASİT (PTEROİLGLUTAMİK ASİT) Karaciğer, mercimek, kuru fasulye, ceviz, badem, lahana, karnabahar, marul, tam tahıl ekmeği iyi kaynaklarıdır Vitamin C metabolizmasında yardımcı rol oynar Besinleri kısa sürede, az suda ve suyunu atmadan pişirmek kaybı en aza indirir Spina bifida FOLİK ASİT YETMEZLİĞİ Genel anlamda omurilik, sinirlerden meydana gelmiş kapalı bir tüptür. Bu sinirler kaslarınızdaki sinirlere beyninizden gelen emirleri ileterek kasların hareket etmesini sağlar. Ayni zamanda bu sinirler hissetmemizi de sağlar. Bebek, spina bifidali doğmuşsa omurilik denen bu tüp kapanmamış demektir. Bu nedenle, omuriliği örten omurga ve deri de kapanmamış demektir. Bebek, sırtında bir açıklıkla doğmuştur ve sinirlerinden emirlerin geçmesinde bir güçlük vardır. Sinirlerle beyin arasında düzgün bir bağlantı olmadığı zaman da, değişik derecelerde felçler (hareket etme ve hissetme kaybı veya yetersizliği) ortaya çıkar. 5
Spina bifida Folik asidin omurilik tüpünün kapanmasına yardımcı olduğuna inanılmaktadır. Eğer annede yeterince folik asid yoksa bebeğin omurilik tüpü uygun bir şekilde kapanmayabilir. Folik asit dışındaki bazı vitamin ve minerallerin de rolü olduğu düşünülmektedir. Bilinen başka bir husus da spina bifidanin kalıtımsal bazı nedenlere bağlı olarak meydana gelebileceğidir; çünkü, bazı ailelerde spina bifida daha sık görülmektedir. Sara nöbetlerini önlemek için annenin kullandığı bir ilacın (valproik asid) spina bifidaya neden olduğu bilinmektedir. Bugün için bilinmeyen pek çok sayıda başka nedenlerin de etkili olabileceği düşünülmektedir. B 12 VİTAMİNİ (KOBALAMİN) Büyümeyi, eritrositlerin oluşum ve olgunlaşmasını hızlandırır Diyet bazında vitamin B 12 yetmezliği yalnız katı vejetaryenlerde ortaya çıkar B 12 VİTAMİNİ (KOBALAMİN) Vitaminin tek kaynağı hayvansal proteinleridir Hayvanlar da vitamin için toprakta, suda ve barsaklarında yaşayan mikroorganizmalara gereksinim duyar Yetersizliğinde sinir sistemi bozuklukları ve pernisiyöz anemi oluşur. B 12 VİTAMİNİ (KOBALAMİN) Pernisiöz anemi de kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin sayısı azalır ve şekilleri bozulur. Anemili kimse folik asitle tedavi edilirse kan tablosunda düzelmeye karşın sinir sistemi bozuklukları artmaktadır. Miyelinde oluşan bozukluk yüzünden kol ve bacaklarda duyu azalması, kasılmalar, baş ağrısı, yorgunluk, depresyon, unutkanlık vb. sinir sistemi bozuklukları görülür. Biotin Hayvan ve insan bağırsak bakterileri tarafından sentezlenir. Oksijene karşı duyarlıdır. Yağlı besinler okside olduğu zaman biotin miktarları da azalır Yumurta akındaki avidin denilen protein biotinin metabolizmadaki görevini engelleyerek biotin yetersizliğine yol açmaktadır. Yumurta akı pişirildiği zaman avidinin antibiotin etkisi yok olmaktadır. 6
