K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin Geçti imiz Ony lda Ö rendiklerimiz Uluslararas Araflt rma Konsorsiyumu Enstitüsü K z Çocuklar n E itimi Milli E itim Bakanl Her Çocuk çin Sa l k, E itim, Eflitlik, Koruma NSANLI IN GEL fimes
çindekiler ve Sorumlular K z Çocuklar n Okula Yönlendirilmeleri ve Okula Devamlar n n Sa lanmas 3 Bakanl klar n ve Siyasi Liderlerin yapabilecekleri 4 Din Görevlilerinin yapabilecekleri 5 fl Çevrelerinin yapabilecekleri 6 Topluluklar n yapabilecekleri 7 Sivil Toplum Kurulufllar n n yapabilecekleri 7 Medyan n yapabilecekleri 8 Tan nm fl Kiflilerin yapabilecekleri 8 Okullar n yapabilecekleri 9 Ö retmenlerin yapabilecekleri 9 Anne Babalar n yapabilecekleri 10 K z Çocuklar n yapabilecekleri 10 Kaynakça 11 Ba lant Kiflisi 11 Bu yay n n orjinali ngilizce olarak, Uluslararas Araflt rma Konsorsiyumu Enstitüsü taraf ndan #HNE 5848 C 00 6046 00 Anlaflmas alt nda haz rlanm flt r, The Girls and Women s Education Activity, United States Agency for International Development (USAID), Office of Women in Development, Bureau for Global Programs, Field Support and Research. Daha fazla bilgi için, bak n z Ba lant Kiflisi. Türkçe bask s UNICEF Türkiye, 2003, taraf ndan yay nlanm flt r. Birlik Mahallesi, 2. Cadde, No 11, 06610 Çankaya, Ankara, Türkiye Telefon: +90 (0)312 454 1000 Faks: +90 (0)312 496 1461 www.unicef.org/turkey Çeviri 2003, telif haklar UNICEF e aittir Foto raf 2003, telif haklar Mustafa Ertekin e aittir. Tasar m 2 K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin
K z Çocuklar n Okula Yönlendirilmeleri ve Okula Devamlar n n Sa lanmas K z çocuklar n temel e itimlerini ald klar okul ortam n belirleyen pek çok etmen vard r. Hükümetlerin politikalar ve uygulamalar, mevcut okul sistemi, çocu un içinde bulundu u çevredeki uygulamalar, dinsel inançlar, kültürel tutumlar ve davran fllar bu etmenler aras ndad r. K z çocuklar n ald klar e itimin türünü (ya da hiç e itim alamamalar n ) belirleyenler aras nda, politikac lar, toplum liderleri, din adamlar, ifl çevreleri, medya, ö retmenler, anne babalar ve k z çocuklar n kendileri yer al r. Bu kifliler, k z çocuklar n okula yönlendirilmeleri ve okula devamlar n n sa lanmas için, hangi alanlara ne kadar zaman ve kaynak ayr lmas gerekti ini belirler. Bir yandan k z çocuklar n e itime kat l mlar n engelleyen etmenleri yok etmek, di er yandan e itimin baflar l biçimde tamamlanmas na katk da bulunan di er etmenleri güçlendirmek de bu kifliler arac l yla olmaktad r. K z çocuklar n okula yönlendirilmeleri: k z çocuklar n e itiminden yana ulusal politikalar n olmas n ; okullarda bu amaca uygun tesislerin kurulmas n ve hizmetlerin sa lanmas n ; e itimin alt ndan kalk labilir bir maliyette gerçekleflmesini gerektirir. K z çocuklar n okula devam n n sa lanmas ise: k z çocuklar n okula/yaflama kat lmalar n ve bu amaçla ellerinden geleni yapmaya özendiren bir toplumu; okullarda verilen e itimin, k z çocuklar n n yaflamlar aç s ndan anlaml olmas n ; k z çocuklar n ö renim sürecine tam olarak kat lmalar n gerektirir. Gerek kamuda gerekse özel sektörde, k z çocuklar n okula yönlendiren ve okula devamlar n sa layan baflar l birçok yol gelifltirilmifltir. Elinizdeki bu kitapç k, çeflitli kesimlerin son on y l içinde, e itim alan nda uygulad klar stratejileri ve uygulamalardan ç kard klar dersleri paylaflmak amac yla haz rlanm flt r. Söz konusu stratejiler, ulusal ve uluslararas deneyimlerden ç km flt r. K z çocuklar n e itimiyle ilgili sorunlar tümüyle çözecek tek bir yaklafl m olamaz. Bunun yerine, ayn anda, ayn do rultuda kullan lan ve ifle yarayan mücadele örneklerinden oluflan bir paket oluflturmak gerekmektedir. Ülkeler, bu deneyim birikiminden gerekli dersleri ç kararak, bunlar kendi kültürel koflullar na uyarlay p, uygulayabilirler. K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin 3
