lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le lgili Didaktik Kökenli Kavram Yan lg lar n n ncelenmesi

- - lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le lgili Didaktik Kökenli Kavram Yan lg lar n n ncelenmesi Sami ÖZGÜR*, Fatma ÇILDIR PEL TO LU** Özet Bu çal flmada Transpozisyon Didaktik Teorisinden faydalan larak ö retim sonucu oluflan kavram yan lg lar n n kayna incelenmifltir. Bu amaçla Bal kesir l merkezinde, birbirine yak n iki okul ö rencilerinden rasgele örneklem seçilmifltir. Örneklem I de 33 ö renci Okul I i temsil ederken Örneklem II de 31 ö renci Okul II yi temsil etmifltir. Okullar n ve dolay s yla ö retmenlerin hedefleri do rultusunda farkl okutulacak bilgi referanslar seçildi i görülmüfltür. Buna dayal olarak Transpozisyon Didaktik Teorisine göre ö retmen transpozisyonu, okutulan bilgiyi etkilemifltir. Okutulan bilgideki farkl l k, ö rencilerin özümlenen bilgisini de etkilemifltir. Dolay s yla her iki örneklemdeki ö rencilerde farkl kavram yan lg lar görülmüfltür. Yani ö retmenin transpozisyonundaki farkl l k, ö renci Özümlenen Bilgisine ve dolay s yla kavram yan lg lar na yans m flt r. Anahtar Kelimeler Transpozisyon Didaktik, Sindirim Sistemi, Kavram Yan lg s. *Bal kesir Üniversitesi Necatibey E itim Fakültesi Ortaö retim Fen ve Matematik Alanlar E itimi Bölümü Ö retim Üyesi. ** Bal kesir Üniversitesi Necatibey E itim Fakültesi lkö retim Bölümü Araflt rma Görevlisi Kuram ve Uygulamada E itim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 8 (1) Ocak / January 2008 117-159 2008 E itim Dan flmanl ve Araflt rmalar letiflim Hizmetleri Tic. Ltd. fiti.

Yrd. Doç. Dr. Sami ÖZGÜR Bal kesir Üniversitesi Necatibey E itim Fakültesi Ortaö retim Fen ve Matematik Alanlar E itimi Bölümü Biyoloji E itimi ABD 10100 Bal kesir Elektronik Posta: samiozgur1@hotmail.com Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler Özgür, S. (2004a). Analyse de la transposition didactique en Turquie, Des institutions noosphériennes a l enseignant, l enseignement de la digestion humaine a collège. Thèse de doctorat non publie, Université Joseph Fourier-Grenoble1, U.F.R. nformatique et mathematiques appliquees, Grenoble. Özgür, S. (2004b). La transposition noospherience dans le systeme educatif Turc: Exemple de la digestion humanie. Bal kesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 77-97. Özgür, S. (2004c). Analyse didactique du contenu portant sur la digestion humaine du nouveau manuel de sciences experimentales de sixieme au college. Bal kesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 98-110. Özgür, S. Darley, B. (2002, Mars). Comparaison des conceptions des eleves Turcs et Français a propos du concept de respiration en classe de 5e. Actes des XXIVes Journees internationales sur la communication, l education et la culture scientifiques et industrielles, des cultures, des techniques, des sciences, Chamonix. Özgür, S. (2001). La comparaison des conceptions de l appareil respiratoire chez des eleves de 5e en France et des eleves de 6e en Turquie. Université Joseph Fourier de Grenoble, Thèse non publie de Dea de didactique des disciplines scientifiques, Grenoble. Arfl. Gör. Fatma ÇILDIR PEL TO LU Bal kesir Üniversitesi Necatibey E itim Fakültesi lkö retim Bölümü S n f Ö retmenli i E itimi ABD 10100 Bal kesir Elektronik Posta: fcildir@balikesir.edu.tr Yay n ve Di er Çal flmalar ndan Seçmeler Pelito lu, F. (2006). lkö retim 6. s n f sindirim sistemi konusunun transpozisyon didaktik teorisine göre incelenmesi. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Bal kesir. Köçkar F., & Ç ld r F. (2003, A ustos). Rekombinant thermus aquaticus DNA polimeraz enziminin E coli de ekspresyonu ve karakterizasyonu. XIII Biyoteknoloji Kongresi nde sunulan bildiri, Çanakkale. Ç ld r, F. (2002). Rekombinant thermus aquaticus DNA polimeraz enziminin E coli de ekspresyonu ve karakterizasyonu. Yay mlanmam fl yüksek lisans tezi, Bal kesir.

lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le lgili Didaktik Kökenli Kavram Yan lg lar n n ncelenmesi Sami ÖZGÜR, Fatma ÇILDIR PEL TO LU Özgür (2001) ve Özgür & Darley (2002) e ait çal flmalarda Fransa da ve Türkiye de lkö retim 6 s n f ö rencilerinin, solunum sistemi ile ilgili ö retim öncesi ve ö retim sonras, kavram yan lg lar karfl - laflt r lm flt r. Ö retim öncesi Türk ve Frans z ö rencilerin ülkelerindeki ö rencilerle benzer kavram yan lg lar na sahip olduklar gözlenmektedir. Ö retim sonras nda ise iki ülke ö rencilerinin, kavram yan lg lar na ait bulgularda önemli farklar n oldu u görülmüfltür. Frans z ö rencilerde, ö retim sonras konu ile ilgili karfl lafl lan kavram yan lg lar bütün okullarda homojen bir flekilde da lmaktad r. Baflka bir ifade ile Fransa daki farkl okullarda, ö rencilerin ö retim sonras kavram yan lg lar nda nitelik ve nicelik bak - m ndan önemli farklar görülmemifltir. Buna karfl l k Türkiye de ö retim sonras ö rencilerin kavram yan lg lar nda okullar aras nda belirgin farklar tespit edilmifltir. Örne in A okulunda bir tip kavram yan lg s bask n durumdayken, B okulunda farkl tipte kavram yan lg lar ön plana ç kmaktad r. Yani ö rencilerin sahip olduklar kavram yan lg lar heterojen bir da l m göstermektedir. Özgür (2001) ve Özgür & Darley (2002) çal flmalar nda bu farkl l n nedenleri üzerinde durulmam flt r. Özgür ün (2001, 2004a, b, c) çal flmalar ndaki bulgular, bu araflt rman n problemini ortaya ç karm flt r. Nas l olmaktad r da Türkiye de ayn e itim sisteminden geçen ö renciler, çok farkl kavram yan lg lar ile karfl m za ç kmaktad r? Buna dayal olarak ö renci kavram yan lg lar ndaki bu bariz farkl l n, Türkiye deki ilkö retim okullar nda yaflanan farkl Transpozisyon Didaktik süreçlerinden kaynaklanabilece i düflünülmüfltür (Özgür, 2004a, b, c).

