BÖLÜM-2 Makro-ekonomide Veri Bu bölümdeki notların hazırlığında aşağıdaki kaynaktan faydalınılımıştır: A PowerPoint Tutorial to Accompany macroeconomics, 5th ed. N. Gregory 1
GSYİH: GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA TÜFE: ĠġSĠZLĠK ORANI. 2
GELİR,HARCAMA VE GELİR HARCAM DİYAGRAMI GSYĠH 2 ġekġlde BULUNABĠLĠR TOPLAM GELĠR TOPLAM HARCAMA GELĠR TL HANEHALKI EMEK +SERMAYE MAL VE HĠZMET FĠRMALAR HARCAMA TL Ekonomi genelinde gelir harcamaya eģittir. Bir kiģinin harcaması diğer bir kiģinin geliridir. GSYĠH ekonomide cereyan eden parasal akımı göstermektedir. 3
1) Farklı mal ve hizmetler olduğuna göre, milli gelir bu mal ve hizmetlerin fiyatları ve üretim miktarları dikkate alınarak hesaplanır. 0.50 1.00 GSYĠH = (Elmanın Fiyatı Elma Miktarı) + (Portakalın Fiyatı Portakalın Miktarı) = ($0.50 4) + ($1.00 3) GDP = $5.00 4
1) Kullanılmış mallar GSYİH hesaplanmasında kullanılmaz. 2) Stokların hesaplanmasında malın çürüyüp çürümemesine göre hesaplamaya katılır. 3) Ara malları hesaplanmaya katılmaz. Sadece katma değer!!! 4) Bazı malların fiyatları tam olarak bilinmeyebilir çünkü bu mal ya da hizmetler piyasada satılmazlar. Örneğin: Kamu hizmetleri, konut satın alımı vs. gibi. Bu malların fiyatları belirli kriterler ekseninde Tahmin edilerek GSYİH hesaplarına dahil edilir. 5
Cari dönemdeki piyasada oluşan fiyatların kullanılması ile belirli bir dönemde üretilen toplam nihai mal ve hizmetlerin toplanması ile elde edilen büyüklüğü nominal GSYİH diyoruz. GSYİH ya fiyatlardaki artışlardan ya da üretilen nihai mal ve hizmet miktarındaki değişmeden dolayı artabilir (ya da azalabilir). İşte üretilen mal ve hizmet miktarına y ve fiyat seviyesine P dersek: N O M İ NA L G S Y İ H = Y = P. y Burada Y NOMİNAL GSYİH dır. olur. R E E L G S Y İ H = y = Y / P o l u r. 6
Reel ve Nominal ayrımı pek çok ekonomik değişken için kullanılır. Örneğin reel ve nominal ücret: İşçiler için ödenen parasal ücret nominal ücrettir (W). Ancak işçiler için belki de daha önemli olan bu nominal ücretin ne kadar mal ve hizmet satın aldığıdır. N O M İ NA L Ü C R E T W= P.w R E E L Ü C R E T =w=w/p Fiyatlar değiştikçe paranın satın alım gücü de düşer. İşte reel ve nominal ayrımın temelinde bu satın alma gücündeki değişme yatmaktadır. 7
Biraz önceki elma-portakal örneğinden yola çıkarsak Reel GSYİH hasıla nasıl hesaplanır? Örneğin 2008 yılı ile 2009 yılında üretilen mal ve hizmetlerde meydana gelen değişmeyi hesaplamak isteyelim: Yukarıdaki örnekteki fiyatların 2008 yılı yani temel yılı gösterdiğini varsayalım. İşte 2009 yılı için 2008 temel yılı çerçevesinde (baz yılı) GSYİH şu şekilde hesaplanır: 8
Biraz önceki elma-portakal örneğinden yola çıkarsak Reel GSYĠH hasıla nasıl hesaplanır? TEMEL YIL İÇİN (2008) GSYİH: (2008 Elma Fiyatı 2008 Elma Miktarı) + (2008 Portakal Fiyatı 2008 Portakal Miktarı) 2009 için reel GSYİH (2008 Fiyatları ile) : (2008 Elma Fiyatı 2009 Elma Miktarı) + (2008 Portakal Fiyatı 2009 Portakal Miktarı) 2010 için reel GSYİH (2008 Fiyatları ile) : (2008 Elma Fiyatı 2010 Elma Miktarı) + (2008 Portakal Fiyatı 2010 Portakal Miktarı) 9 9
Varsayalım ki AĢağıdaki veriler geçerli olsun: Yıllar P E Q E P O Q O Nominal GSYİH 2008 0,5 4 1 3 5 2009 1 5 0,8 5 9 2010 0,8 6 1,2 4 9,6 Reel GSYĠH (2008 FĠYATLARI ĠLE) 2008 YILI ĠÇĠN GSYĠH = 0,5*4+1*3=5 2009 YILI ĠÇĠN GSYĠH = 0,5*5+1* 5=7,5 2009 YILI ĠÇĠN GSYĠH = 0,5*6+1* 4=7 10 10
