Eğitim Psikolojisi. Gelişim-Öğrenme-Öğretim. Ed tör: B nnur YEŞİLYAPRAK. 20. Baskı

Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme-Öğretim Ed tör: B nnur YEŞİLYAPRAK 20. Baskı

Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Gelişim-Öğrenme-Öğretim ISBN 978-605-318-672-4 DOI 10.14527/9786053186724 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2018, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Ekim 2006, Ankara 20. Baskı: Şubat 2018, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

Yeni Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz... Nice şeyin okulu yok Aşkın, inancın, insanlığın okulu yok Ama dilerseniz hepsini öğrenebilirsiniz Biraz çaba Yeter (S. K. Aksal ın Okuldışı adlı şiirinden) Kuşkusuz ki yaşamayı öğrenmek, gerek okulda gerekse okul dışında yaşayarak çaba harcayarak gerçekleşiyor... Gelişimin ve öğrenmenin doğasını açıklayarak bireyin yaşam sürecine katkı yapmayı amaçlayan bu kitap da yıllar içinde büyüyüp gelişerek yaşamını sürdürüyor İlk olarak 2002 yılında Gelişim ve Öğrenme adıyla yayımlanan kitabımızın ilk hali 10 baskı yaptıktan sonra güncellendi; Öğretim ile ilgili yeni bir bölüm eklenerek kapsamı genişletildi ve Eğitim Psikolojisi üst başlığı ile Gelişim-Öğrenme-Öğretim olarak 2006 yılında yeniden 1. baskı olarak yayın hayatına girdi ve 20. baskıya ulaştı. Kitap yoğun bir ilgi ve beğeni ile eğitim programlarımızın vazgeçilmez bir kaynağı haline geldi. Bu süreçte kitap, her baskıda bize gelen geri bildirimlere göre yeniden gözden geçirildi ve güncellendi. Bu yıl kitabımıza yeni bir uzman eli değdi ve sevgili hocamız Doç. Dr. Kasım Kıroğlu özenli ve titiz çalışmasıyla her bir satırını dil, ifade ve anlam açısından inceledi, düzeltti, güncelleme önerileri getirdi. Onun katkıları ile bu yeni baskının değeri arttı, kendisine yürekten teşekkürler... Bir büyük teşekkür de Servet Sarıkaya nın şahsında tüm Pegem ailesine; kitabımıza hak ettiği özeni gösterdikleri için. Üniversitelerimizde ilgili derslerde kitabımızdan yararlanan tüm akademisyenlerimize ve kitabı çok sevdiklerinden emin olduğum tüm üniversite öğrencilerimize ve mezunlarımıza gösterdikleri ilgi ve değer için müteşekkirim. Daha güzel bir dünya için umut ve çabalarımızın sürmesi dileğiyle... Editör Binnur Yeşilyaprak Ankara, Şubat 2018

Bu kitap; Öğrencilerinin gelişimlerini tanımak, onların her yönüyle sağlıklı gelişebilmelerine yardımcı olmak ve öğrencilerine uygun öğrenme yaşantıları kazandırmak isteyen ÖĞRETMENLERE VE ÖĞRETMEN ADAYLARINA Eğitim sürecini geliştirmede önemli sorumluluklar taşıyan YÖNETİCİLERE VE MÜFETTİŞLERE Çocuğunun gelişim ve öğrenme sürecini öğrenip ona yardımcı olmak isteyen ANNE VE BABALARA Dünyada var olma, gelişme ve yaşamayı öğrenme sürecini merak eden ve bu süreci olumlu etkileyerek kendini geliştirmek isteyen TÜM BİREYLERE ithaf olunur... iv

Bir Okuyucu Mektubu Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu? Hayatımı Değiştiren KİTAP Ben şu an dershanemde oturmuş Eğitim Psikolojisi kitabınızı okuyorum, belki 50. kez! Evet, evet yanlış duymadınız, en az elli kez... Bir kitap bu kadar sevilir mi? Ya da hangi kitap bu kadar çok okunmayı hak edecek kadar değerlidir! Ben size hayatımın küçük bir özetini yapayım. Bu kitaptan öncesini mi duymak istersiniz yoksa sonrasını mı?.. Fen-Edebiyat Fakültesi ni bitirdikten sonra iş bulamayacağımı düşünüp pedagojik formasyon eğitimi almaya karar verdim. Gelişim ve Öğrenme dersi hocamız sizin kitabınızı kullanıyordu. Ben de aldım. Daha kitabı elime ilk aldığım andan itibaren inanamayacağım bir dünyanın içinde buldum kendimi. Kitap sanki en sevdiğim bir kıyafetim gibi, üzerimden çıkmaz gibi, nereye gitsem yanımda. Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu?..... Neden bu kadar etkilendim diye düşündüm. Eğer bir kitap yazsaydım, emin olun böyle bir kitap yazmak isterdim. Bu kadar duygulara hitap eden ya da duyguları en doğru yerinden yakalayan...... Siz beni ben yapmadınız, bana şunu gösterdiniz: Nesrin, bu sensin. Artık kendinin farkına var. Sen değerli bir insansın. Dürüst, empatik ve içten olduğun sürece başarı seni kovalayacak... Kitabınızın sonundaki hikayedeki gibi kuşun geleceği benim elimde... Nesrin Ertunan (Kimya öğretmeni) Teşekkür: Olumlu değerlendirmeleri ile bizleri ödüllendiren öğrenciler; Dicle Üniversitesinden Ayten ÇEÇER, Kıbrıs tan Bahar OKÇU, Gazi Üniversitesinden Feridun CAVLI, Çukurova Üniversitesinden Sema ERGÖNÜL, Balıkesir Üniversitesinden Başak VARGÜN, Süleyman Demirel Üniversitesinden Nejdet DÜZELTEN e teşekkürler... Okuyucu değerlendirmelerini merakla bekliyoruz.

Ön Söz Bu kitap öncelikle insan yaşamındaki iki temel MUCİZE yi anlatıyor: Birincisi, döllenmiş bir yumurtadan bir bebeğin dünyaya gelişi, büyüyüp gelişmesi ve bir yetişkin olması! İkincisi, dünyaya geldiğinde yaşama dair hiçbir bilgisi olmayan bu bebeğin yaşamayı öğrenmesi! Yani konuşmayı, yürümeyi, yemek yemeyi, şarkı söylemeyi, kavga etmeyi, fareden korkmayı, bisiklete binmeyi, insanları sevmeyi, kopya çekmeyi, trafik kurallarını ve onlara uymamayı, flört etmeyi, doktor, hemşire, mühendis ya da öğretmen olmayı! Yaşamayı öğrenmek için ne kadar çok davranış öğrenmemiz gerektiğinin bir listesini yapmak mümkün olsa bu listenin uzunluğu ne kadar olur dersiniz? İşte bu kitap, aslında, sürekli gerçekleştiği ve hepimizi kapsadığı için pek de farkında olmadığımız ve olağan karşıladığımız bu iki temel mucizeyi; GELİŞİM ve ÖĞRENME yi açıklamayı amaçlıyor. Bu amacı gerçekleştirmede geçerli olan yaklaşım ve modelleri de inceleyerek bireyin gelişim ve öğrenmesine yardımcı olacak ÖĞRETİM i de kapsıyor. Kitap, özellikle öğrencilerin gelişim özelliklerini tanıyarak onların öğrenme yaşantıları kazanmalarını sağlamakla yükümlü öğretmenlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle üniversitelerin, öğretmenlik programlarındaki aday öğretmenler için YÖK ün öğretmenlik programları içinde 2. veya 3. yarıyılda yer alan Eğitim Psikolojisi dersinde kullanılabilecek bir kaynak kitap olarak tasarlanmıştır. Konuların seçimi, sıralama ve kapsamı bu hedef kitlenin hazırbulunuşluk düzeyine ve gereksinimine uygun olarak hazırlanmıştır. Kitabın tasarımında şu noktalar esas alınmıştır: 1. YÖK kur tanımına uygun olarak, öğretmenlik formasyonu programında yer alan diğer dersler ile bütünleşmesi, önceki ve sonraki formasyon dersleri ile aşamalığı ve ardışıklığı sağlayabilmesi. 2. Farklı lise programlarından gelen öğrencilerin farklı hazırbulunuşluk düzeylerine uygun olması. 3. Gerek farklı eğitim kademelerinde (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim düzeylerinde) gerekse değişik alanlardaki öğretmen adaylarına kaynak olabilme.

4. Öğrencinin bir öğretmen adayı olarak öğrendiklerini meslek yaşamına transfer edebilmesi. 5. Dersi yürütecek öğretim elemanlarının rahat izleyebilecekleri bir kaynak kitap olabilmesi. 6. Üniversite öğrencilerinin sıkılmadan okuyup çalışabilecekleri ilginç ve keyifli bir kitap olması. Elinizdeki kitap, bu özellikleri ne derece taşıyor, buna okuyucular karar verecektir. Ancak bizler, kitabı hazırlayan ve yayımlayan oldukça kalabalık bir ekip olarak elimizden geleni yaptık. Kitabın gerçekten hedef kitlenin gereksinimlerini karşılayabilecek bilimsel bilgileri, okuyucu ile etkileşime girerek ve rahat anlaşılır bir tarzda sunmasına çalıştık. Umarız ki çabalarımız takdir edilecektir! Kuşkusuz olumlu geri bildirimler kendimizi iyi hissetmemizi, olumsuz geri bildirimler de kitabı geliştirmemizi sağlayacaktır! Bu nedenle, nasıl olursa olsun, geri bildirimlerinizi bekliyoruz... Kitabın, tüm öğretmen adaylarına, hazırlandıkları mesleği sevmelerine ve bu alanda kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... Şubat 2018 Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi viii

Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu Bu kitap psikolojinin iki alt alanı olan Gelişim ve Öğrenme konularını incelemektedir. Öğrenme, gelişim temeline dayanır. Sizler, üniversiteye girme başarısını gösteren gençler olarak öğrenmenin gerektirdiği gelişim aşamalarını büyük ölçüde tamamladığınızı kanıtlamış bireylersiniz. Üniversitede göstereceğiniz başarıyı etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin niteliği ve başarıyı etkileme gücü bireye göre değişir. Ancak başarıyı etkileyen en önemli faktörlerden biri çalışma yöntemidir. Ders çalışma yöntemi, bilgilerin zihne yerleşmesi ve hatırlanması açısından başarıyı önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle size, bu kitabı çalışırken, diğer yöntemlere göre daha etkili olduğu araştırmalarla kanıtlanmış bir yöntem önerilmektedir. Bu yöntemin temelini oluşturan kuramsal düşünceler 10. Ünite de tartışılmaktadır. Yöntem, bir üniteyi çalışırken birbirini izleyen beş aşamanın ilk harflerinin yanyana getirilmesiyle adlandırılmıştır: İSOAT yöntemi. Yöntemin basamakları şu şekildedir: İ İzle (gözden geçir) S Sorular oluştur O Oku TEST ET A Anlat (tekrarla) T Test et (kendini değerlendir) İlk ve son aşamalar bir ünitenin bütününe uygulanır; aradaki üç aşama ünitede yer alan konulara, yeri geldikçe uygulanır. Şimdi kısaca her aşamayı inceleyelim : 1. İZLE Aşaması (gözden geçirme): İlk aşamada ünitenin bütünü hakkında bir fikir edinmek için ünitenin başından başlayıp sonuna kadar hızla gözden geçiriniz. Ana başlıklar, alt başlıklar, şekil, resim, tablo vb. kısımlara göz atınız. Giriş kısmını okuyunuz ve bölümün sonundaki özet (gözden geçirelim) kısmını mutlaka okuyunuz. Bu işi dikkatinizi toplayarak sadece 5-10 dakikada yapabilirsiniz. 2. SOR Aşaması: Gözden geçirme aşamasında, ünite kapsamında yer alan konularla ilgili kafanızda sorular oluşturunuz. Nelerden söz ediliyor? Ne, Nasıl, Neden? gibi sorular sorunuz ve daha önce bu konularda belleğinizde var olan bilgilerle bağlantı kurarak neler öğrenebileceğinizi kestirmeye çalışınız. Burada İZLE (Gözden Geçir) SOR OKU ANLAT

ünitenin başında yer alan Düşünelim, tartışalım kısmında verilen sorulara ve ünite içinde yer alan sorulara da göz atabilirsiniz. 3. OKU Aşaması: Kafanızda oluşan genel fikir ve çıkardığınız sorular çerçevesinde konuyu, anlamaya çalışarak dikkatlice okuyunuz. Sorduğunuz soruları yanıtlamaya çalışınız. Okumakta olduğunuz konu üzerinde düşünün ve belleğinizdeki ilgili konularla bağlantısını kurmaya çalışınız. Tanım, benzerlik, farklılık belirten önemli kısımların altını çizin, ana noktalara işaret koyunuz. Anahtar noktalara dikkat ediniz. 4. ANLAT (Tekrarla) Aşaması: İzle aşamasında tüm üniteyi gözden geçirmelisiniz. Ancak, Sor, Oku ve Anlat aşamasını, ünite içinde bütünlük oluşturan ana konulara sırasıyla uygulamanız gerekiyor. Belli bir alt konuyu okuduktan sonra ana fikirleri hatırlamaya ve kendi kendinize anlatmaya çalışın. Tekrarlama, bilgileri belleğe yerleştirmenin güçlü bir aracıdır. Okuduklarınızı, kendi sözcüklerinizle ve tercihen yüksek sesle anlatın. Bu alt bölümü yeterince öğrendiğinizden emin olduğunuzda, izleyen alt bölüme geçin ve sor, oku, anlat aşamalarını yeniden uygulayın. Ünitenin tüm alt konularını bitirinceye dek bu şekilde devam edin. 5. TEST ET Aşaması: Ünitenin çalışılması tamamlandıktan sonra özet (gözden geçirelim) kısmını bir kez daha okuyun ve değerlendirme sorularını yanıtlayın. Ayrıca sınıf uygulamaları olarak ünite sonunda yer alan sorular da sizin kendinizi değerlendirmenize yardımcı olacaktır. Sevgili öğrenciler, bu kitap sizin rahat okumanızı, sıkılmadan çalışmanızı ve kolay anlamanızı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu tasarım hem içerik olarak konuların sıralanması, genelden özele doğru ele alınması, açık-anlaşılır bir dil kullanılması, dikkati toplamaya yarayacak soru, örnek ve deneylere yer verilmesi şeklinde; hem de biçim olarak algılama, izleme ve belleğe kaydetmeye uygun bir düzenleme açısından sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak unutmayın, öğrenmeyi etkileyen en önemli etken içten güdülenme, yani sizin öğrenmek istemeniz ve kendinizi çalışmaya konsantre edebilme gücünüzdür. Son olarak, bu kitabın SEVİLMEYE ihtiyacı olduğunu unutmayın. Lütfen kitabı sevgiyle elinize alın ve severek kullanın. Ülkemizin 11 ayrı üniversitesinden, bu alanda yetkin 13 ayrı akademisyenin, yılların birikimiyle ve aylarca süren uğraşlarının sonucu ortaya çıktığını düşünün. Ne dersiniz, sizce de sevilmeyi hak etmiyor mu? Editör x

Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu Bu kitap, öğretmenlik programlarında yer alan Eğitim Psikolojisi dersi için bir kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Siz öğretim elemanlarının dersi yürütmede rahat izleyebileceği ve dersin etkin ve zevkli işlenmesine katkı sağlayabilecek bir tasarım gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla her ünite aşağıda açıklanan bir formata göre hazırlanmıştır: 1. Öğrenme Hedefleri Her ünitenin başına, o üniteye yönelik olarak öğrencilerin ulaşması beklenen hedefler konmuştur. Bilindiği gibi dersin başında öğrencilerin hedeflerden haberdar edilmesi konuya dikkat çekme, güdüleme ve anlamlı öğrenmeyi teşvik etme açısından katkı sağlayabilir. 2. İçindekiler Ünitenin içinde yer alan ana konular ve bazı önemli alt başlıklar verilerek bilgilerin nasıl bir düzenlemeyle sunulacağı sıralanmıştır. 3. Düşünelim, Tartışalım Konunun başında, derse giriş yapmak için öğrencilere yöneltilebilecek, onları düşünmeye sevk edebilecek sorular yer almaktadır. Bu soruların, konuya ilişkin güncel, somut yönleri göstererek öğrencinin dikkatini çekmesi ve ilgi uyandırması amaçlanmıştır. Bu sorular üzerinde küçük bir tartışma ile konuya giriş yapıldığında dersin daha ilgi çekebileceği düşünülmüştür. 4. Örnek Olay Her ünitenin başında örnek olay olarak, ünitenin kapsamı ile ilgili bir karikatür, anı, öykü ya da deney yer almıştır. Örnek olayın incelenmesi ile öğrencilerin kafasında konularla ilgili soruların oluşması, bazı ipuçları verilmesi ve ilgi çekilmesi amaçlanmıştır. 5. Konuların Sunumu Konuların ana başlıklar ve alt başlıklar halinde sunulmasına, özet tablolara yer verilmesine, şekil ve şemalarla daha anlaşılır hale getirilmesine çalışılmıştır. Konular sunulurken aşağıdaki simgelerle, bilgiyi işleme sürecinin aktif kılınması hedeflenmiştir.

Anahtar kavramlar, önemli noktaların vurgulanması ve tekrarın sağlanması, Öğrencileri yönlendirecek, dikkati sürdürmeye yardımcı olacak soruların sorulması ile düşünce sürecinin aktif kılınması ve güncel bağlantıların kurulması, Konuyu somutlaştıracak, anlamayı ve bellekte saklamayı sağlayabilecek örnek durumların verilmesi veya konu ile ilgili bilimsel deneylerin sunulması. Anlamayı, bilgiyi saklamayı kolaylaştıracak ve dikkati artırabilecek uyarıcıların sağlanması, Ayrıca konularla ilgili fotoğraf ya da resimlerle yine öğrencilerin ilgisinin çekilmesi ve kalıcılığın sağlanması. 6. Sınıf Uygulamaları Bu bölümde, öğrencilerin üniteyi işledikten sonra konularla ilgili zihinsel uygulamalar, tartışmalar yapabilmesi ve öğrenilenlerin pekiştirilmesi düşüncesi ile tasarlanmış sorular ve öneriler yer almaktadır. Bunlar, dersin sonunda değerlendirme amaçlı kullanılabilir veya ev ödevi olarak verilebilir. 7. Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim Ünitede yer alan konuların ana hatları ile özetlenmesi, önemli noktaların vurgulanarak tekrar edilmesi amacıyla hazırlanmıştır. 8. Değerlendirme Soruları Öğrencilerin kendi kendilerini test etmeleri düşüncesiyle konulan bu sorular, dersin sonunda öğrencilere yöneltilebilir. Yeni sorular hazırlanmasında bir fikir verebilir. 9. Kaynakça xii Ünite içinde yararlanılan kaynaklar, metin içinde referans numarası sistemiyle, bölüm sonlarında yer almıştır. Konuları daha ayrıntılı sunmak isteyen öğretim elemanları kuşkusuz yeni kaynaklara başvurma gereksinimi duyabilir. Kitabın bu formatıyla sizlerin öğretme işinizi daha kolay ve daha zevkli hale getirebilmesini umut ediyoruz. Kitabın yeni baskılarında daha yeterli bir kapsam ve formata kavuşması sizlerin eleştiri ve önerileri ile gerçekleşebilecektir. Sizlere ve öğrencilerinize yararlı olabilmek dileğiyle... Editör

