Makroekonomik Gelişmeler Türkiye 9 Ekim Ekonomik Araştırmalar Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Garanti Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktadır. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Garanti Bankası A.Ş. hiç bir sorumluluk kabul etmez.
İçerik Makro Yorum: Orta Vadeli Program ın Değerlendirmesi 1 Enflasyon: Eylül Ayında TÜFE Beklentilerin Altında; %.39... 2 Kur ve Faizler: Hem Nominal Hem de Reel Faizler Eylül de Düştü... 3 Büyüme: IMF ye Göre Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa dan Daha Hızlı Büyüyecek 4 Sektörel Gelişmeler: Oto İç Satışları ÖTV Teşviğinin Son Ayı Olan Eylül de %93 Arttı 5 İşgücü: Haziran da İşsizlik Oranında Mevsimsel Etkilerle %13, e Geriledi... 6 Kamu Finansmanı: Kamu Dengelerinde un Kalan Döneminde İyileşme Beklenmiyor 7-8 Kamu Finansmanı: 4. Çeyrekte Roll-Over Rasyosu İlk Dokuz Aydakinin de Üzerinde Olacak 9 Dış Ticaret: İhracat Kötüleşirken, İthalat Sınırlı Seviyede Toparlanıyor... 1 Ödemeler Dengesi: Cari Açık Ağustos 8 Temmuz 9 Arasında 32,7 Milyar Dolar Düştü 11-12 TCMB Bilançosu: MB nin Likidite Enjeksiyonlarıyla TL Likiditesi Eylül de Genişledi... 13 Bankacılık: Mevduatlar Eylül de 12 Milyar TL Arttı... 14 Gelişmiş Ekonomiler: onomideki Toparlanmaya Rağmen İşgücü Piyasası Halen Zayıf... 15 Gelişmekte Olan Ekonomiler: Ekonomik Toparlanma Devam Ediyor... 16 Emtialar: Altın Fiyatları Ekim İtibarıyla Yeni Rekor Seviyelere Yakın 17 Makroekonomik Göstergeler 18-21 Rating 22
Makro Yorum Orta Vadeli Program ın Değerlendirmesi Hükümetin uzun süredir beklenen 21-212 makroekonomik hedefleri ve tahminleri ile birlikte Orta Vadeli Program ı Eylül ortasında açıklandı. Program, hükümetin kriz boyunca açıkladığı ilk ciddi yol haritası olması ve ileriye dönük belirsizliği azaltması açısından önem taşıyor. Küresel ekonomik görünüme ilişkin olarak, Program da IMF nin Küresel Ekonomik Görünüm Raporu nda yer alan, dünya ekonomisinin gelecek yıl önceki resesyon dönemlerine kıyasla daha yavaş toparlandığı temel senaryosundaki rakamlar baz alınıyor. Dünyadaki bu gelişmelere paralel olarak Türkiye ekonomisinin 21 ve sonrasında sırasıyla %3,5, %4 ve %5 oranlarında büyümesi bekleniyor. Burada verilen ana mesaj Türkiye ekonomisinin programda çizilen perspektifte 23- dönemindeki yüksek büyüme oranlarında büyümesi beklenmiyor. Programın en önemli hedefi 211 gibi borç stokunun GSYH ya oranında stabilizasyon sağlanması. 23 ve arasında Türkiye nin borç stoku hızla gerilemişti, fakat bu yıl sonunda GSYH nın %7-8 i gibi bir oranda yükselerek %48 e ulaşması bekleniyor. Programa göre, 211 yılında düşmeye başlamadan önce 21 yılında da borç stokunda a kıyasla sınırlı bir artış yaşanacak. Gelecek birkaç yılda kamu borcunun dünya genelinde tehlikeli boyutlara yükseleceği gözönüne alındığında, hükümetin 21 sonrasında borç stokunu düşürmeyi hedeflemesi olumlu bir nokta. Eğer program düzgün bir şekilde uygulanırsa risk priminin azalmasına yardım edecektir. Programdaki diğer olumlu bir nokta ise 211 yürürlüğe girecek mali kuralın açıklanması. Mali kural, dönemsel düzeltilmiş toplam kamu dengesi olacak. Fakat uygulama ve izlemeye yönelik detaylar 21 yılında açıklanacak. Yine program düzgün bir şekilde uygulanırsa, mali kural, Türkiye nin uzun dönem borç sürdürülebilirliği üzerindeki riski azaltacaktır. Programın zayıf yönü ise mali hedeflere ulaşılabilmesinin harcama kısıntısına gidilmesinden ziyade büyüme tahminlerinin gerçekleşmesine bağlı olması. Gelecek yıllarda harcamalarda önemli bir azalma görülmezken, gelirlerin büyüme sayesinde vergi tahsilatlarında görülecek bir artışla ciddi bir şekilde artması bekleniyor. Harcama kısıntısına gitmektense GSYH büyümesinin büyüklüğüne bağlı olarak uygulanacak bir programda hükümet kontrolü tam olarak elinde bulunduramayacağı için riskli bir stratejidir. Eğer hükümet, hedefleri tutturabilirse ve yapısal reformları yaparsa programın kredibilitesi artacaktır. Bu perspektifle Mali Kural ın açıklanması gerçekten de önemli. Programın kredibilitesinin artması da Türkiye nin büyüme oranını %4 ün üzerine taşıyacak sermaye akımını çekmesini sağlayabilir. Bu seçeneğin gerçekleşmesi zaman alabilir ve bu nedenle büyüme oranının potansiyelin altında kalmasına yol açabilir. Diğer bir seçenek ise, IMF anlaşmasıyla bu sürecin hızlandırılması olacaktır. IMF anlaşması kredibilitenin ve sermaye akımının ve dolayısıyla da yüksek oranda büyüme oranlarına erken ulaşılmasına yardım edecektir. Orta Vadeli Program Hedefleri 21 211 212 GSYH Büyüme Oranı (%) 1.1-6. 3.5 4. 5. GSYH (Milyar $) 742 68. 641. 669. 723. Kişi Başına Milli Gelir ($) 1,436 8,456 8,821 9,96 9,732 İşsizlik Oranı (%) 11. 14.8 14.6 14.2 13.3 İhracat (fob) (Milyar $) 132. 98.5 17.5 118. 13. İthalat (cif) (Milyar $) 22. 134. 153. 168. 187. Cari İşlemler Dengesi (Milyar $) -41.5-11. -18. -22. -28. TÜFE (%-Yıl sonu) 9.6 5.9 5.3 4.9 4.8 Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi/GSYH 1.8-6.6-4.9-4. -3.2 Konsolide Kamu Sektörü FDF/GSYH 1.8-2.1 -.3.4 1. AB Tanımlı Borç Stoku/GSYH 39.5 47.3 49. 48.8 47.8 1
Enflasyon Eylül Ayında TÜFE Beklentilerin Altında; %,39... Eylül de tüketici fiyatları aylık bazda beklentilerin altında %.39 artarken, yıllık enflasyon %5.33 den %5.27 ye geriledi. Eylül de üretici fiyatları aylık bazda %.62 arttı. Böylece yıllık enflasyon -%1.4 den %.47 ye yükseldi. Grafik 1: Enflasyon (Yıllık Değ) Eylül de işlenmemiş gıda fiyatları geçen yıl artışının altında aylık bazda %.5 arttı, Böylece yıllık bazda %16.1 den %15.7 ye geriledi. Ayrıca Eylül de işlenmiş gıda fiyatları aylık ve yıllık bazda sırasıyla %.1 ve %1.6 düştü. Grafik 2: TÜFE & Gıda Enflasyonu Her yıl Eylül ayında yükseliş gösteren giyim ve ayakkabı fiyatları Eylül ayında aylık bazda %2.9 geriledi ve toplam TÜFE yi aşağıya çekti. Grafik 3: Eylül TÜFE Enflasyonu 2 16% 12% 8% 4% -4% -8% 9.6 1.7 Kaynak: TUIK TÜFE 5.7 ÜFE 1.8 5.8 1.9 5.9 5.27% Yıllık değişim bazında fiyat enflasyonu hem hizmet ve mal grubunda Eylül ayında geriledi. Hizmet enflasyonu Eylül de Ağustos daki %5.76 dan %5.71 e gerilerken mal grubunda enflasyon Ağustos daki %5.13 den %5.6 ya geriledi. Grafik 4: Enflasyon Hizmet Grubu Alt Bileşenleri (Yıllık) 2 1 1.47% 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8 Diğer Hizm. Lokanta ve Otel Kira Ulaştırma Hizm. 3 2 2 1 1-9.6 12.6 TÜFE İşlenmemiş Gıda İşlenmiş Gıda 3.7 6.7 3.8 6.8 Kaynak: TUIK, Garanti Bankası Hesaplamaları Eylül de üretici fiyatları yıllık bazda son 5 aylık düşüşün ardından arttı. Ayrıca, aylık bazda, gıda, tarım ve temel metal sanayi fiyatlarında artış var... Grafik 5: ÜFE Alt Grupları (Yıllık Değ) 7 ÜFE Genel Genel tarım endeksi 6 Sanayi 5 İmalat Elektrik, gaz ve su 4 3 2 1-1 3.8 6.8 Eğitim Eğlence ve kültür Çeşitli mal ve hiz. Lokanta ve Konut TÜFE Gıda Ulaştırma Ev eşyası Haberleşme Sağlık Alkollü içk.