BİREYSEL SAĞLIĞIN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR 1: KENTLEŞMEYE YÖNELIK YAŞLI SAĞLIĞI STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESI ÇALIŞTAYI TOPLANTI SONUÇ RAPORU (16 MAYIS - 2015) 1
2
İÇİNDEKİLER Bilimsel Program 4-5 Toplantı Sonuç Raporu 6-7 Çalıştay Raporları 8-38 Çalıştay Katılım Listesi 39-46 3
BİLİMSEL PROGRAM 16 Mayıs 2015 Cumartesi KTÜ-Sağlık Bilimleri Fakültesi 09:00 09:30 Açılış konuşması ve çalışma masalarının düzenin sağlanması - Prof.Dr. Aşkın ASAN, - Prof.Dr. Sema KUĞUOĞLU, - Doç.Dr. Birsel Canan DEMİRBAĞ Çağrılı konuşmacılar: - Dr. Aylin ÇİFTÇİ (İstanbul Darülacize Kurum Başkanı) - Doç.Dr. Selma ÖNCEL (Akdeniz Üniv., Sağlık Bilm. Fak., Hemşirelik Böl.) 09:30 12:00 Çalıştayın İşleyişi 1. Masa: Dr. Aylin ÇİFTÇİ (Moderatör), Yeter KURT (Rapörtör) Konu: Yaşlının sağlık siteminde ulaşım kolaylığına yönelik sağlık politikalarının geliştirilmesine yönelik öneriler 2. Masa: Prof.Dr. Sema KUĞUOĞLU (Moderatör), Arş. Gör. Merve AYDIN (Rapörtör) Konu: Yaşlı istismarını belirlemeye ve farkındalık yaratmaya yönelik öneriler 3. Masa: Doç.Dr. Ayla GÜRSOY(Moderatör), Doç.Dr. Dilek ÇİLİNGİR (Moderatör), Arş. Gör. Aydanur AYDIN (Rapörtör) Konu: Yaşlı hastaların pre ve post operatif bakımına yönelik stratejilerin oluşturulması 4. Masa: Doç.Dr. Havva ÖZTÜRK (Moderatör), Ayşegül SARIOĞLU KEMER (Rapörtör) Konu: Ulusal yaşlı sağlığı programının yaygınlaştırılması ve harekete geçirilmesinde sağlık politikalarının uygulama eksikliğine yönelik girişim stratejilerinin belirlenmesi 5. Masa: Doç.Dr. Sevilay HİNTİSTAN (Moderatör), Arş. Gör. Seher ÇAKMAK (Rapörtör) 4
Konu: Kanser olgusuyla yaşayan yaşlının sorunlarını ve çözüm önerilerine yönelik girişimler 6. Masa: Doç.Dr. Selma ÖNCEL (Moderatör), Şule KURT (Raportör), Konu: Yaşlının kentselleşme sürecinde sosyal hayata ve çevreye uyumuna entegrasyonun sağlanmasında çözüm önerileri 7. Masa: Yrd. Doç.Dr. İlknur KAHRİMAN(Moderatör), Arş. Gör. Çiğdem Gamze ÖZKAN (Raportör) Konu: Yaşlıda cinsiyet ayrımının bakıma olumsuz etkisini azaltmaya yönelik çözüm önerileri 8. Masa: Yrd. Doç.Dr. Hacer KOBYA BULUT (Moderatör), Arş. Gör. Betül SAYAN (Raportör), Konu: Ev ortamındaki yaşlının ailenin ebeveynleri ve çocukları yaşamını kolaylaştıracak çözüm önerileri 9 Masa: Yrd. Doç.Dr. Songül AKTAŞ (Moderatör), Öğr. Gör. Reyhan ERKAYA (Raportör), Konu: Yaşlı Kadınlarda Görülen Üreme Sağlığı Sorunları ve Çözüm Önerileri 10. Masa: Başhemşire Ayşe KAVGACI (Moderatör), Hemşire Emel TOR (Raportör) Konu: Kronik hastalıklarla yaşayan hasta da bakım vericilerin aktif etkisinin sağlanmasına yönelik çözüm önerileri 12:00 13:00 ÖĞLE YEMEĞİ 13:00 16:00 Rapor Sunumu *Masa moderatörlerinin oluşturduğu raporun her masa tarafından sunulması, *Raporlara yönelik önerilerin yapılması, *Sunumların moderatörler tarafından imzlanarak genel moderatöre teslim edilmesi *Katılım belgeleri töreni *Kapanış 5
BİREYSEL SAĞLIĞIN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR 1: KENTLEŞMEYE YÖNELIK YAŞLI SAĞLIĞI STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESI ÇALIŞTAYI TOPLANTI SONUÇ RAPORU (16 MAYIS - 2015) Aile Temelli Hemşirelik Bakımı Sempozyumu-1 kapsamında 16/05/2015 tarihinde Trabzon'da, KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü toplantı salonunda çalıştay gerçekleştirilmiştir. Çalıştay, düzenleme kurulu başkanı Doç. Dr. Birsel Canan Demirbağ'ın Çalıştayın ana temasının ''yaşlı'' olarak belirlenme nedenlerini ve ''Trabzon'da yaşayan yaşlıların sosyal yaşantılarındaki eksiklikleri'' konusunda açılış konuşmasını yapmasıyla başlamıştır. Daha sonra, Prof. Dr. Sema Kuğuoğlu'nun ''ABD'deki'', Doç. Dr. Selma Öncel'in ''Fillandiya'daki yaşlılar ve bakım sistemi'' ve Sosyal Hizmet Uzmanı Mehmet Okyay Akgöl ün ''Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı sistemindeki yaşlı ve Trabzon'daki yaşlıların durumu'' konulu açılış konuşmaları ile devam etmiştir. Çalıştaya 10 moderatör, 4 konuşmacı olmak üzere toplam 100 kişi ile yapılmıştır. Katılımcılardan biri profesör, 7 si doçent, 4 ü yardımcı doçent, 5 i öğretim görevlisi, biri sosyal hizmet uzmanı, 17 si araştırma görevlisi, ikisi başhemşire, biri hemşire ve 62 si öğrencidir. Çalıştay içeriğinde; Yaşlı İstismarını Belirlemeye ve Farkındalık Yaratmaya Yönelik Öneriler; Yaşlı Hastaların Pre ve Postoperatif Bakımına Yönelik Stratejilerin Oluşturulması; Ulusal yaşlı sağlığı programının yaygınlaşması ve harekete geçirilmesinde sağlık politikalarının uygulanma eksikliğine yönelik girişim stratejilerinin belirlenmesi"; "Kanser Olgusuyla Yaşayan Yaşlının Sorunları ve Çözüm Önerilerine Yönelik Girişimler; Ulusal yaşlı sağlığı programının yaygınlaşması ve harekete geçirilmesinde sağlık politikalarının uygulanma eksikliğine yönelik girişim stratejilerinin belirlenmesi"; "Kanser Olgusuyla Yaşayan Yaşlının Sorunları ve Çözüm Önerilerine Yönelik 6
Girişimler"; "Yaşlının kentleşme sürecinde sosyal hayata ve çevreye uyumuna entegrasyonunun sağlanmasında çözüm önerileri''; "Yaşlıda Cinsiyet Ayrımının Bakıma Olumsuz Etkisini Azaltmaya Yönelik Çözüm Önerileri"; "Ev Ortamındaki Ebeveynlerin ve Çocukların Yaşlı ile Yaşamasını Kolaylaştıracak Çözüm Önerileri"; "Yaşlı Kadınlarda Görülen Üreme Sağlığı Sorunları ve Çözüm Önerileri"; "Kronik Hastalıklarla Yaşayan Hastada Bakım Vericilerin Aktif Etkisinin Sağlanmasına Yönelik Çözüm Önerileri" başlığındaki çözüm önerileri ayrı ayrı masalarda tartışılmıştır. Her masa ve o masaya ait konulara yönelik çözüm önerileri raportörler tarafından rapor haline dönüştürülerek çalıştay başkanına sunulmuştur. Oluşturulan raporlar öğleden sonra tüm grup tarafından tartışılmış ve ortak karara varılmıştır. Çalıştay içeriğinde görüşülen sorunlar, çözüm önerileri ve çalıştay sonuç raporlarının Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na iletilmesi konusunda görüş birliğine varılmıştır. Çalıştayın devamlılığını sağlamak için ana konu başlığı değiştirilmeden, yeni bir ara başlık belirlenmesine karar verildi. Bu başlığın ''Engelli veya Çocuk Olarak Yaşam'' konuları olması önerildi. 7
ÇALIŞTAY RAPORLARI 8
Aile Temelli Hemşirelik Bakımı Sempozyumu-1 kapsamında 16/05/2015 tarihinde KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü toplantı salonunda yapılan grup çalışmalarının raporları aşağıda sunulmuştur. 9