Üniteler ve Yazarları Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi BÖLÜM I Ünite 1. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Prof. Dr. Şermin Külahoğlu Uludağ Üniversitesi Ünite 2. Ünite 3. Ünite 4. Ünite 5. Gelişimin Doğası Prof. Dr. Betül Aydın İstanbul Bilim Üniversitesi Bedensel ve Devinsel Gelişim Doç. Dr. Mehmet Bilgin Çukurova Üniversitesi Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz Dokuz Eylül Üniversitesi Kişilik Gelişimi (Psikososyal ve Ahlak Gelişimi) Prof. Dr. Gürhan Can Hasan Kalyoncu Üniversitesi BÖLÜM II Ünite 6. Öğrenmenin Doğası Prof. Dr. Mustafa Kılıç Ufuk Üniversitesi Ünite 7. Ünite 8. Ünite 9. Ünite 10. Ünite 11. Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar Prof. Dr. Kurtman Ersanlı Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Öğrenme Kuramı Prof. Dr. İsa Korkmaz Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Gestalt ve İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Prof. Dr. Filiz Bilge Hacettepe Üniversitesi Bilgiyi İşleme Modeli Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk Doç. Dr. İbrahim Kısaç Gazi Üniversitesi Öğrenmeden Öğretime Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Uçar Aksaray Üniversitesi Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi

İçindekiler 19. Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz...iii Bir Okuyucu Mektubu... v Ön Söz...vii Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu... ix Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu... xi Üniteler ve Yazarları...xiii Şekiller Listesi...xx Tablolar Listesi...xx Şemalar Listesi...xxi GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Ünite 1 (1-28) Giriş...2 Psikolojinin Tanımı...3 Psikolojinin Tarihçesi...6 Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Anlayışı Yaklaşımları... 10 Psikolojinin Alt Dalları... 11 Eğitim Psikolojisi... 15 Eğitim Psikolojisinin Alt Alanları... 17 Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri... 19 Sınıf Uygulamaları... 26 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim... 26 Değerlendirme Soruları... 27 Kaynakça... 28 GELİŞİMİN DOĞASI Ünite 2 (29-55) Giriş... 31 Gelişimle İlgili Temel Kavramlar... 32 Gelişim... 32 Büyüme... 32 Olgunlaşma... 32 Öğrenme... 33 Hazırbulunuşluk... 33 Kritik Dönem... 33 Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri... 34 Kalıtım... 34 Çevre... 37 Gelişim İlkeleri... 38 Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri... 41 Gelişim Dönemleri ve Özellikleri... 41 Gelişim Görevleri... 43 Gelişim Alanları... 46 Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir?... 47 Sınıf Uygulamaları... 49 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim... 49 Değerlendirme Soruları... 50 Kaynakça... 55

BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM Ünite 3 (57-81) Giriş... 58 Bedensel Büyüme ve Gelişim... 59 Büyüme... 59 Beden Oranı... 60 Devinsel (Psiko-Motor) Gelişim... 61 Okul Öncesi Dönem... 62 Bedensel Büyüme ve Gelişim... 62 Devinsel Büyüme ve Gelişim... 63 İlköğretim Dönemi... 67 Bedensel Büyüme ve Gelişim... 67 Devinsel Büyüme ve Gelişim... 68 Ortaöğretim Dönemi...69 Bedensel Büyüme ve Gelişim... 69 Devinsel Büyüme ve Gelişim... 70 Ergenlikte Cinsel Gelişim...70 Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar... 73 Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları... 74 Sınıf Uygulamaları... 77 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim... 77 Değerlendirme Soruları... 78 Kaynakça... 81 xvi BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ Ünite 4 (83-122) Giriş... 84 Piaget nin Bilişsel Gelişim Kuramı... 85 Bilişsel Gelişimin Ögeleri ve Kavramları... 85 Jean Piaget (1896-1980) ve Klinik Yöntem... 90 Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri... 91 Duyusal-Hareket (Sensory-Motor) Dönemi (0-2 Yaş)... 92 Duyusal-Hareket Dönemin Eğitimsel Doğurguları... 94 İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş)... 94 İşlem Öncesi Dönemin Eğitimsel Doğurguları... 98 Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)... 98 Somut İşlemler Döneminin Eğitimsel Doğurguları...100 Soyut İşlemler Dönemi (11 Yaş ve Üstü)...100 Soyut (Formel) Düşüncenin Eğitimsel Doğurguları...102 Çocukta Dil Gelişimi...102 Dil Gelişimi...102 Dil Nedir?...103 Çocukta Dil ve Düşünce...104 Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler...104 Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi...106 Agulama Evresi (0-12 Ay)...107 Tek Sözcük Evresi (12-18 Ay)...108 Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi (Telgrafik Konuşma, 18-24 Ay)...108 İlk Gramer Süreci (24-60 Ay)...108 Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler...109 Okul Döneminde Dil Gelişimi...111 Sınıf Uygulamaları...112 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...113 Değerlendirme Soruları...114 Kaynakça...121

KİŞİLİK GELİŞİMİ Ünite 5 (123-163) Giriş...125 Freud un Kişiliğin Yapısı, Örgütlenmesi ve Gelişimine İlişkin Kuramsal Yaklaşımları...126 Topografik Kişilik Kuramı...126 Yapısal Kişilik Kuramı...127 Psikoseksüel Gelişim Kuramı...128 Psikoseksüel Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları...132 Erikson ın Psikososyal Gelişim Kuramı...133 Psikososyal Gelişim Dönemleri...134 Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş)...136 Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş)...136 Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 Yaş)...137 Başarılı Olmaya Karşı Yetersizlik (6-12 Yaş)...138 Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Krizi (12-18 Yaş)...139 Ergenlik Sonrası Yaşanan Karmaşalar...139 Psikososyal Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları...140 Ahlâk Gelişimi...141 Piaget nin Ahlâk Gelişimi Kuramı...141 Kohlberg in Ahlâk Gelişimi Kuramı...142 Gelenek Öncesi Düzey...144 Geleneksel Düzey...144 Gelenek Ötesi Düzey...145 Ahlâk Gelişim Kuramlarının Eğitsel Doğurguları...146 Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü...146 Okul Öncesi Eğitim Dönemi...147 İlköğretim Dönemi...149 Ortaöğretim Dönemi...151 Sınıf Uygulamaları...152 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...152 Değerlendirme Soruları...153 Kaynakça...163 ÖĞRENMENİN DOĞASI Ünite 6 (165-196) Giriş...166 Öğrenme ile İlgili Kavramlar...167 Öğrenmenin Niteliği...169 Öğrenilmiş Davranış İle Doğuştan Getirilen (İçgüdüsel ve Refleks) Davranışların Farkı...170 Öğrenmenin Biyolojik Temelleri...171 Sinir Sistemi...171 Sinir Sisteminin Görevleri...172 Beyin ve Gelişmesi...173 Beynin Görevleri...175 Beynin İşlevleri...175 Öğrenmede Duyu Organlarının Rolü...176 Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler...177 Öğrenenle İlgili Etkenler (Kişisel Etkenler)...177 Öğrenmede Bireysel Ayrılıklar...182 Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış...184 Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir?...185 Sınıf Uygulamaları...187 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...187 Değerlendirme Soruları...188 Kaynakça...195 xvii

ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR Ünite 7 (197-243) Giriş...198 Davranışçı Öğrenme Kuramları...199 Klasik Koşullama...200 Etki Yasası...205 Edimsel Koşullama...208 Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri...212 Uyarıcıların Rolü...212 Pekiştireçler...212 Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması...218 Uyarıcıların Hazır Olması...219 Şekillendirme (Davranış Biçimlendirme)...219 Önceki Yaşantıların Yeni Davranışlara ve Yeni Yaşantılara Etkisi...222 Sınıf Uygulamaları...226 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...226 Değerlendirme Soruları...227 Kaynakça...243 SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Ünite 8 (245-269) Giriş...246 Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi...247 Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları...250 Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler...255 Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri...260 Sosyal Öğrenme Kuramının Eğitimde Uygulanması...262 Uygun Model Kullanmak...262 Öz-Yeterliğin Geliştirilmesi...263 Öğrencilerin Duygularını Dikkate Almak...264 Sosyal Öğrenmenin Sınıf Ortamında Uygulanışı...264 Öğretmene Öneriler...265 Sınıf Uygulamaları...266 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...266 Değerlendirme Soruları...267 Kaynakça...269 GESTALT VE İNSANCIL YAKLAŞIMDA ÖĞRENME Ünite 9 (271-302) Giriş...272 Gestalt Kuramda Öğrenme...273 Algılama...274 Algı Yasaları...276 1. Şekil-Zemin (Figure-Ground) İlişkisi...276 2. Yakınlık (Proximity) Yasası...277 3. Süreklilik (Continuity) Yasası...277 4. Tamamlama (Closure) Yasası...278 5. Benzerlik (Similarity) Yasası...278 6. Basitlik (Simplicity) Yasası...279 Pragnänz Yasası...279 Algısal Değişmezler...280 Bellek İzi ve Unutma...280 İçgörüsel Öğrenme...281 Üretici Düşünme...283 Yaşam Alanı...286 xviii

Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları...288 İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme...289 Benlik Kavramı...289 Öğrenci-Öğretmen İlişkisi...291 İnsancıl Eğitimin İlkeleri...293 Maslow un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi...294 Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları...296 Sınıf Uygulamaları...297 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...297 Değerlendirme Soruları...299 Kaynakça...302 BİLGİYİ İŞLEME MODELİ Ünite 10 (303-335) Giriş...304 Bilgi Depoları...306 Duyusal Bellek...307 Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek)...308 Uzun Süreli Bellek...311 Bilişsel Süreçler...317 Dikkat...317 Algılama...318 Tekrar...319 Kodlama...321 Geri Getirme (Hatırlama)...322 Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı)...323 Yürütücü Süreçler/Bilişi Yönetme...325 Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları...327 Sınıf Uygulamaları...330 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...330 Değerlendirme Soruları...332 Kaynakça...334 ÖĞRENMEDEN ÖĞRETİME Ünite 11 (337-398) Giriş...338 Bloom un Tam Öğrenme Modeli...341 Bruner ve Buluş Yolu ile Öğrenme...344 Temsil Evrelerinin Sırası...346 Buluş Yoluyla Öğrenmede Öğretim Süreci...347 Ausubel ve Anlamlı Öğrenme...351 Anlamlı Öğrenmenin Etkililiği...355 Gagne Öğretim Durumları Modeli...355 Piaget nin Öğretim Doğurguları...361 Vygotsky nin Sosyo-Kültürel Yaklaşımı...365 Üst Düzey Zihinsel Süreçlerin Sosyal Kökeni...366 Beyin Temelli Öğrenme...371 Yapılandırmacılık...380 Sınıf Uygulamaları...389 Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim...389 Değerlendirme Soruları...392 Kaynakça...398 Son Söz...399 Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları...403 Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı...430 Ünite Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı...431 xix

