ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL 75

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen Kentsel Dönüşümde Sürdürülebilir Yaşam Kalitesi İçin Farkındalık Araştırması Projesi kapsamında yapılan saha araştırması ve hazırlanan bu raporun içeriği İstanbul Kalkınma Ajansı ve Kalkınma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk yararlanıcı İktisadi Araştırmalar Vakfı na aittir. Araştırma sonuçları Vakıf tan yazılı izin alınmadıkça, aynen veya kısman iktibas edilemez. 76

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL SUNUŞ Ülkemizde, Kentsel Dönüşüm çalışmalarının 1838 li yıllarda Tanzimat dönemi ile başladığı ve dalga dalga ilerlediği söylenebilir. 1950 li yıllardan itibaren İstanbul başta olmak üzere büyük kentlerin göç almaya başlaması ile ulaşım, barınma başta olmak üzere belediye hizmetlerine erişimde sorunlar ve kısıtlar yaşanmaya başlanmıştır. 1980 li yıllardan itibaren büyük kentlerde imar affıyla yasadışı kentsel doku oluşmaya başlamış ve bu nedenle işlevsel dönüşümlerin başlatıldığı yıllar olmuştur. 1990 lar küreselleşmenin etkisi ile kentlerde yeni yapıların, plazaların alışveriş merkezlerinin ortaya çıktığı yıllardır. Marmara depreminin etkisi ile 2000 li yıllar kentlerin planlanması, yapılanması halkın daha rahat, huzurlu modern alanlarda yaşaması, sosyal donatı ve yeşil alanlarıyla daha yaşanılır kentler oluşturma isteği açısından bir gereksinim haline gelmiştir. Marmara depremi aynı zamanda mevcut konut stokunun da risk altında olduğunu ortaya çıkarmıştır. İstanbul un bir dünya kenti olma vizyonu kentte fiziki mekanların yeniden planlanması ve geliştirilmesini ne kadar gerektiriyor ise, kentte yaşayanların yaşadıkları ortama ilişkin görüşlerinin alınması da önemlidir. Kentsel dönüşüm çalışmalarının başlaması ile bazı ilçe belediyelerimiz tarafından çeşitli araştırmalar yaptırılmıştır. İktisadi Araştırmalar Vakfı olarak, saha araştırması sonuçlarını sunduğumuz bu raporda, kentsel dönüşüm olgusu, yaşanılan konut kimliği, mahalle ve kent yaşamı farkındalık kavramı ile birlikte ele alınmıştır. 77

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Kentsel dönüşüm uygulamasının başlayacağı dört ilçe seçilmiş, seçilen ilçeler Ataşehir, Gaziosmanpaşa, Fatih ve Esenler e bağlı 10 mahallede 1019 kişiyle görüşmeler yapılmıştır. Kentsel Dönüşümde Sürdürülebilir Yaşam Kalitesi İçin Farkındalık Araştırması İstanbul Kalkınma Ajansı nın Doğrudan Faaliyet Desteği Programı kapsamında gerçekleştirilmiştir. Yine ajans desteği ile kitap haline getirilecektir. Hem nicel, hem de nitel yöntemlerin uygulandığı bu araştırmanın sonuçları soru formunun hazırlanış mantığından hareketle dört bölümde sunulmuştur. Birinci bölümde deneklerin demografik yapısı, ikinci bölümde yaşanılan konut bilgileri, üçüncü bölümde kent-mahalle kimliği ve son bölümde kentsel dönüşüm algısı ve bu algının farkındalığı ile saha araştırmasının ilçeler ve mahalleler bazında sonuçlarının da gösterildiği raporda araştırmanın çapraz sonuçlarına da yer verilerek derinlemesine analizlerin yapılabilmesi hedeflenmiştir. İçerdiği veri ve analizlerle, bu alanda çalışma yapanlar için bir fikir sağlayacak veri bütünü sunan bu araştırmanın saha çalışmasını (yüz yüze görüşme) sağlayan Frekans Araştırma Ltd.Şti. ne, bulguları değerlendiren ve tabloları hazırlayan Vakfımız Proje Koordinatörü ve Projenin Yürütücüsü Raife Y.Eyiler e, araştırmanın ve raporun denetimini sağlayan, sonuçların çok değişkenli test sonuçları ile değerlendirerek, çok değişkenli doğrusal modelleme analizi yapan Vakfımız Danışmanı Kadir Has Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Yard. Doç Dr. Meltem Şengün Ucal a, proje süresince emeğini esirgemeyen Vakfımız Genel Sekreteri Nahit Özen e teşekkür ederim. Prof. Dr. Ahmet İNCEKARA İktisadi Araştırmalar Vakfı Başkanı 78