120 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Öncelikle Transpozisyon Didaktik Teorisi, bilimsel bilginin üretilmesinden, ö renci taraf ndan özümlenmesine kadar geçen ö retimsel sürecin ve bu sürece efllik eden geçifl ve dönüflümlerin incelendi i bir teoridir. Bu teori ilk defa Chevallard & Johsua (1982), Chevallard (1991) taraf ndan Matematik E itimi alan nda ortaya konmufltur. Chevallard a göre Transpozisyon Didaktik kavram ; Bilimsel Bilginin Özümlenen Bilgi haline gelene kadar geçirdi i de iflimlerin tümü olarak tan mlam flt r. Transpozisyon Didaktik Teorisi süreci temelde 4 bilgi türünü ve bu bilgiler aras nda 3 geçifl basama- n içermektedir (bk. fiekil 1). B L MSEL B LG OKUTULACAK B LG OKUTULAN B LG ÖZÜMLENEN B LG Müfredat haz rlama komisyonunun (Noosfer) oluflturdu u, Bilimsel Bilgiye dayal Transpozisyon Ö retmenin Transpozisyonu Okutulan Bilginin Ö renci Zihninde Yap land r lmas fiekil 1. Transpozisyon Didaktik Teorisinin Basamaklar (Bosch, Chevallard & Gascòn, 2005) Transpozisyon Didaktik Teorisi sürecinde ilk bilgi türü bilimsel bilgidir. Bilimsel araflt rmalar sonucu elde edilen, bilimsel çevreler taraf ndan kabul gören ve yay nlanan bilgiler bilimsel bilgileri oluflturur. kinci bilgi ise okutulacak bilgidir. Chevallard, okutulacak bilgiden bahsederken referans olarak ö retim programlar ndan ve ö retmen yard mc kitaplar ndan bahsetmektedir. Ö retmenlerin s n fta konuyu ifllerken kulland bilgilerin tümü Transpozisyon Didaktik Teorisinin üçüncü basama olan okutulan bilgiye karfl l k gelmektedir. Son olarak okutulan bilginin ö renci zihninde yap land r lmas ile ortaya ç kan özümlenen bilgi; yay mlanmam fl, do rulu u ya da yanl fll tespit edilmemifl, sadece ö renci zihninde yer alan bilgi türüdür. Bu çal flmada; okutulacak bilgi ile okutulan bilginin, ilkö retim 6. s n f ö rencilerinin insanda sindirim sistemi konusuyla ile ilgili kavram yan lg lar na etkileri saptanmaya çal fl lacakt r. Bu amaçla öncelikle Transpozisyon Didaktik Teorisinin ögeleri olan okutulacak bilgi ile okutulan bilginin araflt rmada nelere denk geldi ine bak lmal d r.

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 121 Okutulacak bilgi, TC. Milli E itim Bakanl (MEB) ilkö retim 6. s n f insanda sindirim sistemi ni konu alan, 13.10.2000 tarihli TC. Milli E itim Bakanl Tebli ler Dergisi 387 say l karar ile yay mlanan fen bilgisi ö retim program (müfredat) bilgisi ile s n rl d r. Bununla birlikte araflt rmaya konu olan insanda sindirim sistemi konusu, program ndaki flekliyle okutulacak bilgiden çok okutulacak bilgi çerçevesi olarak görülmektedir (Özgür, 2004a, b, c). Özgür çal flmas nda da bahsedildi i gibi program n konu ile ilgili hedefleri ve kazan mlar keskin çizgilerle belirtilmemifltir ve program n bu ögelerinin ö retmenler taraf ndan farkl flekillerde alg lanmas mümkündür. Bu tespitten hareketle ayr bir okutulacak bilgi kayna- olarak kabul edilmese de MEB taraf ndan okullarda kullan lmas na izin verilen tek kitap olan, Güngör ve arkadafllar (2002) taraf ndan haz rlanm fl, ilkö retim 6. s n f fen bilgisi ders kitab, gerçek okutulacak bilgi olarak kabul edilmektedir (Özgür, 2004a, b, c). Ö retmenlerin, ö retim program na dayal olarak haz rlad klar ders planlar bilgisi de okutulacak bilgi olarak araflt rmaya kat labilir. Bu araflt rmada ö retmenler, haz r planlar kulland klar için ders planlar bir okutulacak bilgi kayna olarak yer almam flt r. E er ilkö retim okullar ve/veya ö retmenler, Orta Ö retim Kurumlar Ö renci Seçme ve Yerlefltirme S nav nda (OKS) ö rencilerinin baflar l sonuçlar almalar n kendilerine özel bir hedef olarak belirlemifller ise bu durumda OKS de sorulan sorular do ru yan tlayabilmek için gereken bilgiler bütününü de okutulacak bilgi olarak kabul edilmektedir (Özgür, 2004a, b, c). Son olarak bahsedilen bu okutulacak bilgi türü Türk e itim sistemine has bir olgu olarak karfl m za ç kmaktad r. Bu amaçla çal flmada s nav sorular n do ru yan tlayabilmek için gereken bilgi ifadesi kullan lm flt r. Transpozisyon Didaktik ile ilgili literatürde bu tür bir okutulacak bilgiye rastlanmam flt r (Chevallard & Johsua, 1982), (Chevallard 1991). Böylece Türk e itim sisteminin yap s ndan kaynaklanan Türkiye ye özgü merkezi ö renci seçme s navlar (OKS, ÖSS, LES, TUS vb), e itim-ö retim programlar na alternatif okutulacak bilgilerin do mas na neden olmufltur (Özgür, 2004a, b, c). Ö retmenin konuyu ifllerken s n f içinde kulland bilgilerin tümü okutulan bilgi olarak kabul edilmektedir. Bu bilgi, ö retmenlerin ö retim etkinlikleri çerçevesinde sorduklar s nav sorular n do ru cevaplayabilmek için gereken bilgileri de içermektedir. fiekil 1 de