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1. Gelişim Süreci... 32 Şekil 2.2. İç Salgı Bezleri... 35 Şekil 2.3. Gelişim Alanlarının Şematik Temsili... 46 Şekil 4.1. Korunum Deneyi... 99 Şekil 4.2. Korunum Deneyi... 99 Şekil 5.1. Freud a Göre İd, Ego, Süperegonun Bilinçlilik Durumu...127 Şekil 6.1. Nöronun Yapısı...171 Şekil 6.2. Beyin ve Bölgeleri...173 Şekil 6.3. Sol Yarı-Kürenin Dış Görünümü...174 Şekil 6.4. Beyin Kısımları ve Öğrenme İlişkisi...185 Şekil 7.1. Pavlov un Deney Mekanizması...201 Şekil 9.1. Şekil-Zemin İlişkisi...276 Şekil 9.2. Yakınlık Yasası...277 Şekil 9.3. Süreklilik Yasası...278 Şekil 9.4. Tamamlama Yasası...278 Şekil 9.5. Benzerlik Yasası...279 Şekil 9.6. Basitlik Yasası...279 Şekil 9.7. İçgörüsel Problem Çözme...282 Şekil 9.8. Transfer...283 Şekil 9.9. Wertheimer ın Paralel Kenar Problemi...284 Şekil 9.10. Bireyin Yaşam Alanı...287 Şekil 9.11. Uyumlu ve Uyumsuz Kişilik...291 Şekil 9.12. Gereksinmeler Hiyerarşisi...295 Şekil 10.1. Bilgiyi İşleme Modeline Göre Zihinsel Yapıda Öğrenmenin Oluşumu...306 Şekil 10.2. Bir Hiyerarşik Düzenleme Örneği...314 Şekil 10.3. Bir Önerme Ağı...315 Şekil 10.4. Antika Kavramına İlişkin Şema...316 TABLOLAR LİSTESİ xx Tablo 3.1. Aylara Göre Devinsel Gelişim... 64 Tablo 4.1. Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ve Temel Özellikleri... 92 Tablo 4.2. Yaşamın İlk Beş Yılında Dil Gelişiminde Görülen Temel Aşamalar.109 Tablo 5.1. Erikson ın Psikososyal Gelişim Dönemleri...135 Tablo 5.2. Kohlberg in Ahlak Gelişim Evreleri...143 Tablo 6.1. Çeşitli Duyular...177 Tablo 7.1. Koşullama Programı...201 Tablo 7.2. Edimsel Koşullama Süreci...211 Tablo 7.3. Ödül ve Cezanın Davranışa Etkisi...213 Tablo 7.4. Pekiştirme Tarifesi...215 Tablo 7.5. Pekiştirme Programları...217 Tablo 8.1. Modelin Statüsü ile Gözleyen Arasındaki Etkileşim Durumu...253 Tablo 8.2. Olumsuz Model Davranışın Gözlemleyene Etkisi...254 Tablo 8.3. Öz-Yeterliği Yüksek ve Düşük Olanların Karşılaştırılması...257 Tablo 8.4. Öz-Yeterlik Kaynakları...258 Tablo 10.1. Bellek Türleri ve Özellikleri...317 Tablo 11.1. Öğretme-Öğrenme Sürecini Oluşturan Kararlar...340 Tablo 11.2. Bloom un Öğrenme Modelinin Ögeleri...341 Tablo 11.3. Bloom un Bilişsel Alan Aşamaları...343 Tablo 11.4. Bruner ın Bilişsel Temsilinin Üç Biçimi...346 Tablo 11.5. Gagne nin Öğrenme Ürünlerinin Sınıflandırılması...358 Tablo 11.6. Gagne nin Öğrenmeyi Destekleyecek Dokuz Öğretim Olgusu (Öğrenme Aşamaları)...360 Tablo 11.7. Piaget ye Göre Bilgi Türleri...362 Tablo 11.8. Vygotsky nin Yakın Gelişim Alanı...368 Tablo 11.9. Öğretme Modellerinin Karşılaştırılması...379 Tablo 11.10. Geleneksel ve Yapılandırmacı Sınıfların Karşılaştırılması...382

ŞEMALAR LİSTESİ Şema 8.1. Karşılıklı Belirleyicilik...256 Şema 8.2. Gözlem Yoluyla Öğrenmenin Süreçleri...260 Şema 11.1 Anlamlı Öğrenmede Organize Edici Bilgi...353 xxi

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş Prof. Dr. Şermin Külahoğlu* Uludağ Üniversitesi 1 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Eğitim ve psikoloji kavramlarının anlamı, kapsamı, işlevini açıklayabilecek, Eğitim psikolojisi bilim alanının gereği ve önemi hakkındaki görüşleri kavrayabilecek, Gelişim ve öğrenme psikolojisinde kullanılan yöntemlerin neler olduğunu açıklayabilecek, Bu alanda kazandığınız bilgilerin öğretmenlik yaşamındaki önemini değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Psikolojinin Tanımı Psikolojinin Tarihçesi Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Yaklaşımları Psikolojinin Dalları Eğitim Psikolojisi Eğitim Psikolojisinin İlgi Alanları: Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri Düşünelim, Tartışalım Kendimi hiç anlamıyorum! Sizin de böyle söylediğiniz oluyor mu? Neden? En beğendiğiniz öğretmeninizi düşünün. Onda en çok hangi özelliği takdir ediyorsunuz? Neden? Kendinizi anlamak için nereden yardım alıyorsunuz? Ne yapıyorsunuz? Öğretmenin, öğrencilerini tanıması, anlaması gerekli midir? Neden? (*) Prof. Dr. Şermin Külahoğlu. Ayvalık ta doğmuştur. İlk öğrenimini Ayvalık ta, liseyi Uşak ta tamamlamıştır. Lisans öğrenimini Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümünde yapmıştır. Fransa da, Paris V - René Descartes (Sorbonne) Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmüştür. 1996 yılında doçent olmuştur. Şu anda, Uludağ Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesidir.

28 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Morgan, C. T. (1981). Psikolojiye Giriş. Ders Kitabı. (Çeviri: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Yayın Sorumlusu: Sirel Karakaş) Ankara: Meteksan 2. Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi. 3. Dönmezer, İ. (1996). Eğitim Psikolojisi. İzmir: Can Ofset. 4. Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve Öğrenme (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayıncılık. 5. Fidan, N. ve Erden, M. (1993). Eğitime Giriş. Ankara: Meteksan AŞ. 6. Erden, M. ve Akman, Y. (1995). Eğitim Psikolojisi: Gelişim- Öğrenme-Öğretme. Ankara: Arkadaş Kitabevi. 7. Eripek, S., Hakan, A. ve Öner U. (1989). Eğitim Bilimleri Eğitim Psikolojisi (Ed. A. Hakan). T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları, No: 185. Açıköğretim Fakültesi Yayınları, No: 86, Ünite: 1-8. 8. Ülgen, G. (1997). Eğitim Psikolojisi. Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kuramlar ve Uygulamalar. Ankara: Alkım Yayınları. 9. Davranış Bilimlerine Giriş. (2002). (Ed. E. Özkalp). Anadolu Üniversitesi, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, No: 1355-722. (5. kitap), Eskişehir.

Gelişimin Doğası 2 Prof. Dr. Betül Aydın* İstanbul Bilim Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Gelişimle ilgili temel kavramları tanımlayabilecek, Gelişim alanlarını kavrayabilecek, Gelişimin ilkelerini açıklayabilecek, Gelişim dönemlerini tanımlayabilecek, Gelişim görevlerini açıklayabilecek, Gelişimin biyolojik ve çevresel temellerini kavrayabilecek, Öğretmenler için gelişimin doğasını bilmenin önemini ana hatlarıyla açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Gelişimle İlgili Temel Kavramlar Gelişim Alanları Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri Gelişimin İlkeleri Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir? Düşünelim, Tartışalım İlk çocukluk gelişim görevleri gerçekleşmediği zaman, bunun yansımaları nasıl olabilir? Düşünüp tartışalım. Akranlarına göre çok geç ilköğretime başlayan bir kişinin öğrenmesi ve başarı durumu nasıl olabilir? Düşünüp tartışalım. Gelişim niçin alanlar itibarıyla incelenmektedir? Bunun önemini ve birbirleri ile olan etkileşimlerini düşünüp tartışalım. Gelişimde, öğrenme ve yaşantı mı yoksa kalıtım mı daha önemlidir? Düşünüp tartışalım. (*) Prof. Dr. Betül Aydın. Balıkesir de doğmuştur. Orta öğrenimini Üsküdar Amerikan Kız Lisesinde tamamladıktan sonra İstanbul Üniversitesi Psikoloji Bölümünü bitirmiştir. Aynı üniversitede doktora yapmış, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olmuştur. Halen İstanbul Bilim Üniversitesinde görev yapmaktadır. Çocuk ve Ergen Psikolojisi isimli bir kitabı bulunmaktadır. Ayrıca Social Citation Index e girmiş, yurt dışı ve yurt içi makaleleri vardır.

GELİŞİMİN DOĞASI 55 KAYNAKÇA 1. Bernstein, D. A. ve ark. (2000). Psychology (5. Baskı). Houghton Mifflin Company. 2. Santrock, J. W. (1997). Life-Span Development. ABD: Brown- Benchmark Publishers. 3. Santrock, J. W. (1981). Adolescence (4. Baskı). Wm. C. Brown Publishers. 4. Bacanlı, H. (2002). Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları. 5. Dönmezer, İ. (1996). Gelişim Psikolojisi. İzmir: Cem Ofset. 6. Aydın, A. (2000). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi (2. Baskı). Bursa: Alfa Basın Yayın. 7. Arıtan, A. (1989). Bilim ve Teknik. Hepimiz Aslında Bir Bebek Beynine Sahibiz. Cumhuriyet, sayı: 22, s. 28. 8. Moon, T. Otto, J. H. ve Towle, A. (1960). Modern Biology. New York: Holt, Rinehart and Winston. 9. Aydın, B. (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No:1. 10. Gander, M. W. ve Gardiner, H. W. (1993). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Editör: Bekir Onur. Ankara: İmge Kitabevi. 11. Erden, M. ve Akman, Y. (1995). Eğitim Psikolojisi (Gelişim- Öğrenme-Öğretme). Ankara: Arkadaş Yayınevi. 12. Selçuk, Z. (2000). Gelişim ve Öğrenme (7. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.