&tüt. Giyim ve ayak. Kaynak: TUIK, Garanti Bankası Hesaplamaları Yıllık bazda, çekirdek enflasyon olarak tanımlanan I endeksi Eylül de, Ağustos daki %3.76 dan %3.37 ye geriledi. Grafik 6: Enflasyon (Yıllık Değ) Kaynak: TUIK, MB, Garanti Bankası Hesaplamaları Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Çekirdek Enf : Gıda, enerji, alkollü içecekler, tütün ve altın hariç TÜFE -1.6% 5.27% 15.7% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% -1. -1. TÜFE -... 1. 1. 2. I Index 2. 3. 5.27% 3.37% 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8 2
Kur & Faizler Hem Nominal Hem de Reel Faizler Eylül de Düştü... Eylül de bir önceki aya göre TL nominal olarak Dolar karşısında %,5 değerlenirken Euro karşısında %1 değer kaybetti. Böylece Euro ve Dolar sepeti karşısında aynı dönemde TL de %,3 lük değer kaybı yaşandı... Grafik 7: Nominal Döviz Kurları Hesaplamalarımıza göre, üçüncü çeyrekte ikinci çeyreğe kıyasla TL sepet karşısında reel olarak birim işgücü maliyetlerine göre %3,3, TÜFE ye göre ise %1,4 değer kazandı... Grafik 8: Reel Döviz Kurları (Sepet, 2=1) Türkiye, Brezilya ve Rusya nın üçünün de Eurobond- 3 getirileri Eylül boyunca sert bir şekilde düştü. Ağustos ta olduğu gibi Eurobond-3 getirilerine göre Rusya en iyi performansı gösterdi. Eurobond getirilerindeki düşüş Ekim in ilk haftasında hızlandı... Grafik 9: Eurobond-3 Getirileri 2.25 2. 1.75 1.5 1.25 Sepet (.5 Dolar +.5 Euro) Dolar/TL Euro/TL 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 Birim işgücü maliyetleri TÜFE 13% 11% 9% 7% Türkiye-3 Brezilya-3 Rusya-3 1. 2 Ç1 2 Ç4 21 Ç3 22 Ç2 23 Ç1 23 Ç4 24 Ç3 25 Ç2 Ç1 Ç4 Ç3 Ç2 Ç1 Kaynak: TCMB Benchmark bono faizi Ekim başında Eylül başındaki %9,73 ten %8 in altına geriledi. Bunun yanında ON ve benchmark bono faizi arasındaki fark da aynı dönemde daraldı... Kaynak: TÜİK, TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları MB nin faiz indirimi ve IMF anlaşmasına ilişkin piyasa beklentilerindeki iyileşme ile getiri eğrisi tüm vadeler daha da düştü... Kaynak: Reuters Eylül de yıllık TÜFE enflasyonu neredeyse değişmezken, ex-post reel faiz Ağustos taki %4,1 den Eylül de %3,2 ye geriledi. Son ankete göre, ex-ante reel faiz ise aynı dönemde %2,2 den %3,4 e yükseldi... Grafik 1: Benchmark&ON Faizler Grafik 11: Getiri Eğrisi Grafik 12: Reel Faizler 26% 23% 2 17% 14% 11% 8% 25 Gösterge-O/N O/N (Bileşik, %) Gösterge bono (Bileşik, %) 7% 3% 1% -1% -3% 14.5 12.5 1.5 8.5 Getiri (%) 17 Haz 17 Tem 28 Tem 29 Tem 9 Eyl 3 Ağu 8 Eki Vadeye Kalan Gün 6.5 4 8 12 16 2 18% 1 12% 9% 6% 3% Ex-ante (Beklenti Anketi) Ex-ante (Garanti Bankası) Ex-post 6.6 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8 Kaynak: TCMB, İMKB Kaynak: Reuters Kaynak: TCMB, İMKB 3
Büyüme IMF ye Göre Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa dan Daha Hızlı Büyüyecek İhracatta daralmanın hızlanarak sürmesiyle, sanayi üretimi Ağustos ta yıllık bazda %6,3 oranında geriledi. Böylece, üç aylık ortalama üretimdeki gerileme Temmuz daki %12 den Ağustos ta %8,6 ya indi... Grafik 13: Sanayi Üretimi ve Reel İhracat (Yıllık Değ.) 4 3 2 1-1 -2-3 2.7 8.7 2.8 Kaynak: TÜİK, Garanti Bankası 8.8 Sanayi üretimi Reel ihracat 2.9 8.9 Reel olarak, makine&teçhizat ithalatındaki daralmanın devam etmesine rağmen, diğer yatırım göstergeleri Temmuz-Ağustos döneminde ikinci çeyreğe göre iyileşme kaydetti... Grafik 14: Yatırım Göstergeleri (Reel bazda, 3 Aylık Ortalamaların Yıllık Değişimi) 5 Makina&teçhizat üretimi Makina&teçhizat ithalatı 4 Elektrikli makina ithalatı 3 Elektrikli makina üretimi 2 1-1 -2-3 -4 8-7 1-7 12-7 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 12-8 2-9 4-9 6-9 8-9 Kaynak: TÜİK Yatırım göstergelerinin yanısıra, tüketim göstergeleri de ekonomideki toparlanmanın sınırlı bir şekilde devam ettiğini gösteriyor. Oto satışları Eylül de yıllık bazda vergi indirimleri ve baz etkisiyle %93 arttı... Grafik 15: Tüketim Göstergeleri (3 Aylık Ort. Yıl. Değ.) 5 33% 11% -11% -33% 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8-5 Oto satışları Tüketim endeksi Dayanıklı tük. üretimi Beyaz eşya satışları Tüketim ithalatı Dayanıksız tük. üretimi Kaynak: Otomotiv Sanayii Derneği (OSD), Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD), CNBC-e, TÜİK İkinci çeyrekte %48 yükselen reel sektör güven endeksi üçüncü çeyrekte bir önceki çeyreğe göre sadece %5 arttı. Tüketici güven endeksi ise ikinci çeyrekteki %45 lik artışın aksine, %2 geriledi... Grafik 16: Güven Endeksleri 13 11 9 7 MB Reel Kesim Güven Endeksi OECD Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi ne göre, ekonomi Türkiye de, gelişmekte olan ülkelere göre baz etkisinin de katkısıyla daha hızlı toparlanmaya işaret ediyor... Grafik 17: OECD Bileşik Öncü Göstergeler Endeksi CNBC-e Tüketici Güven Endeksi 5 87 22 23 24 25 7.8 1.8 1.9 4.9 7.9 15 12 99 96 93 9 Gelişmekte Olan Avrupa Gelişmekte Olan Asya Türkiye IMF ye göre de, Türkiye ekonomisi Orta ve Doğu Avrupa ekonomilerinden daha hızlı toparlanma kaydedecek. Bununla birlikte, Türkiye için büyüme tahmini 21-214 döneminde sadece %3,6... Tablo 1: Orta ve Doğu Avrupa da Büyüme (%) T 21T Türkiye.9-6.5 3.7 Arnavutluk 6.8.7 2.2 Polonya 4.9 1. 2.2 Makedonya 4.9-2.5 2. Sırbistan 5.4-4. 1.5 Bosna Hersek 5.5-3..5 Romanya 7.1-8.5.5 Hırvatistan 2.4-5.2.4 Macaristan.6-6.7 -.9 Karadağ 7.5-4. -2. Bulgaristan 6. -6.5-2.5 Estonya -3.6-14. -2.6 Litvanya -4.6-18. -4. Letonya 3. -18.5-4. Kaynak: TÜİK, Merkez Bankası ve CNBC-e Kaynak: OECD Kaynak: IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim T: IMF tahminleri 4