*Prof. Dr. Sema KUĞUOĞLU (Moderatör), **Arş. Gör. Merve AYDIN (Raportör), ***Ezgi TAMER, ***Şuayip YAZICI, ****Cüneyit AKYEL * Hamilton Park Nursing and Rehabilitation Center, Brooklyn, NY-USA ** KTÜ Trabzon Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü *** KTÜ Trabzon Sağlık YO. Hemşirelik Bölümü 4. sınıf Öğrencisi *** KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü 2.Sınıf Öğrencisi MASA: YAŞLI İSTİSMARINI BELİRLEMEYE VE FARKINDALIK YARATMAYA YÖNELİK ÖNERİLER başlığı altındaki görüşleri; Dünya; kötülük yapanlar değil seyirci kalıp hiçbir şey yapmayanlar yüzünden tehlikeli bir yerdir. A. Einstein Yaşlılık dönemi; fonksiyonlarda azalmaya bağlı olarak bağımlılığın arttığı, toplumun kültürel değerlerinin ve geleneksel geniş aile yapısının değişmesi sonucu statü kaybının görüldüğü, emeklilik ve üretkenliğin kaybına bağlı ekonomik gücün azaldığı ve sosyal sorunların geliştiği bir dönemdir. Yaşlılıkta görülen sosyal ve fiziksel sorunlar, bunlarla ilişkili olarak yaşlının ve aile bireylerinin yaşadıkları sıkıntılar, yaşlılara bakım ve yaklaşım sorunlarını gündeme getirmiştir. Yaşlılara yaklaşım konuları içerisinde özellikle yaşlı istismarı ve ihmali dünya boyutunda tartışılan önemli bir sosyal sorundur. Yaşlı istismarı ve ihmalinin önlenmesinde istismarın, ihmalin belirtilerini ve risk gruplarını bilmek önemlidir. İstismar ve ihmal tüm yaşlı bireylerde görülebilir ancak özellikle mental bozukluğu, temel ihtiyaçlarını karşılamada başkalarına bağımlılığı, depresyonu olan ya da hasta, duyarlı/hassas yaşlı bireyler risk gruplarını oluşturur. 1950 yılında 60 yaş ve üzerinde bütün dünyada 200 milyon kişi varken, 1970 yılında bu rakam 291 milyona, 2000 yılında 400 milyona ulaşmıştır. Bu rakamın 2025 yılında 1.100 milyona, 2050 yılında ise 2 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde ise 2013 yılı Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması sonuçlarına göre, 65 yaş ve üstü nüfus, tüm nüfusun %8,0 ini oluşturmakta ve 10
2025 yılında bu oranının %10 a ulaşacağı tahmin edilmektedir. Nüfus yapısındaki bu değişim; yaşlı bireylerin yaşam kalitelerinin değerlendirilmesinin, sağlıklı, güvenli bir çevrede yaşamalarının sağlanmasının önem kazanmasına da neden olmuştur. Bu konu Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı nda Her yerde insanların güvenli ve saygın şekilde yaşlanmalarını ve toplumlarında bütün haklara sahip birer vatandaş olarak yaşamaya devam etmelerini garanti etmek şeklinde ifade edilmiştir. Artan ın, İstanbul ilinde huzurevine girmek üzere müracaat eden 113 yaşlı ve yakınları ile yaptığı Aile İçi Fiziksel Yaşlı İstismarı konulu araştırmasında ;huzurevine müracaat eden yaşlıların %25.6 sının fiziksel istismara maruz kaldığı, bunların çoğunluğunun tokat atma ve şiddetli dövme şeklinde olduğu ve yaşlıların bu durum karşısında yalnızlık, üzüntü, çaresizlik ve nefret duydukları belirtilmektedir. Aynı çalışmada yaşlı yakınlarının yaşlıya yakınlık dereceleri incelendiğinde tamamına yakınının çok yakın akraba olduğu, yaşlı yakınlarının %86.7 sinin yaşlılardan rahatsızlık duyduğu ve bunun temel nedeni olarak yaşlının her işe karışması gösterilmektedir. Ayrıca istismarın suç olması, toplumdan dışlanma ve problemin aile içinde tutulmak istenmesi gibi nedenlerle yaşlı istismarı gizli kalmaktadır. Her toplumda, her kültürde ve her ekonomik düzeyde görülebilen istismar sadece aile içinde ya da genel nüfusta değil, sağlık ve sosyal hizmetlerin verildiği kurumlarda da görülen fiziksel ve psikolojik olarak yaşlıya zarar verme ve ondan faydalanma şeklinde kendini gösteren ciddi toplumsal bir sorundur. Yaşlı bireyin istismar ve ihmale uğraması yaşamını tehdit eden sonuçlara neden olabilir. İstismara uğrayan yaşlı bireylerin, kronik hastalıklar gibi yaşamı tehdit eden hastalığı olan ve istismara uğramayan yaşlı bireylerden daha erken öldüklerini gösteren araştırma sonuçları da bu kanıyı desteklemektedir. Yaşlı İhmal ve İstismarının Önlenmesi Yaşlı istismarı ve ihmalinin hiçbir şekli kabul göremez. Bu nedenle alınacak önlemler ve çeşitli girişimlerle yaşlı istismarı- ihmalinin önlenmesi ve saptanması gerekmektedir. Yaşlı istismarı ve ihmalini önlemede sağlık 11
profesyonellerinin farkındalığı, ihmal ve istismar belirtilerini tanıması ve risk gruplarını bilmesi yaşlı bireye yardım etmede son derece de önemlidir. Yaşlı istismarı ve ihmalini belirlemeye ve önlemeye ilişkin öneriler aşağıda belirtilmiştir. 1. Toplumun ve özellikle yaşlıya bakım veren sağlık personelinin, aile üyelerinin yaşlılık ve sorunları, yaşlı istismarı ve ihmali konusunda bilgilendirilmesi ve bu konuda medyanın desteğinin de alınması önemlidir. 2. Yaşlıya sevgi ve saygı bilincinin kazandırılmasında ailelere ve eğitim kurumlarına önemli sorumluluklar düşmektedir. Bu bağlamda ilköğretim, lise ve üniversiteleri kapsayan aktiviteler planlanmalıdır. 3. Özellikle istismar ve ihmal yönünden risk taşıyan yaşlı bireylere (Alzheimer, demans gibi mental sorunu olan hastalar gibi) bakım verenlerin sorumluluklarını yerine getirmede yaşadıkları bilgi ve beceri eksikliği, korku, anksiyete, stres, davranış sorunları, başetmede yetersizlik, iletişim kurma ve tedavi gibi konularda topluma yönelik eğitim, danışmanlık ve sosyal destek hizmetlerinin sağlanması son derece yararlıdır. 4. Yaşlılık konusunda politikaların üretilmesi ve bu politikaları yaşama geçirmesi konusunda ilgili kurumların daha duyarlı davranması gerekmektedir 5. Bakımı üstlenen ailelere doğrudan maddi yardımın sürdürülmesi 6. Yaşlıya hizmet programlarını daha kapsamlı gerçekleştirecek gündüz yaşlı bakım merkezlerinin kurulması. Yaşlıların araçlarla evlerinden alınması ve akşam evlerine bırakılması, 7. Bakımı vermede mevcut destek servisleri ve mesleklerin belirlenmesi, 8. Yaşlı istismarını-ihmalini belirleme ve raporlama sertifika programlarının oluşturulması ve bakım vericilerin sertifika doğrultusunda istihdam edilmesi, sertifikası olmayanların yaşlı bakım hizmetlerinde çalıştırılmaması, sertifika programlarının arttırılması ve 12