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL KENTSEL DÖNÜŞÜMDE SÜRDÜRÜLEBİLİR YAŞAM KALİTESİ İÇİN FARKINDALIK ARAŞTIRMASI 1. Amaç ve Kapsam Kentsel Dönüşümde Sürdürülebilir Yaşam Kalitesi İçin Farkındalık Araştırması İstanbul gibi bir metropolde kentsel dönüşüm olgusunu kavramsal, sosyal (mahalle ve kent yaşamı) değişimler ve dinamikler, kentsel dönüşümün yaşam kalitesini hangi yönde etkilediği, farkındalık kavramları açısıyla ele almakta ve gelecek dönüşüm uygulamalarına ışık tutabilecek bir yaklaşım geliştirmeye çalışmaktadır. Bu uygulamalı araştırmanın temel amacı Türkiye deki kentsel dönüşümü anlayabilmek ve gelecek dönüşümlere ışık tutarak yaşam kalitesindeki pozitif ve negatif etkileri bireylerin beklentileri bağlamında göz önüne sermektir. Bu bakış açısı altında çalışmanın üç önemli vurgusu vardır. Birincisi, araştırmanın yapıldığı sahalar dahilinde kent - mahalle kimliğini tespit ederek kentsel dönüşüm olgusunun kavramsal olarak irdelenmesi; ikincisi günümüzdeki kentsel dönüşüm uygulamalarına ışık tutabilmek için dönüşümün yaşanılan kentin fiziksel ve toplumsal olgularına ne ölçüde etki ettiğini dikkate alan çok boyutlu bir farkındalık değerlendirmesinin yapılmasıdır. Üçüncüsü kentsel dönüşümde, yaşayan bireylerin yaşam kalitesini dikkate alacak gelecek projelere yol gösterici önerilerin geliştirilmesidir. 2. Araştırma Yöntemi Yüz-yüze görüşmeler yapmak için yapılandırılmış bir anket formu, Kentsel Dönüşüm alanında çalışmalar yapan Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, İÜ İktisat Fakültesi nden öğretim üyeleri ile yine aynı Üniversitenin Sosyal Antropoloji bölümünden ve çeşitli kurumlardan uzmanların işbirliği ile proje ekibi tarafından araştırmanın hedefleri dahilinde geliştirilmiştir. Proje ekibi ve Saha Araştırma Ekibi, hedef bölgeyi göz önünde bulundurarak 1000 örneklem büyüklüğü planlamış ve 1019 görüşme gerçekleştirmiştir. 79

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Amaç ve Kapsam da ifade edildiği üzere araştırmanın üç aşamalı bir amacı olmasına rağmen farkındalıkların tespiti önem arz etmektedir. Bu bağlamda, pozitif etki algısının pozitif farkındalığa; negatif etki algısının da negatif farkındalığa neden olacağı hipotezi ile yola çıkılmaktadır. Araştırmanın yöntemsel olarak birinci aşamasında, hipotezin analizi için öncelikli olarak değişkenler arasındaki bağımlılığı yok etmek ve boyut indirgeme için faktör analizine (bkz. Tablo 24 ) başvurulmuştur. İkinci olarak da, buradan alınan sonuçlar doğrultusunda çok değişkenli test sonuçları değerlendirilerek çok değişkenli doğrusal modelleme analizi yapılmıştır. 3. Araştırma Örneklemi Çoğrafi alanda yapılan bir araştırmada hanehalkı yani bölge yaşayanları hakkında yararlı açıklamalar da sağlamak amacıyla, bu temsilliyeti en iyi verecek ve diğer seçim yöntemlerine göre sakıncaları az, avantajları çok olan örnekleme yöntemi olan tabakalı rastlantısal örnekleme tercih edilmiştir. İlk adımda bu yöntemin etkin olabilmesi için kentsel dönüşüm uygulanacak ilçeler içinde 2011 yılı seçmen kütüklerine göre seçmen sayısı yoğun olan dört ilçe belirlenmiş ve örnek dağılımı bu dört ilçenin seçmen toplamının oransal dağılımına uygun olarak yapılmıştır. Örnekleme alınacak bireyler aşağıdaki (1) no lu formül kullanılarak tabakalardaki birey sayısına göre orantılı olarak seçilmiştir. Formül:1 n NT TÖS = ( ) * n N NT = t inci tabakanın birim sayısı ntös = tabakanın örneklem büyüklü ü N = Populasyondaki birim sayısı n = örnek büyüklü ü Anket çalışmalarında zaman zaman sahada çalışmanın özelliğinden doğan bazı ölçme ve anketleme hataları oluşabilmektedir. Bu durum göz önünde bulundurularak anketlemeden doğan hataları önlemek amacıyla pre-testing yoluna gidilmiştir. Pre-testing sonuçlarının anlamlılık sunması sonucunda ankete devam edilmiştir. 80