Çok miktarda çiğ yumurta akı bulunan, biotinden yetersiz diyetle beslenen insanlarda sindirim bozuklukları, sinir sistemi bozuklukları, iştahsızlık, yorgunluk, uykusuzluk, depresyon, adale ağrıları, deride yaralar şeklinde kendisini gösterir. 0.1 mg/gün ihtiyacı karşılar. Diyette antibiotin bulunmadığı taktirde düşük kaliteli diyetler bile günlük ihtiyacı karşılayacak düzeyde biotin içerir. Birçok tür tarafından üretilen AA böbreklerde ve karaciğerde üretilir. İnsan organizması AA üretemez ve besinlerle almak zorundadır. Bu nedenle AA insanlar için bir vitamindir 15-18 yy lar arası uzun deniz yolculuklarına çıkan denizcilerde görülen hastalığın (iskorbüt) karaya çıktıktan sonra meyve sebzeleri tüketerek iyileştiklerini anlatan birçok hikaye vardı. Bu iyileştirmeyi bir büyücünün yaptığı anlatılırdı bu hikayelerde 18.yy ortalarında ise James Lind iskorbütin taze meyve ve sebze ile tedavi edileceğini kanıtladı O zamandan beri vit.c nin insanları soğuk algınlığından kansere kadar neredeyse tüm hastalıklara deva olduğu düşünülmeye başlandı AA in 3 biyolojik aktivitesi vardır 1-kollejen biyosentezi için gereklidir 2-steroit ve peptit hormonlarının biyosentezi için gereklidir 3-oksidasyonu önlemek için gereklidir. 7
Yapı ve Özellikleri: Suda eriyen ve kuvvetli bir indirgeyici olan C vitamini, kolayca oksitlenir 100 o C de özellikle, alkali ortamda O 2 ile hızla kayba uğrar Konserve besinler anaerobik olarak hazırlanmamışsa içlerinde C vit. bulunmaz Yemeklerin fazla kaynaması, tekrar tekrar ısıtılması, sıcakta uzun süre bırakılması C vitaminini tahrip eder AA üzerinde yapılan çalışmalar sonucu artık kesin olarak anlaşılmıştır ki AA biyolojik sistemlerdeki en etkin ve en yaygın antioksidandır Kaynak: En önemli kaynaklar sırasıyla; portakal, limon, greyfurt, erik, armut ve elmadır Sebzelerden; karnabahar, maydanoz, lahana, domates, biber C vitamininden zengindir; salata ve mantarda da az miktarda bulunur Anne sütünde C vit. inek sütünden daha fazladır Bu nedenle çocuğun inek sütüyle beslenmesinde meyve suyu da katılmalıdır Tedavi için sentetik askorbik asit kullanılmaktadır Erişkinde günde 75 mg ihtiyacı karşılamak için yeterlidir Dokulardaki önemi: Askorbik asit olmadan vücudun hemen hemen bütün dokularında yapılan kollejen lifleri kusurlu ve zayıftır Bu nedenle C vit. deri altı dokusu, kıkırdak, kemik ve dişlerin büyümesi için gerekli bir vitamindir C Vitamin Eksikliği Skorbütte kollajen yetersiz kaldığı için, kan damarlarının çeperleri aşırı kırılgandır Özellikle kılcal damarlar kolayca yırtılabilir ve bütün vücutta kanama görülür Derinin altındaki kanama bazen bütün vücudu kaplayan morluklar halinde görülür Çocuklarda: Sterilize besinlerle beslenen ve ayrıca C vit. almayan çocuklarda skorbüt hastalığı görülür: Uyluk kemiğinin alt ucunda, diş etlerinde, böbrek ve bağırsaklarda, deri altında geniş kanamalar yanında, kemik ve dişlerde peteşiler (damar dışına kan çıkması) görülür Kemiklerin büyümesi duraklar Hücreler arası kollejen gelişemez Kolay kemik kırılmaları gözlenir 8
C Vitamin Eksikliği Erişkinlerde: Özellikle yaşlı kişilerde, diyet nedeniyle skorbüt görülür Diş ve diş etlerinde patolojik değişiklikler meydana gelir Damar duvarları aşırı hassaslaşır Bacaklarda küçük peteşiler, doku içine yaygın kanamalar görülür depresyona ve enfeksiyonlara eğilim artar 9