bakanlık/üniversitelerin denetiminde sürdürülmesi. 9. Yaşlı güvenliğini sağlamak için yaşlılarda; dijital bileklikler kullanılarak hizmet birimlerinden habersiz ayrılışlarını ve kayıplarını önlemek. 10. Yasal açıdan suç unsuru olan istismar, kötü davranma ve ihmalin tüm biçimlerinin bilinmesi, tanınması ve raporlanması 11. Yaşlı istismarının bildirimin yapılabileceği bir telefon hattının oluşturulması, bölgesel disiplinler arası ekipler ile güç birliği sağlanması, 12. Ailede alkol ve madde kullanan bireylerin tespit edilmesi ve denetimde tutulması, 13. Yaşlı istismar ve ihmalini belirlemeye yönelik ölçek ve envanterlerin oluşturulması 14. Yaşlı haklarını arttırma ve bütün yaşlılara hak arama ve kendini savunma eğitiminin verilmesi, kendini savunamayanlara savunma ajanı olunması, 15. Geleneksel yapıdan dolayı yaşlılarını huzur evine göndermek istemeyenler olabilir. Bu durumda evde bakıldığında da bakan kişi ya da kişilerin yaşlıyı çeşitli yönlerden istismar edebileceği göz ardı edilmemeli, 16. Evde bakım veren kişilerin devlet tarafından ücretlendirilmesi ve bakım kalitesinin denetlenmesinin sağlanması. 17. Bireylerin bakım gereksinimleri saptanarak, yaşadıkları yerlere devlet tarafından bakıcı gönderilmesi. Evde bakım vericilerin rol ve sorumluluklarının yasa ve yönetmeliklerle belirlenmesi. Bu önlemlere ek olarak; sağlık çalışanlarının yaşlılıkta istismar ve ihmale yönelik değerlendirme ve müdahalelere yönelik eğitilmeleri, sağlık merkezlerinin her basamağında 65 yaş üzeri bireylerin her başvurusunda istismarın ölçek veya geliştirilen protokollerle değerlendirilmesi önerilebilir. 13
*Doç. Dr. Ayla GÜRSOY (Moderatör), *Doç. Dr. Dilek ÇİLİNGİR (Moderatör), *Arş. Gör. Aydanur AYDIN (Raportör), *Arş. Gör. Melek ERTÜRK, *Arş. Gör. Bahar CANDAŞ, *Arş. Gör. Gül ÇAKIR, *Arş. Gör. Enes BULUT, *Arş. Gör. Ayşe GÖNÜL, **Öğr. Gör. Sema KOÇAN, **Öğr. Gör. Ceyda UZUN ŞAHİN * KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü * * RTEÜ Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu MASA: YAŞLI HASTALARIN PRE VE POSTOPERATİF BAKIMINA YÖNELİK STRATEJİLERİN OLUŞTURULMASI" başlığı altındaki görüşleri; Yaşlı için hastaneye yatmak, ameliyat olmak ve daha sonra iyileşme dönemi diğer yetişkinlere göre özel bir durum olarak kabul edilmelidir. Yaşlıdaki fizyolojik ve immünolojik değişiklikler nedeniyle özelliği olan bir durum olarak kabul edilmesine neden olmaktadır. Bu nedenle yaşlı hastaların pre ve post operatif bakımlarında şunlara dikkat edilmesi uygun olacaktır; 1. Bakım verici eğitilmeli - Yaşlılıkla ilgili fizyolojik, psikolojik ve sosyal değişiklikler hakkında bilgilendirilme yapılmalı, - Yaşlının günlük yaşam aktivitelerinin desteklenmesi, -Tüm sistem sorunlarına ilişkin evde baş etme yöntemleri, -İlaçların nasıl kullanılacağına dair bilgilendirme (Akılcı ilaç kullanımı), -Yaşlıya uygun pozisyonuna dair bilgilendirme, -Yaşlının beslenmesinin sağlanması ve sürdürülmesi, -Yaşlıda ameliyat sonrasına ilişkin kullanılabilecek araç-gereçlerin (varis çorabı, korse, walker, baston vb) eğitimi ile sağlanmalıdır. 14
- Yaşlının öz bakım yeterliliği sağlanmalı, -Yapabileceği aktivitelerde yaşlı teşvik edilip cesaretlendirilmeli (ağız bakımı) - Davranış değişikliklerine yönelik önlemler alınmalı, - Bakım vericinin rol değişiklikleri önlenmeli, - Ev ortamı değerlendirilmeli ve uygun ev ortamının sağlanması konusunda bilgilendirme yapılmalı. - Gereksinimler belirlenmeli, - Psikolojik destek sağlanmalı (Psikolog), -Bakım vericinin-yaşlının psikolojik olarak değerlendirilmesi ve desteklenmesi, - Alternatif bakım vericilerin belirlenmesi ve eğitiminin sağlanmasıdır. - Evde bakım denetlenmeli, -Yara yeri izlemi, pansumanı ve dikişlerin alınması vb. durumlar bu ziyaretlerde gerçekleştirilmelidir. - Sağlık çağrı merkezi oluşturulmalı -Telefonla izlem sistemi oluşturulmalı - Web sitesi oluşturulmalı (eğitim videoları vb) - Eğitimlerde bakım vericiler için grup görüşmeleri yapılmalı, - Her hastanede bakım verici eğitim birimi oluşturulmalı (Sosyal hizmet uzmanı, Psikolog, Hemşire, Hekim (bakım verici eğitiminde az rol aldıkları için mutlaka olmalı), Din görevlisi, İş-uğraş terapisti, Fizyoterapist vb) 2. Yaşlı ve bakım verici eğitiminde görsel-işitsel materyaller kullanılmalı, 3. Yaşlı hastaneye yattığı anda bakım verici eğitimi başlamalı ve taburculuğa kadar mutlaka bakım verici denetlenmeli, 4. Simülasyon sistemi ile bakım verici eğitimi deneyimlemeli, 15
5. Ameliyat olmuş kısa ya da uzun dönemli evde bakım hizmeti gereksinimi olan bireye taburculuk öncesi eğitim verilmeli (a) ve taburculuk sonrası gereksinimleri saptanmalı (b). a. Yaşlı hastanın taburculuk eğitimi klinikte, görsel işitsel araçlarla desteklenen özel bir odada, yanında en az bir yakını bulundurularak planlı ve bireyselleştirilmiş olarak yapılmalıdır. b. Görsel araçların özellikleri: Yazı tipi büyük, renkli, bol resimli, çok önemli görülen alanların vurgulandığı araçlar olmalı. c. Odanın özellikleri: hastane odasından ziyade ev odası tarzında dizayn edilmiş, gürültüden uzak, ısı, nem ve havalandırması uygun bir oda olmalı 6. Finansal destek verilmeli ve bu desteğin kesintisiz sürdürülmesi sağlanmalıdır. 7. Yaşlı ve bakım vericiler için uygun meşguliyet terapileri planlanmalıdır. 8. Yaşlıya verilen eğitimde hasta yaşına bağlı mevcut yeti kayıpları göz önüne alınarak eğitimleri planlanmalı ve uygulanmalıdır. 9. Trabzon İlinin coğrafi şartları göz önüne alındığında ulaşım ile ilgili problem yaşayan yaşlılara donanımlı nakil aracı temin edilmelidir. 10. Cerrahi işlem geçiren yaşlı bireyler arasında sosyal hizmet alması gereken bireylerin belirlenerek ilgili kurumlara bilgilendirme yapılmalıdır. 11. Sağlık kurumları bünyesinde taburculuk sonrası erken dönemlerde problem yaşayabilecek yaşlıları ev ortamında ziyaret edebilecek hemşireler sağlık kurumu tarafından görevlendirilmelidir. 12. Her hastanenin bünyesinde hastane ve evde bakım hizmetleri arasında bir köprü görevi görecek olan bir birim oluşturulmalıdır. - Hemşire tespit ettiği evde bakım ihtiyacı gerektiren durumları bu birime rapor halinde sunmalı. Yaşlı ile klinikten gönderilen rapor bu birimde tekrar değerlendirilmeli ve yaşlının evde bakım ihtiyaçları bu birimdeki hemşire tarafından tespit edilmeli. Trabzon da mevcut olan evde bakım hizmetleri ailenin istemi doğrultusunda yürütülmekte ve bu hizmet 16
