ULUSLARARASI.... USKUDARSEMPOZYUMU V 1-5 Kasım 2007 BİLDİRİLER CİLT I EDİTÖR DR. COŞKUN YILMAZ
USKUDAR SEMPOZYUMU V KURULU Prof. Dr. Mehmet Prof. Eriinsal Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Zekeriya Prof. Dr. Tufan Buzpinar Dr. Mustafa Sabri Doc. Dr. Erhan Afyoncu YAYIN Dr. Mustafa Sabri YAYINA HAZIRLIK Zafer Cinar, Ugur Demir VE Prof. Dr. Mustafa Uzun, H GORSEL ARASTIRMA Zafer Ugur Demir Zekiye FOTOGRAF A. Bilal Aslan, SEMPOZYUM FOTOGRAFLARI Koca, TASARIM Celebi Dizayn VE Matbaacilik Tic. Ltd. Sti. Istanbul 2008 ISBN 978-9944-5807-5-5 Telif Belediyesine aittir, tamami veya bir izinsiz basilamaz, kaynak gosterilmeden iktibas edilemez. Hakimiyeti Milliye Caddesi, Atlas No: 69 Tel: 216 531 30 00 Faks: 216 531 31 03
XVI. Yüzy lda Üsküdar Evi ve Üsküdar da Ev Sat fllar D R. B L G N A Y D I N - D R. R I F A T G Ü N A L A N Marmara Üniversitesi Bu arafl t r ma iki bö lüm den olufl mak ta d r. Bi rin ci bö lüm de Os man l ev ti pi nin olu flu mu ve Üs kü dar ev le ri nin XVI. yüz y l da ki du ru mu in ce len mifl tir. kin ci bö - lüm de ise Üs kü dar da ev fi yat la r n n ma hal le le re ve köy le re gö re de i fli mi ve ev fi yat la r n n XVI. yüz y l da ki ar t fl sey ri de er len di ril mifl tir. XVI. yüz y l Üs kü dar mah ke me ka y t la r esas al na rak ya p lan bu ça l fl ma, 1513-1567 ta rih le ri ara s n - da ki ve ri le re da ya n la rak ha z r lan m fl t r. XVI. Yüz y l da Üs kü dar Evi Bir yer le flim ma hal li ola rak Üs kü dar ol duk ça es ki bir geç mi fle sa hip tir. Bu se - bep le fla ir Yah ya Ke mal ta ra f n dan s tan bul un fet hi ni gö ren fle hir ola rak ni te - len di ril mifl olan Üs kü dar n s tan bul un fet hin den yüz y l ka dar ön ce Or han Ga - zi nin son za man la r na do ru te flek kül et me ye bafl la d söy le ne bi lir. Üs kü dar XIV ve XV. yüz y l lar da he nüz kü çük bir ka sa ba ha lin de dir. Hat ta XVI. yüz y l n bafl la r n da bi le, Geb ze ka d l na ba l bir na hi ye olup Geb ze ka d s n n ta yin et - ti i bir na ib ta ra f n dan ida re edil mek te dir. XVI. yüz y la ait ar fliv kay nak la r ve tah rir def ter le ri Üs kü dar n 400-500 ha ne den iba ret kü çük bir yer le flim ye ri ol - du u nu gös ter mek te dir. Bafl ba kan l k Os man l Ar fli vi nde bu lu nan 438 nu ma ra - l Ta pu Tah rir Def te ri ne gö re 1520 li y l lar da Üs kü dar da 8 ma hal le ve 169 ha ne bu lun mak ta d r. Ta pu Tah rir 436 ya gö re gö re 1561 li y l lar da Üs kü dar da 16 ma - hal le ve 429 ha ne gö rül mek te dir. 1 Ta pu Tah rir 436 y Ka nu ni dö ne mi için en ge nifl ra kam ola rak al r sak Üs kü - dar da 429 ha ne, 141 mü cer red ve 106 mu af la bir lik te 676 ne fer ka y t l d r. E er top lam ha ne sa y s n befl kat sa y s ile çar pa rak bu na mü cer red ve mu af la r ek -
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V 19. yüzy ldaki Üsküdar evlerini tasvir eden bir gravür 218
