OCAK 2019-BÜLTEN 12 MARMARA ÜNİVERSİTESİ İKTİSAT FAKÜLTESİ AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ
1 Bu Ay 1. Büyümede Duraksama... 2 2. İthalat Düşüyor... 2 3. Sanayi Üretiminde Duraklama... 3 4. İşsizlik Artıyor... 4 5. Enflasyon Oranları... 5 6. Cari Açık Daralıyor... 6 7. Ekonomik Güven Endeksi... 7
2011-Ç1 2011-Ç2 2011-Ç3 2011-Ç4 2012-Ç1 2012-Ç2 2012-Ç3 2012-Ç4 2013-Ç1 2013-Ç2 2013-Ç3 2013-Ç4 2014-Ç1 2014-Ç2 2014-Ç3 2014-Ç4 2015-Ç1 2015-Ç2 2015-Ç3 2015-Ç4 2016-Ç1 2016-Ç2 2016-Ç3 2016-Ç4 2017-Ç1 2017-Ç2 2017-Ç3 2017-Ç4 2018-Ç1 2018-Ç2 2018-Ç3 1. Büyümede Duraksama 2018 yılının üçüncü çeyreğinde Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH), bir önceki yılın aynı dönemine göre %1,6 oranında büyüdü. Büyüme oranları 2018 in ilk çeyreğinde %7,3; ikinci çeyreğinde ise %5,2 oranında gerçekleşmişti. Son dönem açıklanan GSYH bileşenlerinden özel tüketim harcamaları %1,1 oranında artarken yatırımlarda %3,8 oranında önemli bir azalış meydana geldi. Devletin tüketim harcamaları, ihracat artışı ile ithalat miktarındaki düşüş büyüme oranının pozitif olmasında etkili oldu. Geçen yılın aynı döneminde ise %11,1 lik büyüme oranı ile son altı yılın en yüksek çeyrek büyümesi yaşanmıştı. Şekil 1 GSYH Bileşenleri Değişim Oranları (Harcama Yöntemiyle ZH Endeksi) 2 6 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4 İthalat x-1 İhracat GSSO Kamu Tüketim Özel Tüketim GSYH (üç ay) 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0 1,6-2,0 Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. 2018 yılının üçüncü çeyreğinde, büyüme oranının pozitif olmasına karşın TL de yaşanan hızlı değer kaybı, yüksek enflasyon ve yüksek faizin etkisiyle iç talebin yavaşlaması ve yatırımların azalması gibi ana etkenler ekonomik büyüme hızını yavaşlatmaktadır. 2018 dördüncü çeyrekte daralma beklentisi arttı. 2. İthalat Düşüyor Kasım 2018 döneminde, ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre %9,4 oranında artarak 15 milyar 529 milyon dolar olurken ithalat ise bir önceki yılın aynı ayına göre %21,3 oranında azalarak 16 milyar 180 milyon dolar oldu. Kasım 2018 de dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı dönemine göre %89,8 oranında azalarak 651 milyon dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise %96 oldu. 2017 yılının 2018 yılının son aylarında döviz kurlarındaki dalgalanma sonucu ihracatın artması ve ithalatın azalmasıyla dış ticaret açığı %90 oranında azalmış oldu. Kasım ayında, ihracatın ithalatı karşılama oranı %69,1 düzeyindeydi. Ancak dış ticaret açığındaki azalma büyümeden soyutlandığında olumlu bir görünüm sergilemesine rağmen Türkiye ekonomisinin ithalata dayalı sanayi üretim yapısı dikkate alındığında, böylesi bir azalma reel ekonomide durgunluğa işaret etmektedir. Teknoloji yoğunluklarına göre yapılan mal ticareti sınıflandırmasına göre 2018 yılının ilk on yılında, Türkiye nin yaptığı yüksek teknoloji yoğunluklu mal ihracatı toplam ihracatın