pansuman, enjeksiyon, üretral katater uygulaması vb. hizmetleri içermektedir. Burada bahsedilen evde bakım hizmeti ise, hemşire tarafından yapılan değerlendirme doğrultusunda yaşlıya planlanan belli bir süre boyunca ve multidisipliner bir yaklaşımla düzenli olarak verilen hizmettir. Bu birimde evde bakım hemşiresi ve sosyal hizmet uzmanı bulunmalıdır. Bu kişiler gerekli olduğunda diğer meslek üyeleri ile koordinasyonu sağlamalıdır. - Taburculuk sonrası merkezde yaşayan yaşlılara ulaşmak her ne kadar kolay olsa da kırsal kesimlerde yaşayanlar için ayrı birimler ve iletişim yöntemleri geliştirilmelidir. - Birimdeki hemşire kişinin bağlı olduğu aile sağlığı merkezindeki ilgili hemşire ile iletişime geçmeli ve yaşlının bakımı için gerekli malzemeler götürülüp oradaki doktora ve hemşireye teslim edilmeli. Yaşlının izlemleri için hastaneye gelmesi gereken günler takip etmelidir. Birimdeki hemşire uzaktaki yaşlılarla periyodik olarak telefon görüşmeleri yapmalıdır. - Ayrıca uzak mesafelerde yaşayan ve sık aralıklarla izlemi gereken yaşlılara taburculuk sonrası evlerine gönderilmeden önce otelcilik hizmeti verecek ara kurumlar kurulmalı, bu kurumlarda yaşlı ve bakım vericiler düzenli olarak eğitilmelidir. Yeterli rehabilitasyon sağlandıktan sonra evlerine gönderilmelidir. - Yakın mesafede yaşayan ve çok sık izlem gereken yaşlılar için evde kamera izlemleri yapılabilir. Farklı teknolojik araçlar geliştirilebilir. Örneğin, yaşlının yaşam bulgularını ölçüp sonuçları birime ulaştıracak bir cihaz yapılabilir. Alet olağan üstü durumlarda alarm verebilir. 17
*Doç. Dr. Havva ÖZTÜRK (Moderatör), *Arş. Gör. Ayşegül SARIOĞLU KEMER (Raportör), *Arş. Gör. Esra ÇAYLAK * KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü MASA: ULUSAL YAŞLI SAĞLIĞI PROGRAMININ YAYGINLAŞMASI VE HAREKETE GEÇİRİLMESİNDE SAĞLIK POLİTİKALARININ UYGULANMA EKSİKLİĞİNE YÖNELİK GİRİŞİM STRATEJİLERİNİN BELİRLENMESİ" başlığı altındaki görüşleri; 1. Yaşlı sayısının tespit edilmesi ve sınıflandırılması: - Toplum sağlığı merkezi ve bağlı birimler yönetmeliğinde (Madde 53) belirtilmesine rağmen görevlendirilemeyen sosyal çalışmacıların TSM nin sorumlu olduğu bölgede yaşlıların sınıflandırılması, bölge gereksinimi saptanması amacıyla görevlendirilmesi - Her aile sağlı merkezinde de en az bir sosyal çalışmacının istihdam edilmesi - ASM ve TSM deki sosyal çalışmacıların koordineli bir şekilde çalışmalarının sağlanarak hizmetin sürekliliği ve kalitesinin değerlendirilmesi ve denetlenmesi. Yaşlıların sosyal ve sağlık haklarından yararlanma adımlarını içeren işakış şemalarının oluşturulması. TSM ya da hastanelerde sosyal çalışmacı tarafından ihtiyaç sahiplerinin eksiklerinin belirlenmesi ve ya ilgili alanlara yönlendirilmesi 2. Yaşlı profilinin saptanması ve sınıflandırılması - Yaşlıların SÇ (sosyal çalışmacı) tarafından, bağımsız (sağlık, sosyal ve ekonomik yönden yardıma gereksinimi olmayan), yarı bağımlı (sağlık, sosyal ve ekonomik yönden desteğe ihtiyacı olan ya da ev temizliği, yemek, alışveriş, fatura, komşuluk, evde sağlık hizmeti, sağlık kurumda kısa süreli desteklenmede sorun yaşayanlar) ve tam bağımlı (24 saat 18
sağlık, sosyal ve ekonomik yönden tamamen sağlık çalışanları ya da devlet tarafından tamamen desteklenmesi gereken) yaşlı olarak sınıflandırılması. - Bu sınıflandırılmanın da yalnız ve aile ile yaşayan, ekonomik durumu iyi ve kötü, sağlık sorunu olan ve olmayan, sosyal desteğe ihtiyacı olan ve olmayan şeklinde ayrılması 1. Yalnız yaşayan yaşlılar için: Gündüz bakım evlerinin açılması: Yaşlı kahvehanelerinin açılması Vergi indiriminin uygulanması ya da alınmaması Yaşlı sağlığı elemanlarının kurumlarda istihdam edilmesi amacıyla gerekli çalışmaların yapılması. Yerel yönetimlerle işbirliği yapılarak aş evlerinin açılması ve beslenmelerinin desteklenmesi 2. Ailesiyle yaşayan yaşlılar için; Belirlenen yaşlı sayısına göre bakım kurumlarının sayısının arttırılması Ekonomik durumu iyi olan evde kalan yaşlıların; Gündüz bakım evlerinden ulaşım ihtiyacı karşılanarak faydalanmasının sağlanması. Sosyal olarak desteklenmesi 3. Ekonomik durumu iyi olmayan yaşlılarda; Yaşlı aylık miktarının geçinebilecekleri düzeyde artırılması, Evi veya arsası olan yaşlılar mevcut durumda yaşlı maaşı alamamakta bu durumun tekrar düzenlenmesi, 4. Sağlık sorunu olan yaşlılar için; Bağımlı yaşlılar için uzun süreli bakım merkezlerinin açılması ve bu merkezlerden ücretsiz faydalanmalarının sağlanması. Bu tip merkezlerden hizmet alan yaşlıların rehabilitasyon merkezlerinden de hizmet almalarının sağlanması. 5. Sağlık sorunu olmayan yaşlılar için; Yaşlılara yönelik Yaşlı Yaşam Evlerinin sayısının arttırılması. 19
*Doç. Dr. Sevilay HİNTİSTAN (Moderatör) *Arş. Gör. Seher ÇAKMAK (Raportör) **Yrd. Doç. Dr. Neşe ERDEM ***Öğr. Gör. Hilal PEKMEZCİ ****Öğr. Gör. Vacide AŞIK ÖZDEMİR *Arş. Gör. Seçil GÜLHAN GÜNER *Arş. Gör. Burcu TOPÇUOĞLU *Arş. Gör. Aysun AKÇAKAYA *Arş. Gör. Amine DENİZ * KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü ** Adnan Menderes Üniv. Söke Sağlık Yüksekokulu *** RTEÜ Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu **** RTEÜ Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü MASA: "KANSER OLGUSUYLA YAŞAYAN YAŞLININ SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİNE YÖNELİK GİRİŞİMLER" BAŞLIĞI ALTINDAKİ GÖRÜŞLERİ başlığı altındaki görüşleri; 1. Trabzon il ve ilçelerinde mevcut yaşlı oranı, yaşlı kanser oranı, yaşlı kanser türleri vb mevcut durumun belirlenmesi. 2. Trabzon il ve ilçelerinde huzurevi, rehabilitasyon merkezi ve palyatif bakım merkezlerinin mevcut durumunun saptanması 3. Trabzon ili yaşlı kanser hastası ve bakım vericileri için sağlık kuruluşlarında (hastane, huzurevi, rehabilitasyon merkezi vb) tedavisi biten, kurumdan ayrılacak olan yaşlı bireylerin transferinin nasıl sağlanacağı ve nereye yapılacağı konusu ile ilgilenecek sosyal hizmet birimlerinin oluşturulması ve sosyal hizmet uzmanlarının istihdam edilmesi. 4. Trabzon il ve ilçelerinde yaşlı bireylere yönelik kanser tarama programlarının ücretsiz olduğunun duyurulması ve bu programların düzenli aralıklarla tekrarlanması, erken tanılamada etkili ve yeterli cihazların kullanımının sağlanması, 5. Trabzon il ve ilçelerdeki yaşlı kanser hastaları için belediyelerden ev hizmetlerine yönelik (yemek, tadilat, temizlik, alışveriş vb) destek hizmetlerinin etkin kullanımının sağlanması. 20