122 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER görüldü ü gibi okutulacak bilgiden okutulan bilgiye geçiflte, bilginin yeni bir yap land rma (transpozisyon didaktik) süreci bulunmaktad r. Bu süreci gerçeklefltiren kifli ö retmendir. Böylece okutulacak bilginin okutulan bilgiye dönüfltürülmesi süreci, Ö retmenin Transpozisyonu olarak adland r lmaktad r. Bu aflamada cevab aranan baz sorular bulunmaktad r. Ö retmen okutulan bilgiyi olufltururken nelerden etkilenmektedir? Bu etkilenme süreci, oluflturdu u ürüne nas l yans maktad r? Bu ürün ö renci kavram yan lg lar n nas l etkilemektedir? Ö retmenin transpozisyonunu etkileyen baz iç ve d fl faktörler bulunmaktad r. ç faktörlere; fen bilgisi dersi ö retmeninin mezun oldu u alan (fen bilgisi, fizik, kimya, biyoloji), mesleki tecrübesi (çal flma y l ) örnek olarak verilebilmektedir. D fl de iflkenlere ise çal flt klar ilkö retim okulunun OKS deki baflar oran ve okullar n ve/veya ö retmenlerin bu s navlara karfl tutumlar örnek olarak verilebilmektedir. Transpozisyon didakti in üçüncü basama nda, s n ftaki ö renci okutulan bilgiyi kendi biliflsel yap s na katarak özümlenen bilgiyi oluflturmaktad r. Bu aflama, transpozisyonun ö renci ile ilgili k sm - n oluflturmaktad r (Özgür, 2004a, b, c). Kavram yan lg lar ile ilgili Türkiye de yap lm fl pek çok araflt rma bulunmaktad r. Genel olarak bak ld nda bunlar n bir k sm kavram yan lg lar n n baz karakteristik özelliklerini (Ya basan & Gülçiçek, 2003) ortaya koymaktad r. Di er bir k sm ise kavram yan lg lar n ve nedenlerini tespit etmeye yönelik çal flmalard r (At lboz, 2004; Bahar, 2003; Bozkurt & Aydo du, 2004; Bozkurt, Salman Ak n & Uflak, 2004; Ç ld r & fien, 2006; Karaer, 2007; Selvi & Yak - flan, 2004; Tarakç, Hatipo lu, Tekkaya & Özden, 1999; Tekkaya & Balc, 2003; Tekkaya, Çapa & Y lmaz, 2000; Temelli, 2006; Yak flan, Selvi & Yürük, 2007; Y lmaz, Erdem & Morgil, 2002; Yürük & Çak r, 2000). Tespit edilen kavram yan lg lar n gidermeye yönelik çal flmalara ise h zla yenileri eklenmektedir (Atefl & Polat, 2005; Ayar Kayal & Tarhan, 2004; Cofltu, Çepni & Yeflilyurt, 2002; Karamustafao lu, Ayas & Cofltu, 2002; Kurt & Akdeniz, 2004; Özkan, Tekkaya & Geban, 2001; Öztürk Ürek & Tarhan, 2005; Taflk n Can, Yaflad, Sönmezer & Kesercio lu, 2006; Tatar, Cansüngü Koray, 2005; Tekkaya, 2002; Tezcan & Salmaz, 2005; Türkmen, Çardak & Dikmenli, 2005). Bu çal flmada ise kavram yan lg lar ndan

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 123 yola ç karak Ö rencilerin ö retim sonras sahip olduklar ö retimsel (didaktik) orijinli kavram yan lg lar ile transpozisyon didaktik süreci aras nda bir ba olup olmad ve ö renci zihnindeki özümlenen bilginin, ö retmen transpozisyonundan nas l etkilendi i problemlerine yan t aranacakt r. Buna dayanarak Ö retim sonras sindirim sistemi ile ilgili iki farkl ilkö retim okulu ö rencileri aras nda gözlenen didaktik orijinli kavram yan lg lar ndaki farkl l klar, ö retmenlerin ö retim süreçlerinde referans olarak ald klar okutulacak bilgilerin ve oluflturduklar okutulan bilgilerin farkl l klar ndan kaynaklanmaktad r. hipotezi kurulmufltur. Son y llarda fen bilimlerinde ö rencilerin kavramalar n aç klamak için yap lan çal flmalarda, ö rencilerin kavramlar n tan mlamak için yanl fl kavramalar, alternatif kavramlar, alternatif yap lar, ön kavramlar gibi pek çok terim kullan ld görülmektedir (Nakipo lu, 2006). Bu kavramlar n birbirlerinin yerine kullan ld göze çarpmaktad r. Bu çal flmada, ö rencilerin farkl kökenlere sahip kavramsal anlamalar kavram yan lg s terimi kullan larak ifade edilecektir. Çak r & Yörük (1999) kavram yan lg lar n, kiflisel deneyimler sonucu oluflmufl bilimsel gerçeklere ayk r olan ve bilim taraf ndan gerçekli i kan tlanm fl kavramlar n ö retilmesini ve ö renilmesini engelleyici bilgiler olarak tan mlamaktad rlar. Kavram yan lg lar n n çok farkl kaynaklar vard r. Ancak bu çal flmada ö retimsel (didaktik) orijinli yan lg lar n ve bunlar do uran sebeplerden biri olan, farkl okutulacak bilgi referanslar n n ö retmenler taraf ndan seçimi üzerinde durulacakt r. Çal flma Grubu ve Örneklem Yöntem Araflt rman n çal flma grubu; Bal kesir il merkezi ve ilçelerindeki ilkö retim okullar n n 6. s n f ö rencileri ve Bal kesir il merkezi ile ilçelerindeki ilkö retim okullar nda görevli fen bilgisi ö retmenleri oluflturmaktad r. Daha sonra da bu çal flma grubunu yeterince temsil etti i düflünülen, rasgele bir örneklem seçilmifltir. Araflt rman n örneklemini; Bal kesir il merkezinde rasgele seçilen bir semtte yer alan iki farkl okulda görev yapan 2 fen bilgisi ö retmeni ve bu ö retmenlerin ö retim yapt s n flardan rasgele seçilen 2 farkl 6 s -