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL lçeler Esenler Tablo 1. Örneklem Da ılım Tablosu Seçmen Seçmen Mahalleler Sayısı Da ılımı Fevzi Çakmak Örneklem Sayısı 21.232 % 14.8 151 lçe Toplamı 21.232 %14.8 151 Ferhatpa a 13.157 % 9.1 93 Ata ehir Esatpa a 16.144 % 11.3 115 Örnek 14779 % 10.1 103 lçe Toplamı 44.080 %30.5 311 Fener - Balat 11516 % 8.4 80 Fatih Ayvansaray 14351 % 9.9 101 lçe Toplamı 25.867 % 18.4 187 Fevziçakmak 14445 % 10 102 Gaziosmanpa a Merkez Mah. 19929 % 13.8 141 Yıldıztabya 17920 % 12.5 127 lçe Toplamı 52.594 % 36.3 370 Genel Toplam 143.473 % 100 1019 4. Araştırma Bulguları 4.1. Deneklerin Demografik Yapısı Araştırma kapsamındaki deneklerin profili hakkında bilgi sahibi olabilmek için, deneklere; yaşı, medeni hali, hanedeki statüsü, hanede ikamet eden kişi sayısı, en son bitirilen okul, çalışma durumu ve gelirlerini sübjektif olarak tanımlamaları istenmiştir. Araştırmaya katılanların %51,2 si kadın, %48,8 i ise erkektir. Türkiye de yapılan araştırmalarda kadın erkek deneklerin oranı genel nüfus dağılımına uygun olarak birbirine yakın seyretmektedir. Örneklemin yaş dağılımı %65,2 ile 30-59 yaş aralığında yoğunlaşmıştır. Deneklerin eğitim durumu incelendiğinde en büyük kesimin %62,4 ile lise altı eğitimli olanların oluşturduğu görülmüştür. Deneklerimizin %77,6 sı evli, %17,3 ü ise bekardır. Hane halkı sayısı ise, 4-6 kişi arasında yoğunlaşmaktadır. Araştırmaya katılanların çalışma durumlarına bakıldığında, çalışanların %30,6; ev kadınlarının %37,9 seviyesinde olduğu, emeklilerin ise, %18,9 81

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI olduğu görülmektedir. Araştırma kapsamındaki çalışan deneklerin % 39 u işçi, % 24 ü memur, % 14 ü işyeri sahibi, %12 si tek başına çalışanlardan oluşmaktadır. Deneklerin gelir durumlarını sübjektif ifadelerle tanımlamaları ve kademeli gelir skalası olarak; - Oldukça yetersiz, - Yetersiz, - Ancak yeterli, - Yeterli, ifadeleriyle belirtmeleri istenmiştir. Buna göre deneklerin % 45,7 si aile gelirinin yetersiz olduğunu, % 33,3 ü ancak yeterli olduğunu, % 20,8 i ise yeterli olduğunu ifade etmişlerdir. Tablo 2: Deneklerin Demografik Yapısı Denek Oran% Cinsiyet Kadın 522 51.2 Erkek 497 48.8 Ya Da ılımı 18-29 221 21.7 30-44 373 36.6 45-59 291 28.6 60+ 130 12.8 Medeni Hal Evli 791 77.6 Bekar 176 17.3 Dul 35 3.4 Bo anmı 17 1.7 Görü me Yapılan Ki inin Hanedeki Statüsü Evin beyi 388 38.1 Evin Hanımı 458 44.9 Evin Kızı 58 5.7 Evin O lu 105 10.3 Di er 10 1.0 Hanede kamet Eden ki i Sayısı 1-3 ki i 352 34.6 4-6 ki i 610 59.8 7+ 57 5.6 82

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL Hanede Ya ayan Engelli Evet var diyenler 96 9.4 Hayır yok diyenler 923 90.6 E itim Durumu Okuryazar de il 45 4.4 Okuryazar-okul bitirmedi 30 2.9 lkokul-ortaokul 636 62.4 Lise ve dengi 212 20.8 Yüksekokul-Üniversite 96 9.4 Çalı ma Durumu Çalı ıyor 312 30.6 Emekli 193 18.9 Ev kadını 386 37.9 Çalı mıyor-ama i de aramıyor 39 3.8 Çalı mıyor-i arıyor 40 3.9 Ö renci 49 4.8 Mesle i çi-hizmetli-düzenli i i olan 106 10.4 Memur, teknik eleman,uzman 75 7.4 Tek ba ına çalı an, esnaf, dükkan sahibi 37 3.7 yeri sahibi(1-10 çalı an) 44 4.3 çi-hizmetli 16 1.6 Serbest meslek sahibi (Avukat, doktor, mali mü avir...) 5 0,5 Yönetici(1-5 çalı anı olan) 6 0.6 Meslek belirtmeyen 707 69.4 u andaki Ya am Ko ullarına Göre Net Aile Geliri Oldukça yetersiz 59 5.8 Yetersiz 407 39.9 Ancak yeterli 339 33.3 Yeterli 212 20.8 Cevap yok 2 0.2 4.2. Konut Bilgileri Araştırmanın bu bölümünde deneklere; Konut sahipliği bilgisi ve tapu tescil durumu, konutun cinsi, kaç metrekare olduğu, evin oda sayısı, konutta ısınma amaçlı kullanılan yakıt türü, konutlarında var olan sorunlar ile İstanbul için var olduğu bilinen deprem gerçeği ile konutlarının dayanıklılığı arasında nasıl bir bağ kurabildikleri yani farkındalıkları ve oturdukları konut ile ilgili algılamalarını belirlemeye yönelik sorular sorulmuş- 83

