LAMİNArT Mobilya & Dekorasyon & Sanat & Tasarım Dergisi HAZİRAN - TEMMUZ 2000 Sayı:8 Fiyatı: 1.500.000.- TL.
TÜRKİYE EKONOMİSİNDE KAĞIDIN YERİ VE GELİŞME DÜZEYİ İLE İLİŞKİSİ Doç. Dr: Selman KARAYILMAZLAR Prof. Dr. Hüdaverdi EROĞLÜ Arş. Gör. Alper AYTEKİN Z.K.Ü. Bartın Orman Fakültesi. Orman Endüstri Mühendisliği Bölümü Kağıt, bitkisel liflerin özel aletlerde dövülmeleri sonucu liflerin keçeleşmesi, saçaklanması. su emerek şişmesi ve mekanik etkiler sonucu kesilmesinden sonra süzgeç üzerinde oluşturulan safihanın daha sonra kurutulmasıyla hidrojen bağlarının oluşumu sonucu belirli bir sağlamlık kazanan düzgün safihadır. Günlük yaşantımızda kağıt sektörü önemli bir yer tutmaktadır. Öyle ki, en az son yıllarda yaşantımızda önemli bir yer tutan petrolden daha da önemlidir. Okuduğumuz gazete ve dergiler, yazdığımız mektuplar, okullarda kullanılan defter ve kitaplar, satın aldığımız tüketim mallarının ambalajlan, çocuk bezleri, kaeıt mendiller ve temizlik kağıtları, kullandığımız para ve okuduğumuz kitaplar vs. hep kağıttan yapılmıştır. Kağıt bir çeşit aklın emeğidir. Emile Gautier' in pek güzel ifade ettiği gibi "Kağıt düşünceyi saptamak ve taşımak için icat edilmiştir". Kağıt bugünkü uygarlığımızın vazgeçilmez bir gereksinmesidir. Bu nedenle, ulusların gelişme durumu ile kişi başına kağıt tüketimi arasında sıkı bir ilişki vardır. Bu çalışmada, Türkiye kağıt endüstrisi ele alınmış ve kişi başına kağıt tüketiminin o ülke ekonomisinin gelişmişliğinin bir göstergesi olabileceği, kişi başına kağıt tüketimi ve gayri safı milli hasıla ile ilişkisi çerçevesinde incelenmiştir. TÜRKİYE'DE KAĞIT ENDÜSTRİSİ Ülkemizde modern anlamda kağıt sanayisinin kuruluşu Cumhuriyetin ilanından sonra başlayan planlı kalkınma döneminde görülmektedir. Günümüzde özelleştirme kapsamına alınan SEKA 1934 yılında Sümerbank'a bağlı bir müessese olarak faaliyete başlamış, daha sonra iktisadi devlet teşekkülü haline gelmiştir. 1970'Ii yıllarda sonraki ekonomik kalkınmaya bağlı olarak önceleri düşük kapasiteli fabrikalardan oluşan özel sektörün kağıtkarton üretimi, toptan kapasite içindeki payı ve fabrika sayısı hızla artmıştır. 158 LAMINArT
Kuruluş Adı Kapasite (ton/yıl) Ürettiği Kağıt Türleri Kuruluş Yeri SEKA-İzmit 120.000 Yazı, Ambalaj, Baskı, karton Kocaeli SEKA-Çaycuma 75.000 Kraft torba kağıdı. Ambalaj. Karton Çaycuma-Zonguldak SEKA-Dalaman 75.000 Yazı, Baskı. Ambalaj. Karton Dalaman-Muğla SEKA-Aksu 82.500 Gazete Kağıdı Aksu-Giresun SEKA-Bahkesir 100.000 Gazete Kağıdı Balıkesir SEKA-Akdenız 155.000 Karton Silifke-İçel SEKA-Kastamonu 10.200 Sigara ve Özel kağıtlar Taşköprü-Kastamonu İpek Kağıt 35.000 Kağıt mendil Altmova-Yalova Kartonsan 141.186 Karton Kocaeli Olmuksa 48.456 Oluklu Mukavva Edirne Toprak Kağıt 62.500 Yazı, Baskı Temizlik Kağtları Bozüyük-Bilecik Viking Kağıt 25.000 Yazı, Baskı, Ambalaj, Temizlik Kağıtları Aliağa-İzmir Tire-Kutsan 90.000 Tire-İzmir Marmara Kağıt 50.000 Vezirhan-Bilecik Meteksan 1 29.000 Yazı, Baskı, Karton Ankara