İhracat ve İthalat % Dış Ticaret % %3,4 ü; orta teknoloji yoğunluklu mal ihracatın %64 ü ve düşük teknoloji yoğunluklu mal ihracatı toplam ihracatın %32,7 si oldu. Buna karşılık Türkiye nin ithal etiği yüksek teknoloji yoğunluklu mal ithalatı toplam ithalatın %13,2 sini; orta teknoloji yoğunluklu mal ithalatı toplam ithalatın %76 sını; düşük teknolojili mal ithalatı ise toplam ithalatın %11,4 ünü oluşturdu. Şekil 2 İhracat, İthalat ve Dış Ticaret Dengesi 45,00 35,00 25,00 15,00 5,00-5,00-15,00-25,00-35,00 100 80 60 40 20 0-20 -40-60 -80 İhracat Değişim % İthalat Değişim % Dış Ticaret Dengesi Değişim % Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir. 3 2018 yılını Kasım ayında, en çok ihracat yapılan ülkeler sıralamasında Almanya, 1 milyar 400 milyon dolarlık ihracat ile birinci sırada yer aldı. Almanya yı; 983 milyon dolar ile İngiltere, 871 milyon dolarla İtalya ve 855 milyon dolar ihracat ile Irak izledi. Aynı dönemde Türkiye nin en çok ithalat yaptığı ülkeler sıralamasında, 1 milyar 756 milyon tutarındaki ithalat ile Rusya ilk sırada yer aldı. Rusya yı; 1 milyar 566 milyon dolar ile Almanya, 1 milyar 391 milyon dolar ithalat ile Çin ve 1 milyar 107 milyon dolar ithalat değeri ile ABD izledi. 3. Sanayi Üretiminde Duraklama Ekim 2018 döneminde sanayi üretimi Eylül 2018 dönemine göre %1,9; bir önceki yılın aynı ayına (Ekim 2017) göre ise %5,7 oranında düştü. Sanayi üretiminin alt bileşenlerine bakıldığında imalat sanayi üretiminde, Eylül 2018 dönemine göre %2; bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,5 oranında azalma meydana geldi. Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü ise hem aylık hem de yıllık olarak %1,2 geriledi. Son olarak Bileşik Öncü Göstergesinde (CLI) yaşanan negatif eğilimin benzeri, sanayi üretimi ve büyüme gibi iki önemli makro ekonomik alanın performanslarında da görülmektedir. madencilik ve taş ocaklığı sektöründe aylık bazda %1,3 oranında daralma meydana gelirken bir önceki yılın aynı dönemine göre %6,1 oranında bir artış yaşandı.
İşsizlik ve Büyüme Oranları İstihdam Oranı Oca.15 Nis.15 Tem.15 Eki.15 Oca.16 Nis.16 Tem.16 Eki.16 Oca.17 Nis.17 Tem.17 Eki.17 Oca.18 Nis.18 Tem.18 Eki.18 Sanayi Üretimi ve Büyüme CLI Şekil 3 Sanayi Üretimi, Büyüme ve Bileşik Öncü Gösterge (CLI) 15,00 10 5,00 0-5,00-10 106 104 102 100 98 96 94 92 90 Sanayi Üretimi Değişim Büyüme Oranı % CLI Kaynak: TÜİK ve OECD istatistiklerinden derlenmiştir. 4 4. İşsizlik Artıyor Eylül 2018 döneminde, işsizlik oranı bir önceki yılın aynı dönemine göre %0,8 oranında artarak %11,4 düzeyine yükseldi. Bu dönemdeki işsiz sayısı, 330 bin kişi artarak 3 milyon 749 bin kişi oldu. Eylül 2018 dönemi istihdam oranı ise %0,1 puan azalarak %47,8 düzeyine geriledi. İstihdam edilenlerin sayısı 266 bin kişi artarak 29 milyon 63 bin kişi oldu. İş 2018 yılında Türkiye ekonomisi, yüksek işsizlik oranı ile düşük hızda büyüyen bir ekonomi görünümü sergiledi. Özellikle genç nüfustaki işsizlik oranı önemli bir sorun olarak ön gücüne katılım oranı ise %0,4 artarak %54 plana çıkıyor. düzeyinde oldu. Genç nüfus (15-24 yaş arası) işsizlik oranı Eylül 2018 de %1,6 puan artarak %21,6 düzeyine yükseldi. Şekil 4 İşsizlik, İstihdam ve Büyüme Oranları 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0 49,0 47,8 48,0 11,4 47,0 46,0 3.çeyrek 45,0 1,6 44,0 43,0 İşsizlik oranı Büyüme Oranı % Üç Aylık İstihdam oranı (%) Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir.