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI tur. Ayrıca, konutun inşa yılı da sorularak konuttan memnuniyet ve depreme dayanıklılık algısı arasındaki ilgi araştırılmıştır. Araştırmaya katılanların % 57,7 si ev sahibi iken, % 32,9 u kiracıdır. %9,2 si ise oturduğu evin ailesine veya akrabasına ait olduğunu ve kira ödemediğini ifade etmiştir. Ev sahipliği oranının ortalamanın üzerine çıktığı ilçe Gaziosmanpaşa dır. Bu ilçede yaşayanların %61,6 sı oturduğu evin sahibidir. Ev sahibi olanların % 72,2 si de haneye giren gelirin yeterli olduğunu beyan etmiştir. Emeklilerin ev sahibi olma oranı ise %81,3 dür. Araştırma kapsamında görüşülen deneklerin %82,4 ü apartmanda, %13,3 ü müstakil evde, %4 ü ise gecekonduda oturmaktadır. Oturulan evlerin büyüklüğü ise çok çeşitli olup, 30 m2 ile 285 m2 arasında değişmektedir. Deneklerin %57 si salon dahil 3 odalı evde oturuken, %29 u 4 odalı evde oturmaktadır. 2 odalı evde oturanların oranı % 9 ; 5 ve 6 odalı evde oturanların oranı ise, %4 dür. Ancak evin ihtiyaçtan çok küçük olması (%26,2) en belirgin şikayet nedenidir. Evde rutubet olması, akan çatı sorunu ve evlerin yeterince ışık almaması, karanlık olması da diğer şikayet nedenleridir. Araştırma kapsamındaki deneklerin % 67,4 ünün evinde kombi-kat kaloriferi mevcut olup, %22,1 i ise, soba (odun veya kömür) kullandığını beyan etmiştir. Doğalgazlı soba kullananların oranı %7,9 iken, elektrikli ısıtıcı kullananların yüzdesi ise 1,7 dir. Saha araştırması kapsamındaki deneklerin ancak % 57,7 si evlerinin tapu-mülkiyet durumu hakkında bilgi vermiş, % 42,3 ü ise kiracı olduğu için cevap vermemiştir. Tapu mülkiyet durumu hakkında cevap verenlerin mülkiyet dağılımı aşağıdaki gibidir: Kat mülkiyeti tapusu olanlar: % 55,9 Sadece arsa tapusu olanlar: % 29,9 Hisseli tapusu olanlar: % 6,4 Tapusu olmayanlar: % 2,3 İlçe bazında baktığımızda kat mülkiyetli tapu sahibi olma durumunun en yüksek olduğu ilçe % 68 ile Gaziosmanpaşa dır. Fatih ilçesinde bu oran 84

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL %67,6 olup, kat mülkiyetli tapu oranının en düşük olduğu ilçe, %38,7 ile Ataşehir dir. Arsa tapusu sahibi olanların yüksek olduğu ilçe Ataşehir de müstakil ev sahipliği oranı (%21,2) diğer ilçelere göre daha yüksektir. Tablo 3: Ara tırma Kapsamındaki Mahallelerdeki Konutların Yapım Yılı öyledir -1960 dan önce in a edilenler % 6.2 1960-1969 arası in a edilenle: % 5.1 1970-1979 arası in a edilenler %13.5 1980-1989 arası in a edilenler %11.8 1990-1999 arası in a edilenler %20.2 2000 sonrası in a edilenler %21.1 n a tarihini bilmeyenler* %22.1 * Kiracılar ve akrabasına ait evde oturanlar dikkate alındı ında bu oran normaldir. Deneklerin beyanına göre araştırma yapılan mahallerde konutların %53 ü 1980 den sonra yapılmış. 80 sonrası liberal ekonomik modelin tam olarak uygulanması, İstanbul un hızlı göç alışı ile birlikte bu ilçelerde yoğun bir yapılaşma olmuştur. İlçe bazında oturulan konutların yapım yılına baktığımızda aşağıdaki rakamları görmekteyiz. 1980 öncesi yapılanlar 1980 sonrası yapılanlar Esenler % 9,9 % 60,3 Ata ehir % 18,6 % 61,5 Fatih % 60,4 % 14,4 Gaziosmanpa a % 18,1 % 62,8 Fatih ilçesi nin İstanbul il genelindeki arazi konumu ve binaların yenilenmemesi nedeniyle göç almadığı rakamsal olarak da karşımıza çıkmıştır. Kentsel Dönüşüm kapsamındaki mahallelerde yaşayanların evden memnuniyet durumuna baktığımızda, evlerinden memnun olanlar % 75,2 oranında iken, evlerinden memnun olmayanlar % 15,2, ne memnun ne de memnun olmayanlar ise % 9,5 oranındadır. 85

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Tablo 4: Deneklerin Oturdukları Evden Duydukları Memnuniyet (1: Hiç Memnun De il, 5: Çok Memnun) Evlerinden Memnun Memnun Kararsız olmayanlar (1) olanlar (5) Genel % 15,2 % 9,5 % 75,2 Esenler % 15,9 % 10,6 % 73,5 Ata ehir % 14,1 % 8,4 % 77,2 Fatih % 24,6 % 11,2 % 64,2 GOP % 11,1 % 9,2 % 79,8 Tablo 5: Deneklerimizin Evlerinin Depreme Kar ı Ne Derece Dayanıklı Oldu u Konusundaki Algıları (1: Hiç Dayanıklı De il, 5: Çok Dayanıklı) Dayanıksız Dayanıklı Kararsızlar bulanlar bulanlar Genel: % 20,8 % 12,4 % 56,2 Esenler % 29,8 % 10,6 % 53,6 Ata ehir % 23,8 % 12,9 % 54,0 Fatih % 20,4 % 16,0 % 53,0 GOP % 14,8 % 10,8 % 61,1 Araştırma kapsamındaki deneklerin oturdukları evlerini depreme karşı dayanıklı bulmaları 1999 depreminde zarar görmemiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Bir başka ifadeyle zarar görmemiş olmakla depreme dayanıklılık eşdeğerdir. Deneklerimizin evlerinin sel/su baskınına karşı ne derece dayanıklı olduğu konusundaki algıları ise şöyledir: Dayanıksız bulanlar Kararsızlar Dayanıklı bulanlar % 5 %4,2 %85,2 Sel/su baskınına karşı dayanıklılık konusundaki algı ve farkındalık tamamiyle herhangi bir hasara maruz kalmama ile açıklanabilir. Araştırma kapsamındaki mahallelerde son on yıl içinde büyük hasara yol açan su baskınları yaşanmamıştır. Araştırma kapsamındaki deneklerin %86,3 ünün evinde hayvan beslemediği, hayvan besleyen %13,7 lik kesimin ise, kedi,köpek, kuş, balık, ta- 86