Bakanl klar n ve Siyasi Liderlerin yapabilecekleri E itimin do rudan ve dolayl maliyetinin a z a l t l m a s ; K z çocuklar n n e itimi aç s ndan yararl politikalar n gelifltirilmesi, çocuklar n, okul d fl nda fazla zaman harcamadan derslerini ö renmelerinin sa lanmas ; k z çocuklar n, okulda ve okul yolunda güvenli ini sa layacak politikalar gelifltirilmesi; okula bafllama yafl n n, k z çocuklar n ergenli e ulaflmas ndan önce okulu bitirmesini sa layacak biçimde belirlenmesi; k z çocuklar na ödünç ders kitaplar sa lanmas ; Temel e itimi destekleyecek ve bu e itime gerekli kaynaklar tahsis edecek politikalara öncelik tan nmas ; Daha çok yerde okul aç lmas ve yeterli e itim hizmeti alamayan yöreleri belirlemek amac yla okul haritalar nn ç k a r l m a s ; Gerekti inde ikili ö retime ve birlefltirilmifl s n f uygulamas na baflvurulmas ; S n f tekrar ve s n f geçme ile ilgili uygulamalar n belirlenmesi; K rsal yörelerde kad n ö retmen istihdam na yönelik politikalar gelifltirilmesi ve bu yörelerde kad n ö retmen istihdam n n desteklenmesi ve ö z e n d i r i l m e s i ; Ders y l n n, ö rencilerin zorunlu gereksinmelerine göre esnek bir takvime b a l a n m a s ; Anne babalar n k z çocuklar n ya da vesayetleri alt nda bulunan k zlar okula göndermelerini özendirecek vergi kolayl klar sa lanmas ; Toplumu k z çocuklar n e itiminin yararlar konusunda bilgilendirecek ve bu arada k z çocuklar n hepsinin neden okula gönderilmedikleri konusunda daha fazla bilgi sa layacak kampanyalar düzenlenmesi; Ders programlar n n gözden geçirilmesi ve k z çocuklar n e itimi aç s ndan daha ifllevsel hale getirilmesi; Fen bilgisi, matematik ve teknoloji alanlar ndaki ders programlar na öncelik tan narak k zlar n ö renim sürecine daha etkin biçimde kat l mlar n n sa lanmas ; Ders kitaplar n n gözden geçirilerek, kad nlar ve k zlarla ilgili olumsuz imaj yaratan ve kal pyarg lar içeren bölümlerin de ifltirilmesi; Özel olarak k z çocuklar n kat labilecekleri okul etkinliklerinin düzenlenmesi, kad nlar n ve k zlar n topluma katk lar na iliflkin olumlu örneklerin vurgulanmas, Ö renim materyalleri için daha fazla kaynak ayr lmas, Bakanl k ve okul personeli için toplumsal cinsiyet konusunda duyarl laflt rma çal flmalar yap lmas ; Rol modeli ve rehberlik modellerinin g e l i fl t i r i l m e s i ; 4 K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin
Baflta k z çocuklar olmak üzere okullardaki ö rencilerin sa l n güvence alt na alacak, bakanl klar ve sektörler aras çal flmalar yap lmas ; Toplum ö renme merkezleri, ikinci f rsat okullar, akflam s n flar vb. gibi, pek çok k z çocu un e itim gereksinimlerini karfl layacak alternatif ö renim programlar n n devreye sokulmas ; K z çocuklar n s n f deneyimleri konusunda daha fazla bilgi edinmek amac yla okul düzeyinde araflt rmalara süreklilik kazand r lmas. Din Görevlilerinin yapabilecekleri Din ö retilerinin k z çocuklar n e itimini destekledi ine iliflkin örneklerin halka yayg n biçimde tan t lmas ; K z çocuklar n n e itimini destekleyecek yollar n, toplum temelli tart fl lmas ve bu yönde planlama kurullar oluflturulmas ; Farkl dinsel inanca sahip liderleri ve gruplar bir araya getirip; k z çocuklar n e itimi, bu e itimde dinin oynayabilece i rol, vb. hakk nda tart flacak ortamlar yarat lmas ve bu tart flmalarda yer a l n m a s ; K z çocuklar evde çocuk bakma sorumlulu undan kurtaracak, toplum deste ini alan, çocuk