Sektörel Gelişmeler Oto İç Satışları ÖTV Teşviğinin Son Ayı Olan Eylül de %93 Arttı Binek araç iç satışları ÖTV teşviğinin son ayı olan Eyl 9 da yıllık değişim bazında %93 artış gösterdi. Böylece iç satışlar üçüncü çeyrekte %16 arttı. Grafik 18: Binek Araç İç Satışlar (Yıllık Değ) Tem 9 tüketici güven endeksinde dayanıklı tüketim malı satın alma uygunluğu ve otomobil satın alma uygunluğu endeksleri (gelecek 6 ay) aylık bazda geriledi. (sırasıyla -%12.2 ve -%8 ). Grafik 19: Binek Araç İç Satışlar (adet) Beyaz eşya iç satışlar Ağu 9 da vergi teşviği devam etmesine rağmen yıllık değişim bazında hız keserek düşmeye devam etti. Fakat, oto satışlarında olduğu gibi Eyl 9 da son 2 aylık ertelenmiş talep nedeniyle artış görülebilir. Grafik 2: Beyaz Eşya İç Satışlar (Yıllık Değ) 1 7 5 2-2 -5-7 3.7 6.7 3.8 6.8 93% 43% -3 E 9 T 9 M 9 M 9 O 9 K 8 E 8 T 8 M 8 M 8 Yerli İthal 5 1 15 2 25 3 35 4 2-2 -4 8.7 1.7 2.8 4.8 6.8 8.8 1.8 2.9 4.9 8.9 Kaynak: ODD (Otomotiv Distribütörleri Derneği) Beyaz eşya ihracatında Haz 9 dan beri beklenmedik bir artış var. Sektörün, AB ülkelerindeki talep düşüşünü elimine etmek için Türki Cumhuriyetler, Afrika ülkeleri gibi yeni pazarlara yöneldiği düşünülüyor. Grafik 21: Beyaz Eşya İç Satışlar (Yıllık Değ) Kaynak: ODD (Otomotiv Distribütörleri Derneği) Elektrik üretim ve tüketimi Eyl 9 da düşüş sınırlı bir hız kazanarak gerilemeye devam etti. Hesaplamalarımıza göre; sanayi üretimi ve elektrik tüketimi arasında %92 oranında yüksek bir korelasyon var. Grafik 22: Elektrik & San Üretimi (Yıllık Değ) Kaynak: TURKBESD İnşaat sektöründeki bütün göstergeler yılı ikinci çeyrekte yıllık değişim bazında keskin bir düşüş gösterdi. Grafik 23: İnşaat Sektörü Göstergeler (Yıllık Değ) 3 2 1-1 -2-3 8.7 11.7 2.8 5.8 8.8 11.8 2.9 5.9 8.9 1 1 - -1-1 -2-2 -3 San Üretimi - sol Elektrik Tüketimi 3.7 5.7 7.7 11.7 1.8 3.8 5.8 7.8 11.8 1.9 5.9 7.9 2 1 1 - -1-1 4 3 2 1-1 -2-3 1Ç6 2Ç6 3Ç6 4Ç6 1Ç7 2Ç7 3Ç7 İnşaat istihdam endeksi Çalışılan saat endeksi Brüt ücret-maaş endeksi Ciro endeksi Üretim endeksi 4Ç7 1Ç8 2Ç8 3Ç8 4Ç8 1Ç9 2Q9 Kaynak: TURKBESD Kaynak: TEIAŞ Kaynak: TUIK 5
İşgücü Haziran da İşsizlik Oranında Mevsimsel Etkilerle %13, e Geriledi... İşsizlik oranı Haz da Mayıs daki %13.6 dan %13. a geriledi. İşsizlik oranı Haz 8 de %9.4 seviyesindeydi. Toplam ve tarım dışı mevsimsellikten arındırılmış işssizlik oranları Haz da gerilemeye devam etti. (Sırasıyla 14.3% and 17.6% ) Haz 9 itibarıyla yıllık değişim bazında toplam istihdam ve tarım dışı istihdam hız keserek sırasıyla %.7% ve %2. geriledi. Grafik 24: İşsizlik Oranı (-) Grafik 25: (M.A) İşsizlik Oranı (Yıllık Değ) Grafik 26: İstihdam (Yıllık Değ) 17 15 13 11 9 7 16.1 15.5 15.8 14.9 13.6 13. Ocak 9.9 9.2 9.4 9.9 1.2 1.7 11.2 12.6 14. Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel (Sol eksen) 15. Tarım Dışı (Sağ eksen) 14.2% 12.9% 11.6% 1.3% 9. 4.5 9.5 2.6 7.6 12.6 5.7 1.7 3.8 8.8 1.9 18. 17.2% 15.9% 14.6% 13.3% 12. 8% 6% 4% 2% -2% -4% -6% Toplam İstihdam Tarım Dışı İstihdam 6-6 8-6 1-6 12-6 2-7 4-7 6-7 8-7 1-7 12-7 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 12-8 2-9 4-9 6-9 Kaynak: TUIK 2Ç 9 da, inşaat, ticaret-hizmet ve sanayi sektörlerinde istihdam endeksi yıllık değişim baznda sırasıyla % 25, %12 ve %9 geriledi. Grafik 27: İstihdam Endeksi (25=1, Yıllık Değ) Kaynak: TUIK Sigortalı işçi sayısı büyük ölçekli şirketlerde yılın 1. çeyreğinde hızla düşerken 2. çeyrekte küçük bir artış var. Bu durum ekonomideki bozulmanın öncelikle büyük ölçekli firmaları olumsuz etkilediğini gösteriyor. Grafik 28: Firmalarda Sig. İşçi Sayısı (Yılllık Değ) Kaynak: TUIK Ağu 9 da toplam tüketici güvenindeki düşüşe rağmen gelecek 6 ayda iş bulma olanağı endeksinde küçük bir artış var. Grafik 29: Tüketici Güveni & İş Fırsatları 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 1Q6 2Q6 3Q6 4Q6 1Q7 2Q7 3Q7 4Q7 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 2Q9 Toplam sanayi Toplam İnşaat Toplam Ticaret Hizmet 1 - -1-1 -2 1-9 Kişi 1-19 Kişi 2-29 Kişi 3-49 Kişi 5-99 Kişi Sigortalı Sayısı 1Ç'9 1-499 Kişi 2Ç'9 5-999 Kişi 1+ Kişi 11 15 1 95 9 85 8 75 7 65 6 8.4 2.5 8.5 Tüketici Güven Endeksi İş Bulma Olanağı (Gelecek 6 Ayda) 2.6 8.6 2.7 8.7 2.8 8.8 2.9 8.9 Kaynak: TUIK Kaynak: SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) Kaynak: TUIK, MB 6
Kamu Finansmanı Kamu Dengelerinde un Kalan Döneminde İyileşme Beklenmiyor Merkezi yönetim gelirleri Ocak-Ağustos döneminde yıllık bazda %4,4 azalırken harcamalar %2,7 arttı. Bu dönemde bütçe 31,3 milyar TL açık verirken 12 aylık kümülatif bütçe açığı 53 milyar TL yi aştı... Ocak-Ağustos döneminde Maliye tanımlı faiz dışı denge 9,2 milyar TL fazla verirken 1,4 milyar TL IMF tanımlı faiz dışı açık verildi. Ancak her ikisinde de zayıflayan gelirler ve yüksek harcama artışları nedeniyle önceki yılların çok altında performans kaydedildi... Faiz harcamaları yıllık bazda Ocak-Ağustos döneminde %11,6 artarken faiz dışı harcamalarda artış cari transferlerdeki yüksek oranlı artış sonucu %23,8 i buldu... 25 23 21 19 17 15 Grafik 3: 12-Aylık Kümülatif Toplam (Milyar TL) Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Toplam vergi gelirleri ikinci çeyrekten bu yana toparlanırken Ocak-Ağustos dönemi için %2,3 daraldı. Zayıf ekonomik aktivite ve yapısal değişiklikler sonucu tüm altı gruplardaki gerçekleşmeler ciddi biçimde hedeflerin altında kaldı... Grafik 33: Bütçe Gelirleri (3-AO. Yıllık Değişimler) 6 4 2-1 -3 Harcamalar Gelirler Toplam Vergi Geliri Beyana Dayanan KDV Gelir Vergisi Özel Tüketim Vergisi Grafik 31: Ocak-Ağustos Faiz Dışı Denge (Milyar TL) 45 4 35 3 25 2 15 1 5 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Temmuz ve Ağustos KDV ve ÖTV tahsilatlarına göre, özel tüketimdeki toparlanma üçüncü çeyrekte hız kesti... Grafik 34: Yıllık Reel Değişimler 1 6% 2% -2% -6% -1 Maliye Tanımlı IMF Tanımlı 24 25 GSYH İçinde Tüketim KDV + ÖTV (Sağ eksen) 11% 6% 1% -4% -9% -14% Grafik 32: Bütçe Harcamaları (3-AO. Yıllık Değişimler) 6 49% 33% 17% 1% -1 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Orta Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Plan a göre, hükümet, yılın kalan döneminde kayda değer bir iyileşme öngörmüyor. Buna göre yıl sonunda merkezi yönetim bütçesi GSYH nın %6,1 i kadar açık tahmin ediliyor... Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçesi Hükümet Hedefleri ve Tahminleri Nominal Seviye (Milyar TL) Hedef Faiz Dışı Harcamalar Mal ve Hizmet Alımları Cari Transferler Personel Tahmin GSYH ye Oranı Hedef Tahmin Harcamalar 259.2 266.8 23.4% 25.9% Faiz hariç harc. 21.7 211.3 18.2% 2. Faiz harcamaları 57.5 55.5 5.2% 5.4% Bütçe gelirleri 248.8 23.9 22.4% 19.8% Vergi gelirleri 22.1 163.6 18.2% 15.9% Bütçe dengesi -1.4-62.8 -.9% -6.1% Faiz dışı denge 47.1-7.3 4.2% -.7% Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, TÜİK Kaynak: Maliye Bakanlığı 7