124 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER n f ö rencileri oluflmaktad r. Dolay s yla araflt rma sonuçlar da yaln zca bu s n rl çal flma grubu için genellenebilmektedir. Örneklemde seçilen okullar ayn muhitte yer alan ve birbirine yak n okullar olmalar n n yan s ra okul I, Ortaö retim Kurumlar S nav (OKS) sonucunda % 8 (2004 y l için), % 2,2 (2005 y l ); Okul II ise % 29 (2004 y l için) ve % 68,2 (2005 y l ) oranlar nda ö renciyi fen ve Anadolu liselerine göndermifltir. Okullardan özellikle araflt - r c n n izleyebilece i zaman dilimine uyan birer s n f rasgele seçilmifltir. Her iki okuldaki ö retmen seçiminde baz ölçütler göz önünde bulundurulmufltur. Böylelikle de iflken say s n n en aza indirilmesi sa lanm flt r. Bunlardan baz lar ; ki ö retmen de ayn yafllardad r. Fen Bilgisi Ö retmenli i alan nda lisans e itimi alm fllard r. Her ikisi de 5 y ll k ö retmenlik tecrübesine sahiptir. Bu konuda daha önce ö retim yapm fllard r. Her ikisinin de daha önceden bu konuda ö retim yapm fl olmalar da çal flman n amac - na uygundur. E er ö retmenlerden biri insanda sindirim sistemi konusunu ilk defa ö retiyor olsayd bu durumda o ö retmenin konuyla ilk defa karfl laflmas n n s k nt s, transpozisyonunu etkileyebilecekti. Yukar da da belirtildi i üzere çal flmaya konu olan iki ö retmene ait iç de iflkenler mümkün oldu unca denk tutulmaya çal fl lm flt r. Fakat ö retmen transpozisyonu etkileyen d fl etmenlerin farkl l k gösterdi i düflünülmektedir. Ö retmenlerden biri OKS de yüksek baflar elde eden bir okulda di eri ise OKS de baflar s nispeten düflük olan bir okulda görev yapmaktad r. Bu çal flman n örneklem seçimi ölçütlere dayal olmas nedeniyle sonuçlar n genellenmesini s n rlayacakt r. Veri Analizi, Araç ve Teknikleri Ö rencilerin Konu fllenmeden Önceki ve Konu fllendikten Sonraki Kavram Yan lg lar n n Tespit Edilmesi Ö retimden önce ö rencilerin konuyla ilgili kavram yan lg lar n n tespiti amac yla bir ön-test haz rlanm fl ve uygulanm flt r. Ön-testin haz rlanmas s ras nda sindirim sistemiyle ilgili alan e itimi literatüründen faydalan lm flt r (Özgür, 2004a, b, c; Çak c, 2005; Teixeira,

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 125 2000; Nunez & Banet, 1997; Banet & Nunez, 1997; Osborne et al., 1992; Contento, 1981; Gellert, 1962; Sauvageot-Skibine, 1991; Giordan & Vecchi, 1994; Clement, 1991). Sindirimin epistemolojik sürecine ait elde edilen bulgular da araflt rma ön testinin haz rlanmas nda etkin rol oynam flt r (Sauvageot-Skibine, 1991). Ayr ca araflt rmac fikirleri de göz önünde tutulmufltur. Ön-test, okul I de 33 ö renciye uygulanm fl ve örneklem I olarak kabul edilmifltir. Okul II de ise 31 ö renciye uygulanm fl ve örneklem II olarak kabul edilmifltir. Haz rlanan bu ön-test, konu ifllendikten 2 ay sonra ayn ö rencilere tekrar uygulanm fl ve son-test olarak de erlendirilmifltir. Testin Sorular 1. Sabah kahvalt s nda yedi imiz bir simitle içti imiz bir bardak çay n vücudumuzda izledi i yolu ve u rad de ifliklikleri, flekil üzerinde iki farkl renkte kalem kullanarak gösteriniz. Çizdi iniz fleklin aç klamas n, sa taraftaki aç klamalar k sm na yaz n z. 2. Sindirim dendi inde akl n za gelen ilk 10 kelimeyi s ras yla yaz n z. 3. Sizce sindirim sisteminin en önemli organ hangisidir? Nedenleriyle aç klay n z. 4. Neden sindirim sistemimiz var? Vücuttaki ifllevi nedir? 5. Sindirim sisteminiz hakk nda en çok merak ettikleriniz nelerdir?

} } 126 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Transpozisyon Didaktik Basamaklar nda Yap lacak Analizler Okutulacak Bilgi ö ö Okutulan Bilgi Özümlenen Bilgi G } G G G G G G G Milli E itim Bakanl lkö retim 6. S n f Fen Bilgisi Program, Sindirim Sistemi Konusunun Analizi Milli E itim Bakanl lkö retim 6. S n f Fen Bilgisi Ders Kitab, Sindirim Sistemi Konusunun Analizi Ö retmen Ders Plan Analizi Sindirim Sistemi Konusuyla lgili OKS Sorular n Do ru Yan tlayabilmek çin Gereken Bilginin Analizi Sindirim Sistemi Konusunun Anlat ld Ders Kay tlar na Dayanarak Yap lan Okutulan Bilgi A Analizi Ö retimden sonra Ö retmen taraf ndan sorulan Sindirim Sistemi le lgili S nav Sorular Analizi Ö retmenlere Uygulanan Testin Analizi Son-Test Analizleri fiekil 3. Transpozisyon Didaktik Basamaklar nda Yap lacak Analizler Okutulacak Bilginin Analiz Yöntemi Ayr bir okutulacak bilgi kayna olmasa da fen bilgisi program n n yans mas olarak kabul edilen, Güngör ve arkadafllar (2002) taraf ndan haz rlanan lkö retim 6. s n f fen bilgisi ders kitab okutulacak bilgi olarak kabul edilmifltir. 6. s n f fen bilgisi kitab n n insanda sindirim sistemi ile ilgili konusunun bilgi a arac ndan faydalan - larak kavram analizi yap lm flt r. Ancak çal flmada bilgi a n n nas l yap ld, a n oluflturulma ve okunma aflamalar, a n önemi üzerinde durulmayacakt r (Pelito lu 2006). Bu çal flmada yaln zca kavram analizleri s ras nda bilgi a arac ndan faydalan ld n n bilinmesi yeterli olacakt r. Çal flma s ras nda tespit edilen di er bir muhtemel okutulacak bilgi referans kayna da insanda sindirim sistemi konusu ile ilgili Ortaö retim Kurumlar S nav (OKS) sorular n do ru cevaplamak için bilinmesi gereken bilgi dir. Bu bilginin analizi için öncelikle OKS de son befl y lda, konu ile ilgili ç km fl sorular ve bu sorular do ru yan tlamak için gereken bilginin özellikleri tespit edilmifltir.