X V I. Y Ü Z Y I L D A Ü S K Ü D A R E V v e Ü S K Ü D A R D A E V S A T I fi L A R I ler sek Üs kü dar n Ka nu ni dö ne min de ki nü fu su nun 2500 ci va r n da ol du u söy - le ne bi lir. Fa kat bir çok ca mi, mes cid ve med re se nin mev cut ol du u bu dö nem de bu ra kam Üs kü dar için ol duk ça kü çük gö rül mek te dir. 2 fieh rin fi zik sel ola rak bü yük lü ü hak k n da bir tah min de bu lun duk tan son ra fleh ri olufl tu ran en önem li un su ra ya ni XVI. Yüz y l Üs kü dar ev le ri ne ve bun la - r n olu flum sü re ci ne ba ka bi li riz. XVI. yüz y la ka dar Üs kü dar da ev ti pi ni be lir - le yen ve olufl tu ran çok fark l fak tör ler mev cut tur. Bun la r n ba fl n da Or ta As - ya dan s tan bul a ka dar Türk gö çer le ri nin te mas et ti i kül tür ler bafl ta gel mek te - dir. XIV. Yüz y l da Ana do lu da mev cut Bi zans ve Sel çuk lu-bey lik ler ge le ne i et - ra f n da fle kil len mifl ev ti pi, Üs kü dar ev le ri için bir mo del olufl tur mufl ol ma l d r. Os man l Dev le ti nin ku ru lu flu dö ne mi ne ait te mel kay nak lar dan olan ve XV. yüz y l da ya z lan Afl k pa fla za de Ta ri hi Os man l yer le flim le ri nin na s l olufl tu u nu gös te ren önem li pa saj lar ih ti va et mek te dir. Bu ka y t lar in ce len di in de, Os man - l la r n, feth et tik le ri fle hir ler de ya yer li Rum la r n ev le ri ni mülk edin dik le ri ya da ta ma men ye ni ev ler in fla ede rek ye ni yer le flim bi rim le ri olufl tur duk la r gö rül - mek te dir. Afl k pa fla zâ de, Os man Ga zi nin Ka ra ca hi sar fet hin den son ra fleh rin ev le ri ni Ger mi yan dan ge len kim se le re ver di i ni flöy le ri vâ yet eder: Os man Ga zi da hi bir kaç gün sabr it di. Âhir hi sa r [Ka ra ca hi sar] ya ma it di. Feth olun du. Te ku ri ni da hi tud d ga zi le ri ga nî it di. fieh rün ev le ri ni ga zi le re ve gay r ya vir di. An s lam fleh ri et di. 3 Ka çan kim Ka ra ca hi sar al d. fieh rün ev le ri bofl kal d. Ve Ger mi yan vi la ye tin - den hay li adam lar gel di ler. Os man Ga zi den ev ler di le di ler. Os man Ga zi da hi ge - len le re bofl ev ler den vir di. Ve se hel za man da fleh rün ev le ri mem lü olup ma mûr ol d. 4 Os man Ga zi Ye ni fle hir de ga zi le re ev ler yap t r m fl ve bir müd det ora da ika met ede rek fleh rin ad n Ye ni fle hir koy mufl tur. Ve hem ha tu nu n ata s y la Bi le cük de bi le ko d, ken dü Ye ni fle hir e var d. Ya n n - da olan ga zi le re ev ler yap tur d. An da tu rak lan d. Anun ad n Yi ni fle hir ko d lar. 5 Bu iki ri va yet Os man l yer le flim le ri nin na s l fle kil len di i ni gös ter mek le be ra ber ev le rin ya p m tek ni i, in fla mal ze me si ve us ta la r hak k n da bir fi kir ver mez. Os - man l ev ti pi nin olu flum flek li üze rin de de er len dir me ler ya pan Se dat Hak k El - dem, Bur sa ve s tan bul un fet hin den son ra Rum ev ti pi nin Türk Os man l ev ti - pi nin olu flu mu na kat k sa la ma d dü flün ce sin de dir. Bu na de lil ola rak da Türk ev le ri nin ki re mit ve ya ker piç dam lar ile h m fl ve ya dol gu du var lar la in fla edil - mifl ken, Bi zans ev le ri nin ise in fla mal ze me le ri nin ta ma men fark l ol ma s n gös - te rir 6. XIV-XVI. yüz y l dan ori ji nal bir ev kal m fl ol say d er ken dö nem Os man l ev ti pi - ni ve da ha son ra bu nun ge li flim sü re ci ni ta n m la mak müm kün ola cak t. Fa kat bu nun için eli miz de mal ze me mev cut de il dir. XIV. yüz y l dan iti ba ren te flek kül et me ye bafl la d n be lirt ti i miz Üs kü dar da da ge rek bu yüz y la ge rek se bun dan son ra ki dö nem le re ait ne bir ev ne de ev le re ait re sim ve çi zim ler kal m fl t r. Üs - kü dar ev le ri ni ya k n plan dan gös te ren re sim ve gra vür ler bel ki bi na la r n d fl cep - 219