Kamu Finansmanı Merkezi Yönetim Borç Stoku Ağustos ta 1,2 Milyar TL Arttı.. Dış borç stoku Ağustos ayında 2,5 milyar TL artarken iç borç stokundaki bir önceki aya göre artış 7,7 milyar TL oldu. Böylece merkezi yönetimin toplam borç stoku 1,2 milyar TL arttı... Ağustos ayında Temmuz a göre kamu kuruluşlarına olan iç borç stoku 68 milyar TL de neredeyse değişmeden kalırken piyasaya olan borç stoku aynı dönemde 7,7 milyar TL arttı... Toplam iç borçlar içinde değişken faizlilerin payı Temmuz daki %48 ten Ağustos ta %51 e yükselirken aynı dönemde sabit faizlilerin payı %45 ten %43 e geriledi... Grafik 35: Merkezi Yönetim Borç Stoku (Milyar TL) 42 35 28 21 14 7 İç Dış 92. 86.7 93.6 78.2 15.3 115.6 17.3 16.8 19.3 224.5 244.8 251.5 255.3 274.8 292.3 31.7 37.7 315.4 24 25 Mar.9 Haz.9 Tem.9 Ağu.9 Grafik 36: Alıcıya Göre İç Borç(Milyar TL) 32 Kamu Piyasa 24 12 141 169 18 188 29 225 235 239 247 16 8 93 83 75 71 67 66 68 67 68 68 23 24 25 7.9 8.9 Grafik 37: Enstrümana Göre İç Borçlar Sabit Faizli Değişken Faizli YP 1 18% 1 14% 1 8% 6% 8 4 43% 42% 44% 46% 51% 6 4 2 42% 41% 44% 46% 46% 43% 24 25 Ağu.9 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Yılın ikinci çeyreğinde kısa vadeli dış borç stoku 48 milyar $ da değişmeden kalırken uzun vadeli dış borç stoku ilk çeyreğe göre 3 milyar $ artarak 221 milyar $ a yükseldi... Grafik 38: Dış Borç Stokunun Vade Yapısı (Milyar $) 3 25 2 15 1 5 16 113 121 129 131 22 Kısa Vadeli Uzun Vadeli 32 38 23 23 24 25 43 165 26 43 5 228 218 221 48 48 Ç1 Ç2 Temmuz itibarıyla özel sektörün uzun vadeli dış borç stoku 133,6 milyar $ seviyesinde. Reel sektör içinde dış borcu yüksek seviyede olanlar gayrimenkul, taşımacılık ve iletişim, toptan ve perakende ticaret sektörleri... Grafik 39: Bazı Sektörlerin Uzun Vadeli Dış Borç Soku (Milyar $) 27.8 Bankalar 9.3 8.2 7.5 Banka Dışı Finans Kuruluşları İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret 15.8 Ulaştırma ve Haberleşme 17.7 Gayrimenkul Özel sektör uzun vadeli dış borcunun vade yapısına baktığımızda, gelecek 12 ayda 38,5 milyar $ dış borç ödemesi yapılacağını görüyoruz. Bunun 18,4 milyar $ ı bu yılın kalan aylarında yapılacak... Grafik 4:Özel Sektör Uzun Vadeli Dış Borcunun Vade Yapısı 3 24% 18% 12% 6% 29% 1-12 16% 14% 18% 13-24 25-36 37-6 21% 61-12 3% > 12 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 8
Kamu Finansmanı 4. Çeyrekte Roll-Over Rasyosu İlk Dokuz Aydakinin de Üzerinde Olacak Şuanki iç borç stokundan hareketle yaptığımız hesaplamalara göre, Hazine yılın kalan döneminde yaklaşık 29 milyar TL iç borç geri ödemesi yapacak. En yüklü itfa da 17,1 milyar TL ile Ekim ayında... Eylül de Hazine %118, roll-over rasyosuyla %14,1 olan projejsiyonunun üzerinde borçlandı. Yıl sonunda roll-over ın %114 olacağını hesaplıyoruz. Herhangi bir harcama kısıcı veya gelir artırıcı önlem alınmazsa rasyo 21 yılında da %1 ün üzerinde olacak... Grafik 41: İç BorçGeri Ödeme Takvimi 3. 28. Tablo 3: Finansman Tablosu (Milyar YTL) 25. 2. 15. 1. 5. 23.3 19.3 17.1 17. 18.4 16.4 15.4 13.5 12.6 1.2 11. 8. 7.1 5.6 1.7 16.3 Gerçekleşme 21 Ocak-Eylül Hazine Tahmini Garanti Bankası Tahmini Garanti Bankası Tahmini Milyar TL Finansman İhtiyacı 146.5 118.1 153.9 14. 23.5 İç BorçServisi 129.8 15.6 135.1 127. 185.5. 1.9 12.9 2.1 4.1 6.1 8.1 1.1 12.1 2.11 Anapara 86. 66.3 85.4 82.4 143.6 Faiz 43.8 39.3 49.7 44.5 41.9 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Garanti Bankası Hesaplamaları Dış Borç Servisi 16.7 12.5 18.8 13.1 18. Hazine nin dış borç ödeme projeksiyonuna göre, yılın kalan döneminde 1,4 milyar $ dış borç geri ödemesi yapılacak... Grafik 42: Dış Borç Ödeme Projeksiyonu (Milyon Dolar) Anapara 11. 7.1 11.6 6.6 11.6 Faiz 5.7 5.4 7.2 6.4 6.3 Finansman 146.5 118.1 153.9 14. 23.5 2,5 Anapara Faiz İç Borçlanma 96.3 18.1 15.2 144.5 196.3 2, Dış Borçlanma 1.9 11.1 12.2 12.3 13.7 1,5 Faiz Dışı Fazla 24. -2.2 28.5-21.8-11.5 1, Özelleştirme 9.2 4.6 8. 5. 5. 5 Borç Dönüşü.6.8.5.. 1.9 11.9 12.9 1.1 2.1 3.1 4.1 5.1 6.1 7.1 8.1 Kasa 5.4-4.4-3.3.. İç BorçÇevirme Oranı 74.2% 12.3% 77.9% 113.9% 15.8% Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Garanti Bankası Hesaplamaları 9
Dış Ticaret İhracat Kötüleşirken, İthalat Sınırlı Seviyede Toparlanıyor... Ağustos ayında dış ticaret açığındaki yıllık daralma, ithalattaki iyileşmeyle, Temmuz daki %56 dan %41 e inerek, ekonomideki toparlanma sürecini destekledi... Grafik 43: İhracat ve İthalat (3 Aylık Ort. Yıl. Değ.) 4 3 1-1 -3-4 Exports Imports 8.5 12.5 4.6 8.6 12.6 4.7 8.7 4.8 8.8 4.9 8.9 Kaynak: TÜİK, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Ağustos ayı verileri, reel olarak da dış ticaret açığındaki genişlemeyi teyit etti. Reel ihracattaki yıllık daralma Temmuz daki %5 ten Ağustos ta %1 a düşerken, ithalattaki yılık daralma %14 ten %11,5 e geriledi... Grafik 44: Reel İhracat&Reel İthalat (3 Aylık Ortalamaların Yıllık Değişimi) 2 1 - -1-2 -3 2.7 Kaynak: TÜİK 8.7 Reel ihracat Reel ithalat 2.8 8.8 2.9 8.9 Toplam ithalattaki yıllık daralma Ağustos ta Temmuz daki %39 dan %34 e geriledi... Grafik 45: İthalatın Bileşenleri (3 Ay. Ort. Yıl. Değ.) 5 3 1-1 -3-5 8.7 Kaynak: TÜİK 11.7 Toplam İthalat Yatırım Malı Ara Malı Tüketim Malı 2.8 5.8 8.8 11.8 2.9 5.9 8.9 Öncü sektörler içinde, üç aylık ortalamaların yıllık değişimine göre metalik olmayan diğer mineraller, giyim ve kimyasal maddelerde ihracat %2 ye yakın seviyelerde daralmaya devam ediyor... Grafik 46: Toplam İhracatın Üzerinde Performans Gösteren Sektörler (3 Aylık Ort., Yıllık Değişim) 7 5 3 1-1 -3 8.7 Kaynak: TÜİK Metalik olmayan mineraller Kimyasal maddeler Giyim Gıda 4.8 8.8 4.9 8.9 Ana metal ihracatı Ağustos ta baz etkisinin de katkısıyla %65 daraldı. Altın ihracatındaki artışın etkisiyle ana metal ihracatı Ağustos de bir önceki yılın aynı ayına göre %115 artmıştı Grafik 47: Toplam İhracatın Altında Performans Gösteren Sektörler (3 Aylık Ort., Yıllık Değişim) 13 1 7 4 1-2 -5-8 8.7 Kaynak: TÜİK 4.8 8.8 Oto Ana metal Metal ürünleri Petrol ürünleri 4.9 8.9 AB-25 ülkelerine yapılan ihracat Ağustos ta %21 daralırken, gelişmekte olan ülkeleri de kapsayan AB ve Kuzey Amerika hariç diğer ülkelere yapılan ihracat %3 dan fazla daralmaya devam etti... Grafik 48: İhracatın Ülke Gruplarına Göre Dağılımı (3 Aylık Ortalamaların Yıllık Değişimi) 8 6 4 2-2 -4-6 8.5 Kuzey Amerika Diğer ülkeler 2.6 8.6 2.7 8.7 AB-25 Toplam 2.8 Kaynak: TÜİK, Garanti Bankası hesaplamaları 8.8 2.9 8.9 1