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL vuk, kaplumbağa, güvercin, tavşan beslediğini belirtmiştir. Evde hayvan besleyenlerin %7,9 u evinde tavuk beslemektedir. 4.3. Kent - Mahalle Kimliği Araştırma kapsamındaki deneklerin kentlilik ve mahallelerindeki yaşam kalitesini değerlendirmeleri istendiğinde, İstanbul da ve mahallesinde yaşam süresi, İstanbul ve mahallesinde yaşamaktan ne derece memnun olduğu, mahallesinde aldığı kent hizmetlerinden ne derece memnun olduğu ve de İstanbul un birinci, ikinci, üçüncü öncelikli sorunlarını belirtmesi istenmiştir. Araştırma kapsamındaki deneklerin % 15,1 i 15 yıldan daha az bir süredir İstanbul da yaşarken, % 34,2 si 16-30 yıldır İstanbul da yaşamaktadır. 30 yıldan daha uzun bir süredir İstanbul da yaşayanların oranı ise %50,6 dır. Tablo 6: Ara tırma Kapsamındaki Mahallelerde Ya ayan Deneklerin stanbul da Ya am Süresinin Yıllara Göre Oransal (%) Da ılımı Mahalleler/Yıllar 5 yıl 5-10 yıl 11-15 yıl 16-20 yıl 21-30 yıl 30 + Fevzi Çakmak 3,3 7,3 12,6 13,9 19,2 43,7 Ferhatpa a 4,3 5,4 7,5 23,7 22,6 36,6 Esatpa a 2,6 6,1 7,8 14,8 20,0 48,7 Örnek 3,9 6,8 4,9 4,9 17,5 62,1 Fener-Balat 1,2 3,5 2,3 16,3 24,4 52,3 Ayvansaray 1,0 4,0 5,9 11,9 22,8 54,5 Fevziçakmak 2,0 9,8 7,8 20,6 16,7 43,1 Merkez Mahallesi 1,4 5,0 2,8 11,3 20,6 58,2 Yıldıztabya 2,4 4,7 6,3 9,4 22,0 55,1 Deneklerimizin bulundukları mahallelerinde yaşama süreleri ise, İstanbul da yaşama süreleri ile paralellik göstermemektedir. Bu da İstanbul da yaşadıkları süre içinde en az bir kez mahalle değiştirdiklerine işaret eder. 15 yıldan daha az süredir mahallesinde yaşayanların yüzdesi % 43,5 dir.16-30 yıldır aynı mahallesinde yaşayanların oranı ise % 29,3 dür. 30 yıldan daha uzun süredir aynı mahallede yaşayanların oranı ise % 27,1 dir. 87

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Tablo 7: Deneklerin Mahallesinde Ya am Süresinin Yıllara Göre Oransal (%) Da ılımı Mahalleler/Yıllar 5-5-10 yıl 11-15 yıl 16-20 yıl 21-30 yıl 30 + Fevzi Çakmak 11,3 22,5 21,2 17,2 13,9 13,9 Ferhatpa a 18,3 24,7 14,0 20,4 15,1 7,5 Esatpa a 13,9 13,0 7,0 17,4 22,6 26,1 Örnek 16,5 6,8 3,9 9,7 16,5 46,6 Fener-Balat 5,8 10,5 10,5 17,4 23,3 32,6 Ayvansaray 11,9 14,9 15,8 12,9 15,8 28,7 Fevziçakmak 16,7 22,5 13,7 13,7 12,7 20,6 Merkez Mahallesi 17,7 18,4 5,0 9,9 14,2 34,0 Yıldıztabya 18,9 18,1 11,8 8,7 7,9 34,6 Deneklerimize İstanbul da ve mahallerinde yaşamaktan duydukları memnuniyeti sorduğumuzda, oranların benzerlik içinde olduğu izlenmiştir. Araştırma kapsamındaki deneklerin % 65,0 i İstanbul da yaşamaktan memnun olduğunu belirtmiştir. Hiç Memnun De ilim Mahallesinde yaşamaktan memnun olanların oranı ise, % 69,9 dur. Hiç Memnun De ilim Çok Memnunum 0 5 10 % 20,2 %14,7 % 65,0 Çok Memnunum 0 5 10 % 19,3 %10,9 % 69,9 Araştırma kapsamındaki deneklerimizin yaşadıkları mahalleye duydukları memnuniyetin genel olarak İstanbul da yaşamaktan duydukları memnuniyete göre biraz daha yüksek çıkması normal karşılanmalıdır. Mahallesinde belediye hizmetlerinden ve diğer hizmetlerden doğrudan haberdar olduğu gibi, kendisini mahallesine bağlayan aile ilişkileri (evin aileden kalması gibi) İstanbul a bağlayan ilişkiye göre daha duygusaldır. 88