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 127 Okutulan Bilginin Analiz Yöntemi Okutulan bilginin analizi için öncelikle dersler dijital bir ses kay t cihaz ile kaydedilmifltir. Yap lan tüm kay tlar n microsoft word ortam nda çevrimleri (transkript) yap lm flt r. Elde edilen bu çevrimler daha sonra ö retmene ait bilgi a na dönüfltürülmüfltür. Okul I ve okul II için haz rlanan okutulan bilgi a lar veri analizi s ras nda kullan labilecek duruma getirilmifltir. Okutulan bilgi içerisinde bunlara ek olarak ö retmenlerin s nav sorular ve ö retmen anketleri de analiz edilmifltir. Özümlenen Bilginin Analiz Yöntemi Haz rlanan ön-test, ö retimden iki ay sonra tekrar ayn ö rencilere uygulanm fl ve son-test olarak de erlendirilmifltir. Ancak son-test için 23 okul I ö rencisi örneklem I ve 30 okul II ö rencisi de örneklem II olarak kabul edilmifltir. Son-testte elde edilen verilerin analiz tablolar haz rlanarak analizleri yap lm flt r. Bulgular Ön-teste, okutulacak bilgiye, okutulan bilgiye ve özümlenen bilgiye (son-teste) ait analizler neticesinde elde edilen çal flma bulgular afla da s ras yla verilmifltir. Ö retime dayal olarak ortaya ç kan ö renci kavram yan lg lar n n, Transpozisyon Didaktik Teorisi çerçevesinde ele al nmas ile kavram yan lg lar n n kaynaklar na farkl bir bak fl aç s sunulmufltur. Ön-Test Örneklem I ve örneklem II ö rencilerinin haz r bulunuflluklar n ve kavram yan lg lar n tespit etmek amac yla ön-test uygulanm flt r. Ö renci yan tlar ndan öne ç kanlar belirlenerek Tablo 1 haz rlanm flt r.

128 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 1 nsanda Sindirim Sistemi ile ilgili ö rencilerin konu ifllenmeden önce sahip olduklar kavram yan lg lar ÖI (%) ÖII (%) Kat ve s v besinler için ayr sindirim mekanizmas vard r 54,5 61,3 Yemek borusu kat ve s v besin için ayr d r 33,3 25,8 Sindirim sistemi iki ucu aç k bir borudur 33,3 22,6 Sindirim sadece anatomik olarak alg lanm flt r 93,9 19,6 Sindirim, besinleri vücuttan boflaltmak (atmak) için yap l r 30,3 54,8 Besinler d flar ç kmalar için (ince) ba rsa a iletilirler 27,3 32,3 Mide besinleri s v ve kat diye ayr flt r r 24,2 19,4 Midede besinler eritilir 9,1 12,9 S v besinler ince ba rsa a gider 27,3 32,3 Kat besinler kal n ba rsa a gider 24,2 35,5 Kal n ba rsaktan sonra bir depo organ (idrar kesesi, böbrek gibi) vard r 6,1 9,7 Besin ba rsaklardan boflalt l r (d flar at l r) 9,1 9,7 Karaci erde sindirim yap l r 9,1 6,5 Ba rsak besinleri gerekli-gereksiz diye ayr flt r r - 19,4 Tablo 1 de ö rencilerde sindirim sistemi ile ilgili düflüncelerinden öne ç kan kategoriler görülmektedir. Gerçek anlamda bir sindirim kavram n n olmad ve sindirimin iki ucu aç k bir boru olarak alg land n görmek mümkündür. Emilimden uzak, sindirimin sadece anatomik olarak düflünüldü ü baflka bir de iflle ö rencilerin sindirim sisteminde görevli organlar sadece ismen tan d klar, bu organlarda gerçekleflen sindirim ve / veya emilim olaylar n tan mlayamad klar görülmektedir. Özellikle Örneklem I de % 93,9 oran nda oldukça yayg n bir yan lg d r. Örneklem II de bu oran % 19,6 ya kadar düflmektedir. Bu da örneklem II ö rencilerinin daha önceden sindirim ve emilim hakk nda baz ön bilgilere sahip olabilece ini düflündürmektedir. Örneklem I de % 54,5 ve örneklem II de % 61,3 oranlar nda ö renciler birbirlerine benzer flekilde kat ve s v besinler için ayr sindirim mekanizmas oldu una inanmaktad rlar. Bu kavram yan lg s ö rencilerin sorulara verdikleri yan tlardan, çizdikleri flekillerden ve flekle getirdikleri aç klamalardan ortaya ç kar lm flt r. Bu kavram yan lg s n giderici ö retim yap lmad sürece oldukça kuvvetli bir yan lg hâline dönüflebilece i ve ileriki yafllarda da dirençli bir flekilde gözlenece i ortadad r. Bu yan lg ya ba l olarak yemek borusunun da kat ve s v lar için ayr iki yap hâlinde oldu una inananlar n oran oldukça yüksektir. Yine midenin besinleri s v ve kat diye ayr flt rd ile ilgili inan fl bu çal flmada da birbirine yak n oran-

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 129 larda görülmüfltür. Benzer flekilde s v besinlerin ince ba rsa a; kat besinlerin kal n ba rsa a gitti i ifade edilmifltir (bk. Tablo 1). Yine birbirine yak n oranlarda sindirim; vücuda al nan besinleri vücuttan boflaltmada, atmada kullan lan bir mekanizma olarak görülmektedir. Ayn mant kla besinlerin d flar ç kar lmas için (ince) ba- rsa a iletildi i düflüncesi karfl m za ç km flt r. Kal n ba rsaktan sonra bir depo organ (ayr bir depo organ, idrar kesesi, böbrek gibi) oldu una inananlar düflük oranda da olsa dikkat çekicidir. Örneklem I de % 6,1 ve örneklem II de % 9,7 oran nda ö renci günlük hayat nda tuvalete gitmeden önce art k maddelerin bir depo organ nda topland n düflünüyor olabilir. Di er bir grup ö renci de besinlerin ba rsaklardan boflalt ld n, d flar at ld n yazm flt r (Tablo 1). Midede besinlerin eritildi i düflüncesi günlük hayatta kullan lan dilden de kaynaklanan erime kavram yla sindirim kavram n n kar flt r lmas ndan ileri geliyor olabilir. Ayr ca farkl kaynaklarda da belirtilen, sindirim sisteminde mideye gere inden fazla (sürvalorizasyon) önem verilmesine dayal olarak oluflan kavram yan lg s burada da görülmektedir (Bachelard, 1938). Ayr ca karaci eri bir salg organ olarak de il de içinde sindirimin gerçekleflti i bir organ olarak görülmektedir. Sadece örneklem II ö rencilerinde % 19,4 oran nda ba rsa n besinleri gerekli-gereksiz diye ayr flt rd düflüncesi de görülmüfltür (bk. Tablo 1). Tablo 1 de de aç kça görüldü ü gibi insanda sindirim sistemi konusunda örneklem I ve örneklem II ö rencileri benzer kavram yan lg lar na sahip olarak ö retim ortam na gelmifltir. Bu flafl rt c benzerli in olas nedeni olarak söz konusu kavram yan lg lar n n didaktik kökenli de il de epistemolojik, kültürel ve ontojenetik kökenli olmalar ndan kaynakland kabul edilmifltir. Bu durumda çal flma hipotezinin do ru olup olmad n araflt rmak için verilerin incelenmesine bafllanmal d r. lk olarak Transpozisyon Didaktik basamaklar ndan okutulacak bilgi analizi sonucu elde edilen bulgular paylafl lacakt r. Okutulacak Bilgi Ö renci ön bilgileri ön-test ile belirlendikten sonra ö retmenlerin referans olarak ald klar okutulacak bilginin analizi yap lm flt r. Ö retmenler okutulacak bilgi olarak ilkö retim 6. s n f fen bilgisi program n ana referans kayna olarak almaktad r.