bak m programlar n n gelifltirilmesi; Anne babalar için k z çocuklar n e itime özendirilmesini amaçlayan e itim programlar gelifltirilmesi; K z çocuklar n okullar na daha rahat ve güven içinde ulaflabilmeleri için yollar n bak m n sa layacak, toplum temelli çal flmalar yap lmas ; Okullarda tuvaletler ve k z çocuklar n rahatl n sa layacak di er tesislerin yap m için toplum temelli iflbirli i y a p l m a s ; K z çocuklar n e itimini savunan yaz dizileri haz rlanmas ; Konferanslarda, dinsel konularla ilgili sempozyumlarda, toplant larda ve çeflitli forumlarda, kat l mc lar n önünde k z çocuklar n e itiminin aç kça d e s t e k l e n m e s i ; Radyo ve televizyon kanallar nda k z çocuklar n e itimini destekleyen programlar haz rlanmas. K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin 5
fl Çevrelerinin yapabilecekleri K z çocuklar n n okula daha rahat eriflebilmelerini, e itime kat labilmelerini ve bu kat l m sürdürebilmelerini desteklemek amac yla okul düzeyinde yap lacak yar flmalar n sponsorlu unun üstlenilmesi; Toplum temelli/ Toplumsal çevrenin deste iyle, çocuk bak m programlar g e l i fl t i r i l m e s i ; K z çocuklar n okula giderken kulland klar yollar n iyilefltirilmesini sa layacak toplum temelli bak m onar m programlar gelifltirilmesi; Okullarda tuvalet ve di er altyap olanaklar n n iyilefltirilmesi; Anne babalar n k z çocuklar n n e itimini nas l destekleyebileceklerine iliflkin toplum temelli programlar n sponsorlu unun üstlenilmesi; Okullara ders kitaplar, spor malzemeleri, al flt rma kitaplar, kalem ve di er malzemeleri temin etmeye yönelik programlar gelifltirilmesi; K z çocuklara e itim amac yla burslar v e r i l m e s i ; K z çocuklar n e itimindeki amac ve vizyonu ifade eden sloganlar n (Örne in, Teker teker de olsa, sonuçta hepsine u l a fl a c a z,gibi) yayg nlaflt r lmas (ilan tahtalar, gazete ilanlar vb.) ile ilgili masraflar n karfl lanmas ; flyerlerinde çal flanlar n ve yöneticilerin, k z çocuklar n e itimini yayg nlaflt rmaya yönelik çabalara katk da bulunmalar n n ö z e n d i r i l m e s i ; Ders programlar nda, e itimde ve ö retimde iyilefltirmeler yap lmas için bakanl klarla ve okullarla iflbirli i halinde çal flacak uzmanlar n istihdam edilmesi; Firmalara ait ticari tafl tlara k z çocuklar n e itimini desteklemektedir türü sloganlar yerlefltirilmesi; K z çocuklar n e itimi için kaynak sa lamak üzere sat fla ç kart lacak kupon lar n sponsorlu unun üstlenilmesi (Örne in ticari firmalar, bu kuponlar alan müflterilerine indirim u y g u l a y a b i l i r l e r ); flgücünden tasarruf sa layan yöntemlerin, topluluk düzeyinde gelifltirilmesine yard m edilmesi. 6 K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin
Topluluklar n yapabilecekleri K z çocuklar n n, evde küçük kardefllerine bakma yükümlülü ünden kurtar lmas amac yla, toplum temelli çocuk bak m programlar gelifltirilmesi; Çocuklar n okula giderken geçtikleri yollar n, güvenli ve bak ml olmas n n s a l a n m a s ; Küçük çocuklar okula giderken yanlar na nezaretçi verilmesi; Baflta k zlar olmak üzere, okul ça ndaki çocuklar n neden okula gitmediklerini belirlemek üzere, kat l mc araflt rmalar n yürütülmesi ve bu konudaki engelleri aflmak için çeflitli giriflimlerin önerilmesi; K z çocuklar na zaman yaratmak üzere, iflgücünden tasarruf sa layacak yöntemler gelifltirilmesi; Okullar n k z çocuklar için güvenli yerler olmas n n sa lanmas ; Okullarda yeterli miktarda ve sa l k kurallar na uygun tuvalet bulunmas n n s a l a n m a s ; Okul ça ndaki k z çocuklar n belirlenebilmesi için nüfus kay t uygulamalar n n gelifltirilmesi. Sivil Toplum Kurulufllar n n