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL MAHALLE Tablo 8: Deneklerin İstanbul da ve Mahallesinde Yaşamaktan Duyduğu Memnuniyet İSTABUL'DA YAŞAMAKTAN DUYDUĞU MEMNUNİYET MAHALLESİNDE YAŞAMAKTAN DUYDUĞU MEMNUNİYET FEVZİ ÇAKMAK FERHAT PAŞA ESAT PAŞA ÖRNEK MAH. FENER- BALAT AYVAN SARAY FEVZİ ÇAKMAK MERKEZ MAH. YILDIZ TABYA 6,54 6,94 5,74 6,46 6,73 6,58 6,91 6,47 6,82 6,44 7,08 6,9 7,62 6,53 6,74 6,8 6,24 7,75 0: Hiç memnun değilim, 10: Çok memnunum 89

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Deneklerimizin yaşları itibariyle memnuniyet durumuna baktığımızda, 45 yaş üstündeki deneklerin mahallesinde yaşamaktan duyduğu memnuniyeti (7,08) diğer yaş gruplarındakine göre daha yüksektir. Keza emeklilerin memnuniyeti de 7,12 dir. Tablo 9: Ara tırma Kapsamındaki Deneklerin Mahallede Verilen Hizmetleri Yetersiz, Yeterli ve Çok Yeterli Bulma Durumuna Göre Deneklerin Oransal Da ılımı Hiç yeterli de il Yeterli Çok yeterli 0 5 10 E itim ve sa lık hizmetleri %28,4 %12,6 %59,0 Park, bahçe ve ye il alanlar %49,2 %8,7 %42,1 Yol ve kaldırımlar %35,7 %12,0 %52,2 Mahalle altyapı hizmetleri %27,3 %11,6 %61,1 Güvenlik ve asayi %31,6 %11,9 %56,5 Çöp toplama ve çevre temizli i %12,9 %6,1 %80,9 Toplu ta ıt ve ula ım kolaylı ı %19,2 %10,0 %70,8 %42,1 gibi bir çoğunluk yaşadıkları mahallelerde park, bahçe ve yeşil alanların yetersiz oluşunu vurgularken diğer hizmetleri yeterli bulmaktadırlar. Deneklerin %35,7 gibi bir yüzdesi yol ve kaldırımları yetersiz bulmaktadır.. En yeterli bulunan hizmet ise çöp toplama ve çevre temizliğidir. Deneklerin % 80,9 u bu hizmeti yeterli buluyor. 90

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL Tablo 10: Deneklerin Mahallesinde Verilen Hizmetten Duyduğu Memnuniyet YILDIZTABYA MERKEZ MAH. FEVZİÇAKMAK AYVANSARAY FENER-BALAT ÖRNEK MAH. ESATPAŞA Çöp toplama ve çevre temizliği Güvenlik ve asayiş Altyapı hizmetleri Yol ve kaldırımlar Park bahçe ve yeşil alanlar Eğitim ve sağlık hizmetleri Toplu taşım ve ulaşım kolaylığı FERHATPAŞA FEVZİ ÇAKMAK 0 2 4 6 8 10 Araştırma kapsamındaki deneklerimize İstanbul un en önemli üç sorunu nedir? diye sorduğumuzda, verdikleri cevaplar birinci/ikinci/üçüncü önceliklerin toplamı olarak bakıldığında şöyledir: 91

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Sorunlar Cevaplanma tekrarı % Trafik ve ula ım sorunu 741 24,7 Çarpık kentle me 526 17,5 Göç ve nüfus artı ı 455 15,2 Deprem riski 345 11,5 Ye il alan park bahçe yetersizli i 290 9,7 Çevre kirlili i 247 8,2 Asayi ve güvenlik 210 7,0 Altyapı sorunları 134 4,5 Pahalılık ve geçim sıkıntısı 14 0,5 Di er (belirtilmemi ) 35 1,2 Cevap vermeyen 6 0,2 stanbul un birinci derecede önemli ilk be sorunu sırasıyla; Trafik ve ula ım sorunu 422 ki i % 41,4 Çarpık kentle me 219 ki i % 21,5 Göç ve nüfus artı ı 108 ki i % 10,6 Deprem riski 69 ki i % 6,8 Ye il alan park ve bahçe yetersizli i 69 ki i % 6,8 stanbul un ikinci derecede önemli ilk be sorunu sırasıyla; Trafik ve ula ım sorunu 235 ki i % 23,1 Göç ve nüfus artı ı 159 ki i % 15,6 Deprem riski 131 ki i % 12,9 Çarpık kentle me 123 ki i % 12,1 Ye il alan, park ve bahçe yetersizli i 121 ki i % 11,9 stanbul un üçüncü derecede önemli ilk be sorunu sırasıyla: Göç ve nüfus artı ı 188 ki i % 18,4 Çarpık kentle me 184 ki i % 18,1 Deprem riski 145 ki i % 14,2 Çevre kirlili i 119 ki i % 11,7 Ye il alan,park ve bahçe yetersizli i 100 ki i % 9,8 İstanbullular için trafik ve ulaşım sorunu en önemli sorundur. Saha araştırması yapılan tarihte köprü, çevre yolları vb alanlarda yol bakım/onarım çalışmaları nedeniyle İstanbullular büyük bir ulaşım sorunu yaşamış olmaları nedeniyle trafik ve ulaşım sorununu birinci ve ikinci öncelikli olarak belirlemiş olabilirler. İstanbullu için yaşadığı şehrin çarpık kentleşmesi de önemli bir sorun olarak görülmektedir. İstanbullu artık göç istememektedir. Deprem riski ise, İstanbullu için ancak cevap verme frekansı dikkate alındığında dördüncü sırada yer alırken, birinci derecede önemli sorun olarak ancak 69 kişi tarafından belirtilmiştir. 92