130 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Ancak Özgür (Özgür, 2004a, b, c) taraf ndan okutulacak bilgi olarak ilkö retim 6. s n f fen bilgisi program nda sindirim konusunun derinli inin ve niteli inin çok belirgin olmad tespit edilmifltir. Program n konu ile ilgili kazan mlar, ö retmenler taraf ndan farkl flekillerde alg lamaya yol açacak özelliktedir. Kazan mlar n bu özelli i, ö retmen için hareket serbestli i sa lamakta ve ayn zamanda belirsiz bir ö retim ortam n da oluflturmaktad r. Bu yüzden fen bilgisi ö retmenleri program n kazan mlar n okutulacak bilgi çerçevesi, lkö retim 6. s n f fen bilgisi ders kitab n da okutulacak bilgi referans olarak görmektedirler (Özgür, 2004a, b, c). Buna dayanarak çal flmada okutulacak bilgi olarak kitap analizi yap lm flt r. Öncelikle kitab n bilgi a oluflturulmufltur ve buradaki veriler kullan larak kitap bilgi a analiz tablosu haz rlanm flt r (Pelito lu, 2006). Genel olarak okutulacak bilgi a na bak ld nda sindirim sistemi nin 49 kavram ile aç kland görülmektedir. Bu kavramlardan 4 ü besinler, 18 i anatomi, 10 u fiziksel ve kimyasal sindirim, 12 si sa l k, 5 i di er kategorilerine ait kavramlard r. Tablo 2 de okutulacak bilgi olarak kitap bilgi a analiz tablosu haz rlanm fl ve kitap içeri i bu tabloda de erlendirilmifltir. Tablo 2 Okutulacak Bilgi Olarak Kitap Bilgi A Analiz Tablosu Ana Temalar Besin bahsedilmiyor Sindirim Sindirim sistemi Kimyasal sindirim Mekanik sindirim A z Yutak Yemek borusu Mide nce ba rsak nce ba rsak salg lar Emilim Villüs Kal n ba rsak Sa l k Okutulacak Bilgi A çeri i Hücre, büyüme, enerji ile ilgili. Besin gruplar ndan Küçük parçaya ay rmad r ki ucu aç k bir boru Pankreas ve karaci erden salg lanan salg lar var, enzimden bahsedilmiyor. A zda, midede ve ince ba rsakta olur Parçalamad r. Sadece a z ve midede olur Fiziksel sindirim var. Tükürük salg s ile kimyasal sindirim Besinleri yemek borusuna iletir Kaslar sayesinde besinleri mideye iletir Kaslar ile mekanik sindirim, salg bezleri ile kimyasal sindirim Kimyasal sindirim ve emilim var nce ba rsak bezleri, pankreas ve karaci erden salg lan r Girinti ç k nt ile sindirilmifl besinler, kan damarlar na tafl n r Bahsedilmiyor Sindirilmemifl besinler bulunur. Vitaminler ve su emilimi vard r Hijyen, bulafl c hastal klar, kusmak, mide bulant s, bir çeflit sar l k, kolera, dizanteri, tifo, kar n a r s, ishalden bahsedilmifltir Di er canl larda sindirim Bahsedilmiyor Di er sistemlerle iliflkisi Tafl ma sistemi ile iliflki kurulmufltur

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 131 Yukar daki Tablo 2 de görüldü ü gibi konunun daha çok makroskobik bir bak fl aç s ile ele al nd görülmektedir. Sindirime, sindirim çeflitlerine, sindirimin anatomisine genel bir çerçevede bak lmaktad r. Besinlerin yap s na, besin gruplar na, enzimlere, villüslere, di er canl larda sindirime ait bir bilgiye rastlanmam flt r. Sindirim konusu daha çok anatomik düzeyde ele al nm fl, olay n fizyolojisine fazla girilmemifltir. Elde edilen bu bulgular çerçevesinde program n bir yans mas olan kitab referans alan ö retmenin de sindirime makroskobik bir yaklafl mla bakmas beklenmektedir. Bu aflamada ö retmenin yapaca transpozisyona bak larak gerçekte kitab ne kadar benimsedikleri ortaya konmaya çal fl lacakt r. Okutulan Bilgi Okutulacak bilgi hakk nda bilgi edindikten sonra her iki ö retmenin oluflturdu u transpozisyonlar irdelenecektir. Bu amaçla haz rlanan okutulan bilgi analizinde; ö retmenlerin bilgi a lar analizleri ve s nav sorular analizleri yer almaktad r. Afla daki tablolarda (bk. Tablo 3 ve 4) araflt rmaya konu olan iki okulun fen bilgisi ö retmenlerinin okutulan bilgilerinin nicel ve nitel analiz bulgular verilmifltir. Bu bulgular sayesinde Transpozisyon Didaktik Teorisinin ö retmen basama, ö retmenin okutulacak bilgiye ba l l, okutulacak bilgiden okutulan bilgiye transpozisyonu veriler fl nda karfl laflt r lm flt r. Ö retmen I ve Ö retmen II çin Okutulan Bilgi A lar Ö retmen I ve ö retmen II nin dersleri kaydedilerek yaz ya geçirilmifl, içeri e ba l kal narak her bir ö retmen için ayr okutulan bilgi a lar oluflturulmufltur (Pelito lu, 2006). Bu a larda yer alan kavramlar n nicelik ve niteli ine bak larak analiz tablolar haz rlanm flt r. Afla da öncelikle kavramlarla ilgili nicel veriler yer almakta (bk. Tablo 3), daha sonra Tablo 4 te okutulan bilgi a lar niteliksel çerçevede genel olarak de erlendirilmifltir.