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V he le ri, yük sek lik le ri ve kat sa y la r hak k n da bir fi kir ve re bi lir di. Fa kat bu özel - lik le re sa hip gra vür ve min ya tür tü rü mal ze me mev cut de il dir. 7 XX. yüz y l n bafl la r n da çe kil mifl bir fo to ra f do la y s y la ori ji na li hak k n da bir fi - kir sa hi bi ola bi le ce i miz ye ga ne XVII. yüz y l ya p ör ne i ola rak Aziz Mah mud Hü - da yi Çi le ha ne si ni zik re de bi li riz 8. Fa kat bu ya p n n ge çen dört yüz y l bo yun ca ge - çir di i ta mir ler le ori ji nal flek lin den uzak lafl m fl ol ma s muh te mel dir. Do la y s y la XVI. yüz y l Üs kü dar evi ni si cil le rin ta n m na ba l ola rak de er len dir mek en sa - l k l yön tem ola cak t r. XVI. yüz y l si cil ka y t la r Üs kü dar ev le ri ni tafl tan ve top - rak tan bi na olun mufl, iki ocak l, fev ka ni ve tah ta ni, fev ka ni ve tah ta ni üç kat l, ul - vî ve süf lî, çat ma, ki re mit ör tü lü, a aç tan ya p l m fl, flek lin de ta n t mak ta d r. Si - cil ler de ev le rin di er özel lik le ri hak k n da da bil gi ler ve ril mek te dir. Si cil ler de ev için hâ ne, men zil ve ev en çok kul la n lan ta bir ler dir. Arap ça ev an - la m na ge len beyt ise da ha çok XVII. yüz y l dan son ra kul la n l m fl t r. Si cil ler de mülk men zil iba re si hu ku ki bir te rim ola rak XVI. yüz y l dan iti ba ren kul la n l m fl - t r. Sa hip olu nan ev an la m n da ki bu te rim XVII. yüz y l or ta la r n da Edir ne ya - k n la r n da iki ev, iki ah r, bir f r n ve mu hav va ta de ni len et ra f çev ri li bir av lu için de ki ya p lar top lu lu u nu ifa de eder. 9 XVI. yüz y l Üs kü dar ev le ri ge nel lik le tek kat l d r. Çift kat l ev ler na dir gö rül - mek te dir. s tan bul da bi le Os man l ev le ri tek ya da iki kat l ola rak in fla edil mifl - tir. Hat ta Ma y s 1719 son la r n da iki kat tan yük sek ev ya p l ma s ya sak lan m fl t r. Tek kat l ev ler ha ne-i tah ta ni ve ya tah ta ni men zil flek lin de ad lan d r l mak tay d. ki kat l ev le re ise ha ne-i fev ka ni ve ya ha ne-i ul vî de ni li yor du. 10 Üs kü dar ev le - ri nin bir k s m çat ma ola rak ta rif edil mifl tir. Çat ma ev ler du var la r a aç göv de - le ri nin bir bi ri ne çi vi siz ola rak tut tu rul ma s y la in fla edi lir di. Üs kü dar si cil le rin - de na dir de ol sa çat ma ev le re rast lan mak ta d r. Si cil ler den an la fl l d ka da r y la XVI. yüz y l Üs kü dar ev ya p mal ze me le ri ah - flap, ker piç, tafl ve top rak t r. Bu fark l ev in fla mal ze me le ri nin kul la n l ma s n da en önem li et ken ik lim, ze min ve yer le flim ye ri nin özel lik le ri dir. Ya fl flart la r dam fle kil le ri ni bi çim len di rir ken, in fla mal ze me si ola rak tafl ve ya a a c n ter cih edil me si da ha çok bu mal ze me nin ucuz ve bol ola rak bu lu na bil me siy le il gi li dir. Bi na n n ça t s ya fl du ru mu na gö re ya ki re mit le kap la t l yor