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL Bunda İstanbullunun büyük bir deprem yaşamadığı, hemen yakınında oluşan Gölcük depreminin ise, İstanbul da birkaç semtin dışında az sayıda binayı yıkıcı olarak etkilemiş olmasıdır. Ve etkilenen semtlerin bu semtlerle bağlantısı yoktur. Yine de İstanbul kentinde hasarlı binalar konusunda yeterince bilinç gelişmemiş olduğu veya halkın deprem riski ve korkusunu gündeminde tutmadığı/önemsemediği söylenebilir. Tablo 11: lçelerde Ya ayan Deneklerimize Göre stanbul un En Önemli Sorunu (%) lçeler/sorunlar Esenler Ata ehir Fatih GOP Çarpık kentle me 22,5 23,8 22,5 18,6 Trafik ve ula ım sorunu 33,8 44,7 36,4 44,3 Asayi ve güvenlik 7,3 2,6 5,9 3,8 Deprem riski 7,9 6,1 11,8 4,3 Ye il alan/park bahçe yetersizli i 11,3 5,8 2,7 7,8 Çevre kirlili i 3,3 2,6 3,7 3,2 Göç ve nüfus artı ı 9,9 9,0 13,9 10,5 Altyapı sorunları 2,6 2,9 1,6 2,7 Pahalılık ve geçim sıkıntısı 0,7 0,3 1,1 1,4 Di er 0,0 1,9 0,0 2,7 Cevapsız 0,7 0,3 0,5 0,5 Toplam 100 100 100 100 4.4. Kentsel Dönüşüm Araştırma konumuz olan kentsel dönüşüm konusundaki farkındalığı ve bilinci ortaya çıkartmak amacıyla deneklerimize, yaşadıkları mahalleyi seçme nedenleri, mahalle ve İstanbul kent geneli ile yaşam ilişkileri, kentsel dönüşüm ifadesi hakkındaki bilinirlik, kentsel dönüşümün İstanbul a neler kazandırabileceği hakkındaki bilinç düzeyini ortaya çıkaracak sorular yöneltilmiştir. Kentsel dönüşüm kapsamına giren ilçe/mahallelerde yaşam profilini yakından görüntülemek ve sosyo - ekonomik fotoğrafa ulaşmak amacıyla yöneltilen sorularda ulaşılan sonuçlar bölgelere ait yaşam tercihlerini de vermiştir. Özellikle ankete katılan bireylerin yaşadıkları mahalleyi tercih etmelerindeki etkilere bakıldığında en büyük etkinin ailenin devamlılığı, ikinci etkinin maddi - ekonomik, üçüncü etkinin ise akrabalık ilişkileri olduğu anlaşılmaktadır. 93

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Tablo 12: Deneklerimize Göre Mahallenin Tercih Edilme Nedenleri Aileden miras kaldı ı için 366 ki i % 35,9 Maddi gücü ya adı ı mahalleye yetti i için 251 ki i % 24,6 Akraba ve hem erileri oldu u için diyenler 143 ki i % 14,0 Ev yapma imkanını burada buldu u için 67 ki i % 6,6 Evlenince e i tercih etti i için 66 ki i % 6,6 yerine yakın oldu u için 46 ki i % 4,5 Sakin/temiz olması nedeniyle 31 ki i % 3,0 Ula ım kolaylı ı nedeniyle 21 ki i % 1,6 Diğer önemli ve çarpıcı bir sonuç da araştırma sahası içindeki mahallelerde yaşayan bireylerin mahallelerinden pek çıkmadıkları görülmektedir. Ayda birkaç kez mahalle dı ına çıkanlar 215 ki i % 21,1 Haftada birkaç kez mahalle dı ına çıkanlar 268 ki i %26,3 Haftada dört be kez mahalle dı ına çıkanlar 114 ki i %11,2 Hemen hemen her gün diyenler ise 390 ki i % 38,3 Mahallesinden her gün düzenli olarak dışarıya çıkanların % 76 sı iş nedeniyle, % 13 ü okul nedeniyle mahallesinden çıkmaktadır. İş ve okul nedenleri dışında deneklerimizin mahallerinden dışarıya çıkma amacının başında önceliği alışveriş almaktadır. Akraba, eş dost ziyaretleri, hastane ve sağlık nedenleri ile mahalle dışına çıkmak ifade edilen diğer nedenlerdir. Kentsel Dönüşüm İfadesi: Araştırma kapsamındaki deneklerin % 78,3 ü ( 798 kişi) kentsel dönüşüm ifadesini duymuştur. Tablo 13: Mahallelere Göre Kentsel Dönü üm fadesinin Duyulma Oranı (%) Duydum diyenler Duymadım diyenler Fevzi Çakmak 78,1 21,9 Ferhatpa a 73,1 26,9 Esatpa a 76,5 23,5 Örnek 82,5 17,5 Fener-Balat 75,6 24,4 Ayvansaray 82,2 17,8 Fevziçakmak 75,5 24,5 Merkez Mahallesi 82,3 17,7 Yıldıztabya 77,2 22,8 94