Ödemeler Dengesi Cari Açık Ağu 8 - Tem 9 Arasında 32,7 Milyar Dolar Düştü GSYİH ya oran olarak, 12-aylık cari açık 2Ç 9 da, 1Ç 9 daki %4.4 den ve yıl sonundaki %5.6 dan %3.2 ye geriledi. Tahminimize göre; cari açık/gsyih oranı yıl sonunda %2.4 olacak. Grafik 49: Cari İşlemler -1-2 -3-4 -5 23 Kaynak: MB 24 25 Cari denge (mia usd) cari denge/gsyih Q1 Q2 T Tem 9 da, 12 aylık net enerji ithalatı hariç cari işlemler ve toplam enerji ithalatı hariç cari işlemler sırasıyla 14.1 milyar ve 18.7 milyar dolara yükseldi. 2% -1% -4% -7% 12 aylık kümülatif bazda cari açık Ağu 8-Tem 9 arasında 32.7 milyar USD düşerken net hata & noksan kaleminde 18.1 milyar dolar giriş oldu. 35 25 15 5-5 -15-25 Grafik 5: Cari İşlemler 32.7 Cari işlemler Kaynak: MB 18.1 Net hata ve noksan -7. -4.3-14.3 Doğrudan yatırım Portföy yatırımları Banka krediler Reel sektör -6.3 Bankalar mevduatı.2 Diğer Ocak-Ağu 9 arasında turist sayısı 18,1 milyona ulaşırken Ocak-Tem 9 arasında gelir 9,8 milyar dolar oldu. Hesaplamalarımıza göre; Hükümetin yıl sonu hedef olarak açıkladığı 21 milyar dolar gelir 26,5 milyon turist sayısı ile gerçekleşecek. Tem 9 da bankaların uzun dönem borç çevirme oranı Haz 9 da %191 den %85 e düşerken reel sektör uzun dönem borç çevirme oranı %79 dan %81 e yükseldi. Grafik 51: Borç Çevirme Oranı 3 25 2 15 1 5 Kaynak: MB Bankaların uzun vadeli borç çevirme oranı Reel sektör uzun vadeli borç çevirme oranı 1.8 11.8 1.9 2.9 4.9 5.9 7.9 12 aylık kümülatif sıcak para, Tem 9 itibarıyla yılı ile karşılaştırıldığında, net hata ve noksan kalemindeki artıştan dolayı yaklaşık 1. mia usd artarken yerleşik ve yerleşik olmayanların portföyü geriledi... Grafik 52: Enerji Faturasıl (12ay, Bn US$) Grafik 53: Turizm Sektörü Performansı (Yıllık Değ) Tablo 4: Sıcak Para (12 ay, mio USD) 21 18 15 12 9 6 3-3 -6-9 -12 7.5 1.6 Kaynak: MB, TUIK CA-Net Enerji İthalatı CA- Toplam Enerji İthalatı 7.6 1.7 7.7 1.8 7.8 1.9 7.9 5 4 3 2 1-1 -2-3 Kaynak: MB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Turist Sayısı Net Gelir 7.5 1.5 1.6 4.6 7.6 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 4.8 7.8 1.8 1.9 4.9 7.9 6 9 7 9 Yerleşik Olmayan 821-2,855-5,15 DİBS -5,73-6,831-6,843 Hisse Senedi 716-832 -1,359 Mevduat (TL+YP+Repo) 5,178 4,88 3,187 Yerleşik 3,197-942 -2,682 Bankaların y. dışı k.v kredileri -59-99 67 Bankaların k.v dış borçları 2,323-1,274-3,14 Özel sektör k.v dış borçları 933 431 265 Net Hata & Noksan 1,92 14,734 14,652 TOPLAM 5,938 1,937 6,955 Cari İşlemlere Oran (%) 2.6% 53.3% 42.8% Kaynak: MB, Garanti Bankası 11
Ödemeler Dengesi 12 Aylık DYY, Temmuz da 9,8 Milyar Dolara Geriledi Ocak Temmuz döneminde FDI girişi geçen sene ile karşılaştırıldığında %61 gerileyerek 3.7 mia USD ye geriledi... Tem 9 itibarıyla, (12 aylık kümülatif bazda) yıl sonuna göre; krediler hızlıca 4,7 mia dolar gerilerken mevduatlar da 1.6 mia dolar geriledi. Bu sürede, net DYY 15.6 mia dolardan 9.8 mia dolara geriledi... Tablo 5: DYY Özelleştirme Mio USD Öd. Tar. An. Tar. * Tekel - British American Tobacco 1,72 6.8 2.8 * PETKİM - Socar&Turcas&Injaz 1,2 5.8 11.7 2,74 Özel Sektör Türkiye Finans - National Com. Bank (Saudi) 1,8 3.8 7.7 Axa Oyak (Oyak and Mais shares) - Axa 54 3.8 2.8 Koc Allianz Insurance and Pension - Allianz 562 7.8 4.8 Finansbank-National Bank of Greece (NBG) 697 Diğer 1,64 4,519 Diğer Real-estate sales 2,937 Antalya Airport - IC Ictas&Fraport 114 4.7 Toprak Group Libadiye Land - Emaar Properties 43 4.8 2.8 3,454 TOPLAM 1,713 Özelleştirme Mio USD Öd. Tar. Ant. Tar. Sabanci&Verbund&Enerjisa-Baskent Elec. Dis. 613 7.8 AKCEZ-Sakarya Electricity Distribution 3 7.8 İZGAZ - Gaz de France 549 8.8 1,462 Özel Sektör Akenerji-CEZ 32.6 1.8 Antalya Airport - IC Ictas&Fraport 81 4.7 Tekfen İnşaat - Socar 52 Eczacıbaşı Sağlık&Ecz Özgün Kimya-Zentiva 15 Yesil Energy-Statkraft 93 Elimsan-Saudi Cable Co 33 1.18 Gayrimenkul Satışları 992 TOPLAM 3,634 Tablo 6: Dış Finansman (12 aylık kümülatif mio USD) 6 9 7 9 Cari İşlemler Dengesi -38,219-41,49-2,535-16,243 Net Hata ve Noksan 1,597 5,291 14,734 14,652 Toplam Finansman İhtiyacı -36,622-36,199-5,81-1,591 Toplam Finasman 36,622 36,199 5,81 1,591 1. Sermaye Hareketleri (Net) 52,168 42,58 5,16-893 DYY (Net) 19,94 15,633 1,573 9,847 Doğrudan Yatırım Çıkışları -2,16-2,549-1,621-1,619 Doğrudan Yatırım Girişleri 22,46 18,182 12,194 11,466 Portföy Yatırımları (Net) 717-5,46-7,14-6,622 Genel Hükümetin Tahvil İhracı 923 587 2,47 3,657 Yabancıların Türkiye den Alımları 1,857-4,357-7,633-8,22 Yerleşiklerin Yurtdışı Alımları -2,63-1,276-1,758-2,77 Krediler (IMF Kredileri Hariç, net) 35,89 29,945-6,149-1,82 Genel Hükümet 82 1,723 1,31 1,536 Bankalar 5,68 3,47-5,149-6,942 Uzun Dönem 7,271 724-3,875-3,928 Kısa Dönem -1,663 2,323-1,274-3,14 Diğer 3,119 25,175-2,31-5,414 Uzun Dönem 25,674 22,674 1,924 46 Kısa Dönem 214 934 431 265 Ticari Krediler 4,231 1,567-4,656-5,725 Mevduatlar -3,323 3,387 3,333 1,815 Merkez Bankası -1,45-1,791-1,475-1,372 Bankalar -1,873 5,178 4,88 3,187 Diğer -975-1,411 4,363 4,887 2. IMF Kredileri -3,983 1,71-1,637-1,637 Merkez Bankası Genel Hükümet -3,983 1,71 1,637-1,637 3. Rezerv Değişimi -11,563-8,1 2,332 4,121 Bankaların Döviz Varlıkları -3,531-9,67-3,517-974 Resmi Rezervler -8,32 1,57 5,849 5,95 Kaynak: Garanti Bankası, Reuters * Uzun dönem özel sektör borcu Kaynak: MB, Garanti Bankası 12