132 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 3 nsanda Sindirim Sistemi ile ilgili ö rencilerin konu ifllenmeden önce sahip olduklar kavram yan lg lar Kavramlar Okutulacak Bilgi Okutulan Bilgi Okutulan Bilgi A (Kitap) A - I (Örneklem A - II (Örneklem I Ö retmeni) II Ö retmeni) Besinler 4 18 52 Anatomi 18 47 47 Fiziksel ve Kimyasal 10 15 66 Sindirim Sa l k 12 16 10 Di er 5 23 39 Okutulacak Bilgi - 30 40 içeri inde yer alan Okutulacak Bilgi - 89 174 içeri inde yer almayan Toplam 49 119 214 Tablo 3 okutulan bilgi a ve okutulacak bilgi a lar ndan faydalanarak oluflturulmufltur ve kavramlar sadece nicelik aç s ndan de erlendirilmifltir (Pelito lu, 2006). Okutulan bilgi a -I e bak ld nda 30 kavram okutulacak bilgi a nda yer alan kavramlarken 89 kavram ise okutulacak bilgi a nda yer almayan kavramlard r. Okutulacak bilgi olarak program ve kitab referans alan okulda bile program ve kitaptaki kavramlar n yetersizli i sonucu kavramsal çerçevenin geniflletildi i görülmektedir. Okutulan bilgi a -II ye bak ld nda ise kitapta yer alan kavramlardan 40 tanesi kullan lm flt r. Kitapta toplam 49 kavram n neredeyse tamam na yak n n kullanan Ö retmen II ilave olarak 174 kavram daha ö retim esnas nda ö rencilere vermifltir. Kavramlar n niteliksel içeri i ise Tablo 4 te yer almaktad r. Tablo 4 oluflturulurken okutulan bilgi a nda yer alan tüm kavramlarla ilgili bir analize gitmek bu çal flma aç s ndan ekonomik olmayaca için okutulan bilgi a nda öne ç kan noktalara de inilmifltir. A larda sindirime ait en göze çarpan ö retmen yaklafl m ; insanda ve di er canl larda sindirim sistemine ait bak fl aç s, kimyasal ve mekanik sindirime verdi i önem, di er sistemlerle iliflkisinin kurulup kurulamad na dair veriler titizlikle incelenmifl ve Tablo 4 oluflturulmufltur. Tablo 4, ö retmenlerin okutulacak bilgi kayna na dayanarak oluflturdu u okutulan bilgilerine genel bir bak fl aç s sunmaktad r. Tablo 4 te ö retmen I in okutulan bilgi içeri i okutulan bilgi a I içeri i, ö retmen II nin okutulan bilgi içeri i okutulan bilgi a II içeri i olarak adland r lm flt r.

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 133 Tablo 4 Okutulan Bilgi A I ve II de Yer Alan Kavramlar n Niteli ine Dair Analiz Tablosu Ana Temalar Okutulan Bilgi A -I çeri i Okutulan Bilgi A -II çeri i Sindirim sistemi Anatomik ve makroskobik Daha çok sindirim yaklafl m sisteminin fizyolojisi üzerine durulmufltur Sindirim anlay fl Besinleri parçalama, Büyük moleküllü besinleri yap tafllar na bölme hücre zar ndan geçebilecek seviyeye kadar parçalamak Sindirim sistemleri Bir hücreli, toprak solucan, Sadece insan kufl, memeli, insan Kimyasal sindirim Enzimlerin isimleri Enzimlerin isimleri verilmeksizin bulunduklar verilerek, pityalin(amilaz), mide organlar ve kimyasal özsuyu (pepsin, HCl), pankreas sindirimde görevli olduklar özsuyundan(amilaz, lipaz, tripsin) kimyasal sindirimdeki görevleri ve bulunduklar organlar Mekanik sindirim A zda difller yard m yla ve A zda ve midede kaslar midede, çalkalama, ö ütme, yard m yla parçalama, koparma, parçalama çi neme, hareket, etki, ö ütme Sindirim Sistemi Bulafl c hastal klar, besin Difl sa l, apandisit, kusma, iyi sa l hijyeni, alkol, sigara ve çi nememe, dengeli beslenme, uyuflturucu maddelerin ülser, stres, alkol ve asitli zararlar, dengeli beslenme, içeceklerin zararlar a z ve difl sa l, kusma, apandisit Di er Sistemlerle Destek ve hareket, solunum, Dolafl m, solunum, destek ve liflkisi dolafl m ve boflalt m sistemi hareket sistemi, denetleyici ve düzenleyici sistem Yukar daki Tablo 4 e bak ld nda ö retmen I sindirimi, kitaptakine benzer olarak besinleri parçalama, yap tafllar na bölme olarak nitelendirmektedir. Sindirimi ö retmen II, önceden anlatt hücre ve özellikle hücre zar konusuna at f yaparak büyük moleküllü besinleri hücre zar ndan geçebilecek kadar parçalamak olarak anlatmaktad r. Görüldü ü gibi her iki ö retmenin sindirime bak fl aç s birbirinden farkl d r. Okutulan bilgilerdeki bu ayr l k, sindirim sistemine karfl yaklafl mlar nda daha da derinleflerek devam etmektedir. Tablo 4 e bak ld nda okutulacak bilgiye paralel olarak ö retmen I in sindirim sistemine anatomik ve makroskobik bir yaklafl m sergiledi i görülmektedir. Okutulan bilgi I içeri i, kitab n sindirim konusunu ele alma biçimine benzemektedir. Çünkü kitapta da daha