ARAfiTIRMA SUNUMU / DOÇ. DR. MELTEM fiengün UCAL Kentsel dönüşüm ifadesini en yüksek yoğunlukla duyanlar Ataşehir- Örnek (%82,5) Fatih-Ayvansaray (%82,2), Gaziosmanpaşa-Merkez Mahallesinde (%82,3) yaşayanlardır. Tablo 14: E itim Seviyesine Göre Kentsel Dönü üm fadesinin Duyulma Oranı (%) Okul bitirmeyenler 50,7 49,3 lkokul-ortaokul 74,8 25,2 Lise ve dengi 90,6 9,4 Yüksekokul/üniversite 95,8 4,2 Eğitim seviyesi yükseldikçe, kentsel dönüşümle ilgili çıkan haberlerden bilgi sahibi olma durumu yükselmektedir. Tablo 15: Ev Sahibi Olma Durumuna Göre Kentsel Dönü üm fadesinin Duyulma Oranı (%) Ev sahibi 83,3 16,7 Ev sahibi de il 71,5 28,5 Tablo 16: Çalı ma Durumuna Göre Kentsel Dönü üm fadesinin Duyulma Oranı (%) Çalı anlar 86,5 13,5 Emekliler 81,9 18,1 Ev kadınları 66,6 33,4 Tablo 17: Kentsel Dönü üm Alanı çinde Oldu unu Bilenler: Oturdu u konutun kentsel dönü üm alanı içinde oldu unu bilenler %17,2 Bilmeyenler: %24,2 Fikrim yok diyenler: %58,6 Araştırmanın yapıldığı mahalleler kentsel dönüşüm alanı içinde yer almasına karşın bu durumun bilinmemesi bilgilendirme yapılmaması ile açıklanabilir. Diğer bir taraftan fikrim yok diyenlerin %58,6 oranında olması yüksek bir oran olup deneklerin cevap vermemeyi tercih etmeleri ile de açıklanabilir. Oturduğu konutun kentsel dönüşüm alanı içinde olmasını bilenlerin bu kadar düşük oranda olmasını, hemen peşinden sorduğumuz soruya aldığımız cevapta bulabiliriz. 95

KENTSEL DÖNÜfiÜMDE FARKINDALIK ARAfiTIRMASI Zira deneklerin % 94,5 i kentsel dönüşüm çalışmaları ile ilgili olarak bilgilendirme yapılmadığını belirtmişlerdir. Bilgilendirme yapılmadığını belirtenlerin en yoğun olduğu ilçe, %96 ile Esenler dir. Ortalamanın altında kalan ilçe ise, %92,5 ile Fatih dir. Kentsel dönüşüm çalışmaları ile ilgili bilgilendirme yapıldığını belirten 56 kişinin; %31 i Belediye Yetkilileri tarafından, %39 u TV, gazete ve internet aracılığı ile bilgilendiğini, %23 ü mahalledeki tanıdıklardan duyduğunu, %7 si de müteahhitten duyduğunu belirtmiştir. Bilgilendirme durumuna ilçeler bazında baktığımızda durum şöyledir: Belediye yetkilileri tarafından yüzyüze bilgilendirildim diyenlerin, %50 si Fatih te, %40 ı Gaziosmanpaşa da, %28,6 sı Ataşehir ilçesindedir. Yazılı bildirim, resmi mektup alanlar ise, % 6,7 ile Gaziosmanpaşada dır. Tablo 18: Kentsel Dönü ümün Deneklere Birinci Öncelikle Neyi fade Etti i Soruldu unda Verilen Cevapların fadeler Arasındaki Oransal Da ılımı (%) öyledir Depreme ve do al afetlere dayanıklı konutlar yapılması % 44,2 ehircilik anlayı ı ile projeye uygun binaların yapılması % 11,8 Altyapı, yol, ula ım gibi belediyecilik hizmetlerinin tam olarak verildi i konut alanlarının yapılması % 7,3 Park bahçe, spor tesisleri, ye il alanların oldu u yerle imler % 5,9 Mahallede ya ayanların ya am kalitesinin artması % 2,1 Eski ve depreme dayanıksız binaların yıkılıp yenisinin yapılması %18,4 Bir takım kamu otoritelerinin ve müteahitlerin rant elde etmesi % 4,3 Mülk sahiplerinin mülklerinin de erinin artması % 1,6 Di er % 2.0 Fikrim yok diyenler % 2,0 Toplam: % 100 96