TCMB Bilançosu MB nin Likidite Enjeksiyonlarıyla TL Likiditesi Eylül de Genişledi... MB nin piyasalara likidite enjeksiyonu Eylül boyunca arttı. Eylül sonunda APİ Ağustos sonuna göre yaklaşık 7,4 milyar TL artışla 21 milyar TL yi geçti... APİ deki önemli miktardaki artışa rağmen piyasadaki fazla likidite bankalar serbest imkanındaki sert yükselişle yaklaşık 6 milyar TL genişledi... MB, borçlanma faizini 5 baz puan indirerek %7,75 e çekerken borç verme oranını da 5 baz puan indirimle %9,75 e indirdi. Böylece bir haftalık repo faizleri de geriledi ve repo ile politika faizi arasındaki fark aynı dönemde neredeyse sabit kaldı... Grafik 54: Açık Piyasa İşlemleri (Milyar TL 1 Günlük Ortalama) 1 Kaynak: TCMB MB nin FX rezervleri Eylül sonunda, Ağustos sonundaki 69,8 milyar $ dan 273 milyon $ artışla 7,1 milyar $ a yükseldi. Böylece üçüncü çeyrek sonunda MB rezervleri sonunda seviyesine geri döndü... Grafik 57: TCMB Rezervleri (Milyar Dolar) 8 7 6 5 4 3 2 1 5-5 -1-15 -2 5.5 25 6.8 71.3 7.1 66.5 67. 69.8 7.1 64.9 3-9 6-9 7-9 8-9 9-9 Grafik 55: Fazla Likidite (Milyar TL) 25 2 15 1 5 Kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları FX rezervlerindeki artışa ek olarak, aylık ortalamada fazla likiditedeki daralma ile FX e kayabilecek TL portföyün FX rezervine oranı Ağustos sonundaki %26,9 dan Eylül sonunda %24,4 e düştü... Grafik 58: FX e Kayabilecek TL Portföyü/ FX Rezervi 6 5 4 3 2 1 24 25 25 Grafik 56: O/N Faizler (Bileşik) 2 2 1 1 Kaynak: TCMB MB bilaçosunun kur riski oranı FX yükümlülüklerin FX varlıklardan daha fazla artmasıyla Ağustos sonundaki 1,91 puandan 1,88 puana geriledi... Grafik 59: Kur Riski Oranı 2.21 2.11 2.1 1.91 1.81 1.71 1.61 1.51 O/N Borçlanma O/N Borç Verme 1 Haftalık Repo Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları * Dövize Kayabilecek Likidite: Repo İşlemlerinin Büyüklüğü + Likidite Fazlası (Dolar bazında) Kaynak: TCMB, Garanti Bankası *Kur Risk Oranı: Yabancı varlıklar/ yabancı yükümlülükler 13
Bankacılık Mevduatlar Eylül de 12 Milyar TL Arttı... Üç aylık ortalamalara göre, toplam krediler Eylül de bir önceki aya göre %,2 ile Mayıs dan sonra ilk kez daraldı... Grafik 6: Krediler (3 Aylık Ortalama, Aylık Değişim) Bireysel kredi kartı harcamaları ve taşıt kredilerindeki düşüşe rağmen, konut ve ihtiyaç kredileri Eylül de bir önceki aya göre %,9 arttı... Grafik 61: Tüketici Kredileri (3A.O., Aylık Değişim) Yatırım talebindeki zayıf seyre parelel olarak daralan diğer taksitli ticari krediler, toplam kredilerin Eylül de gerilemesine neden oldu Grafik 62: Taksitli Ticari Krediler (3AO, Aylık Değ.) 4% 3% 2% 1% -1% -2% 9.6 1.7 Toplam tüketici kredileri Toplam ticari krediler Toplam krediler 5.7 1.8 5.8 1.9 5.9 4% 3% 2% 1% -1% -2% -3% -4% - 11.7 1.8 3.8 5.8 7.8 11.8 İhtiyaç Bireysel kredi kartı 1.9 5.9 7.9 Konut Binek oto 8% 6% 4% 2% -2% -4% -6% 11.7 1.8 3.8 5.8 7.8 Kurumsal kredi kartı İşyeri Ticari taşıt Diğer 11.8 1.9 5.9 7.9 Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Eylül de hem TL hem de döviz mevduatları yükseldi. TL mevduatları 5,9 milyar TL artışla 294,9 milyar TL ye, döviz mevduatları da 3,3 milyar dolar artarak 111,1 milyar dolara ulaştı... Kredilerin takibe düşme oranı Eylül de artmaya devam ederek, %5,24 ile Ağustos 25 ten sonra en yüksek seviyeye ulaştı... Orandaki yükselişe rağmen, Türkiye ile bazı gelişmekte olan ülkeler karşılaştırıldığında, oranın Türkiye de oldukça düşük kaldığını ve artışın da daha sınırlı olduğu görülüyor... Grafik 63: Türk Lirası ve Döviz Mevduatları Grafik 64: Oransal Olarak Takipteki Krediler Grafik 65: Bazı Ülkelerde Takibe Düşen Kredi Oranları 3 275 25 TL mevduatlar (Milyar TL, sol) Döviz mevduatlar (Milyar USD, sağ) 12 11 12% 1 8% 6% 4% 2% 1.23% 5.1 5.2% 4. 3 3 2 2 1 1 225 2 7.8 11.8 1.9 5.9 7.9 1 9 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8 Brüt takipteki krediler/toplam krediler Takipteki tüketici krediler/toplam tüketici krediler Takipteki ticari krediler/toplam ticari krediler Takipteki kredi kartları/toplam kredi kartları Ukrayna Letonya Sırbistan Rusya Polonya Macaristan Türkiye Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Kaynak: IMF Global Finansal İstikrar Raporu, Eylül * rakamları; Polonya için Nisan ayı, diğer ülkeler için Haziran ayı itibarıyladır. 14
Gelişmiş Ekonomiler Ekonomideki Toparlanmaya Rağmen İşgücü Piyasası Halen Zayıf G3 içinde ABD li imalat sanayicilerinin güven endeksi Eylül de hafif gerilerken Euro Bölgesi ve Japonya da yükseliş devam etti. Bu öncü göstergeler G3 ekonomilerindeki toparlanmayı teyit ediyor... Grafik 66: G3 Ekonomilerinde Sanayi Güven Endeksleri 115 18 11 94 Euro Bölgesi 87 ABD Japonya (Sağ eksen) 8 22 23 24 25 Kaynak: ABD ISM, Avrupa Ekonomik ve Finansal İşler Komisyonu, Reuters Ekonomik aktörler görünüme ilişkin son aylarda daha iyimser olsalar da gelişmiş ekonomilerin ticaret hacimleri Temmuz itibarıyla halen daha zayıf... Grafik 69: Dış Ticaret Hacimleri (3-AO. Yıllık Değişimler) 3 1-1 -3-4 21 22 ABD Almanya 23 24 25 Japonya İngiltere 14 12 1 8 6 4 2 ABD li hanehalkı, imalat sanayi gibi Eylül de Ağustos a göre daha karamsarlaştı. Öte yandan, Euro Bölgesi ve Japonya da tüketici güven endekslerinde yükselişler aynı dönemde devam etti... Grafik 67: G3 Tüketici Güven Endeksleri (Ocak 7=1) 11 95 8 65 5 35 2 Kaynak: ABD Conference Board, Avrupa Ekonomik ve Finansal İşler Komisyonu, Japonya Hükümeti İstatistik Bürosu Son verilere göre, ABD ve Euro Bölgesi nde işsizlik oranı artmaya devam ederken, Japonya da düştü. ABD de Eylül de işsizik oranı %9,8 iken Ağustos itibarıyla Euro Bölgesi ve Japonya da sırasıyla işsizlik oranları %9,5 ve %5,7 seviyelerinde... Grafik 7: G3 İşsizlik Oranları 1 9% 8% 7% 6% 4% 3% 2 21 Japonya Euro Bölgesi ABD ABD Euro Bölgesi Japonya 22 23 24 25 Güven endekslerinde geçen aylardaki yükselişe paralel olarak, sanayi üretiminde toparlanma Temmuz ve Ağustos aylarında da sürdü. Fakat Eylül güven endeksleri bu trendin kesintiye uğrayacağına işaret ediyor... Grafik 68: G3 Sanayi Üretimi (Yıllık Değişimler) 7% -2% -11% -2-29% -38% Kaynak: ABD St. Louis FED, Eurostat, Japonya Ticaret ve Sanayi Bakanlığı G3 ekonomilerinde Ağustos ayında enflasyon hafif yükselse de çekirdek göstergeler halen daha baskı altında. Ağustos itibarıyla ABD, Euro Bölgesi ve Japonya da yıllık enflasyon oranları sırasıyla - %1,4, -%,2 ve -%2,2 seviyelerindeler... Grafik 71: G3 Yıllık Enflasyon Oranları 6% 4% 3% 2% 1% -1% -2% -3% 2 21 ABD Euro Bölgesi Japonya 22 Japonya Euro Bölgesi ABD 23 24 25 Kaynak: Bloomberg, ABD St. Louis FED Kaynak: ABD St. Louis FED, Eurostat, Japonya Hükümeti İstatistik Bürosu Kaynak: ABD St. Louis FED, Eurostat, Japonya Hükümeti İstatistik Bürosu 15