ya da top rak ve sa - man ka r fl m y la düz dam lar flek lin de ör tü lü yor du. Evin fi zik sel özel lik le ri ni be - lir le yen te mel un sur lar dan bi ri si de mad di re fah dü ze yi ve kül tü rel al fl kan l k - lar d r. Esa sen Türk evi ola rak bi li nen ve Os man l dö ne mi ev ti pi ni ta rif eden ev - ler da ha çok s tan bul ve Mar ma ra böl ge sin de te flek kül edip bu ra dan bü tün im - pa ra tor lu a za man içe ri sin de ya y l m fl t r. XVI. yüz y l n Üs kü dar n da ise bu te - sir ler he nüz çok s n r l d r. XVI. yüz y l Üs kü dar ev le ri he nüz Türk evi ta n m na uy gun fi zik sel ve kül tü rel ö e le ri ih ti va et me mek te dir. Bun la r n en ba riz un sur - la r n dan olan ha rem ve se lam l k k s m la r en az n dan XVI. yüz y l Üs kü dar evi için söz ko nu su de il dir. Bu hu su si yet Üs kü dar n kül tü rel ola rak he nüz s tan - bul la bü tün lefl me me sin den kay nak lan mak ta d r. Ya ban c bir sey ya ha gö re XVI. yüz y l da Üs kü dar hal k s tan bul hal k n dan çok fark l d r. Üs kü dar l lar es mer ten li dir, köy lü fli ve si ile ko nu flur, sa r k la r n bi le do ru dü rüst sa ra maz. Bu ifa - 220
X V I. Y Ü Z Y I L D A Ü S K Ü D A R E V v e Ü S K Ü D A R D A E V S A T I fi L A R I de ler Üs kü dar n Ana do lu kim li i ni XVI. yüz y l da mu ha fa za et ti i ni ve yer li hal k n s tan bul un yük sek kül tür ve re fah dü ze yi ne an cak se yir ci kal d n gös - ter mek te dir. 11 Er ken dö ne me ait te re ke ka y t la r n da evin iç yer le flim dü ze ni ta rif edil me mek te - dir. Ev ta rif le rin den evin ta mam la y c un sur la r olan bi na ve kul la n m alan la r - n tes pit ede bi li yo ruz. Bun la r n ba fl n da hay van la ra mah sus ah r la r ve sa man l - gö rü yo ruz. Dam ve ya s r da m ad y la kay de di len bu bi na lar ev le rin ya n n da bu lun mak tay d. Ev le ri ta mam la yan un sur lar dan bah çe ler ise mey ve li ve mey ve - siz a aç la r (efl câr- müs mi re ve gayr- müs mi re yi) muh te vi flek lin de ta n m lan - m fl t. Ba z böl ge ler de ha yat ve ya hav lu ola rak bi li nen ve evin önün de yük sek bir du var la çev ri li bofl alan, ka d n la r n ev ifl le ri ni gör dük le ri ve ço cuk la r n oyun oy na d k la r ma hal dir. Si cil ler de bi na n n ta mam la y c un sur la r ara s n da he la ve ke nif flek lin de kay de dil mifl tu va let ler de bu lun mak ta d r. Ev le rin av lu sun da yer alan üs tü ka pa l du va ra bi ti flik alan la ra sun dur ma ve ya z l le ad ve ril mek te dir. Ev ler de oda lar ara s n da ki bofl luk lar so fa ola rak ad lan d r l mak ta d r. Bah çe için - de çar dak ya da çar dak ev le ri bu lun mak ta d r. Ay r ca ev ler de ku yu ve f r n lar da bu lun mak ta d r. Fa kat ye mek ye me, otur ma ve mi sa fir a r la ma gi bi mo dern dö - nem ev le ri ne mah sus ifl lev sel me kan ay r m Os man l evi için çok geç dö nem ler - de fle kil len mifl tir. XVII. yüz y l n bafl la r n da ev le rin iç dü ze ni hak k n da bi le nen - ler çok s n r l d r. Bu dö ne me ait ka y t lar ev le rin oda ve tab ha ne den (mut fak) olufl tu u nu gös ter mek te dir. XVI. Yüz y l da Üs kü dar da Ev Sa t fl la r ve Fi yat lar XVI. yüz y l n ilk ya r s na ait si cil