Bedensel ve Devinsel Gelişim 3 Doç. Dr. Mehmet Bilgin* Çukurova Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Bedensel ve devinsel büyüme ile ilgili kavramları tanımlayabilecek, Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim döneminde bedensel ve devinsel gelişimi kavrayabilecek, Cinsiyet farklılıklarına göre bedensel ve devinsel gelişim farklılıklarını ayırt edebilecek, Cinsel gelişimde erkek ve kızlarda görülen belirtileri tanıyabilecek, Öğretmenlerin öğrencilerinin bedensel ve devinsel gelişimlerine ilişkin sorumluluklarını kavrayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Bedensel Büyüme ve Gelişim Devinsel Gelişim Okul Öncesi Dönem İlköğretim Dönemi Ortaöğretim Dönemi Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları Düşünelim, Tartışalım Çocukluktan itibaren bedenin fiziksel olarak büyümesi ile hareketsel gelişim arasında nasıl bir ilişki olabilir? Tartışınız. Okul Öncesi, ilk ve ortaöğretim çağındaki öğrencilerin oynadıkları oyunlar ile bedensel ve devinsel gelişim özellikleri arasında bir ilişki olabilir mi? Nasıl? İlk ve ortaöğrenim çağındaki kız ve erkek öğrencileri inceleyiniz, bedensel gelişim yönünden iki cins arasında ne gibi farklar göze çarpıyor, tartışınız. Öğretmen, öğrencilerinin bedensel ve devinsel gelişimini nasıl izleyebilir ve bu gelişim alanları açısından neler yapabilir? Eğitim programlarınızı yaparken öğrencinin bedensel ve devinsel gelişimini nasıl dikkate alırsınız? (*) Doç. Dr. Mehmet Bilgin. Ankara da doğmuştur. İlk, orta ve lise öğrenimini Ankara da tamamlamıştır. Hacettepe Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalında lisans ve yüksek lisans eğitimini tamamlamıştır. Çukurova Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanından doktorasını almış ve 1998 yılında Yrd. Doç., 2015 yılında Doçent olmuştur. Şu anda Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Psikolojik Danışma ve Rehberlik Anabilim Dalında öğretim üyesidir.

BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM 81 KAYNAKÇA 1. Steinberg, L., Belsky, J., Meyer, B. R. (1991). Infancy, Childhood, Adolescence Development in Context. New York: Mcgraw-Hill Inc. 2. Dönmezler, İ. (1996). Eğitim Psikolojisi. İzmir: Can Ofset. 3. Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve Davranışı (5. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 4. Onur, B. (1993). Çocuk ve Ergen Gelişimi. Ankara: İmge Kitabevi. 5. Nielsen, L. (1996). Adolescence: A Contemporary View (3rd Edition). Florida: Holt, Rinehart and Winston, Inc. 6. Başaran, İ. (1994). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Kadıoğlu Matbaası. 7. Akman, Y., Erden, M. (1997). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Arkadaş Yayınevi. 8. Ataç, F. (1991). İnsan Yaşamında Psikolojik Gelişim. İstanbul: Beta Yayınevi. 9. Hatherington, E. M., Parke, D. R. (1997). Child Psychology: A Contemporary View (4th Edition). New York: Mc-Graw Hill, Inc. 10. Woolfolk, E. A. (1998). Educational Psychology (7th Edition). Boston: Allyn and Bacon. 11. Kaplan, P. S. (1986). A Child s Odysseys. USA: West Publishing Comp. 12. Yavuzer, H. (1998). Ana-Baba Okulu (7. Basım). İstanbul: Remzi Kitabevi. 13. Yörükoğlu, A. (1987). Gençlik Çağı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları. 14. Kılıçcı, Y. (1989). Okulda Ruh Sağlığı. Ankara: Şafak Matbaacılık.

Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz* Dokuz Eylül Üniversitesi 4 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Bilişsel gelişim ve dil gelişimi ile ilgili terimleri kavrayabilecek, Piaget nin bilişsel gelişim kuramını açıklayabilecek, Dil gelişimi ile ilgili farklı görüşleri tartışabilecek, Gelişim ilkelerinin, çocukların bilişsel ve dil gelişimini sağlamada etkisini değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Bilişsel Gelişim Kuramı Jean Piaget ve Klinik Yöntem Piaget nin Bilişsel Gelişim Dönemleri Dil Gelişimi Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler Okul Öncesi ve Okul Döneminde Dil Gelişimi Düşünelim, Tartışalım Küçük çocuklar neden durmadan soru sorarlar? Bir olayın nedenlerini açıklamada çocukların nasıl akıl yürüttüklerini tartışınız. Bir bebek neden eline verilen her şeyi ağzına götürür? Konuşma nasıl öğrenilir? (*) Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaragöz. 1979 da Sosyal Hizmetler Akademisinde lisans eğitimini tamamladıktan sonra Dokuz Eylül Üniversitesinde (Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında) 1992 de yüksek lisans ve 1998 de doktora derecelerini aldı. Halen Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde ve Buca Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ 121 KAYNAKÇA 1. Atkinson, R. L ve diğ. (1999). Psikolojiye Giriş (12. Baskı). Ankara: Arkadaş Yayınları. 2. Piaget, J. (1973). The Psychology of Intelligence. N. J: Adams Littlefield. 3. Seifert, R. L. (1991). Educational Psychology (5th Edition). Boston: Houghton Mifflin Company. 4. Dembo, M. H. (1991). Applying Educational Psychology in the Classroom (4th Edition). New York & London: Longman. 5. Cüceoğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı (2. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 6. Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve Öğrenme (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 7. Santrock, J. W. (1996). Child Development (7th Edition). Madison, WI: Brown & Benehmark. 8. Aksan, D. (1979). Her Yönüyle Dil I. cilt (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları 9. Erden, M. ve Akman, Y. (1997). Eğitim Psikolojisi (4. Baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi. 10. Başaran, İ. E. (1980). Eğitim Psikolojisi. Ankara: Başaran Yayınları. 11. Yılmaz, T. (1999). Türkçe Dil Etkinlikleri (5-6 Yaş). İzmir: Bilyay Yayınları. 12. Şirin, M. R. (1994). Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Şirin Çocuk Vakfı Yayınları. 13. Morgan, C. T. (1998). Psikolojiye Giriş (12. Baskı). (Yayın Sorumlusu: S. Karakaş). Ankara: Meteksan AŞ. 14. Beyazıd, G. (1995). Teksir Edilmiş Ders Notları. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, RPD programı, İzmir. 15. Vygotsky, L. S. (1998). Düşünce ve Dil. (Çev. S. Koray). İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.

Kişilik Gelişimi 5 Prof. Dr. Gürhan Can* Hasan Kalyoncu Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Kişiliği tanımlayabilecek, Kişilik gelişimi hakkında farklı kuramsal görüşleri kavrayarak, kişilik gelişimi açısından öğrencileri değerlendirebilecek, Kişilik gelişimi kuramlarının eğitsel doğurgularını farklı öğretim kademelerinde uygulamaya koyabilecek, Ahlâk gelişim kuramları çerçevesinde ahlâk gelişimi sürecini açıklayabilecek, Sağlıklı bir ahlâk gelişimi için bir öğretmenin öğrencilerine karşı üstlenmesi gereken sorumlulukları kavrayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Freud un Kişilik Kuramı Erikson ın Psikososyal Gelişim Kuramı Ahlâk Gelişimi Kuramları Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü Düşünelim, Tartışalım Sınıfta en yakın arkadaşınızı tanıtırken onunla ilgili neler söylersiniz? Bu söylediklerinizin tümüne uyan bir başka kişi var mı? Çocuklukta cezalandırıcı bir tutumla tuvalet eğitimi verilenlerin yetişkinlikte çok cimri, aşırı düzenli kişiler olduğunu ileri süren Freud un görüşlerini nasıl sınayabilirsiniz? Tartışınız. Kendi kendinize Neden böyle davrandım? diye düşünüp akılcı bir gerekçe bulamadığınız oluyor mu? Kopya çekme davranışı ile ahlâkî gelişim düzeyi arasında bir ilişki kurulabilir mi? Tartışınız. (*) Prof. Dr. Gürhan Can. Eskişehir de doğmuştur. İlk ve ortaöğretimini tamamladıktan sonra Ankara Üniversitesinde lisans ve yüksek lisans, Hacettepe Üniversitesinde de doktora eğitimini tamamlamıştır. 1990 yılında doçent, 1996 yılında da profesör olmuştur. 1999-2005 yılları arasında Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanlığı yapmıştır. Şu anda Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Eğitim Fakültesnde öğretim üyesidir.

KİŞİLİK GELİŞİMİ 163 KAYNAKÇA 1. Geçtan, E. (1981). Psikanaliz ve Sonrası. İstanbul: Hürriyet Yayınları. 2. Özbay, Y. (2001). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi (2. Baskı). Trabzon: Erol Ofset. 3. Crow, T. K., Kaminsky, S., Podell, D. M. (1997). Educational Psychology Windows on Teaching. Chicago: Brown and Benchmark Publishers. 4. Sternberg, R. J. and Williams, W. M. (2002). Educational Psychology. Boston: Allyn and Bacon. 5. Wakefield, J. F. (1996). Educational Psychology. Boston: Houghton and Mifflin Company. 6. Woolfolk, A. E. (1998). Educational Psychology (7th Edition). Boston: Allyn and Bacon. 7. Eggen, P. and D. Kauchak. (2001). Educational Psychology: Windows on Classrooms (5th Edition). Upper Saddle River, New Jersey: Prentice. Hall Inc.