Meteksan 2 20.000 Tekirdağ Modern Kağıt 90.000 Oluklu Mukavva. Karton Çorlu-Tekirdağ Çopikas 14.500 Çorum Dentaş 24.000 Denizli Selkasan 60.000 Manisa Kahramanmaraş 60.000 Kahramanmaraş Akasan 36.000 Yakapınar-Adana Tabo 1. Türkiye Kağıt-Kağıt Hamuru Endüstri Kurulusu Üyeleri Yıllar Tüketim Tüketim Kişi Başına Tüiketim(kg) 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 9.485 14.513 18.295 46.450 58.448 106.046 151.069 371.602 455.503 696.643 703.489 816.000 715.000 820.000 920.000 850.000 1.019.000 18.859 30.557 41.383 78.789 86.161 134.788 269.055 409.719 549.386 733.551 804.160 850.000 818.000 1.018.000 1.112.000 1.148.000 1.259.000 1.0 1.6 1,9 3,9 5.1 4.2 7.6 10.2 12 2 14,4 15.6 17.7 15.3 17,4 19,9 19.6 20,7 Türkiye'nin (1987-1997) kağıt üretim ve tüketim değerlerine bakıldığında. 10 yıllık periyot içerisinde 816.000 ton olan üretim 1997'de 1.245.000 tona çıkmıştır. Yani üretim 1.53 kat artış göstermiştir. 1987 yılında 850.000 ton olan tüketimin 1 997 yılında 2.045.000 tona yükseldiği görülmektedir. Yanitüketim 2,41 kat artmıştır. Bu on yıllık süre içerisinde yaklaşık %141'lik tüketim artışı meydana gelmiştir. 1987-1997 yıllarında kişi başına düşen kağıt miktarları incelendiğinde 1987 yılında 17.7 kg olan kişi başına düşen kağıt miktarı 1997 yılında 32.9 kg'a yükselmiştir. Bir başka deyişle, 10 yıllık bu periyot süresince kişi başına düşen kağıt miktarı % 86'lık bir artış göstermiştir. 1993 988.000 1.588.000 27.2 1994 1.102.000 1.294.000 21.2 1995 1996 1997 1.235.000 1.106.000 1.245.000 1.701.000 1.811.000 2.045.000 27.2 28.4 32.9 Tablo 2. Yıllar İtibariyle Kağıt karton Üretimi - Tüketimi (ton) 160 LAMİNArT
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 Yıllar Grafik 1. 1987-1997 Yılları Türkiye'nin Kağıt Üretim ve Tüketim Miktarları Yıllar 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Kurulu Kapasitesi 984.450 998.650 1.013.750 999.250 1.077.175 1.162.000 1.200.000 1.296.000 1.337.000 1.417.000 1.501.000 1.633.000 Tablo 3. Yıllar İtibariyle Kağıt Karton Fabrikalarının Kurulu Kapasiteleri (ton/yıl) Kurulu kapasite 1985-1996 döneminde %65.9'luk bir artış meydana gelmiştir. Üretimde ise bu artış %58.8 seviyesinde olmuştur. Kağıt üretim ve tüketim miktarlarının ülkemizde diğer ülkelere oranla düşük olduğu görülmektedir. 1997 yılında 159 ülkeyi kapsayan PPI (Pulp and Paper International) raporuna göre, dünya kağıt karton üretiminin 299 milyon ton, tüketiminin 296 milyon ton olduğu hesaplanmıştır. Türkiye dünya kağıt-karton üretimi bakımından dünya sıralaması bakımından 29. sırada yer almaktadır (PPI Annual Review, July 1998). 1997'de kişi başına kağıt-karton tüketimi ABD'de 334.6 kg, Avrupa 'da 184.1 kg, Asyada 'da 27.6 iken ülkemizde bu 32.9 kg olarak gerçekleşmiştir. Dünya ortalamasının 50.8 olduğu göz önüne alınırsa ülkemizin kişi başına kağıt-karton tüketiminin dünya ortalamasının oldukça altında olduğu görülmektedir. Ülkeler Amerika Almanya Fransa İngiltere Avstralya Kanada Türkiye Romanya Hindistan Angola Vietnam Nijerya Etiyopya Tablo 4. 1997 Yılı Kişi Başına GSMH ve Kişi Başına Kağıt-Karton Tüketim Değerleri GSMH (1000S) 28.748 28.260 26.050 20.710 20.540 19.290 3.130 1.420 390 340 320 260 110 Kişi Başına Kağıt-Karton Tüketimi (kg) 334,6 192,1 175,9 208,2 171,4 221,7 32,9 16,1 3,8 0,8 4.9 3.6 0.4 LAMINArT 161