6. Yaşlı kanser hastasının (evde ve kurumda) bağımlılık düzeyinin tespit edilmesi (muhtaç, bağımlı, sosyal endikasyonlu yaşlı) ve bakım verici kriterlerinin belirlenmesi. 7. Karadeniz bölgesine özgü farklılıklar gözetilerek bu il ve ilçelerdeki yaşlı kanser hastalarına özgü geriatrik/onkolojik değerlendirme prosedürlerinin oluşturulması. 8. Yaşlı kanser hastası ve ailesinin düzenli aralıklarla ev ziyaretlerinin yapılması (beslenme, hijyen, cilt vb). 9. Yaşlı kanser hastası ve ailesinin ikamet ettiği evlerin fiziksel alt yapısının izlenmesi, denetlenmesi ve düzenlenmesi. 10. Yaşlı kanser hastası ve ailesi için Trabzon ilinde eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin oluşturulması, burada görev alan sağlık elemanlarının düzenli aralıklarla eğitilmesi. 11. Yaşlı kanser hastası ve ailesi için Trabzon ilinde yaşlı kanserlerine yönelik bilgilendirici/eğitici kamu spotlarının arttırılması. 12. Yaşlı kanser hastası ve ailesinin ekonomik olanaklarının belirlenmesi ve gerekirse belediye, sivil toplum kuruluşları (STK), İŞ-KUR ve ilgili özel kurumlar tarafından desteklenmesi. 13. Yaşlı kanser hastasına eşlik eden diğer komorbid durumların (diyabet, KBY vb.) etkin kontrolünün sağlanması. 14. Trabzon ilinde Yaşlı Kanser Hastası ve Ailesi Derneği/ Vakıfları oluşturulması. 15. Trabzon il ve ilçelerdeki yaşlı kanser hastaları ve ailesine yönelik 24 saat kesintisiz hizmet verebilecek uzman kişilerden oluşan (hekim/hemşire) bir telefon hattının oluşturulması. 16. Trabzon il ve ilçelerinde yaşlı kanser hastalarına yönelik özel/devlet hastanelerinin kurulması. 17. Trabzon ilinde Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünde geriatri derslerinin ve özellikle geriatrik onkolojinin müfredatlara yerleştirilmesi. 21
18. Yaşlı kanser hastaları ve aileleri için Trabzon il ve ilçelerinde sağlık profesyonelleri tarafından düzenlenen sosyal programların geliştirilmesi, 19. Yaşlı kanser hastasına evde/hastanede gönüllü bakım veren kişi/ kişilerin ücretlendirilmesi ve sigortalandırılması. 20. Yabancı uyruklu yaşlı kanser hastası ve ailesi için hastane/huzurevi vb kurumlarda tercümanların istihdam edilmesi. 21. Yaşlı kanser hastası ve ailesi için Trabzon ili ve ilçelerinde dinlenme ve bakım evlerinin oluşturulması (FTR, havuz, kütüphane, hobi odaları, sağlık ünitesi, yemek salonu, çarşı vb.) 22. Yaşlı kanser hastası ve ailelerine yönelik hemen hemen her ilçede bulunan halk eğitim merkezleri ile işbirliği yapılarak eğitici/bilgilendirici kursların düzenlenmesi. 23. Yaşlı kanser hastası ve ailesinin evde başvurabileceği başucu kitap/broşür/ video oluşturulması. 24. Yaşlı kanser hastası ve ailesi için mevcut yönetmeliklerin gözden geçirilerek gereksinimler doğrultusunda yeni yönergelerin oluşturulması. 25. Trabzon il ve ilçelerinde yaşlı kanser hastası ve ailesine yönelik il bazında eylem planlarının oluşturulması ve bu planların belli aralıklarla multidisipliner olarak gözden geçirilmesi. 26. Trabzon il bazında özel girişimci sektörler ile işbirliğine girilerek yaşlı kanser hastası ve ailesine yönelik rehabilitasyon merkezlerinin oluşturulması (radyoaktiviteden uzak, yeşil, yüksek, ferah, güneşli ortamlarda yapılmasının planlanması) ve buralara etkin ulaşımın sağlanması. 27. Trabzon il ve ilçelerinde yaşlı kanser hastasının maliyeti azaltma amacına yönelik hiyerarşik yapı içerisinde sevk zincirinin oluşturulması. 28. Trabzon il ve ilçelerinde yaşlı kanser hastaları ve aileleri için yaşlı apartmanları/yaşlı evleri/yaşlı köyleri/yaşlı semtleri oluşturulması. 29. Yaşlı kanser hastaları için gündüz bakım hizmetlerinin kurulması (muhtarlar/belediyelerin dahil olduğu multidisipliner bir ekip ile birlikte). 22
30. Yaşlı kanser hastaları ve aileleri için Trabzon-Türkiye ve Dünya Bankası ile projelerin planlanması, maddi kaynakların oluşturulması (Avrupa hibe projeleri gibi). 31. Yaşlı kanser hastası ve ailesi için yurt içi/dışı seyahatlerde (tedavi/bakım vb) devlet desteğinin sağlanması. 32. Trabzon il ve ilçelerinde gönüllü iş adamlarının bu yaşlı kanser hastalarına yönelik binaların yapımı için arsa tahsisine özendirilmesi. 33. Yaşlı kanser hastalarına bakım vermek üzere Trabzon ilinde yaşlı bakım elemanları yetiştirme programlarının (örgün eğitime dahil edilerek) oluşturulması. 34. Yaşlı kanser hastaları ve ailelerine yönelik STK ile siyasi partiler arasında işbirliğinin oluşturulması, konu ile ilgili hazırlanan raporların paylaşılması, hukuksal anlamda yapılandırma ve yasaların oluşturulması. 35. Yaşlı kanser hastası ve ailesinin muhtarlık, yerel mahalle meclisleri gibi kırsal bölgedeki yönetimlerde ele alınarak yerel farkındalıkların oluşturulması. 36. Trabzon Yaşlı Dostu Kent projesinin oluşturulması. 37. Yaşlı kanser hastasının ihmali ve istismarının önlenmesi (ekonomik istismar, fiziksel istismar vb.) 38. Yaşlı kanser hastalarının evde hastane temelli bakımlarının sağlanması. 39. Yaşlı kanser hastalarına olan farkındalığın arttırılmasına yönelik Milli Piyango biletleri, otobüs biletleri ve belediye otobüsleri gibi ortak ulaşım araçlarında halkın rahatlıkla görebileceği yerlerde yaşlılık temalarının işlenmesi, görsel/işitsel uyarı mesajlarının oluşturulması. 23
*Doç. Dr. Selma Öncel (Moderatör) *Öğr. Gör. Şule Kurt (Raportör) ***Araş. Gör. Kadriye Özkol Kılıç *Akdeniz Üniversitesi, Hemşirelik Fakültesi **RTEÜ Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü ***KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü MASA: "YAŞLININ KENTLEŞME SÜRECİNDE SOSYAL HAYATA VE ÇEVREYE UYUMUNA ENTEGRASYONUNUN SAĞLANMASINDA ÇÖZÜM ÖNERİLERİ" başlığı altındaki görüşleri; Trabzon ilinde yaşlıların yaşam alanları genel olarak incelendiğinde başta fiziki koşullar olmak üzere sosyal destek alanlarının yetersizliği dikkati çekmektedir. Bu nedenle kamu ve özel ilgili kurumların bu konuları öncelikle ele almaları gerekmektedir. Yaşlıların sosyal hayata ve çevreye uyumunda öncelikle başlangıçta çalışmaların yapılması, toplumun yaşlıyı desteklemesi ve yaşlılarında bu döneme hazırlanmaları yerinde olacaktır. Yaşlılar bazen kendi başlarına, bazen bir yakınlarının bakımı altında bazen de bir kurumda kalabilmektedir. olmak da bazen de 1. Her şeyden önce bir yakını tarafından bakılan yaşlıda, yaşlıya bakım veren yakınlarının ya da kişilerin sigortalarının devlet tarafından eşit bir şekilde yaptırılması (yoksa), mevcut gelirlerinin en az asgari geçim düzeyine ulaştırılması ve emeklilik haklarının sağlanması, 2. Yaşlı bakım ücreti alamayan bakım yükümlülüğü olan kişilerin sigortalandırılması ve emeklilik haklarının korunması 3. Yaşlıya bakım hizmetleri kapsamında gönüllü hizmetlerin Aile ve Sosyal politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğü çatısı altında oluşturulması 4. Yaşlı sağlığı, bakımı vb. her türlü konuda toplumun bilgilendirilmesi için kamu spotlarının oluşturulması 24