Öğrenmenin Doğası 6 Prof. Dr. Mustafa Kılıç* Ufuk Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Öğrenme ile ilgili kavramları tanıyabilecek, Öğrenmenin niteliğinin ayırdına varabilecek, Merkezi sinir sisteminin öğrenmeye ilişkin yönlerini açıklayabilecek, Öğrenmenin biyolojik temellerini kavrayabilecek, Öğrenmeyi etkileyen etmenleri sıralayabilecek, Öğrenmenin gerçekleşmesinde, öğrenmenin doğasını sınıf ortamına taşıyabileceksiniz. İçindekiler Giriş Öğrenme ile İlgili Kavramlar Öğrenmenin Niteliği Öğrenilmiş Davranış ile Doğuştan Getirilen Davranışların Farkı Öğrenmenin Biyolojik Temelleri Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir? Düşünelim, Tartışalım Öğrenme ile kazanılanlar, insan beyninde nasıl kaydediliyor, hiç düşündünüz mü? Düşünme, kavrama ve öğrenme beynin hangi kısımları arasında gerçekleşir? Duyu organları öğrenmede ne kadar etkilidir? Öğrenme tutum ve davranış açısından kardeşler arasında fark olduğu bilinmektedir. Acaba özdeş ikizler arasında da fark ya da farklar var mıdır? Çok fazla kaygı duyduğumuz için başarısız olduğunuz bir sınav yaşantınız oldu mu? Bazı öğrenme yaşantılarında, bir başkasının sizden çok daha çabuk ve çok daha iyi öğrendiğini görüp canınız sıkıldı mı? Bir öğretmen adayı olarak öğrenmenin doğasını bilmeye neden ve niçin gereksinim duymaktayız? (*) Prof. Dr. Mustafa Kılıç, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitimde Psikolojik Hizmetlerde lisans ve yüksek lisans, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Programında doktora öğrenimini tamamlamıştır. Uzunca bir süre çalıştığı Hacettepe Üniversitesinden ayrılarak öğretim üyesi olarak İnönü Üniversitesine geçmiştir. Alanla ilgili olarak birçok araştırma ve yayın yapmıştır. Psikolojik Danışma ve Rehberlik Bibliyografyası ile Fizyolojik Psikolojiye Giriş adlı kitapları bulunmaktadır. İnönü Üniversitesinden emekli olduktan sonra Ufuk Üniversitesinde çalışmaya devam etmektedir.

ÖĞRENMENİN DOĞASI 195 KAYNAKÇA 1 Koptagel-İlal, G. (1982). Tıpsal Psikoloji. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, (Rektörlük No: 3024, Dekanlık No: 110). 2 Kılıç, M. (1994). Psikolojik Danışma ve Rehberliğin Temelleri. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1; 27-38. 3 Cüceloğlu, D. (1994). İnsan ve Davranışı (5. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 4 Morgan, C. T. (1981). Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. (Çeviren: Hüsnü Arıcı ve diğerleri). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları No:1. 5 Baymur, F. (1983). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkilap ve Aka Kitabevleri. 6 Sprinthall, R. C., Sprinthall N. A. (1977). Educational Psychology: A Developmental Approach (2. Baskı). Addison-Wesley Series in Education. 7 Ülkü, S. (1981). Öğrenme Psikolojisi Ders Notları. Ankara Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Merkezi (EFAM). 8 Cüceloğlu, D. (1997). Yeniden İnsan İnsana (14. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi. 9 Morris, G. C. (2002) Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Ayvaşık ve Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları, No: 23. 10 Tuttle, W. W., Schottelius, B. A., Schottelius, D. D. (1978). Textbook of Physiology (18. Baskı). Saint Louis: C. V. Mosby Co. 11 Groves, P. M., Schlesinger, K. (1982). Biological Psychology (2. Baskı). W. C. Brown Company Publisher. 12 Graham, R. B. (1990). Physiological Psychology. Belmont, California: Wadsworth Publishing Company. 13 Morgan, C. T., King, R. A., Robinson, N. M. (1979). Introduction To Psychology. McGraw-Hill International Book Company. 14 McKeachie, W. J., Doyle, C. L. (1966). Psychology. London: Addison- Wesley Publishing Company. 15 Konuk, T. (1970). Sosyal Bilimlerin Öğretiminde Fizyolojinin Yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1969. Cilt 2; s: 33-38.

196 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ 16 Binbaşıoğlu, C. (1995). Eğitim Psikolojisi (9. Baskı). Ankara: Binbaşıoğlu Yayınları. 17 Köknel, Ö. ve diğ. (1989). Davranış Bilimleri (Ruh Bilim). İstanbul Üniversitesi Rektörlük Yayın No: 3538. Tıp Fakültesi Yayın No: 174. 18 Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve Öğrenme (3. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım Ltd. 19 Schultz. D. P., Schultz, E. S. (2001). Modern Psikoloji Tarihi. Üçüncü Bölüm Psikoloji Üzerindeki Fizyolojik Etkiler. (Çeviren: Yasemin Aslay). İstanbul: Kaknüs Yayınevi. 20 Sağıroğlu, A. K., Tekman, H. G. (1999). Sesleri Algılamada Son Nokta. Mutlak Kulak Yeteneği. Bilim ve Teknik. Temmuz. (1999). s: 66-70. 21 Ersin, M. (1981). Eğitimde Psikolojinin Rolü. Cilt: 1. (2. Baskı). Öğretmen kitapları 153. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 22 Ün Açıkgöz, K. (1996). Etkili Öğrenme ve Öğretme. İzmir: Kanyılmaz Matbaası. 23 Demirel, Ö. (2000). Öğretme Sanatı. Ankara: Pegem Yayınları.

Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar 7 Prof. Dr. Kurtman Ersanlı* Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Davranışçı yaklaşıma göre öğrenmenin oluşum sürecini açıklayabilecek, Davranışçı yaklaşıma ait terminolojiyi doğru kullanabilecek, Davranışçı kuramcıların kendi aralarındaki yaklaşım farklarını ve benzerliklerini ayırt edebilecek, Davranışçı yaklaşımların ilkelerini öğrenme ortamlarında kullanabileceksiniz. İçindekiler Giriş Davranışçı Öğrenme Kuramları Klasik Koşullanma Etki Yasası Edimsel Koşullama Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması Önceki Yaşantıların Davranışlar Üzerindeki Etkisi Düşünelim, Tartışalım Sirklerdeki hayvanlara, sergiledikleri beceriler nasıl öğretiliyor? Reklamların tüketici davranışlarını nasıl yönlendirilebildiğini tartışınız. Öğrenmede ödül ve cezanın etkisi nedir? Öğretmenleriniz en çok ne tip ödül ve ceza uyguluyorlar? Öğretmen olduğunuzda öğrencilerinize kurallara uymayı nasıl öğretebileceğinizi tartışınız. Video ya da bilgisayar oyunlarının -neredeyse- bir bağımlılık yaratmasının nedenleri neler olabilir? (*) Prof. Dr. Kurtman Ersanlı. 1951 Ladik doğumlu. Meslek yaşamına ilkokul öğretmenliği ile başladı. Ankara Üniversitesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümünde lisans eğitimini tamamladı. 1982 de Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Eğitim Fakültesine öğretim görevlisi olarak atandı. 1988 de doktora derecesini aldı, 1991 de doçent, 1997 de profesör oldu.

KAYNAKÇA ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR 243 1. Hill, F. W. (1990). Learning: A Survey of Psychological Interpretation (5th Edition). New York: Harper & Row. 2. Weiten, W. (2010). Psychology, Pacific, California: Brooks/Cole Company. 3. Slavin, R. E. (1994). Educational Psychology (Fourth edition). Boston: Allyn And Bacon Publishing. 4. Dworetzky, J. P. (1985). Psychology (2nd Edition). New York: West Publishing Company. 5. Morgan, C. T. (1998). Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. (Yayın Sorumlusu: S. Karakaş). Ankara: Meteksan AŞ. 6. Arı, R. ve Üre, Ö. (2000). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi (3. Baskı). Konya: Mikro Yayınları. 7. Wade, C. ve Tavris, C. (1987). Psychology. New York: Harper and Row. 8. Selçuk, Z. (2000). Gelişim ve Öğrenme (Geliştirilmiş 7. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 9. Atkinson, R. L., Atkinson, R. C. ve Hilgard, E. R. (1995). Psikolojiye Giriş I. (Çev.: Kemal Atakay, Mustafa Atakay ve Aysun Yavuz). İstanbul: Sosyal Yayınlar.

Sosyal Öğrenme Kuramı 8 Prof. Dr. İsa Korkmaz* Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Sosyal öğrenme kuramını kavrayabilecek, Model olan ile gözlemleyenin ilişkisini anlayabilecek, Kuramın dayandığı temel ilkeleri tanımlayabilecek, Sosyal öğrenme kuramında öğrenme süreçlerini betimleyebilecek, Sosyal öğrenme kuramının eğitim ilkelerini açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri Sosyal Öğrenmenin Eğitime Yansımaları Düşünelim, Tartışalım Reklamlarda neden ünlü kişiler kullanılır? Ailede tek çocuk olmanın dezavantajları nelerdir? İlkokulda iken ne olmak isterdiniz? Neden? Hayatta en çok örnek aldığınız kişi kimdir? Neden? Bisiklete binmeyi, çatal-bıçak kullanmayı nasıl öğrendiğinizi anımsıyor musunuz? Ne gibi korkularınız var? Bunlardan hangileri annenizde, babanızda ya da büyük kardeşlerinizde var? (*) Prof. Dr. İsa Korkmaz, lisans eğitimini Gazi Üniversitesinde 1988 yılında tamamlamıştır. 1991 yılında Milli Eğitim Bakanlığı bursu ile ABD ye giden yazar, Ohio Üniversitesinde 1994 yılında yüksek lisans ve 1998 yılında doktora derecelerini almıştır. Şu anda Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI 269 KAYNAKÇA 1. Dewey, J. (1966). Democrasy and Education. New York: A Division of Macmillan Inc. 2. Phillips, D. C., Soltis, J. F. (1991). Perspectives on Learning. New York: Teachers College, Columbia University. 3. Schultz, D. P., Schultz, S. E. (2001). Modern Psikoloji Tarihi. (Çeviren: Yasemin Aslay). İstanbul: Kaknüs Yayınları. 4. Lefton, L. A. (1990). Psychology (2nd Edition). Boston: Allyn and Bacon, Inc. 5. Seamon, J. G., Kenrick, D. T. (1992). Psychology. New Jersey: Prentice Hall. 6. Tuckman, B. W. (1992). Educational Pschology, From Theory to Application. New York: Harcourt Brace Jovanovich College Publishers. 7. Woolfolk, A. E. (1991). Educational Psychology (4th Edition). New Jersey: Prentice Hall. 8. Morris, C., G. (1990). Psychology (2nd Edition). New Jersey: Prentice Hall. 9. Senemoğlu, N. (1997). Gelişim Öğrenme ve Öğretim - Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık.