134 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER çok sindirim anatomisinden ve mekanik sindirimden bahsedilmektedir. Fiziksel ve kimyasal sindirimin mekanizmalar na girmeden genel anlamda verilmektedir. Enzimlerin optimum çal flma koflullar na; grafik ve tablo okumaya, test tekniklerine yer verilmemifltir (bk. Tablo 4). Ders ifllenifli s ras nda farkl aktiviteler (drama, kompozisyon, araflt rma, demonstrasyon, düz anlat m, power point gösterisi, OKS sorusu çözme) uygulanm flt r. Buna karfl n ö retmen II, derste daha çok sindirimin fizyolojisi ve kimyasal sindirim üzerinde durmufltur. Okutulan bilgi daha çok sindirimin fizyolojisine ve kimyasal sindirime yönelik sunulmufltur. Enzimlerin isimlerine ve görevlerine dikkat çekilmifltir. Besin gruplar yla enzimler aras nda sürekli iliflki kurularak kimyasal sindirim vurgusuyla ders anlat lm flt r. Her bir sindirim organ anatomik ve fizyolojik olarak aç klanmaya çal fl lm flt r (bk. Tablo 4). Okutulan bilgi a -II içeri inde konu anlat m demonstrasyon, düz anlat m, cd den izletme gibi aktiviteleri içermektedir. Konu ifllenifli s ras nda OKS sorular çözülmemifl ancak s navlara vurgu yap lm fl ve s nav sorular n çözmeye yönelik bilgi verilmifltir. Kat ve s - v besin ay r m de il de organik ve inorganik besinler ve sindirime u rayan ve u ramayan besinler üzerinde srarla durulmufltur. Bu konuda ö retmen I ö retiminde sadece karbonhidratlar, ya lar ve proteinler olarak ele al nm flt r. Ö retmen II nin ö retiminde besinlerin yap tafllar ve bu besinlerin nerede, hangi enzim yard m yla sindirildi i ve hangi yap tafl na ayr ld klar detayl olarak anlat lm flt r (bk. Tablo 4). Ancak dikkati çeken bir nokta; ö retmen I farkl canl larda sindirim sisteminden bahsederken ö retmen II yaln zca insanda sindirimi incelemifl ve insanda sindirim sisteminde de en çok kimyasal sindirim üzerinde durmufltur. Sindirim sisteminin sa l ve di er sistemlerle iliflkisinde her iki ö retmen de benzer bir yaklafl m izlemifl ve genel olarak bahsedip geçmifllerdir. Ö retmen II okutulan bilgi olarak OKS sorular n do ru çözmek için gereken bilgiyi referans almakta ancak ders ifllenifli s ras nda enzimlerin çal flma koflullar na dair bilgi vermemektedir. Oysa sorulan de erlendirme sorular nda bu sorulmaktad r (bk. ö retmenlerin s nav sorular n n analizi). Benzer flekilde ö retmen II taraf ndan grafik ve tablo okumayla ilgili bilgi verilmedi i gibi kay tlarda deney yöntemine de rastlanmam flt r.

ÖZGÜR, PEL TO LU / lkö retim 6. S n f Ö rencilerin Sindirim Sistemi Konusu le... 135 Transpozisyon Didaktik Teorisi çerçevesinde ö retmen boyutunun incelendi i bu bölümde elde edilen veriler göstermektedir ki iki okutulan bilgi aras nda önemli farklar göze çarpmaktad r. Okutulan bilgi I daha çok sinirime anatomik ve mekanik sindirim bak fl aç s yla yaklafl rken okutulan bilgi II sindirimin fizyolojisi ve kimyasal sindirim üzerinde yo unlaflmaktad r. Ö renci kavram yan lg - lar da bu do rultuda beklenmektedir. Okutulan bilginin daha derin incelenmesi için ö retmenlerin ö retim etkinlikleri çerçevesinde yer alan s nav sorular n n analizleri de yap lm flt r. Ö retmenlerin S nav Sorular Ö retmenlerin s navda sorduklar sorulardan sadece sindirim ile ilgili olanlara bak lm flt r. Ö retmen I ve ö retmen II nin s nav sorular na nicel ve nitel olarak bak lan Tablo 5 afla da verilmifltir. Tablo 5 Ö retmenlerin S nav Sorular n n Karfl laflt r lmas Ö retmenlerin S nav Ö retmen I Ö retmen II OKS (200-2006) Sorular n n Karfl laflt r lmas Soru say s 5 11 5 Soru sorulma flekli Tümü düz Tümü çoktan Çoktan seçmeli anlat m seçmeli fiekil çözümleyebilme - 4 3 Tablo/Grafik okuyabilme - 2 2 Deney yöntemi kullan larak - 4 2 haz rlanm fl sorular Sindirim sisteminin ifllevinin - 1 - sorguland sorular Sindirim olay n n - 1 - sorguland sorular Sindirimin anatomisi ile 2 5 - ilgili sorular Sindirimin fizyolojisi ile 2 10 2 ilgili sorular Fiziksel sindirim ile - 1 - ilgili sorular Kimyasal sindirim ile - 9 2 ilgili sorular Enzimlerin çal flma - 2 1 koflullar ile ilgili sorular Emilim ile ilgili sorular 1 2 - Hormonlar - - 1 Kararl iç denge - - 2 Besin gruplar - - 1 OKS sorular ndan seçilerek - 1 - konulan sorular

136 KURAM VE UYGULAMADA E T M B L MLER Tablo 5 e göre ilk göze çarpan ö retmen II nin ö retmen I den say sal olarak daha çok soru sordu udur. Hipotezimize uygun olarak OKS sorular n yan tlamak için gereken bilgiyi referans alan ö retmen II nin, ayn flekilde s nav sorular n da bu flekilde haz rlad görülmektedir. Ö retmen II nin s navlar n n tümü çoktan seçmeli de erlendirme sorular ndan oluflmaktad r. Oysa ö retmen I in s nav sorular aç k uçlu de erlendirme sorular d r. Ayr ca ö retmen II sorular nda flekil ve tablolara yer vererek ö rencileri s navlara haz rlamaktad r. Sorular niteliksel aç dan inceledi imizde ise ö retmen I taraf ndan sindirimin anatomisiyle 2, fizyolojisiyle 2 ve emilimle ilgili 1 soru soruldu u görülmektedir. Bunun ayn s ra ö retmen II daha çok sindirimin fizyolojisi ve kimyasal sindirim ile ilgili sorular sormufltur. Sindirimin anatomisi ve emilim ile ilgili de sorular yer almaktad r. lginç bir bulgu ise ö retim s ras nda enzim çal flma koflullar üzerinde durulmad hâlde 2 soru bu konudan gelmifltir. Okutulan bilgi çerçevesinde ders kay tlar na dayal okutulan bilgi a lar na, ö retmen s nav sorular na bak lm fl ve benzer bulgularla karfl lafl lm flt r. Bu da ö retmenlerin kitap ve OKS ye karfl tutumlar n n farkl oldu u ve bu yönde ders ifllemekte olduklar d r. Ö retmenleri etkileyen faktörlerden birinin, okullar n hedefleri oldu- u düflünülmüfltür. Bu amaçla her iki okulun son 2 y ldaki OKS de fen ve Anadolu liselerine dayal ö renci baflar oranlar na bak lm flt r (bk. Tablo 6). Tablo 6 Okul I ve Okul II nin son 2 y ldaki OKS baflar oranlar Baflar oran Okul I Okul II 2004 %8 %29 2005 %2,2 %68,2 Tablo 6 da da aç kça görüldü ü gibi okul I, fen ve Anadolu liselerine son 2 y lda % 8 ve % 2,2 oranlar nda; okul II ise % 29 ve % 68,2 oranlar nda ö renci göndermifltir. Okul baflar oranlar ndan hareketle ö retmenlerin okul ve belki velilerin bask s alt nda farkl referans kaynaklar na yönlenebilece i düflünülmüfltür. Bunu daha da aç a ç karmak amac yla ö retmenlere bir anket uygulanm fl ve ö retmenlerin yan tlar na bak lm flt r.