Gelişmekte Olan Ekonomiler Ekonomik Toparlanma Devam Ediyor... Gelişmekte olan ekonomilerde ortalama politika faizi Rusya, Türkiye, Romanya ve Macaristan daki indirimlerle 19 baz puan düşürüldü... Grafik 72: Bazı Gelişmekte Olan Ekonomilerde Ortalama Politika Faizi 8. 8. 7. 7. 6. 6. 5. 5. 4. Kaynak: Bloomberg ABD 1 yıllık tahvil faizlerindeki düşüşe rağmen EMBI+ spread ler Eylül de kayda değer biçimde geriledi. Döviz kuru performanslarına paralel olarak Rusya ortalamanın üzerinde performans sergilerken EMBI Türkiye kötü performe etti... Rusya da politika faizleri Mart ayından bu yana 3 baz puan düşürülse de halen daha en yükseği ve bu ülkede reel faiz negatif. Öte yandan düşük seviyedeki enflasyondan dolayı en yüksek reel faiz Çin de... Grafik 73: Yıllık Enflasyon ve Politika Faizleri 1 12% 9% 6% 3% -3% 3.7% Polonya -1.2% Çin Kaynak: Bloomberg, IIF Politika Faizi Yıllık Enflasyon 6.7% 5.1% 5.3%4.9%5.3% 4.4% Meksika Güney Afrika Macaristan Romanya Türkiye Brezilya 11.7% Rusya Ağustos verilerine göre, gelişmekte olan ekonomilerin ihracat performansındaki iyileşme daha da belirginleşti... Eylül boyunca BRL, ZAR ve HUF Euro ve Dolar sepetine karşı ciddi biçimde değerlenirken TRY neredeyse değişmeden kaldı. Ekim başında ise TRY de sepet karşısında değer kazanmaya başladı... Grafik 74: Sepete Karşı Gelişmekte Olan Ülke Paraları (.5*EUR+.5*$) (1.1.7=1) Değer Kaybı Değerlenme 15 14 13 12 11 1 9 8 Kaynak: Bloomberg TRY ZAR RUB HUF BRL Dış talep koşullarındaki iyileşmeye paralel olarak bazı ülkelerde sanayi üretimi de toparlanmaya devam etti... Grafik 75: EMBI+ Spread Grafik 76: İhracat Yıllık Değişimleri (3-AO.) Grafik 77: Sanayi Üretimi Yıllık Değişimi (3-AO.) 85 75 65 55 45 35 25 15 5 Jan-8 Mar-8 May-8 Kaynak: Bloomberg Brazil Turkey spread Russia South Africa Jul-8 Sep-8 Nov-8 Jan-9 Mar-9 May-9 Jul-9 Oct-9 5 2-1 -4 Kaynak: IIF Türkiye Güney Kore Brezilya Endonezya 1 7% -1% -9% Brezilya Türkiye -17% Güney Kore Endonezya -2 Kaynak: IIF 16
Emtialar Altın Fiyatları Ekim İtibarıyla Yeni Rekor Seviyelere Yakın Ekim ayı başı itibarıyla, temel metal fiyat endeksi dışında Bloomberg bileşik fiyat endeksinin tüm alt endeksleri artış gösterdi. 1. usd/ons direnç seviyesini Eyl 9 itibarıyla aşan altın fiyatları, Ekim ayı itibarıyla yeni rekor seviyelere yakın görünüyor... Petrol fiyatları Ekim itibarıyla altın fiyatları ile karşılaştırıldığında ılımlı trendine devam etti... Grafik 78: Bloomberg & UBS Emtia Fiyat Endeksi Grafik 79: Altın Fiyatları USD & Euro Grafik 8: Brent Petrol Fiyatları USD & Euro 2,5 2, 1,5 1, 5 1.7 2.8 4.8 6.8 8.8 1.8 Bileşik Endeks Enerji Tarım Temel Metaller Değerli Metal 2.9 4.9 8.9 1.9 12 11 1 9 8 7 6 5 4 1.7 Altın (usd/ons) 15 125 1 75 5 25 1.7 2.8 4.8 6.8 8.8 1.8 Brent (USD/Varil) Brent (Euro/Varil) 2.9 4.9 8.9 1.9 Kaynak: Bloomberg May 9 dan beri süren artışın ardından hem Türkiye nin demir çelik ihraç fiyatları hem de uluslararası hurda fiyatları Eyl 9 da aylık bazda geriledi. Grafik 81: Hurda & Demir Çelik Fiyat (USD/ton) Kaynak: Reuters IMF Dünya Ekonomik Görünüm raporuna göre; 2Ç 9 da metal fiyatlarındaki artış, hem dünya ekonomik görünümdeki iyileşmeden hem de Çin deki talep artışından kaynaklanıyor. Ayrıca rapor yakın gelecek için talepteki artışın fiyatlara yansıdığı görüşünde. Grafik 82: Temel Metal Fiyatları (=1) Kaynak: Reuters IMF Dünya Ekonomik Görünüm raporuna göre; sadece ekonomik görünüm değil hava şartları ve ekilen alanların genişlemesi de tarım ürünü fiyatları için etkili faktörler... Grafik 83: Tarım Ürünü Fiyatları (USD/ton) 16 14 12 1 8 6 4 2 Ulus. Hurda Fiyat (5:5 mix) Ulus. Hurda Fiyat (8:2 mix) Türkiye Kütük İhraç Fiyat Türkiye Çubuk İhraç Fiyat 25 2 15 1 5 Alüminyum Bakır Krom Nikel Çinko 9.4 1.5 5.5 9.5 1.6 5.6 9.6 1.7 5.7 1.8 5.8 1.9 5.9 3.7 5.7 7.7 11.7 1.8 3.8 5.8 7.8 11.8 1.9 5.9 7.9 2.8 4.8 6.8 8.8 1.8 Altın (euro/ons) 2.9 4.9 8.9 1.9 12 1 8 6 4 2 Buğday Pirinç Mısır Ayçiçeği 9.6 12.6 3.7 6.7 3.8 6.8 Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg Kaynak: FAO 17
Makroekonomik Göstergeler I Gerçekleşmeler Tahmin Son Dört Gerçekleşme Büyüme 25 Garanti Hükümet 3Ç '8 4Ç '8 1Ç '9 2Ç '9 GSYH (Milyar TL, cari fiyatlarla) 649 758 843 95 949 947 262 233 29 229 GSYH (Milyar USD) 481 526 659 742 612 68 217 156 127 146 GSYH (12 aylık, Milyar TL, cari fiyatlarla) - - - - - - 937 95 944 933 GSYH (12 aylık, Milyar USD) - - - - - - 771 742 689 645 Kişi Başına GSYH (USD) 7,21 7,583 9,234 1,436 8,57 8,456 - - - - GSYH (%) 8.4 6.9 4.7.9-5.9-6. 1. -6.5-14.3-7. Sanayi Üretimi 25 Garanti Hükümet 5. 6. 7. 8. Sanayi Üretimi (Yıllık % Değişim) 5.4 7.8 6.9 -.9 - - -17.3-1.3-9. -6.3 Kapasite Kullanım Oranı (%) 8.3 81. 81.8 78.1 - - 7.4 72.7 72.3 69.7 İşgücü 25 Garanti Hükümet 3Ç '8 4Ç '8 1Ç '9 2Ç '9 Sanayide Reel Ücret Endeksi (Çalışılan Saat Başına, 25=1) 87.3 91.2 96.2 91. - - 94.5 91. 82.9 83.9 (Yıllık % Değişim) -3.2 4.5 5.4-5.4 - - -1.9-5.4-11.4-9. Sanayide Kısmi Verimlilik Endeksi (Çalışılan Saat Başına, 25=1) 16.9 19. 111.1 13.6 - - 19.2 13.6 96.8 19.9 (Yıllık % Değişim) 18.9 1.9 2. -6.8 - -.3-6.8-9. -2. 25 Garanti Hükümet 3. 4. 5. 6. İşsizlik oranı (%) 1.3 9.9 9.9 11. 15. 14.8 15.8 14.9 13.6 13. Enflasyon 25 Garanti Hükümet 6. 7. 8. 9. TÜFE (Aylık % değişimler) - - - - - -.11.25 -.3.39 TÜFE (Yıllık % değişim) 7.7 9.7 8.4 1.1 5.7 5.9 5.73 5.39 5.33 5.27 TÜFE (Yıllık Ortalama% Değişim) 8.2 9.6 8.8 1.4 6.1 - - - - - ÜFE (Aylık % değişimler) - - - - - -.94 -.71.42.62 ÜFE (Yıllık % Değişim) 2.7 11.6 5.9 8.1 - - -1.89-3.75-1.4.47 ÜFE (Yıllık Ort. % Değişim) 5.9 9.3 6.3 12.7 - - - - - - Deflatör (%) 7.1 9.3 6.2 11.5 6.1 - - - - - Kaynak: TÜİK, DPT ve Garanti Bankası 18