5. İl bazında sosyal hizmet uzmanının aile ve sosyal politikalar genel müdürlüğü ile koordineli olarak çalışması 6. Çocuklarda kullanılan Koruyucu aile kavramının yaşlı populasyonu için de entegrasyonunun sağlanması. 7. Yaşlılar için koruyucu ailelerin sosyal ve ekonomik haklarının sağlanması. 8. Yaşlılar için il çapında sorun bildirme ve dertleşme hattının (6161) kurulması 9. Hastane içerisinde hızlı ve kolay sağlık hizmetlerine erişim için geriatri polikliniklerinin oluşturulması ve burada randevulu, beklemeden ulaşılan hizmet için uzman hemşirelerin görevlendirildiği vaka yöneticilerinin çalıştırılması 10. Yaşlıların evlerinden vaka yöneticilerine ulaşımı için tele-sağlık hizmetinin kurulması 11. Evde bakım hizmetlerinden sorumlu hekimin verdiği reçete ya da raporun geçerli sayılması 12. Yaşlı aylığı için uygulanan prosedürlerin azaltılması ya da tek adıma indirilmesi 13. 65 yaş üstü herkesin sağlık hizmetlerinden ekonomik durumu ne olursa olsun vb. ücretsiz yararlanması ve bağımlı olan yaşlılara bu hizmetlerin evlerinde sunulması 14. İl Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından yaşlı sağlığı hizmetlerinin ve görevlilerinin denetiminin işlerliğinin sağlanması 15. Aile sağlığı merkezlerinde uygulanan performans sistemine ilişkin yaşlı sağlığı hizmetinin kat sayısının gebelerle eşitlenmesi ya da performans sisteminde yaşlığı sağlığını gözetilerek bu hizmetin iyileştirilmesinin sağlanması 16. Yaşlılara ilişkin sağlık ve yaşam köylerinin oluşturulması için çaba gösterilmelidir. 25
*Yrd. Doç. Dr. İlknur Kahriman (Moderatör) *Araş. Gör. Gamze Çiğdem Özkan (Raportör) * KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü MASA: "YAŞLIDA CİNSİYET AYRIMININ BAKIMA OLUMSUZ ETKİSİNİ AZALTMAYA YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ" başlığı altındaki görüşleri; 1.Bakım veren personelin yaşlıya bakım verme tutumlarının değiştirilmesi için; Kurum personeline yönelik Yaşlılar için tutum ölçekleri v.b. kullanılarak bilimsel çalışmalarla çalışanların olumlu ve olumsuz tutumları değerlendirilerek, hangi kişisel ve mesleki özelliklerin olumsuz tutumlara neden olduğu belirlenip, bu olumsuz tutumları değiştirmeye yönelik kişisel gelişim eğitimleri verilmesi, Sağlık bakımı verenlerin yaşlılara yönelik olumsuz tutum, ön yargı, değer, inanç ve algılarının değiştirilmesine yönelik planlı, tekrarlı ve denetimli eğitimlerin verilmesi, bu eğitimlerin; Hastanede: Doktor, hemşire, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, hemşireler, yaşlı bakım teknikerlerine Huzurevleri ve rehabilitasyon merkezlerinde; Doktor, hemşire, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, temizlik ve bakım elemanlarına Aile Sağlığı merkezlerinde ve Evde Bakım Biriminde çalışan kişiler tarafından bakım hizmetini veren bakıcılara (yaşlının vasisi veya akrabalık tanımında yer alan kişiler) verilmesi Kurumlarda görev alacak bakım elemanlarının; Görev tanımlarının tebliğ edilmesi, görev tanımlarına uygun çalışma koşullarını (cinsiyet ayrımı yapmaksızın) kabul etmesi, işe başlamadan önce sertifika alınması, sertifika programıyla bakım verme yetkisinin sınırlandırılması, bu açıdan da ilgili bakanlıklar tarafından desteklenmesi, 26
denetiminin yapılması ve yasal olarak da uygulanmasının sağlanması, kişilerin kurum içi eğitimlere tabii tutulması, Cinsiyet ayrımcılığı yapan çalışanlar hakkında yasal düzenlemelerin yapılarak, alınacak tedbirlerin caydırıcı olması, Çalışanın aldığı ücretin iyileştirilmesi, göstermiş olduğu performansa göre ödüllendirilmelerin yapılması, 2. Evde Bakım Veren Bakım Vericilerin Yaşlıya Bakım Verme Tutumlarının Değiştirilmesi, Yaşlı bakımında, ailede bakım verecek tüm kişilerin yaşlı bireyin bakımından sorumluluk alması için ailedeki tüm bireylerin bu konuda eğitilmeleri ve bilinçlendirilmelerinin sağlanması. Cinsiyet farklılığı nedeniyle bakımı aksayan yaşlı bireylerin gündüz bakım evlerinden yararlandırılması, Mahremiyete ilişkin bakımlarda (perine bakımı, tam yatak banyosu v.s.) bakım vericilerin desteklenmesi, Yaşlılara bakım hizmeti verecek erkek bakıcıların sayısının arttırılması ve desteklenmesi, Ailelerin ekonomik anlamda desteklenmesi ve evde bakım hizmetinin cazip hale getirilmesi, 3. Toplumsal Olarak Yaşlıya Bakım Verme Tutumlarının Değiştirilmesi, Cinsiyet ayrımına yönelik nitel ve nicel çalışmalarla cinsiyet ayrımına neden olan durumların ve bunları etkileyen faktörlerin belirlenerek uygun stratejilerin geliştirilmesi, Kurumlarda Yaşlıda cinsiyet ayrımının engellenmesine yönelik bakım kavramı nın irdelenmesi, Sağlık personelinin kalıplaşmış düşüncelerinin, ön yargıların belirlenerek bunların ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmaların yapılması, 27
Sosyal güvenceden kaynaklanan cinsiyet ayrımcılığının ortadan kaldırılması amacıyla aile içinde yaşlının sosyal statüsünün yükseltilmesi için ekonomik olarak yaşlının güçlendirilmesi, Aile içi değerler başta olmak üzere toplumun her kurumunda özellikle, ilkokullarda yaşlıya yönelik cinsiyet ayrımı yapılmaması ile ilgili değerler eğitimlerinin verilmesi, Genç bakım vericilerin yaşlılık sürecine kendilerini uzak görmelerinden kaynaklanan ayrımcılığın önlenebilmesi için uzmanlar tarafından drama eğitimi, role-play v.s. gibi eğitim yöntemleriyle iletişim ve empati yeteneklerinin arttırılmasına yönelik aktivitelerin düzenlenmesi, Bakım verici rolünün sadece kadının rolü olmadığının vurgulanarak, toplumun yaşlılık ve cinsiyet ayrımı konusundaki farkındalığının arttırılmasına yönelik yürüyüşler, eğlenceler, sempozyum, kongreler, yazılı ve görsel materyaller, kamu spotları gibi etkinliklerin düzenlenmesi 28
*Yrd. Doç.Dr. Hacer KOBYA BULUT (Moderatör) **Sosyal Hizmet Uzmanı Mehmet Okyay AKGÖL (Moderatör) *Araş. Gör. Yeter KURT (Raportör) *Araş.Gör. Betül SAYAN (Raportör) ***Hemşire Gülşah YALTIRAK TOPÇU *KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü **Trabzon Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüğü, Köşk Huzurevi ***KTÜ Tıp Fakültesi Farabi Hastanesi MASA: "EV ORTAMINDAKİ EBEVEYNLERİN VE ÇOCUKLARIN YAŞLI İLE YAŞAMASINI KOLAYLAŞTIRACAK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ" VE ''YAŞLININ SAĞLIK SİTEMİNDE ULAŞIM KOLAYLIĞINA YÖNELİK SAĞLIK POLİTİKALARININ GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER'' başlığı altındaki görüşleri; 1. Evde bakım hizmetlerinin çeşitlendirilmesi. Örneğin; yaşlının veya aile üyelerinin günlük ihtiyaçlarının belirlenip (ilaçları, temizlik, bakım, kontroller vb) saatlik veya belirli sürede ihtiyaçlarının desteklenmesi. 2. Yaşlı bakımındaki ihmallerin önlenebilmesi açısından günlük ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik destek hizmetlerinin sağlanması. 3. Çalışan ebeveynler için hem yaşlının hem çocuğun bakımını üstlenebilecek bireylerin olması. 4. Kültür transferi, ailedeki çocukların sevgi içinde gelişimi, sosyalleşmesi, ileride gelişebilecek yaşlı sorunlarının giderilmesi için yaşlının aile ortamında bakılması gerekir. Bunun sağlanabilmesi için; aile içinde formal ve informal bakıcıların sosyal güvence ayrımı olmadan psikolojik, sosyal, ekonomik yönden desteklenmesi sağlanmalı. o Aynı tip yaşlı grubuna sahip ailelerin bir araya getirilip kaynaştırılması, o Sosyal etkinliklerin düzenlenmesi, o Toplumsal duyarlılık kazandırılması. 29