yapabilecekleri Toplumu k z çocuklar n e itiminin sa layaca yararlar konusunda bilgilendirmek ve k z çocuklar n neden okula gitmedikleri konusunda daha fazla bilgi edinmek amac yla, topluma dönük kampanyalar yürütülmesi, Rol modeli ve rehberlik programlar n n g e l i fl t i r i l m e s i, Toplum ö renme merkezleri, ikinci f rsat okullar, akflam s n flar vb. gibi, pek çok k z çocu un e itim gereksinimlerini karfl layacak alternatif ö renim programlar n n faaliyete geçirilmesi, Baflta k zlar olmak üzere, okul ça ndaki çocuklar n neden okula gitmediklerini belirlemek üzere, kat l mc araflt rmalar yürütülmesi ve bu konudaki engelleri aflmak için çeflitli giriflimlerin önerilmesi, K z çocuklar na zaman yaratmak üzere iflgücünden tasarruf sa layacak yöntemler gelifltirilmesi K z çocuklar n e itimindeki amaç ve vizyonu ifade eden sloganlar n (örne in, Azar azar da olsa, sonuçta uzun mesafe alaca z gibi,) yayg nlaflt r lmas (ilan tahtalar, gazete ilanlar vb.) ile ilgili masraflar n karfl lanmas. K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin 7
Medyan n yapabilecekleri K z çocuklar n e itiminin gereklili ine iliflkin bilinç ve duyarl l k düzeyini yükseltecek radyo ve televizyon spotlar haz rlanmas ve bu konudaki sloganlar n, amac n ve vizyonun günlük yay nlar boyunca belirli aral klarla yinelenmesi; K z çocuklar n e itim görmelerini engelleyen etmenlerle ilgili belgesel haz rlanmas ve farkl kesimlerin (ana babalar, ifl çevreleri ve siyasetçiler gibi) bu alanda ne tür katk lar olabilece inin a n l a t l m a s ; K z çocuklar n e itimiyle ilgili konuflma dizileri haz rlanmas ; K rsal ve kentsel alanlarda k z çocuklar n e itimi üzerinde odaklanan dizilerin haz rlanmas ve her hafta k z çocuklar n karfl laflt sorunlardan birinin (fazladan ifl yükü, taciz, ayr mc l k, kal pyarg ya dayal beklentiler gibi) ele al narak t a r t fl l m a s ; Her gün/her hafta, ba flç lar n aç kland ve ortak hedefin vurguland yard m kampanyalar n n sponsorlu unun ü s t l e n i l m e s i ; Çeflitli okullar n k z çocuklar n e itimini desteklemek amac yla yapt klar çal flmalar tan tan haftal k programlar haz rlanmas ve okul düzeyindeki giriflimlerin gelifltirilmesinde h zland r c bir ifllev üstlenilmesi. Tan nm fl Kiflilerin yapabilecekleri K z çocuklar n e itimi için kaynak sa lamaya yönelik konserler d ü z e n l e n m e s i, Medya da k z çocuklar n n e itimini konu alan tan t m savunu programlar nda, farkl kesimler ad na (dernekler, kulüpler vb) sözcülük yap lmas ; Sanat eserlerinin aç k art rma yoluyla sat fl ndan k z çocuklar n e itimi için kaynak yarat lmas ; K z çocuklar n n e itimini konu alan tan t c spotlarda rol al nmas ; Okullara yap lacak ziyaretlerde rol modeli olarak görev üstlenilmesi. 8 K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin
Okullar n yapabilecekleri Anne babalar n çocuk yetifltirme biçimlerine iliflkin programlar desteklemek, bu arada okul kurullar n n ve okul aile birliklerinin oluflturulmas n özendirerek, okul çevre iliflkilerinin güçlendirilmesi; K z çocuklara yönelik uygunsuz davran fllar önleyici yönetmeliklerin haz rlanmas ; Okullarda yeterli say da ve sa l k koflullar na uygun tuvalet bulunmas n n s a l a n m a s ; Ders kitaplar n n ve di er okul malzemelerinin temininde k z çocuklar n erkeklerle eflit imkanlara sahip olmalas n n sa lanmas ; Okullarda ö rencilerin yapmas beklenen ifllerin, erkek ve k z çocuklara eflit olarak d a t l m a s. Ö retmenlerin yapabilecekleri K z çocuklar n, s n flardaki ö renim etkinliklerine daha aktif biçimde kat lmalar n n özendirilmesi; Derslerde sorulara do ru yan tlar veren k z ö rencilerin takdir edilmeleri