Makroekonomik Göstergeler II Gerçekleşmeler Tahmin Son Dört Gerçekleşme Faiz Oranları 25 Garanti Government 6. 7. 8. 9. Gösterge bono (Ortalama, %) 14.8 15.6 17.2 16. 11.2-12.5 11.5 9.9 9.3 (İskontolu İhale, Ortalama, %) 16.16 18. 18.3 19.1 - - 12.1 11. 9.5 9.1 Nakit İç Borçlanmanın Vadesi(Ay) 27.4 27.5 33.4 31.2 - - 29.4 39.8 34.7 34.7 O/N (Ortalama) 16.3 17.8 18.3 19.3 8.9-9. 8.5 8. 7.6 Eurobond (23, Getiri, %) 7.2 7.1 6.8 7.7 - - 7. 6.8 6.7 6.5 Döviz Kuru 25 Garanti Government 6. 7. 8. 9. Sepet (,5*USD+,5*EURO, Dönem sonu) 1.4667 1.6359 1.4375 1.8266 1.92-1.8385 1.7774 1.814 1.8212 EURO/US$ (Dönem sonu) 1.18 1.32 1.47 1.42 1.4-1.4 1.41 1.43 1.46 USD/TL (Ortalama, Alış kuru) 1.348 1.4311 1.315 1.2929 1.55 1.56 1.5398 1.5137 1.4792 1.4853 USD/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.343 1.4131 1.1647 1.5123 1.51-1.531 1.477 1.49 1.482 EURO/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.594 1.8586 1.712 2.148 2.18-2.1469 2.778 2.138 2.163 Ödemeler Dengesi (Milyon USD) 25 Garanti Government 4. 5. 6. 7. İhracat (f.o.b) 73,476 85,535 17,272 132,28 98, 98,5 7,566 7,349 8,342 9,34 İthalat (c.i.f) 116,774 139,576 17,63 21,964 137, 134, 1,121 1,838 12,496 12,431 Cari İşlemler Dengesi -22,88-32,51-38,219-41,49-11,4-11, -1,49-1,634-2,4 286 Cari İşlemler Dengesi (12 aylık kümülatif) -22,88-32,51-38,219-41,49 - - -27,22-24,5-2,535-16,243 Cari İşlemler Dengesi/GSYH (%) -4.6-6.1-5.8-5.6-1.9-1.8 - - - - Net Enerji İthalatı Hariç Cari Denge (12 aylık) -3,396-6,627-9,32-645 - - 8,816 1,189 11,848 14,149 Turizm Gelirleri 18,152 16,853 18,487 21,951-21, 1,21 1,444 1,778 3,113 Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Net) 8,967 19,261 19,94 15,633 - - 727 487 173 651 Sermaye Hesabı Dengesi 19,46 32,64 36,622 36,199 - - 1,632 333 522 61 Eurobond İhracı 6,489 5,848 4,627 4, - 3,5-1,5-1,25 Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, TÜİK, DPT ve Garanti Bankası 19
Makroekonomik Göstergeler III Gerçekleşmeler Tahmin Son Dört Gerçekleşme Toplam Dış Borç Stoku 25 Garanti Government 3Ç '8 4Ç '8 1Ç '9 2Ç '9 Toplam Dış Borç Stoku (Milyon US$) 169,726 27,597 249,439 278,146 - - 291,681 278,146 266,632 268,559 Kamu 85,837 87,264 89,325 92,199 - - 93,276 92,199 89,75 91,62 Özel 83,889 12,333 16,114 185,947 - - 198,45 185,947 177,557 176,957 Kısa Vadeli 38,283 42,616 43,147 5,498 - - 57,588 5,498 48,284 47,747 Uzun Vadeli 131,443 164,981 26,292 227,648 - - 234,93 227,648 218,348 22,812 Toplam Dış Borç Stoku/GSYH 35.2% 39.4% 37.9% 37. - - 37.9% 37. 38.7% 41.6% Kamu Dış Borç Stoku/GSYH 17.8% 16.6% 13.6% 12.4% - - 12.1% 12.4% 12.9% 14.2% Özel Sektör Dış Borç Stoku/GSYH 17.4% 22.9% 24.3% 25.1% - - 25.7% 25.1% 25.8% 27.4% Kısa Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 8. 8.1% 6. 6.8% - - 7. 6.8% 7. 7.4% Orta ve Uzun Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 27.3% 31.3% 31.3% 3.7% - - 3.4% 3.7% 31.7% 34.2% AB Tanımlı Borç Stoku/GSYH 52.3% 46.1% 39.4% 39. 47.3% 47.3% - - 42.8% 43.2% Rezervler (Milyon US$) 25 Garanti Government 6. 7. 8. 9. Toplam Rezervler 52,433 63,218 74,27 73,346 - - 68,314 7,47 73,323 73,853 Merkez Bankası Rezervleri 5,518 6,845 71,263 7,75 - - 64,889 66,97 69,823 7,353 Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu 15,513 2,493 32,827 36,213 - - 35,229 35,112 35,666 35,251 Parasal Büyüklükler (Milyar US$) 25 Garanti Government 6. 7. 8. 9. M1 34.4 39.5 45. 38.2 - - 39.9 4.6 41.4 45.4 M2 126.3 154.2 19.8 186.5 - - 186. 193.7 193.3 21.3 M2Y 189.4 238.6 279.6 271.1 - - 273.3 284.1 284.9 296.3 M3Y 198.7 248.5 294.7 283.5 - - 289.3 31.4 34.5 39.7 Para Tabanı 24.2 29.2 44.7 36.8 - - 37.8 38.3 36.8 36.6 APİ (Dönem Sonu) 3.7 -.8 3.7-1.9 - - -8.2-6. -1.7-5.9 Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, Garanti Bankası 2
Makroekonomik Göstergeler IV Gerçekleşmeler Tahmin Son Dört Gerçekleşme Bankacılık Sektörü (Milyar TL) 25 Garanti Government 3Ç '8 4Ç '8 1Ç '9 2Ç '9 Aktifler 46.9 499.7 581.6 732.5 - - 679.8 732.5 753.8 768.2 Aktifler/GSYH (%) 62.7 65.9 69. 77.1 - - 72.5 77.1 79.9 82.3 Krediler 156.4 219. 285.6 367.4 - - 361.1 367.4 366.2 368.2 Krediler/GSYH(%) 24.1 28.9 33.9 38.7 - - 38.5 38.7 38.8 39.4 Ticari Krediler/GSYH (%) 16.9 19.8 22.6 26.3 - - 25.9 26.3 26.6 26.5 Tüketici Kredileri/GSYH (%) 7.2 9.1 11.3 12.3 12.6 12.3 12.2 12.9 Konut 13. 23.4 32.5 38.9 - - 39.6 38.9 38.9 4.4 Taşıt 6.4 6.7 6.2 5.5 - - 6.1 5.5 4.9 4.8 İhtiyaç 1. 17.5 29.3 38.7 - - 39.4 38.7 38.7 4.4 Kredi Kartları 17.6 22. 27.8 34.9 - - 33.9 34.9 33.9 35.9 Mevduatlar 251.5 37.6 356.9 454.6 - - 418.6 454.6 467.1 467.6 YP Mevduatlar (Milyar dolar) 68.7 86.6 18.9 15.8 - - 115.1 15.8 11.8 17.7 Mevduatlar/GSYH 38.8 4.6 42.3 47.8 - - 44.7 47.8 49.5 5.1 Öz sermaye 54.7 59.5 75.8 86.4 - - 83.1 86.4 91.7 97.8 Öz sermaye/gsyh (%) 8.4 7.9 9. 9.1 - - 8.9 9.1 9.7 1.5 Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyar TL) 25 Garanti Government 5. 6. 7. 8. Gelirler 152.8 173.5 19.4 28.9 - - 18.9 15.4 16.8 22. Harcamalar 159.7 178.1 24.1 226. - - 19.5 17.9 23.4 23.5 Faiz Ödemeleri 45.7 46. 48.8 5.7 - - 5. 1.1 5.2 8.1 Bütçe Dengesi -6.9-4.6-13.7-17.1 - - -.6-2.5-6.6-1.5 Faiz Dışı Denge 38.8 41.3 35. 33.6 - - 4.4-1.4-1.4 6.5 Merkezi Yönetim İçBorçStoku 244.8 251.5 255.3 274.8 - - 31.9 31.7 37.7 315.4 Faiz Harcamaları/GSYH (%) 7. 6.1 5.8 5.3 5.5 5.8 - - - - Bütçe Dengesi/GSYH (%) -1.1 -.6-1.6-1.8-6.5-6.6 - - - - Faiz Dışı Fazla/GSYH (%) 6. 5.4 4.2 3.5-1. -.8 - - - - Merkezi Yönetim Borç Stoku (%) 25 Garanti Government 3Ç '8 4Ç '8 1Ç '9 2Ç '9 Merkezi Yönetim İçBorçStoku/GSYH 37.7 33.2 3.3 28.9 - - 28.4 28.9 31. 32.3 Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku/GSYH 13.4 12.6 1.3 9.4 - - 9.2 9.4 9.9 1.9 Toplam Kamu Brüt Borç Stoku/GSYH 54.1 48.2 42.2 43. - - 4.6 43. 46.2 46.5 Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH 41.6 34. 29.5 28.2 - - 25.8 28.2 3.5 3.5 Kaynak: BDDK, TÜİK, Maliye Bakanlığı, Hazine, DPT ve Garanti Bankası 21
Rating Yabancı Para Yerli Para Türkiye S&P Uzun Vadeli Görünüm/Gözetim Uzun Vadeli Son Değişimin Yönü 16.1.23 B+ Durağan B+ 8.3.24 B+ Pozitif BB- 17.8.24 BB- Pozitif BB 29.6. BB- Durağan BB 3.4. BB- Negatif BB 1.8. BB- Durağan BB 14.11. BB- Negatif BB 18.9. BB- Durağan BB Türkiye Moody's Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. 21.1.23 B3 Pozitiften durağana B3 3.9.24 B2 Durağan B2 11.2.25 B1 Pozitif B1 15.12.25 Ba3 Durağan Ba3 18.9. Ba3 Durağan Ba3 Türkiye Fitch Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. 25.3.23 B- Negatif B- 6.8.23 B- Pozitif B- 25.9.23 B Pozitif B 9.2.24 B+ Durağan B+ 25.8.24 B+ Pozitif B+ 13.1.25 BB- Durağan BB- 14.12.25 BB- Pozitif BB- 1.5. BB- Durağan BB- 12.12. BB- Durağan BB Diğer Yükselen Piyasalar (EM) S&P Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. Son Değişimin Yönü Rusya 8.12. BBB Negatif BBB+ Macaristan 3.3. BBB- Durağan BBB- Brezilya 1.5. BBB- Durağan BBB+ Polonya 27.1. A- Durağan A 22