İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Doç. Dr. Mahmut AKBOLAT
İŞLETMENİN KURULUŞ ÇALIŞMALARI Bu Dersimizde; Kuruluşla İlgili Bazı Temel Kavramlar Genel Olarak İşletmenin Kuruluş Aşamaları Fizibilite Çalışmalarının Önemi, Amaçları Ve Başlıca kısımları incelenecektir. 2
KURULUŞLA İLGİLİ BAZI TEMEL KAVRAMLAR 3
Yatırım Yatırım, çeşitli anlamları olan bir kavramdır. iktisatta, ulusal gelirin yeni üretim birimleri (işletmeler) kurmak veya eskiyen birimleri yenilemek için ayrılan kısmıdır. Diğer bir deyişle milli gelirin harcanmayan (tasarruf edilen) kısmıdır ve bu dönemde sermaye mallarına veya üretim teçhizatına yapılan ilavelerdir. 4
Yatırım Genel olarak, makro düzeyde: 1. Yeni üretim birimleri veya üretici güç kurmak 2. Aşınma ve eskime nedeniyle ve 3. Modernizasyon nedeniyle yatırım faaliyetlerine girişilmektedir. 5 Her iki tür yatırım da önemli olmakla beraber, mevcudu sürdürme (idame) amacını güden yatırıma göre, yeni üretim kapasitesi yaratan yatırım faaliyetleri daha önemlidir. Zira, bir ülkenin gelişip, ekonomik kalkınmasını gerçekleştirmesi, temelde yeni yatırımlara dayanır.
Yatırım Girişimci açısından yatırım, nakdi sermayenin, ayni sermayeye (üretim yapacak makine ve teçhizata) veya iktisadi üretim birimine dönüşmesidir. İşletmeye yatırılan nakdi (parasal) sermaye, amortisman ve kârlarla tekrar nakdi sermayeye dönüşerek müteşebbise geri gelecektir. Ayrıca nakdi sermyeden gelir sağlamada girişim olarak 6 değerlendirilir.
Yatırım Projesi ve Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmaları Proje, başlama ve bitiş zamanları belli olan ve işlerin belirli bir düzen içinde, kim tarafından, niçin, nasıl, nerede ve ne zaman yapılacaklarını gösteren, bir plan türüdür. Yatırım projesi, bir plan çerçevesinde belli bir zaman döneminde, belirli kaynaklarla gerçekleştirilebilecek, mal ve hizmet üretimine yönelik ve birbiri ile ilişkili bir 7 faaliyet kümesidir.
Yatırım Projesi ve Fizibilite (Yapılabilirlik) Çalışmaları Birleşmiş Milletler'in tanımına göre yatırım projesi, ekonomik anlamda ve bu nedenle de çok daha geniş kapsamlı olup, bir toplumda belirli bir zaman süresi içinde, mal ve hizmetlerin üretimini arttırmak için bazı olanakları yaratma, genişletme ve/veya geliştirmeye matuf (yönelik) bir öneridir. Bu tanımda yatırımlar, yeni üretici güç yaratma, genişletme ve geliştirme olmak üzere üçlü bir ayrıma 8 tabi tutulmaktadır.
Fizibilite Etüdü İşletmenin kuruluşuyla ve yatırımla ilgili çalışmaların önemli bir bölümü fizibilite kavramıyla ilişkilidir. Fizibilite (ön proje), çalışmaları (araştırması) kısaca, kesin yatırım kararı alınmadan önce, yapılması düşünülen yatırımla ilgili ekonomik, teknik ve finansal sorunlara ilişkin bilgilerin sistemli ve analize elverişli bir biçimde toplanmasıdır şeklinde tanımlanabilir. 9
Fizibilite Etüdü Fizibilite çalışmalarına girişmedeki temel amaç, düşünülen yatırımın faydalarını ve kıt olan kaynakların alternatif ekonomik kullanımlarını belirleyerek en rasyonel yatırım kararının alınmasını sağlamaktır ki, bu sayede ticari açıdan en cazip yatırımın seçimi sağlanmış olur. Çünkü fizibilite çalışmaları sonunda ortaya çıkan fizibilite (yapılabilirlik) etüdü veya raporu ekonomik açıdan çekici olmayan, olumsuz bir durumu ortaya koyarsa, bu yatırım 10 düşüncesinden vazgeçilir.