Ülkeler Grafik 2. Bazı Ülkelerin Kişi Başına GSMH ve Kağıt Tüketim Değerleri Ekonomide bir yıl içindeki toplam mal ve hizmet alımının para ile olan GSMH, ülkelerin ekonomik gelişmişliği konusunda en yaygın kullanılan kriterlerden biridir. Ekonomik gelişmişliğin yanında kültürel kalkınmanın da bir göstergesi sayabileceğimiz kişi başına kağıt-karton tüketiminin ülkenin gelişmişliği ile yakından ilgilidir. Yukarıdaki tablo ve grafikten açıkça görüleceği üzere kişi başına düşen GSMH (Gayri Safı Milli Hasıla) miktarları arttıkça kişi başına düşen kağıt-karton tüketimi de artmaktadır. Örneğin, bugün gelişmiş ülkeler olarak kabul edilen ABD'de kişi başına düşen GSMH 28.748 iken kişi başına kağıt tüketimi 334.6 kg, Almanya'da kişi başına düşen GSMH 28.760 dolar iken kişi başına kağıt tüketimi 192.1 kg. Fransa'da kişi başına düşen GSMH 28.050 dolar iken kişi başına kağıt tüketimi 175.9 kg'dıf Ekonomik'gelişme açısından geri kalmış Angola'da' GSMH 340 dolar iken kişi başına kağıt tüketimi 0.8 kg. Etiyopya'da GSMH 340 dolar iken kişi başına kağıt tüketimi 0,8 kg olduğu görülmektedir. Gelişmekte olan ülkeler sınıfında yer alan ülkemizde GSMH 3.130 dolar iken kişi başına kağıt tüketimi 32.9 kg'dır. SONUÇ Geçen 2000 yılda, özellikle son yüzyılda kağıt sadece insanlık tarihi ve kültürünün en önemli taşıyıcısı değil aynı zamanda günlük yaşamın en önemli ve kaçınılmaz materyallerinden birisi olmuştur. Ekonomik büyüme, kalkınma çabası ve sürecinde olan ülkemizin ekonomide hedeflenen yerlere ulaşmasını sağlayan temel sektörlerden birisi imalat sanayisidir. Uluslararası standart sanayi sınıflamalarına göre imalat sanayisinin iki düzeyde bir alt sanayisi olan kağıt, kağıt ürünleri ve basım sanayisinin (34) durumu bir ülkenin hem ekonomik hem de sosyal ve kültürel gelişmişliğinin bir göstergesi sayılmaktadır. Kağıt, endüstriyel ve kültürel yaşantımızdaki yeri ile insanoğlunun en önemli ihtiyaç malzemelerinden biri olmuştur. Bu nedenle, kağıt sanayisinin gelişmesi, o ülkenin endüstriyel ve kültürel gelişmesiyle yakından ilgilidir. Nasıl ki bir ülkenin elektrik enerjisi tüketimi, ekonomik kalkınmanın bir ölçüsü olarak kabul ediliyorsa, kağıt tüketimi de sosyo-kültürel gelişmişliğin yani uygarlığın ölçüsü olarak kabul edilmektedir. KAYNAKLAR Eroğlu H. 1985. Kağıt ve Karton Üretim Teknolojisi. K.T.Ü. Yayın No: 90. Trabzon. Izgı O., 1987. Kağıt Sektörümüz ve AET. Selüloz ve Kağıt Sanayicileri Birliği Derneği. Eroğlu H.. 1999. Paper Industry in Turkey. Inpaper International. Vol.3. lssue 2. India. SEKA Kağıtçılık Dergisi. 16-17-40-42-44-55-56 no'lu sayıları. PPI 1987-1997 Yılları İstatistik kayıtları. 162 LAMINArT