GSYĠH DEFLATÖRÜ= = Nominal GSYĠH REEL GSYĠH Nominal GSYİH: Real GSYİH GSYİH DEFLATÖRÜ: FĠYAT ENDEKSĠ. 11
TOPLAM ÇIKTI, GSYĠH veya TOPLAM TALEP 4 temel parçadan oluģur: TÜKETĠM HANEHALKLARI Y = C + I + G + NX YATIRIM: HANEHALKI VE FĠRMA KAMU HARCAMALARI NET ĠHRACAT 12
GSMH: GSMH = GSYİH+NET FAKTÖR GELİRLERİ SAFİ MİLLİ HASILA= GSMH- AMORTİSMAN 13
Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ekonomi genelinde binlerce mal ve hizmetin fiyatlarında meydana gelen değişmelerin tek bir endekse dönüştürülmesi ile ülkede fiyatlarda meydana gelen değişmelerin izlendiği bir araçtır. 14
TÜFE NASIL HESAPLANIR? ELMA VE PORTAKAL ÖRNEĞİNE DÖNELİM Varsayalım ki bir meyve sepeti olsun ve bu sepette aģkınızın sembolü olduğunu düģündüğünüz belirli sayıda elma ve portakallar yer alsın. Örnek bu ya: Bu sepette; 10 adet elma ve 20 adet portakal bulunsun. 2002 den itibaren her sene sevgililer gününde, eģinize 10 elma ve 20 portakaldan oluģan aynı sepeti gönderiyorsunuz. ĠĢte TÜFE yıllar itibarı ile bu sepetin size maliyetini gösteren bir endekstir. 15
TÜFE NASIL HESAPLANIR? ELMA VE PORTAKAL ÖRNEĞĠNE DÖNELĠM YILLAR PE QE PO QO MALİYET =ENDEKS 2002 4 10 3 20 100 2003 5 10 4 20 130 2004 7 10 6 20 190 2005 7,5 10 5 20 175 2006 7 10 6 20 190 2007 11 10 4,5 20 200 2008 13 10 5 20 230 2009 10 10 6 20 220 16
TÜFE NASIL HESAPLANIR? ELMA VE PORTAKAL ÖRNEĞĠNE DÖNELĠM ĠĢte baz yılı temel alacak olursak, aynı sepetin (sepetteki malların miktarlarını sabit tutarsak) yıllar itibarı ile maliyetindeki değiģme bize fiyatlar genel düzeyindeki değiģmeyi gösterir. Örneğin: Bu sepet 2002 yılında 100 TL ye mal edilirken 2003 yılında aynı sepete 130 TL ödenmiģtir. Burada %30 luk bir artıģ vardır. ĠĢte bu artıģa biz TÜFE cinsinden enflasyon diyoruz. 17
TÜFE NASIL HESAPLANIR? ELMA VE PORTAKAL ÖRNEĞĠNE DÖNELĠM TÜFE ENFLASYONU= (10 Cari Fiyatla Elma) + (20 Cari Fiyatla Portakal) (10 2002 Fiyatları ile Elma) + (20 2002 Fiyatları ile Portakal) 18 18
1) Deflatör tüm mal ve hizmetleri kapsarken, TÜFE tüketicilerin kullandığı mal ve hizmetleri kapsamaktadır. TÜFE firmaların ve devletin satın aldığı mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değiģmeyi kapsamaz. 2) Deflatör sadece ülke içinde üretilen mal ve hizmetleri kapsarken, TÜFE içerisinde ithal mal ve hizmetleri de kapsamaktadır. 19
İŞGÜCÜ: Bir ülkede istihdam edilen ve edilemeyen ya da işsiz kişilerin toplamına biz işgücü diyoruz. İŞSİZLİK ORANI:? İŞGÜCÜ KATILIM ORANI :? 20
İŞSİZLİK ORANI = İşsiz Kişi Sayısı İşgücü 100 İşgücü Katılım Oranı = İşgücü Yetişkin Nüfus 100 21 21
GSYĠH ile iģsizlik arasında negatif bir iliģki olduğunu belirten yasaya Okun Yasası denir. Arthur Okun isimli bir iktisatçı tarafından ortaya atılmıģtır. Daha spesifik olarak, Okun a göre, GSMH= 0,03- U GSYİH daki % değişme = %3- [(2)x(İşsizlik Oranındaki Değişme)]. i) Eğer iģsizlik oranı değiģmez ise, bir ülke yaklaģık %3 ii) civarında büyür. Bir ülkede iģsizlik oranı %1 artarsa, GSYĠH yaklaģık olarak %2 daralır. iii) 2009-2010 krizi çerçevesinde: Bir ülkede iģsizlik %6 dan %11 e yükselmiģtir. Reel GSYĠH daki değiģmeyi hesaplayınız: G SMH = 3% - 2 (%11-%6) = - %7 22