GENEL OLARAK İŞLETMENİNKURULUŞ AŞAMALARI İşletmenin kuruluş çalışmaları, yatırım öncesi (planlama) çalışmaları, yatırım çalışmaları ve işletme aşaması olmak üzere üç ana grupta toplanabilir. Ancak daha ayrıntılı bir şekilde, yatırım projesi fikrinden işletme (üretime geçiş) aşamasına kadar 7 ayrı kısımda ele almak daha aydınlatıcı olacaktır. 11
İşletmelerin Kuruluş Aşamaları 1 PROJE FİKRİ 2 FIZIBILITE (YAPILABİLİRLİK) ÇALIŞMALARI -ÖNSEÇİM (ÖNFİZİBİLİTE) -FİZİBİLİTE EKONOMİK ETÜD TEKNİK ETÜD FİNASAL ETÜD 3 4 5 6 FİZİBİLİTE (YAPILABİLİRLİK) RAPORU DEĞERLENDIRME ve YATIRIM KARARI KESİN PROJE PROJENİN UYGULANMASI (YATIRIM) 12 7 İŞLETME (ÜRETİME GEÇİŞ)
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Proje Fikri: Bir endüstri projesinin gelişmesi, belirli bir malı (veya malları)üretme isteğinin müteşebbisin zihninde belirlenmesi ile başlar. Proje fikri, o ülkenin üretim-tüketim modeli, pazar durumu, mevcut sanayi işletmelerinin durumu, ihracat olanakları ve ithalat programları, kalkınma plan ve programları, doğal kaynaklar ve teknoloji durumu veya diğer herhangi bir kaynaktan doğabilir. 13
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Fizibilite Çalışmaları: Proje hazırlama da denilen fizibilite çalışmalarının ana görevi, proje fikrini teknik ve finansal açılardan inceleyerek, bulguları ve onları destekleyen verileri sistemli ve mantıklı bir şekilde sunmaktır. 14
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Fizibilite Raporu (Tamamlanmış Fizibilite Etüdü): Bu etüd veya rapor, aslında fizibilite çalışması aşamasının sonucudur ve o aşama içinde de ele alınabilir. Fizibilite Raporu, ekonomik, teknik ve finansal açılardan yapılan çalışmaların bir bütünü, projeyi oluşturacak şekilde bir araya getirilmesidir. 15
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Değerlendirme ve Yatırım Kararı: Fizibilite raporu, değerlendirme yapmak için gerekli tüm bilgileri kapsamalıdır. Müteşebbis; bu bilgilerin ışığında, başta ticari karlılık olmak üzere, çeşitli kriterleri göz önünde tutarak yapacağı değerlendirme olumlu bir sonuç verdiği takdirde yatırım kararı alır. Değerlendirme aşaması, projenin kabulüyle yatırım kararı alınması veya projenin reddi ile 16 sonuçlanır.
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Kesin Proje: Proje kabul edilirse, artık onun kesin proje haline dönüştürülmesi gerekir. İşletmenin hukuki şekli, kesin teknik hesaplar, alınacak makinelerin kesin kapasiteleri ve maliyetleri vb. hususlar üzerinde durularak projeye son şekli verilir. 17
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları Projenin Uygulanması (Yatırım): Bu aşamada yatırım artık gerçekleşmekte, bir yandan kesin siparişler verilirken, öte yandan, fiziksel yatırımlar başlamaktadır. Yapılan tüm önceki çalışmalar yatırım için hazırlık olup, asıl büyük harcamalar bu dönemdedir. Projenin planlanan zamanda ve maliyetlerle gerçekleştirilmesi büyük bir önem taşır. 18
İşletmelerde Kuruluş Araştırmaları İşletme (Üretime Geçiş) Aşaması: Fiilen gerçekleşmiş bulunan yatırım projesinin artık sonuçlarını vermeye başladığı son dönemde, ilk üretim deneme niteliğindedir. Deneme üretimi sırasında, gerek kalite, gerekse kantite bakımından planlanan ile elde edilen mamuller arasında olumsuz farklar varsa bunların giderilmesine çalışılır. Böylece, kurulan ekonomik birim olağan üretim faaliyetine geçer ki, bu da artık işletme döneminin 19 başlamasıdır.
FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ, AMAÇLARI VE BAŞLICA KISIMLARI Fizibilite çalışmaları ve fizibilite raporu hazırlanmasının başlıca amaçları şöyle sıralanabilir: 1.İşletmenin kurulmasına kesin karar vermek 2.İşletmenin hangi büyüklükte ve nerede kurulacağını belirlemek 3.Yatırımın finansal portesini (mali yükünü) ortaya koymak ve gerekli iç ve dış finansman için yardımcı olacak finansal kuruluşlara fizibilite raporunu sunmak 20
FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ, AMAÇLARI VE BAŞLICA KISIMLARI 4. Teşvik kredisi, yatırım indirimi ve döviz tahsisi gibi devletin sağladığı olanaklardan yararlanmak üzere fizibilite raporunu DPT gibi ilgili kamu organlarına sunmak 5. Projenin gerçekleşmesi, kuruluşu ve işleyişi sırasında karşılaşılabilecek güçlükleri önceden tahmin ederek, gerekli tedbirleri almak. 21
FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ, AMAÇLARI VE BAŞLICA KISIMLARI 22 Birbirlerini bütünleyen etüdlerle oluşan fizibilite raporu şu konuları içermelidir: Pazar durumu ve tesis kapasitesi Malzeme girdileri İşletmenin kuruluş bölgesi ve yeri Proje mühendisliği Teknoloji Donatım ve İnşaat mühendisliği Personel (işgücü ve memur) Tesis organizasyonu ve genel giderler Mali analizler
FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ, AMAÇLARI VE BAŞLICA KISIMLARI İşletmelerde kuruluş araştırmaları 1. ekonomik analiz, 2. teknik analiz, 3. mali analiz 23
İşletmelerde Ekonomik Analiz Fizibilite raporuna giren ekonomik etüd ve analizler genellikle şu konuları kapsar: 1. Pazar araştırması ve talep tahmini 2. İşletme büyüklüğünün (kapasitesinin) saptanması 3. İşletmenin kuruluş yerinin seçimi.
1. Pazar analizi ve talep tahmini Piyasa araştırması aşamasında incelenmesi gereken başlıca konular, Talep hacminin belirlenmesi, Arz durumunun belirlenmesi, Rekabet şartları, Fiyat analizleri ile yatırım ve teşvik politikaları olarak sıralanabilir.
İşletme Büyüklüğünün Saptanması İşletme büyüklüğünün saptanması, üretim kapasitesinin belirlenmesi sorunudur. Kapasite, basit olarak, bir işletmenin elindeki üretim faktörlerinin en iyi şekilde kullanarak yapabileceği üretim miktarı veya kısaca, belirli sürede üretilebilecek mamulün hacim veya sayısı olarak tanımlanır.
İşletme Büyüklüğünün Saptanması İşletmenin kuruluş yerinin de çeşitli faktörlerin incelenmesi ve değerlendirilmesi sonucunda belirlenmelidir. Bazı işletmeler kaynağa yönelik olarak (kömür, demir-çelik işletmeleri gibi), bazıları da pazara yönelik (ekmek fabrikası, rafineri gibi) olarak kurulur. Bazı işletmelerde ise, ne hammadde ve diğer kaynaklar; ne de pazar, kuruluş yerini kendisine çekecek özel etkiye sahip olmaz.
Teknik Etüd Proje ekibinin teknik uzmanlarınca-mühendislercehazırlanan teknik etüd, ekonomik ve finansal etüdleri hazırlayan işletme ve iktisat uzmanlarının konusu dışında kalmakla beraber burada yapılması gereken işler kısaca belirtilecektir.
Teknik etüdün kapsamına giren konuların başlıcaları şunlardır: Projenin teknik tanımı, tesis kurulacak arazinin zemin etüdleri, hammadde ve yardımcı madde etüdleri, laboratuvar testleri - Üretim ulus ve teknolojisi seçimi: seçimin gerekçesi, elde ediliş biçimi (lisans, satın alma, ortak girişim); alternatifler ve maliyetler Üretilecek malların yan ürün ve artıkların çeşitleri, nitelikleri artıkları değerlendirme olanakları Makine ve techizat seçimi; özellikleri, tercih sebepleri, yurt dışından getirilecek olanlar, teknik ömürleri ve maliyetleri
Teknik etüdün kapsamına giren konuların başlıcaları şunlardır: Tesisin yerleşme planı İnşaat işleri Montaj işlerinin kim tarafından, nasıl yapılacağı ve harcama miktarı Uygulama planı (termin programı): İşletmenin yatırım döneminde kuruluşunun aylara göre grafik veya tablolarla ayrı ayrı gösterilmesi.
Finansal (Mali) Etüd Finansal etüd, işletmenin kurulması için gerekli ülke içi ve dış kaynak fonların miktarının saptanmasını ve en uygun bir şekilde (en düşük faizlerle) karşılanması işletmenin gelir ve gider tahminleri ve işletmenin karlılık durumuyla ilgili analizleri kapsar.
Finansal (Mali) Etüd Daha spesifik olarak bu çalışma şu konuları ele alır: 1. Yatırım tutarının (sabit kıymetler ile döner sermaye toplamının) hesaplanması 2. İşletmenin gelir ve gider tahminlerinin yapılması 3. Finansman kaynaklarının saptanması 4. İşletmenin karlılık durumuyla ilgili analizler 5. Organizasyon durumu.
SORULAR