Aralık 14 Ocak 15 Şubat 15 Mart 15 Nisan 15 Mayıs 15 Haziran 15 Temmuz 15 Ağustos 15 Eylül 15 Ekim 15 Kasım 15 Aralık 15 Ocak 16 Şubat 16 Mart 16 Nisan 16 Mayıs 16 Haziran 16 Temmuz 16 Ağustos 16 Eylül 16 Ekim 16 Kasım 16 Aralık 16 Ocak 17 Şubat 17 Mart 17 Nisan 17 Mayıs 17 Haziran 17 Temmuz 17 Ağustos 17 Eylül 17 Ekim 17 Kasım 17 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 Şekil 5 İş gücüne dahil olmama nedenleri Çalışama z Halde; 4 062 Emekli; 4 553 Diğer; 2 103 Eğitim Öğretim; 4 197 İş aramayıp çalışmaya hazır; 2 087 Ev işiyle meşgul; 10 973 İş gücüne dahil olmayan nüfusun alt bileşenlerine bakıldığında ev işiyle meşgul olanların sayısı, yaklaşık olarak 11 milyon kişi, emekli sayısı 4,5 milyon kişi, eğitimöğretimden dolayı iş gücüne katılmayanlar 4,2 milyon kişi son olarak iş aramayıp çalışmaya hazır olanların sayısı ise 2,1 milyon kişi oldu. Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. 5 5. Enflasyon Oranları Aralık 2018 döneminde Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), bir önceki aya göre %0,4 oranında düştü. Endeks, yıllık bazda ise %20,3 oranında arttı. TÜFE bileşenlerini oluşturan ana harcama grupları içerisinde, yıllık en yüksek artış %31,36 oranı ile ev eşyası grubunda oldu. Ev eşyası grubunu %28,8 artış oranı ile çeşitli mal ve hizmetler grubu; %25,11 artış oranı ile gıda ve alkolsüz içecekler grubu; %23,73 artış oranı ile konut grubu; %20,86 artış oranı ile eğlence ve kültür grubu; %19,81 artış oranı ile lokanta ve oteller grubu; %16,7 artış oranı ile sağlık grubu; %15,97 artış oranı ile ulaştırma grubu, %14,8 artış oranı ile giyim ve ayakkabı grubu izledi. Şekil 6 TÜFE, Yİ-ÜFE, YD-ÜFE Oranları 80 70 60 50 40 30 20 10 YD-ÜFE, Kasım 35,21 33,64 20,30 0-10 TÜFE Yİ-ÜFİ YD-ÜFE Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir.
Aralık 2018 döneminde Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) ise bir önceki aya göre %2,22 oranında düşerken bir önceki yıla göre %33,64 oranında arttı. Yİ-ÜFE bileşenlerini oluşturan ana sanayi grupları içerisinde, yıllık en yüksek artış %57,13 oranı ile enerji grubunda oldu. Enerji grubunu, %34,14 artış oranı ile ara malı kalemi; %32,92 artış oranı ile sermaye malı grubu ve %25,49 artış oranı ile dayanıksız mallar grubu izledi. 6. Cari Açık Daralıyor Ekim 2018 döneminde ödemeler dengesi cari işlemler hesabı 2,77 milyar dolar fazla verdi. Böylece cari denge üç ay üst üste fazla vermiş oldu. Ekim ayında uzun yıllardır ilk kez dış ticaret fazlası (799 milyon dolar) oluştu. Geçen yılın aynı döneminde dış ticaret dengesi 5,643 milyon dolar açık vermişti. Dış ticaret fazlası yanında, Ekim 2018 döneminde cari dengenin fazla vermesini sağlayan bir diğer etken ise hizmetler fazlasının, bir önceki yılın aynı dönemine göre 447 milyon dolar artarak 3,028 milyon dolara yükselmesi olmuştur. 2018 yılını Ocak-Ekim dönemini kapsayan on aylık dönemde cari işlemler açığı, cari işlemler hesabının son üç ayda fazla vermesi sonucu 27 milyar 174 milyon dolara geriledi. Şekil 7 Ödemeler Dengesi -15.173 Rezervler -6.998 Toplam Dış Borçlanma 4.514 9.330 6-25.299-6.032 Portföy Yatırımı Doğrudan Yatırım -89 Net Hata ve Noksan 3.203-7.418 18.442-27.174-35.129 Cari Denge -50.000-40.000-30.000-20.000-10.000 0 10.000 2017-10 ay 2018-10 ay Kaynak: TCMB istatistiklerinden derlenmiştir. 2017 yılının ilk on aylık döneminde cari işlemler hesabı 35 milyar 129 milyon dolar olmuştu. 2018 yılının ilk on ayında Net Hata ve Noksan kaleminden, kaynağı belirsiz 18,4 milyar dolar sermaye girişi de cari işlemler açığının kapatılmasına katkıda bulundu. Ödemeler dengesi alt kalemlerinden doğrudan yatırımlarda ise, geçen yılın ilk on ayına göre yaklaşık 1,4 milyar dolar bir azalma söz konusudur. Portföy yatırımlarında bir önceki yılın ilk on ayına göre kıyaslandığında önemli bir azalma ve çıkış görülmektedir. 