o Yaşlıların evden alınarak gündüz yaşlı bakım merkezlerinde bakımlarının desteklenmesi. o Ailedeki bireylere ve yaşlılara grup terapileri yapılması. o Yaşlı bakımı ile ilgili ailelere ihtiyaçları doğrultusunda eğitimler yapılması. o Yaşlı bakımı ile ilgilenen aile üyelerine ve çocuklara yönelik etkileşim gruplarının oluşturulup, kendilerini ifade etmeleri sağlanması. o Aile üyelerine yaşlı bakımı ve psikolojisi konusunda bilgilendirilme yapılması. 5. Toplumsal kaynaklar (okul, aile hekimliği, üniversite, belediye, vb) harekete geçirilerek yaşlının aile içerisindeki bakımına yönelik duyarlılığın sağlanması. 6. Yaşlı bireyin, ailenin ve çocukların ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik kanun ve yasaların yeniden düzenlenmesi. 7. Aile içerisindeki yaşlının ebeveynlerinin ve çocuklarının yaşadığı güçlüklere ilişkin çalışmaların yapılması. 8. Ev ortamında yaşlının çevresinin düzenlenmesi ve yaşlılarda ev kazalarına yönelik koruyucu önlemler alınmalıdır. Bunlar; o Tuvalet ve banyoda tutma kolu gibi desteklerinin yapılması o Alafranga tuvaletler, o Yaşlının yaşadığı tüm ev içi alanlarda özellikle tuvalet ve banyoya çağrı cihazı konulması, o Banyo suyunun sabitleştirici sistemlerin konulması, o Evin aydınlatılmasında sensörlü ışıklar kullanılması, o Ev içinde kaygan olmayan zeminle döşenmesi, o Yaşlının evde kullandığı terliklerin kaygan olmaması, o Yaşlının yere yakın oturma ve yatma sistemleri olması ve yatağının korkuluklu olması. o Yaşlının kullanacağı ücretsiz telefon sağlanması, 30
o İlaçları ve öz bakımı konusunda hatırlatıcı çağrı sistemlerinin oluşturulması. o Acil çağrı sistemleri olması. 9. Yaşlı bireyin evde bakım hizmeti alabilmesi için 24 saat iletişim kurulabileceği hizmet hattı kurulması. 10. Yaşlı bireylerin kollarına takılabilen çipler ile yaşlı takip sistemi yapılması. 11. Evde bakım vericilerin sertifikalı eğitimle yetiştirilmesi. 12. Aile içinde bakıma ihtiyacı olan yaşlı ve çocuk, ikisi birlikte olduğu durumda (Ebeveynlerin bakım yükünün azaltılması için); o Kurumlardaki hizmetlerden (kreş, günlük yaşlı bakım evleri, hastaneler, eczaneler, ulaşım, okul, banka, vb) yararlanmada öncelik verilmesi. o Bu kurumlardan indirimli hizmet alınmasının sağlanması. 13. Ailedeki çocuk, gençler ve ebeveynlerin yaşlı ile ilişkilerinin artırılması. o Çocukların aile içinden başlayarak, anaokulu ve eğitimin her düzeyinde yaşlıya yönelik duyarlılığın kazandırılması. o Genç ve yaşlı bireylerin birlikte aktivite yapabileceği sosyal yerlerin (klüp, dernek, kahvehaneler, vb) oluşturulması. o Kreş, anaokulları, gündüz yaşlı bakım evleri ve huzurevlerinin aynı yerleşke ve kampus içerisinde oluşturulması. o Aynı kampus içerisinde oluşturulan bu birlikteliğin bütün ile yaygınlaştırılması. 31
*Yrd. Doç. Dr. Songül Aktaş (Moderatör) *Öğr. Gör. Reyhan Erkaya (Raportör) *KTÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü MASA: "YAŞLI KADINLARDA GÖRÜLEN ÜREME SAĞLIĞI SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ " başlığı altındaki görüşleri; Normal, biyolojik, sosyal, kronolojik ve psikolojik olarak farklı çeşitlerde tanımlanan yaşlılık; en genel tanımıyla çevresel faktörlere uyum yeteneğinin azalmasıdır. Ülkemizde, yaşlı nüfus (65 ve daha yukarı yaş) 2014 yılında 6 milyon 192 bin 962 kişi olup yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı %8 tir. Yaşlı nüfusun %43.6 sını erkek nüfus, %56.4 ünü kadın nüfus oluşturmaktadır. Hem kadın hem de yaşlı olma; üreme sağlığı sorunlarını kat kat artırmaktadır. Bu sorunlar yaşlılarda; öz bakım eksikliği, sosyal izolasyon, maliyet yükü, bağımlı olma, yaşlı ayrımcılığı gibi sosyal, bilişsel ve duyuşsal yetersizliklere neden olabilmektedir. Yaşlılık döneminde görülen üreme sağlığı sorunlarının temelinde; Yaşa bağlı pelvik taban kaslarının zayıflaması (geçmişte çok sayıda ve zor doğum yapmış olma gibi), Menopoz sonrası vajen PH ının alkaliye kayması, Kronik hastalıklar ve bu hastalıkların immün sistemi zayıflatması, Beslenme bozuklukları, Sağlık hizmetleri almada gecikme, Bakıma yönelik yaşlının ihmali ve istismarı gibi ana nedenler yatmaktadır. Bunlara ek olarak çalışmalarda bazı kültürlerde yaşlı kadının dul olması kadının üreme sağlığına yönelik sorunlarda daha az sağlık kuruluşuna 32
başvurmasına, bunun sonucu olarak da yaşadığı jinekolojik sorunlarının da geç tanılanmasında etken olduğu belirtilmektedir. Yaşlılardaki üreme sağlığı sorunlarının başında; vajenin ön veya arka tarafına;uterus (uterusprolapsusu), mesane (sistosel), bağırsaklar (enterosel) gibi organların sarkması gelmektedir. Tüm bu sarkmalar, Pelvik Organ Prolapsusları (POP) şeklinde ifade edilmektedir. Pelvik taban kaslarının zayıflamasına bağlı gelişen POP; Yaşlılarda idrar inkontinası gibi işeme, Konstipasyon gibi dışkılama, Ağrılı cinsel ilişki gibi cinsellik sorunlarını da beraberinde getirmektedir. Yaşlı kadınlarda POP dışında, östrojen azlığına / yokluğuna bağlı; senilvajinitler, vulvar kaşıntı ile karakterize kerozis vulva, vajinal mantar enfeksiyonları gibi bazı alt üreme sistemine ait enfeksiyonlar da görülmektedir. Bu enfeksiyonlar, tedavi edilmediğinde üst üreme sistemi enfeksiyonları için (Örn: PID) büyük risk taşımaktadır. Morbitide ve mortalite riskini artıran vulva, endometrium, serviks, over gibi jinekolojik kanserler de yaşlı kadınlarda çok önemli üreme sağlığı sorunlarını oluşturmaktadır. Trabzon ilinde yaşayan yaşlı kadınların kentleşmeye yönelik yukarıda belirtilen üreme sağlığı sorunlarının bazılarına yönelik çözüm önerileri aşağıda maddeler halinde belirtilmiştir. Bunlar: 1.İnkontinans (idrar tutamama) sorununa yönelik günlük külot, bez/ped kullanımının sağlanılması ve bu temel gereksinimin raporlandırılarak devlet bütçesinden karşılanması, 2.İnkontinans sorununa yönelik, şehir içinde belli mesafe aralıklarıyla tuvalet sayılarının artırılması (belediye ile işbirliği çerçevesinde). Bu 33