def ter le rin de ev fi yat la r y la il gi li top lam 213 adet ka y t tes pit edil mifl olup bu si cil ler de ev fi yat la r n gös te ren iki fark l ka y t tü rü mev cut tur. Bun lar dan il ki mu hal le fat ve ya te re ke ler dir. kin ci si ise ev sa t - fl ve ya sa t fl tan ka lan borç lar la il gi li ola rak dü zen len mifl hüc cet ler dir. Bu ka y t - lar dan 95 ta ne si ev sa t fl la r y la il gi li dir. 118 ka y t ise ev fi yat la r n tes pit et me - mi zi sa la yan mu hal le fat ve te re ke ler den olufl mak ta d r. Ev le il gi li ka y t lar ön ce lik le Üs kü dar mer ke zi ve köy ler ola rak s n f lan d r l m fl da ha son ra Üs kü dar da ken di içe ri sin de ma hal le le ri ne ay r l m fl t r. Kar fl m za ç - kan tab lo ol duk ça il ginç so nuç lar or ta ya koy mak ta d r. n ce le nen si cil ler den Üs - kü dar mer ke zin de ev sa t fl la r y la il gi li 920-975 ta rih le ri ara s n da 24 kay d n dü - zen len di i gö rül mek te dir. Bu ra kam lar y l da or ta la ma bir evin bi le sa t l ma d - n gös ter mek te dir. Sa t fl hüc cet le ri nin ba z la r mül ki yet hak la r n dan do an ih ti laf l da va la r n so - nuç la r n ih ti va et mek te dir. Bir evin sa t l ma s son ra s n da evi alan ve ya sa tan ki - fli nin mah ke me ye mü ra ca at ile sa t fl mu ame le si ka y t al t na al n mak ta d r. Bir ev sa t fl ile il gi li hüc cet te flu te mel bil gi ler ve ril mek te dir: Ön ce evi sa tan ve alan ki - fli nin isim le ri zik re dil mek te dir. Da ha son ra sa t fl ko nu su olan evin s n r be lir til - mek te dir. Ka y t lar da s n r çi zi len evin yü zöl çü mü ve ril me mek te dir. Sa de ce 221
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V 222 dört ta ra f n dan s n r kom flu la r n n mülk le ri be lir ti le rek ko nu mu nun tes pi ti ya - p l mak ta d r. Da ha son ra evin bir özel li i var sa bun lar be lir til mek te dir. Evin bu özel lik le ri ara s n da, var sa bah çe si ve için de ki a aç sa y s, ku yu su önem le be lir - til mek te dir. Evin s n r çi zil dik ten ve özel lik le ri tes pit edil dik ten son ra kaç ak - çe ye sa t l d hüc cet te ve ril mek te dir. Da ha son ra ta rih ve fla hit ler ve ri le rek hüc - cet bi ti ril mek te dir. Ki ra ya ve ri len ev ler de de hüc cet kay de di lir ken tan zim flek li ay n tu tul mufl tur. Sa de ce evin ne ka dar sü re için ki ra ya ve ril di i kay da ek len - mifl tir. Afla da ih ti laf l bir ev sa t fl ile il gi li hüc cet ör nek ola rak ve ril mifl tir: 12 Se beb-i tah rîr-i ki tâb bu dur ki Kuz gun cuk da Di mit ri b. s te fa ni Mi hal b. Ma nol[ u] mec lis-i fler a ih zâr edip de - di kim se nin sâ kin ol du un ev be nim am mum To to ra Mo zef in evi dir ben sat - ma d m ve am mum sat ma d sen ne vec hi le ta sar ruf eder sin de dik de mez kûr s- te fa ni in kâr ile ce vâb ve rip de di kim ben bu evi Ya hû dî Da vud un o lan la r ile av re tin den dört yüz el li ak çe ye sa t n al d m si zin idi in bil mez[im] di ye cek To - to ra Mo zef b. Ya ni b.kos ta n n mül kü idi i ne ve mül ki yet üze re mu ta sar r f iken mürd ol du u na mez kûr müd de î Mi hal Ma nol o lu ve Ma nol Ya ni o lu ve Ya ni Kos ta o lu idi i ne Ali b. Kos ta ile ve Di mit