ve d e s t e k l e n m e l e r i ; K z ve erkek ö rencilerin birbirlerine karfl sayg duymalar n sa layacak s n f içi kurallar gelifltirilmesi; Okullarda ö rencilerin yapmas gereken ifllerin, k z ve erkek çocuklara eflit biçimde da t lmas n n sa lanmas, K z çocuklar için ders kitaplar ve di er e itim materyallerinin temin edilmesi, K z çocuklar için, derslerinde ve günlük yaflamda kendilerine yard mc olacak, çal flma ve tart flma gruplar n n o l u fl t u r u l m a s ; K z çocuklara da erkek çocuklar kadar önderlik yapabilecekleri rollerin v e r i l m e s i ; Çocuklar n yanl fllar n düzeltirken ya da onlara ceza verirken kiflisel düflmanl k vb, yans tan tutumlardan uzak durulmas. K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin 9
Anne Babalar n yapabilecekleri K z çocuklara, evlerinde ödevlerini yap p ders çal flabilecekleri zaman n tan nmas ve mümkün oldu unda ödevlerine ve çal flmalar na yard mc olunmas ; Evde çocuklar n yapmas gereken ifllerin, k z ve erkek çocuklara eflit biçimde d a t l m a s ; K z ve erkek çocuklar n yeterince uyuyabilmelerinin sa lanmas ; K z çocuklar n ev ödevlerine, her gün, yeterli ilginin gösterilmesi; K z çocuklara gerekli okul malzemelerinin ve okul formalar n n sa lanmas ; Çocuklar n sabah kahvalt s ve ö le yemeklerinde yeterince ve iyi beslenmelerinin sa lanmas. K z Çocuklar n yapabilecekleri Bir konuyu anlayamad klar nda ya da bir sorunun yan t n bilemediklerinde ö retmenlerine sormak; Okula di er çocuklarla birlikte gitmek; Ders kitaplar n eve getirmek ve evde çal fl p, ev ödevlerini yapacak zaman a y r m a k, Baflkalar yla birlikte çal flma gruplar o l u fl t u r m a k. 1 0 K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin
K a y n a k ç a Herz et al (1991) Letting Girls Learn: Promising Approaches in Primary and Secondary E d u c a t i o n.washington, DC: World Bank. King and Hill, (1993) Women s Education in Developing Countries: Barriers, Benefits, and P o l i c i e s.washington, DC: World Bank. Tietjen (1991) Educating Girls: Strategies to Increase Access, Persistence and Results. Washington, DC: USAID. Miske and Prouty (1997) Schools are Places for Girls Too: An Environment of Validation. Washington, DC: USAID. Odaga and Heneveld (1995) Girls and Schools in Sub Saharan Africa: From Analysis to A c t i o n. Washington, DC: World Bank. Ba lant Kiflisi Fatma Özdemir Uluç, UNICEF Türkiye, Birlik Mahallesi, 2. Cadde, No 11, 06610 Çankaya, Ankara, Türkiye T e l e f o n : +90 (0)312 454 1000 F a k s : +90 (0)312 496 1461 E p o s t a : f u l u c @ u n i c e f. o r g Director, Girls Education Activity, The Institute for International Research 1815 N. Fort Myer Drive, #600 Arlington, VA 22209, United States of America Telefon: 703/527 5546 Faks: 703/516 6679 Eposta: girls_education@air dc.org Dr. Susie Clay, USAID/G/WID, Room 3.08 042U RRB, Washington, DC 20523 3801, United States of America Telefon: 202/712 0954 Faks: 202/216 3173 Eposta: sclay@usaid.gov K z Çocuklar na E itimde Daha Fazla Olanak Sa lamak çin 1 1
Haydi K zlar Okula! Milli E itim Bakanl ve UNICEF in ilgili kurum ve kurulufllar n ve kiflilerin kat l m ile k z çocuklar n okullulaflma oran n n en az oldu u elli ilde kaliteli temel e itim arac l yla okullulaflma oran n art rarak 2005 y l na kadar ilkö retimde cinsiyet eflitli ini sa lamay amaçlar. Haydi K zlar Okula! K z Çocuklar n n Okullulaflmas na Destek Kampanyas hakk nda daha fazla bilgi için UNICEF Türkiye websitesini ziyaret ediniz. UNICEF Türkiye Birlik Mahallesi, 2. Cadde, No 11, 06610 Çankaya, Ankara, Turkey Telefon: +90 (0)312 454 1000 Faks: +90 (0)312 496 1461 www.unicef.org/turkey