Gestalt ve İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme 9 Prof. Dr. Filiz Bilge* Hacettepe Üniversitesi Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Gestalt kuramla ilgili temel terimleri kavrayabilecek, Gestalt kuramın yasalarını sınıf ortamında kullanabilecek, Gestalt kuramın olumlu yönlerini ve sınırlılıklarını değerlendirebilecek, İnsancıl yaklaşımla ilgili temel terimleri kavrayabilecek, İnsancıl yaklaşımın ilkelerini sınıf ortamında kullanabilecek, İnsancıl yaklaşımın olumlu yönlerini ve sınırlılıklarını değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Gestalt Kuramda Öğrenme Algılama ve Algı Yasaları İçgörüsel Öğrenme Üretici Düşünme Yaşam Alanı Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme Benlik Kavramı Öğrenci-Öğretmen İlişkisi İnsancıl Yaklaşımın Temel İlkeleri Maslow un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları Düşünelim, Tartışalım Arkadaşınızla tanık olduğunuz bir olayı farklı algılayıp yorumladığınız oldu mu? Neden? Işıklı reklam panolarında, çizgi filmlerde hareket algısı nasıl yaratılıyor? Tartışınız. Bütün, parçalarının toplamından fazladır ve farklıdır. ifadesini örneklendirerek tartışınız. Bazı insanların TV deki pembe dizilere neden ilgi duyup kaçırmak istemediklerini hiç düşündünüz mü? İnsanların yaşamlarını yönlendiren en önemli gereksinme sizce ne olabilir? (*) Prof. Dr. Filiz Bilge. Konya da doğmuştur. Ankara Üniversitesinde lisans, Hacettepe Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora öğrenimi görmüştür. 1989 yılında araştırma görevlisi olarak girdiği Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Psikolojik Danışma ve Rehberlik Ana Bilim Dalında, 1997 yılında yardımcı doçent olmuş, 2008 yılında doçent, 2013 yılında ise profesör olmuştur.

302 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Hohn, L. R. (1995). Classroom Learning and Teaching. USA: Longman Publishers. 2. Hergenhahn, B. R. (1980). An Introduction to Theories of Learning. USA: Prentice Hall International. 3. Fidan, N. (1985). Eğitim Psikolojisi: Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık. 4. Hill, F. W. (1980). Learning: A Survey of Psychological Interpretations. 5. Çelen, N. (1999). Öğrenme Psikolojisi: Kuramlar. Ankara: İmge Kitap Evi. 6. Hamilton, R. ve Ghatala, E. (1994). Learning and Instruction. USA: McGraw-Hill. 7. Senemoğlu, N. (1997). Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık. 8. Bower, H. G. (1972). A Selective Review of Organizational Factors in Memory. In Organization of Memory. (Ed: Endel Tulving and Wayne Donaldson). New York: Academic Press. 9. Akkoyun, F. (2001). Gestalt Terapi: Büyüme ve Gelişme Gücümüzün Harekete Geçişi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 10. Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitap Evi. 11. Bigge, M. L. ve Shermis, S. S. (1999). Learning Theories for Teachers (6th Edition). Addison Wesley Longman. 12. Voltan-Acar, N. (2004). Ne Kadar Farkındayım? Gestalt Terapi Ankara: Babil Yayıncılık. 13. Woolfolk, E. A. (1980). Educational Psychology for Teachers. USA: Prentice-Hall. 14. Baymur, F. (1985). Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılap Kitap Evi. 15. Kılıççı, Y. (1992). Okulda Ruh Sağlığı. Ankara: Şafak Matbaacılık. 16. Rogers, R. C. (1969). Freedom To Learn. Ohio: Charles Merrill Publishing Company. 17. Dembo, H. M. (1991). The Humanistic Perspective. In Applying Educational Psychology in the Classroom. Longman Publishing Group. 18. Erden, M. ve Akman, Y. (1995). Eğitim Psikolojisi: Gelişim- Öğrenme-Öğretme. Ankara: Arkadaş Yayınları. 19. Patterson, C. H. (1973). Humanistic Education. New Jersey: Prentice-Hall. 20. Ün Açıkgöz, K. (1996). Etkili Öğrenme ve Öğretme. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.

Bilgiyi İşleme Modeli Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk* Doç. Dr. İbrahim Kısaç** Gazi Üniversitesi 1 0 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Zihinsel yapıdaki bilgi akışını anlayabilecek, Hangi tür bilginin hangi bellekte saklandığını bilecek, Herhangi bir öğrenme durumunda bilişsel süreçleri etkili kullanabilecek, Öğrenme eksikliklerinin bilişsel süreçlerdeki kaynaklarını belirleyebilecek, Etkili yürütücü biliş becerilerine sahip olabileceksiniz. İçindekiler Bilgi Depoları Duyusal Bellek Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek) Uzun Süreli Bellek Bilişsel Süreçler Dikkat Algılama Tekrar Kodlama Geri Getirme (Hatırlama) Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı) Yürütücü Süreçler/Bilişi Yönetme Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları Düşünelim, Tartışalım Acaba kısa bir süre için belleğimizde kaç haneye kadar rakamları saklayabiliriz? Arkadaşınızla deneme yapınız. Bazen insanların hafıza kaybına uğramalarına rağmen halen konuşabilmeleri nasıl açıklanabilir? Bilgi öğrenildikten sonra hangi işlemlerden geçerek belleğimize yerleştirilir? Neden bazen öğrendiklerimizi hatırlamakta zorlanırız ya da hiç hatırlayamayız? Dikkat alanımıza giren her şeyi algılar mıyız? (*) Yrd. Doç. Dr. Bülent Öztürk. 1985 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi EPÖ Bölümünden mezun oldu. Yüksek lisansını 1988 ve doktorasını 1995 yılında G. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Programları ve Öğretimi ana bilim alanında tamamladı. 1994 yılında İngiltere Hudersfield Üniversitesine alanında çalışma yapmak üzere gönderildi. Hocamız 2002 tarihinde vefat etmiştir. (**) Doç. Dr. İbrahim Kısaç. 1986 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi EPH bölümünden mezun oldu. 1988-1992 yılları arasında ABD Pittsburgh da bulundu ve yüksek lisansını Kültürarası Psikolojik Danışma alanında Pittsburgh Üniversitesinde tamamladı. Doktora öğrenimini Hacettepe Üniversitesinde Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında bitirdi. Halen G. Ü. Mesleki Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır.

334 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Mc Cown, R. R. and Roop, P. (1992). Educational Psychology and Classroom Practice, Boston, Allyn and Bacon. 2. Eggen, P. ve Kauchak, D. (2001). Educational Psychology (5th Edition). New Jersey, USA: Merril Prentice Hall. 3. Ormrod, J. E. (1990). Human Learning: Theories, Principles and Educational Applications. Columbus, Merril Publishing Company. 4. Di Vesta, F. J. (1987). The Cognitive Movement and Education, Historical Foundations of Educational Psychology. (Edited by J. A.Glover and R. R. Ronnig). New York: Plenum Press. 5. Gagne, R. M. and Glaser, R. (1987). Foundations in Learning Research. Instructional Technology: Foundations. (Edited by R. M. Gagne). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates. 6. Klein, S. B. (1987). Learning: Principles and Application. New York: Mc Graw Hill Book Campany. 7. Miller, C. E. (1956). The Magical Number Seven Plus or Minus Two: Some limits on Our Capacity for Processing Information. Psychological Review. 63, (2), 81-97. 8. Baddeley, A. (1994). The Magical Number Seven: Still Magic After All Theese Years. Psychological Review. 101, (2), 353-356. 9. Shiffrin, R. M. and Nosofsky, R. M. (1994). Seven Plus or Minus Two: A Commentary on Capacity Limitations. Psychological Review. 101, (2), 357-361. 10. Johnson, N. F. (1969). Chunking: Associates Versus Cooling. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 8, 725-731. 11. Simon, H. A. (1974). How Big is a Chunk?. Science. 183, 482-488. 12. Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları. 13. Senemoğlu, N. (1997). Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık. 14. Eysenck, M. W. (1993). Principles of Cognitive Psychology. Hove, UK: Lawrance Erlbaum Associates, Ltd. 15. Ellis, H. C. and Hunt, R. R. (1993). Fundamentals of Cognitive Psychology (5th Edition). Oxford: Brown and Benchmark Publishes. 16. Öztürk, B. (1999). Öğrenme-Öğretmede Dikkat. Milli Eğitim. 144, 50-58.

BİLGİYİ İŞLEME MODELİ 335 17. Hamachek, A. L. (1990). Memory and Study Strategies for Optimal Learning. ERIC. ED. 320347. 18. Naveh-Benjamin, M. (1984). Cognitive Load and Maintainance Rehearsal. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior. 23, 494-507. 19. Derry, S. J. (1989). Putting Learning Strategies to Work. Educational Leadership. 46, (4), 4-10. 20. Sternberg, R. J. and Williams, W. M. (2002). Educational Psychology. Boston: Allyn and Bacon. 21. Gagne, R. M. and Driscoll, M. C. (1989). Essentials of Learning for Instruction (2nd Edition). New Jersey: Prentice Hall Inc. 22. Nisbet, S. ve Shucksmith, J. (1986). Learning Strategies. London: Routledge ve Kegan Paul. 23. Yeşilyaprak, B. (2017). Eğitimde Rehberlik Hizmetleri (27. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. 24. Meece, J. L. (1997). Child and Adolescent Development for Educators. New York: The McGraw-Hill Company. 25. Hohn, R. L. (1995). Classroom Learning and Teaching. California: Longman Publishers.