ri b. Ya ni Ba la ban fle hâ det-i sa hî ha-i fler iy ye ey le dik le rin den son ra mâ-hü ve l-vâ ki def te re sebt olun du. Tah rî ren fî evâ hir-i fia ba ni l-mu az zam se ne 922. fiu hû dü l-hâl: d ris b. Ka ra Dâ nifl mend ve Ra ma zan b. Ah med ve Pî rî b. H z r Ha c Ev ler, in fla edil di i mal ze me nin tü rü ne, bü yük lü ü ne, tek ve ya çift kat l olu flu - na, bah çe li olup ol ma y fl na ve di er özel lik le ri ne gö re fark l fi yat lar la sa t l mak - ta d r. Ak ko yun lu Ha ne da n na men sub olup Os man l la ra il ti ca et tik ten son ra II. Ba ye zid in da ma d olan Gö de Ah med Bey için s tan bul da sa t n al nan bir ev XV. yüz y l so nun da s tan bul ve Üs kü dar ev fi yat la r n mu ka ye se et me mi ze im kan ver mek te dir. Bir mu ha se be kay d n dan Ba ye zid Ca mii ci va r n da Ka zas ker Ala ad - din Ali Fe na ri nin evi nin 60.000 ak çe ye sa t n al n d ve ev müfl te mi la t n n ta - mi ri için 115.000 ak çe har can d an la fl l mak ta d r. 13 Üs kü dar da ise XVI. Yüz y - l n ba fl n da en yük sek ev fi ya t 10000 ak çe yi geç me mek te dir. Do la y s y la s tan - bul da dev let adam la r na ve soy lu la ra ait ev ve ya ko nak la r n XV. yüz y l n so - nun da bi le Üs kü dar da ki ev ler den çok fark l ma hi yet ler de ol du u nu ve bü yük - lük le ri ne gö re de yük sek fi yat la ra sa t l d n gö rü yo ruz. 920-975 (1513-1567) ta rih le ri ara s n da Üs kü dar mer ke zin de ki ma hal le ler de sa - t lan ev le rin mik ta r ve fi yat la r na bak t m z za man ev fi yat la r n n bi na n n tür ve bü yük lü ü ne ay r ca bu lun du u ma hal le gö re bü yük oran da de ifl ti i ni gör - mek te yiz. 920-975 (1513-1567) ta rih le ri ara s n da Üs kü dar mer ke zin de ki ma hal le ler de sa t lan ev le rin mik ta r ve fi yat la r Üs kü dar Ma hal le le ri Sa t lan Mu hal le fat Top lam Ka y t Fi yat Or ta la ma Ev Say s Say s Say s Aral klar Ev Fiyatlar Ça vufl 2 1 3 3000-10000 5600 Da vud Pa fla 1 4 5 3000-4000 3500 El-Hac Meh med 1 1 2 1200-3500 2350 Ev li ya Ho ca 2 2 3000 3000
X V I. Y Ü Z Y I L D A Ü S K Ü D A R E V v e Ü S K Ü D A R D A E V S A T I fi L A R I Ge re de li 2 2 3000-6000 4500 Ha san A a 2 2 1000-3300 2150 m ra hor 1 1 6000 6000 Kep çe 5 2 7 2000-6500 3700 Ma hal le-i Ce did 1 1 2000 2000 Ca mi-i Meh med Pa fla 1 4 5 1500-6000 2950 Sa la cak 3 3 1600-6000 3500 Sel man A a 2 2 4 3800-10000 8000 So lak Si nan 1 1 4500 4500 Sü ley man A a 1 1 10000 10000 Top lam 24 16 40 Yu ka r da ki tab lo de er len di ril di i za man Üs kü dar ma hal le le ri ara s n da ev fi yat - la r n n or ta la ma la r ba k m n dan en dü flük de er ler 2000 ak çe ile Ma hal le-i Ce - did de, 2150 ak çe ile Ha san A a da, 2350 ak çe ile el-hac Meh med Ma hal le sin de tes pit edil mifl tir. Ev fi yat la r n n or ta la ma la r ba k m n dan en yük sek de er ler ise 6000 ak çe ile m ra hor da, 8000 ak çe ile Sel man A a da ve 10000 ak çe ile Sü ley - man A a Ma hal le si nde tes pit edil mifl tir. Sü ley man A a, So lak Si nan ve m ra - hor da tek ka y t mev cut ol du u için bun la r dik ka te al maz sak Sel man A a Ma - hal le si nden son ra ev fi yat la r n n or ta la ma la r ba k m n dan en yük sek de er ler