2017 yılının Ocak- Ekim döneminde 25 milyar 300 milyon dolar kısa vadeli sermaye girişi olmasına karşın 2018 yılının aynı döneminde net 3 milyar 200 milyon dolar kısa vadeli sermaye çıkışı olmuştur. 2018 yılının ilk on ayında rezervler 15 milyar 173 milyon dolar azalmıştır. Cari işlemler ile büyüme oranları arasındaki ilişkinin seyri ise Şekil 8 de izlenebilir. Buna göre Türkiye ekonomisi uzun yıllardır yüksek büyüme hızı-yüksek cari işlemler açığı ile düşük büyüme hızı-düşük cari işlemler açığı ikilemi arasında salınmaktadır. Cari işlemler açığının ekonomideki yapısal sorunları işaret etmekte; yüksek teknolojili ürün ihracatının
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018* Cari Denge/GSYH Oranı Büyüme Oranı arttırılması ve yurt içi tasarruf yatırım dengesinin sağlanabilmesine ilişkin politikaların gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Şekil 8 Cari İşlemler Açığı ve Büyüme Oranları 4,0% 2,0% % -2,0% -4,0% -6,0% -8,0% -1% 12,0 9,0 6,0 3,0-3,0-6,0-9,0 Cari Denge/GSYH Büyüme (*tahmini) Kaynak: TCMB ve TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir. 7 7. Ekonomik Güven Endeksi Ekonomik Aralık 2018 döneminde, bir önceki aya göre %2 oranında artarak 75,2 değerinde oldu. Son iki aylık artışa rağmen, üretici ve tüketicilerin genel ekonomik duruma ilişkin değerlendirme, beklenti ve eğilimlerini içeren ekonomik ve bileşenlerine ait endeks hala ekonomiye dair iyimserlik sınırı olan 100 değerinin altında seyretmektedir. Ekonomik nin oluşturan alt bileşenlere bakıldığında reel kesim/imalat sektörü 97,9, perakende sektörü 96,4 ve hizmet sektörü 81,5 değeri ile bir önceki aya göre artış gösteren sektörler oldu. Tüketici ile inşaat sektörü, sırasıyla 58,2 ve 55,4 değerleriyle önceki aya göre azaldı. Şekil 9 Ekonomik Güven Endeksi ve Bileşenleri 50 40 30 20 104,9 95,3 103,0 100,2 87,0 98,3 81,6 83,8 78,9 93,5 10 78,8 90,4 92,2 77,2 75,3 77,1 83,9 68,8 71,0 67,5 73,7 75,2 100,6 106,2 104,7 102,6 57,3 100,3 58,7 56,6 55,4 6 97,1 94,4 97,3 93,4 88,5 87,0 90,7 96,4 2 96,2 102,0 100,7 99,1 97,1 92,0 91,2 91,9 88,0 79,4 75,7 79,8 81,5-2 10 109,2 110,9 110,8 109,5 106,8 106,7 102,5 101,5 96,3 90,4 91,1 96,8 97,7 65,1 72,3 72,3 71,3 71,9 69,9 70,3 73,1 68,3 59,3 57,3 59,6 58,2 Aralık 17 Ocak 18 Şubat 18 Mart 18 Nisan 18 Mayıs 18 Haziran 18 Tüketici Reel kesim Hizmet sektörü Temmuz 18 Perakende ticaret sektörü Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 Kasım 18 Aralık 18 İnşaat sektörü Ekonomik -6-10 Kaynak: TÜİK istatistiklerinden derlenmiştir.
Yasal Uyarı Bu bültende yer alan bilgiler ilir olduğuna inanılan ve kamuya açık olan kaynaklardan derlenmiştir. Bülten sadece bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır, Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurumsal yaklaşımını yansıtmamaktadır. Bülteni hazırlayan akademisyenlerin kişisel görüşleri ve değerlendirmelerini içerebilir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgi ve değerlendirmelerin kesin doğruluğu ya da değişmezliği ile ilgili bir garanti vermemektedir. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi bültende yer alan bilgileri herhangi bir bildirimde bulunmaksızın değişiklik yapma hakkına sahiptir. Bu bültende yer alan bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaysız oluşabilecek zararlardan Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi hiçbir şekilde sorumluluk üstlenmemektedir. 8 Bu bültende yer alan bilgilere kişisel kullanımlar için izin verilmiştir, bunun dışında ticari ya da kamusal olsun herhangi bir kullanımda Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi nin izni olmadan kısmen ya da tamamen çoğaltılamaz, dağıtılamaz ve yayımlanamaz. Tüm haklarımız saklıdır. Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü Öğretim Elemanları Prof. Dr. Cengiz Bahçekapılı cbahcekapili@marmara.edu.tr Araş. Gör. Suat Aksoy suat.aksoy@marmara.edu.tr Araş. Gör. Buket Çetin buket.cetin@marmara.edu.tr