Öğrenmeden Öğretime Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak* Ankara Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul Uçar** Aksaray Üniversitesi 1 Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Öğretme-öğrenme modelleri ile ilgili temel terimleri kavrayabilecek, Öğrenmenin farklı öğretim modelleri açısından nasıl açıklandığını anlayabilecek, Farklı öğretim modellerinin özelliklerini, benzerlik ve farklılıklarını betimleyebilecek, Öğretim modellerinin ilkelerini verilen bir durumda öğretimi düzenlemek amacıyla uygulayabilecek, Her bir öğretim modelinin üstünlük ve sınırlılıklarını değerlendirebileceksiniz. İçindekiler Giriş Öğretim Bloom un Tam Öğrenme Modeli Bruner ve Buluş Yolu ile Öğrenme Ausubel ve Anlamlı Öğrenme Gagne nin Öğretim Durumları Modeli Piaget nin Öğretim Doğurguları Vygotsky nin Sosyo-Kültürel Yaklaşımı Beyin Temelli Öğrenme Yapılandırmacılık 1 Düşünelim, Tartışalım Çok bilgili ve yeterli olduğuna inandığınız bir hocanızın size bir şey öğretmede çok acemi olduğunu düşündüğünüz oldu mu hiç? Bazı hocalarınızın derslerini neden daha ilgiyle izlediğinizi ve dikkatinizi sürdürdüğünüzü tartışınız. Öğretmenlik formasyonu ne demektir? Öğretme, öğrenilen bir beceri midir? Bazı derslere ilişkin ön yargılarınız var mı? Bunlar başarınızı nasıl etkiliyor? Tam öğrenme ne demektir? Sizce mümkün mü? Hangi durumlarda/ortamlarda daha iyi öğrendiğinizi düşününüz ve bunu etkileyen koşulları belirlemeye çalışınız. Matematik problemi çözme, bir şiiri ezberleme, okuma alışkanlığı kazanma, bilgisayar kullanma; bunları öğrenme biçimleriniz farklı mı? Tartışınız. Beynin işlevi nedir? Beyin temelli öğrenme ne demektir? (*) Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak. 1978 de Gazi Üniversitesinde lisans eğitimini tamamladı. Hacettepe Üniversitesinde, Psikolojik Danışma ve Rehberlik alanında 1983 te yüksek lisans, 1988 de doktora derecelerini aldı. 1991 ve 1992 yıllarında Amerika da doktora sonrası çalışmalarını sürdürdü ve 1995 yılında doçent oldu. 1980 yılından beri çalıştığı Gazi Üniversitesinden 2002 yılında ayrılarak Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde profesör olarak göreve başladı ve Eylül 2017 yılında emekli oldu. (**) Yrd. Doç. Dr. M. Ertuğrul Uçar. 1996 yılında Ege Üniversitesinde lisansını tamamladı. Ankara Üniversitesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı Eğitim Psikolojisi programında 2006 yılında yüksek lisans eğitimini tamamladı ve doktora derecesini Eğitim Psikolojisi programında aldı. Şu an Aksaray Üniversitesinde görev yapmaktadır.

398 EĞİTİM PSİKOLOJİSİ KAYNAKÇA 1. Ülgen, G. (1997). Eğitim Psikolojisi. Alkım Yay. Ankara 2. Driscoll, M. P. (2000). Psychology of Learning for Instruction. Boston: Allyn and Bacon. 3. Bruner J. S. Goodnow, J, Austin, G. A. (1956). A study of thinking. New York: Wiley 4. Bruner, J. S. (1973). Organization of Early Skilled Action. Child Development, 44, 1-11. 5. Bruner, J. S. (1983). Education as Social Invention. Journal of Social Issues. Vol. 39, No. 4, 1983. pp. 129-141 6. Bruner J. S. (1966). Toward a theory of instruction. Cambridge: New York 7. Ausubel, D. P. (1966). Educational Psychology: A cognitive view. New York: Holt, Rinehart and Wiston press. 8. Ausubel, D. P. (1965). Neobehaviorism and Piaget s views on thought and symbolic functioning. Child Development, 36, 1029-1032. 9. Ausubel, P. (1968). Symbolization and Symbolic Thought: Response to Furth. Child Development, 997-1001. 10. Fidan, N. (1986). Okulda Öğrenme ve Öğretme. Ankara: Kadıoglu Mat. 11. Topses, G. (2003). Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi. Ankara: Nobel Yay. 12. Tutkun, Ö. F. (2012). Bloom un Yenilenmiş Taksonomisi üzerine Genel Bir Bakış. SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi. (s. 14-22). 13. Wadsworth, B. J. (1996). Piaget s Theory of Cognitive and Affective Development. USA Longman Publishers. 14. Piaget, J. (1973). To understand is to invent: the future of education. (English translation by George-Anne Roberts). New York: Grossman Publishers. 15. Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society. USA. President and Felows of Harvard College. 16. Vygotsky, L. S. (1978). The Collected Works of L.S. Vygotsky. Vol 1. New York: Plenum Press. 17. Ülgen, G. (2001). Kavram Geliştirme. Ankara: Pegem Yay. 18. Can, T. (2004). Yabancı Dil Olarak İngilizce Öğretmenlerinin Yetiştirilmesinde Kuram ve Uygulama Boyutuyla Oluşturmacı Yaklaşım. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul. 19. Ültanır, G. (1997). Öğrenme Kuramları. Ankara: Hatipoğlu Yay. 20. Caine, R. N. ve Caine, G. (2002). Beyin Temelli Öğrenme. (çev. ed. G. Ülgen). Ankara: Nobel Yayınları.

Sonsöz Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi Bu kitap gelişim, öğrenme ve öğretim e ilişkin temel bazı konuları açıklamaya çalıştı. Kitap bitti. Ama bu alanda söylenmesi gereken daha pek çok şey var kuşkusuz. Süremizi ve yerimizi; en temel, en gerekli görünenlerle sınırlamaya çalıştık. Sevgili öğrenciler, bir öğretmen adayı olarak sizler, sonraki yarı yıllarda, bu kitaptan öğrendiğiniz konuları anımsayacak ve yeni öğrendiklerinizi onların üzerine kuracaksınız. Başarılı, etkin, iyi bir öğretmen olmak, kuşkusuz oldukça uzun bir yolu azimle, istekle, çabayla aşmayı gerektiriyor. O halde bu kitabın SONSÖZ ü bu yolun ilk adımını attığınızı müjdeliyor size. İlk adımı kararlı ve sağlam atarsanız bu yolu başarıyla aşabilirsiniz! Sizlere keyifli ve başarılı yolculuklar dilerken öğretmenin yetiştirdiği öğrencilerin geleceğini etkileme gibi çok önemli rolünü vurgulayan küçük bir öyküyü paylaşmak istiyorum: Çok eski zamanlarda ülkelerin birinde bilge bir kişi yaşarmış. Öyle bilgiliymiş ki onun bilemeyeceği bir şey yokmuş. Bu durum bazılarının canını sıkarmış ve bilgenin bilemeyeceği bir şey bulmak için uğraşır dururlarmış. İşte böyle bir uğraş içinde olan iki cin fikirli adam sonunda bir şey düşünüp bilgeyi yanıltmaya karar vermişler: Avuçlarına bir kuş alacaklar ve ellerini arkaya koyup kuşu gizleyecekler. Bilge ye kuşun ölü mü, canlı mı olduğunu soracaklar. Bilge eğer ölü derse, kuşun canlı olduğunu gösterecekler. Yok, eğer bilge canlı derse bu kez avuçlarını sıkıp kuşu havasız bırakacaklar ve ölüsünü gösterecekler. Böylece bilge, her iki durumda da yanılmış olacak! Böyle bir şeyi akıl etmenin sevinci ile bilgenin huzuruna çıkan iki cin fikirli, elleri arkalarında, avuçlarının içindeki kuşun ölü mü sağ mı olduğunu sormuşlar bilgeye. Bilge, biraz durmuş, iki adamın yüzlerine bakmış ve eklemiş: Kuşun geleceği sizin elinizde! Editör Binnur Yeşilyaprak

MEKTUP Ben Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Fakültesi (Sınıf Öğretmenliği 3. Sınıf) öğrencisiyim. Beni bekleyen bir KPSS var. Çalışmaya başlamadan önce okul kitaplarını gözden geçirmeye ihtiyaç duydum. Gelişim ve Öğrenme, çalıştığım üçüncü kitaptı. Ama, beni en çok etkileyen de bu kitap oldu. Çalışırken inanılmaz zevk aldım. Belki de çalışmanın bu kadar zevkli ve akıcı olduğunu ilk defa anladım. Bu kitabın o kadar çok anlatılacak yönleri var ki bunları bir şekilde özetlemek imkânsız gelecek. Çünkü, her satırı, her sayfası dolu dolu ve özlü. Her şeyden önce kitap mükemmel bir plan çerçevesinde düzenlenmiş, görsel imgeleri çok hoş, şekiller, kitabın solundaki kısa notlar ilgi çekici. Konu sonundaki özet bilgiler harika ama itiraf etmeliyim ki en çok hoşuma giden nokta editörün kısa notları, beni çok etkiledi. Editörümüzün notunu okurken çalışma sırasında beni o zevkli yoğunluktan kurtararak çalışma sırasında kahkahalar atmama, bazen de çok yoğun düşünmeme sebep oluyordu. Umarım her zaman düşündürtmeye ve tebessüm ettirmeye devam eder. Benim bu kelimeleri yazmamın asıl sebebi, her şeyden önce bu kitap bir birikim ve emeğin ürünüdür. Bu emeği ve birikimi bizimle paylaşma fırsatını veren bütün hocalarıma sonsuz teşekkür ve saygılarımı sunuyorum. Ayten Geçer (Öğrenci)