Ça vufl ve Ge re de li Ma hal le le rin de tes pit edil mek te dir. Üs kü dar köy le ri ne ba k l d n da, Üs kü dar mer kez ma hal le le ri ne gö re da ha çok evin sa t l d gö rül mek te dir. 920-975 (1513-1567) ta rih le ri ara s n da sa t lan ev sa y s 71 dir. Fa kat bu köy ler ara s n da Çen gel köy, ev sa t fl ra kam la r do la y s y la çok dik kat çe ki ci bir ye re sa hip tir. 71 sa t fl tan 33 ü Çen gel köy de ger çek lefl mifl olup bu ra kam Üs kü dar mer kez den bi le çok faz la d r. 920-975 (1513-1567) ta rih le ri ara s n da Üs kü dar a ba l köy ler de sa t lan ev le rin mik ta r ve fi yat la r. Köy ler Sa t lan Mu hal le fat Top lam Fi yat Ara l k la r Or ta la ma Ev Say s Say s Kay t Say s Aral klar Ev Fiyatlar Ak ki li se 1 7 8 1600-3000 3100 Ba fl bü yük lü 2 2 800-900 850 Bul gur lu 2 6 8 500-12000 3000 Ce zi re-i Surh (K na l ada) 3 4 7 1200-6000 2300 Çen gel köy 33 10 43 500-10000 5600 Du dul lu 2 2 350-700 500 Emir li 1 1 400 400 Fa kih li 1 1 1000 1000 He re ke do ne 1 1 8000 8000 Hey be li ada 4 4 8 1500-10000 5100 s tav ros 11 7 18 1500-18000 7400 Ka d köy 5 10 15 250-8000 3200 Kar tal 1 3 4 750-3000 1900 Ka vak l 1 1 3000 3000 K s k l 2 2 500-700 600 Kuz gun cuk 6 1 7 450-8000 3000 Mal te pe 3 3 6 800-3000 2000 Mer di ven köy 9 9 150-2000 1000 Pen dik 1 2 3 2500-5000 3500 223
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V Re is li 1 1 500 500 Sa lih li ce 1 1 450 450 Sa man d ra 6 6 300-3500 1200 Sa r ka d 1 1 200 200 Sat luk 4 4 50-2200 2200 So an l k 5 5 170-500 400 Vi ran 7 7 500-2400 1200 Ye ni ce 2 2 500-1620 1000 Top lam 71 102 173 Yu ka r da ki tab lo de er len di ril di i za man Üs kü dar köy le ri ara s n da ev fi yat la r - n n or ta la ma la r ba k m n dan en dü flük de er ler 200 ak çe ile Sa r ka d da, 400 ak - çe ile So an l k da, 450 ak çe ile Sa lih li ce kö yün de tes pit edil mifl tir. Ev fi yat la r - n n or ta la ma ba k m n dan en yük sek de er ler ise 5600 ak çe ile Çen gel köy de, 7400 ak çe ile s tav ros da ve 8000 ak çe ile He re ke do ne kö yün de tes pit edil mifl tir. XVI. yüz y l da Mar ma ra ada la r da Üs kü dar a ba l ol du u için ada lar la il gi li hu - ku ki ka y t lar Üs kü dar mah ke me si ta ra f n dan tu tul mufl tur. Ada lar da ki ev fi yat - la r na bak t m z za man Hey be li ada da ev fi yat la r n n 1500-10000, K na l ada da ise 1200-6000 ak çe ara s n da de ifl ti i gö rül mek te dir. Ev fi yat la r n da ki ar t fl mik ta r n göz lem le mek için bel li ara l k lar da ki ev fi yat or - ta la ma la r n kar fl lafl t r d k. Me se la Ak ki li se de 949-955 y l la r ile 975-978 y l la r ara s n kar fl lafl t r d k. lk za man ara l n da ev fi yat la r or ta ma s yak la fl k 2900, ikin ci sin de ise 3800 ak çe dir. Bu ra kam la ra gö re Ak ki li se de XVI. yüz y l n ikin ci ya r s n da ki ev fi yat or ta la ma la r n n, bi rin ci ya r s n da ki ra kam la ra gö re % 30 ci - va r n da art t gö rül mek te dir. Çen gel köy e bak t m z za man 922-971ta rih le ri ara s n da fi ya t be lir le nen 17 evin or ta la ma de e ri yak la fl k 2600 ak çe iken 985-988 y l la r ara s n da 26 evin or - ta la ma de e ri 7000 ak çe yi bul mak ta d r. Bu da Çen gel