tuvaletlerin diğer dış ülkelerde olduğu gibi koşullar dâhilinde asansörlü, gömülü tarzda yapılması, 3.İnkontinas sorununa yönelik, yaşlı kadınlara kegel egzersizleri eğitimi verilmelidir. Bu egzersizler halter yapanların kol kaslarını güçlendirdiği gibi, yaşlı kadınları idrar tutmasını sağlayan pelvik taban kaslarının güçlendirir. Kegel egzersizi eğitimi; huzur evi gibi yerlerde hemşire ve hekim tarafından, ailelerde toplum sağlığı hemşireleri ve ebeleri tarafından belli aralıklarla görsel ve uygulamalı olarak öğretilmesi. Bilişsel yetisi azalmış yaşlılara ise, kegel egzersizi uygun olamayacağında, koşullar dahilinde günlük yürüyüş gibi spor aktivite koşullarının sağlanılması (Bu koşullar yaşlının durumuna göre gerek hastanelerde gerekse evde evde bakım hizmetleri işbirliğince ilgili kurumların işbirliği ile sağlanılmalı), 4.İnkontinas (idrar tutamama) sorunu; görünmeyen, ifade edilmeyen, sorgulanmayan bir sorundur. Gerek aile sağlığı merkezlerinde, gerek huzurevinde gerekse diğer sağlıkla ilgili birimlerde çalışan ebe, hemşire ve hekimlerin yaşlı kadınlara bu sorununun olup olmadığını sorgulayan rutin bir gözlem formu oluşturulmasının sağlanılması ve böylelikle sorunun görünür kılınması, 5.Jinekolojik kanserlere yönelik, tarama programlarının yaygınlaştırılması. Örneğin huzur evlerinde kalan yaşlı kadınların, belli zaman aralıklarıyla sağlık personeli tarafından jinekolojk yönden taranması (örneğin her ay, belirli günlerde tarama). Bunun da devlet kurumlarına ait hastanelerin ve evde bakım hizmetlerinin ilgili birimleri ile ortaklaşa planlanması, 6. Yaşlı kadınların pelvik prolapsuslarına yönelik, idrar yolu, senil vajinit gibi enfeksiyonlara yönelik ebeler, kadın doğum hemşireleri ve kadın doğum hekimleri tarafından eğitim programlarının oluşturulması (iç çamaşırının pamuklu olması, sık değiştirilmesi, el hijyeni, perine hijyeni, peser kullanıyorsa vb), 34
7.Yaşlı kadınların cinselliğine yönelik istek ve taleplerinin görünür kılınması, olağan karşılanması ve kayganlaştırıcı jel, ağrı kesici gibi rahatlatıcı girişimlerin önerilmesi ve bu hizmetlerin ilgili kurumlarca ücretsiz karşılanması sağlanılmalıdır. Bunun içinde huzurevi, aile sağlığı merkezleri, halk sağlığı kurumları gibi birime özgü kuruluşların multidisipliner yaklaşımıyla soruna çözüm bulunmalı, gereğinde yaşlı cinsel sağlık danışmanlık birimlerinin kurulması, 8. Her şeyden önce kadınların yaşlılık dönemine sağlıklı girebilmesi için; kadınların 15-49 yaş arasında koruyucu sağlık hizmeti kapsamında doğurganlık çağında sık gebeliklerin, zor doğumların önlenmesi, ağır fiziksel güç gerektirecek işlerin mümkünse yapılmaması/ gereğinde bu işlerin kontrollü yapılması ve bu konuda ilgili yaşamsal dönemde danışmanlık hizmetleri verilerek kadınlarda farkındalık oluşturulması önerilir. 35
*Başhemşiresi Ayşe KAVGACI (Moderatör) *Hemşiresi Fulya BATMAZ (Rapotör) *KTÜ Tıp Fakültesi, Farabi Hastanesi MASA: "KRONİK HASTALIKLARLA YAŞAYAN HASTADA BAKIM VERİCİLERİN AKTİF ETKİSİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK ÇÖZÜM ÖNERİLERİ" başlığı altındaki görüşleri; Yoğun bakımda yatan hastaların tedavi sonrası evde bakım gereksinimlerinin ventilatör ve cihazda hasta bakım gereksinimlerinin karşılanması hedef alınarak öneriler geliştirilmiştir. A. Ailenin sosyoekonomik yetersizliği ve ailenin bilgi eksikliği nedeniyle, yoğun bakımlarda tedavisi bittikten sonra hastaların bakım gereksinimlerinin evde karşılanması için taburculuğun yapılamaması sorunu. Hastanın evde bakımını sağlamak için öneriler: 1. Evde bakım vericilerin belirlenmesi ve eğitimi için hastanede evde bakım biriminin oluşturulması (hekim ve hemşirelerden oluşacak) yani hastane temelli evde bakım sağlanmalıdır. 2. Eğitici kişiler profesyonel hemşirelerden oluşmalı ve aile bu sürece katılmalıdır. Taburculuk öncesi 2 hafta süre ile bakım birimi tarafından hastanede eğitime tabi tutulmalıdır. 3. Aynı birimde görev almak üzere sağlık kurumlarına (sosyal hizmet uzmanı atamalıdır (Trabzon da sosyal hizmet uzmanı eksikliği bulunmaktadır). 4. Aile ortamının kişiye göre düzenlenmesi ve güvenli hale getirilmesi sosyal hizmet uzmanı ve oluşturulacak evde bakım birimi tarafından yerinde değerlendirilerek oluşturulmalıdır. 5. Bu alt yapı oluşturulduktan sonra hastanın ve bakım vericilerin desteklenmesi (psikolojik, sosyo-ekonomik),bunlar evde bakım birimi tarafından 36
yürüttürülmelidir. Örneğin farklı ailelerin bakım vericileri birbirleriyle buluşturulup sosyal etkileşim sağlanabilir. 6-Evde bakım birimi bakım vericilerin anlayacağı sadelikte bakım protokolleri hazırlamalıdır. Örneğin: derin trakeal aspirasyon, trakeostomi bakımı. bası yarası gibi 7-Aileye bakım vericilerin yükünü azaltmak için devlet ya da belediye destekli saatlik ücretli bakım vericiler belirlenerek aileye destek sağlanmalıdır. örneğin hastanın parka çıkarılması alışveriş- yemek yapımı temizlik vb. 8-Kişinin evde bakım birimine acil durumlarda ulaşabileceği, sorularına yanıt alabileceği telefonla iletişim sağlanmalıdır. Bakım birimi telefonla takip etmeli, kontrolleri varsa çağrılması gibi. 9 -Düzenli aralıklarla evde bakım birimi ev ziyaretlerinde bulunmalıdır. 10- Periyodik olarak bu birimler denetlenmelidir. Çalışanların ve bakım hizmeti alan ailelerin görüş ve önerilerini alacak bir sistem geliştirilmelidir. Bu Önerilerin Katkıları Neler Olacaktır? 1. Hasta profesyonel kişilerden bakım alacak, 2. Hastanın prognozu iyileşecek, 3. Enfeksiyonlar azalacak, enfeksiyon ve komplikasyonlara yönelik harcamalar azalacaktır. 4. Hasta ailesi bakım verirken zorlanmayacak. Kendini hastane güvencesinde hissedecek, kendilerine zaman ayırabilecek 5. Pahalı yoğun bakım yatakları gerçekten ihtiyacı olan hastalar için kullanılacak. 6-6-3. seviye hastane olan tıp fakültelerinin yükü azalacaktır 6. Hastane maliyeti düşecek dolayısıyla ülke ekonomisine katkı sağlanacaktır 7. Bakım vericiler ve bakım alıcıların memnuniyeti artacaktır. 37
Sonuç olarak; katılımcılar tarafından çalıştay sonucunda önerilen koruyucu önlemler aileye, bakım vericiye, topluma ve yaşlıya yönelik olup; yaşlı bakım evleri, rehabilitasyon merkezleri, gündüz bakım evleri, yaşlı yaşam evleri vd. hizmetler konusunda eksikliklerin giderilmesi, yasa ve yönetmeliklerde yer alan çalışmaların hayata geçirilmesi yerinde olacaktır. Her ilin kendine özel sorunları bulunmaktadır. Bu nedenle ilde bulunan Halk Sağlığı Müdürlüğü, Toplum Sağlığı Merkezleri, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü ve Yerel Yönetimler ortaklaşa çözümler geliştirmelidir. 38
ÇALIŞTAY KATILIM LİSTESİ 39
40
41
42
43