köy de ev fi yat la r n n 2,5 kat tan da ha faz la art t n gös te ri yor. s tav ros ( Bey ler be yi) nde ise 945-976 y l la r ara s n da fi ya t be lir le nen 9 evin or - ta la ma de e ri yak la fl k 5100 ak çe iken 970-988 y l la r ara s n da 8 evin or ta la ma de e ri 10.000 ak çe yi bul mak ta d r. 40 y l l k bir dö nem de ev fi yat or ta la ma la r n - da %100 lük bir ar t fl n mev cut ol du u gö rü lü yor. So nuç ta fi yat ar t fl la r için flun la r söy le ye bi li riz. Or ta la ma de er ler, Üs kü dar da ev fi yat la r n n ar t fl n tes bit için çok gü ve ni lir ve mut lak ra kam lar de il dir. Çün - kü fi yat la r be lir le yen çok fark l et ken ler var d r ve bun lar de ifl ken dir. Fa kat in - ce le nen üç köy de de XVI. yüz y l n ikin ci ya r s n da ev fi yat la r n n art t gö rül - mek te dir. Or ta la ma ev fi yat la r n n d fl n da Üs kü dar da ev bi rim fi yat la r da XVI. yüz y l n so nu na do ru bü yük mik tar da art m fl t r. Me se la 1000 ta ri hin de Ha ce Ha tun Ma hal le si nde bir ev 40000 ak çe ye sa t l m fl olup bir tah ta ni ev ve bir fev - ka ni çar da ve z l le yi ve bah çe yi müfl te mil dir. 14 224
X V I. Y Ü Z Y I L D A Ü S K Ü D A R E V v e Ü S K Ü D A R D A E V S A T I fi L A R I Günümüz Üsküdar ahflap evleri D PNOTLAR 1 Ah met Gü nefl, 16 ve 17. Yüz y l lar da Üs kü dar n Ma hal le le ri ve Nü fu su, Üs kü dar Sem poz yu mu I (23-25 Ma - y s 2003) Bil di ri ler, s tan bul 2004, s. 42-56 2 Gü nefl, 16 ve 17. Yüz y l lar da Üs kü dar n Ma hal le le ri ve Nü fu su, s. 55-56. 3 Afl k pa fla za de, Os ma no ul la r n n Ta ri hi (haz. Ke mal Ya vuz, Yek ta Sa raç), s tan bul 2003, s. 329 4 a.g.e., s. 339. 5 a.g.e., s. 342. 6 Se ma vi Eyi ce, s tan bul (Ta ri hî Eser ler), A, V/II, 129-130. s tan bul un fet hin den ön ce ki ev le rin kar gir ol - duk la r dü flü nül mek te dir. Os man l dö ne min de ya p l m fl bir çok kar gir ev Rum la ra ait ol duk la r için Bi zans evi zan ne dil mifl tir. 7 Ev le rin bü yük lük le ri ne ait eli miz de ki tek ve ri XVI. yüz y l n son la r na ait olup bu da s tan bul da Çar flam ba 225
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V sem ti ne ait tir. Çar flam ba da Fet hi ye Ca mii ci va r n n Türk ler le is ka n için 1002 (1593-1594) ta ri hin de böl ge de - ki ar sa lar par sel ola rak bö lün müfl ve bir ev için dört yüz ar fl n yer tah sis edil mifl tir. Eyi ce, s tan bul (Ta ri hî Eser ler), s. 129 8 Ze kai Me te, Üs kü dar Ta ri hin den Bir Ke sit: Bul gur lu Kö yü nün Aziz Mah mud Hü dai ye Tem li ki, Üs kü dar Sem poz yu mu I (23-25 Ma y s 2003) Bil di ri ler, s. 68-75. 9 Ne jat Gö yünç, Os man l Bel ge le rin de Ko nut Ter mi no lo ji si, Ta rih ten Gü nü mü ze Ana do lu da Ko nut ve Yer - lefl me, Ha bi tat II, s tan bul 1984, s. 264. 10 Eyi ce, s tan bul (Ta ri hî Eser ler), s. 129-130. 11 Me tin And, s tan bul: 16. Yüz y l da Kent, Sa ray, Gün lük Ya flam, s tan bul 1993. 12 Üs kü dar Ka d l, 1 Nu ma ra l Si cil, s. 67a. 13 Tay yib Gök bil gin, XVI. As r Bafl la r n da Os man l Dev le ti Hiz me tin de ki Ak ko yun lu Üme ra s, Tür ki yat Mec mu as, IX (1946-1951), s. 37-38. 14 Üs kü dar 84 Nu ma ra l fie ri ye Si ci li, s. 91. 226