A-Grubu 1. Soru (B-Grubu 3. Soru ile aynı) Not: bu soruda öncül ve sonuçları sınavda istendiği gibi, verilen boş kağıda açıkça yazmayanlar ve soru kağıdı üzerinde altını çizmek vb. yöntemlerle gösterenlerin cevapları kabul edilmemiş ve bu sorudan hiçbir puan alamamışlardır. (a) Bir kanıtlama değildir. Herhangi bir sonucun desteklenmeye veya kanıtlanmaya çalışılmadığı, sadece bir tanımlamanın yapıldığı bir cümledir. Burada geçen dolayı deyimi bir çıkarım belirticisi değildir ve böyle bir işlev görmemektedir. (b) Bir kanıtlamadır. Burada (çünkü) bir öncül belirticidir ve kendisinden sonra gelen yargının öncül olduğunu gösterir. Öncül: I. yüzyılın Avrupalı tarihçileri, yalnızca vatan uğruna savaşmayı doğru ve övgüye değer bulan bir anlayışla yetiştirilmişlerdir. Sonuç: I. yüzyılın Avrupalı tarihçileri için din uğruna yapılmış Otuz Yıl Savaşlarını anlamak oldukça zordur. (c) Bir kanıtlama değildir. Tek bir yargıdan oluşan bir cümledir. Not: sınavda bazıları bunu Öncül: Sorgulanmayan hayat. Sonuç: Yaşanmaya değmez. şeklinde ikiye bölerek bir kanıtlama yapısı ortaya çıkarmaya çalışmışlar. Bu tamamen yanlıştır, çünkü burada tek bir yargı vardır. Burada sorgulanmayan hayat ve yaşanmaya değmez ifadeleri birer yargı değildir. Burada tek bir yargı söz konusudur ve bu yargıda sorgulanmayan hayat ifadesi özne, yaşanmaya değmez ifadesi ise yüklemdir. (d) Bir kanıtlamadır. Burada (bu yüzden) bir sonuç belirticidir ve kendisinden sonra gelen yargının sonuç olduğunu gösterir. Öncül1: M.Ö. V. yüzyıl Atina sı hakkında pek çok bilgi kaynağı vardır. Öncül2: Ancak bunların çok büyük bir kısmı o dönemde yaşamış olan Atinalı yurttaşlar tarafından yazılmıştır. Sonuç: Dönemin Atina sının bir Persliye, bir köleye ya da yerleşmiş bir Korintli ye nasıl göründüğü hakkındaki bilgilerimiz pek azdır. (e) Bir kanıtlama değildir. Tek bir yargıdan oluşan bir cümledir. (f) Bir kanıtlamadır. Her ne kadar burada şiirsel ve edebi bir üslup kullanılmış olsa da sonlara doğru geçen (için) ifadesi bir sonuç belirticidir ve burada da bir sonuç belirticisi işlevi görmektedir. Öncül: Sevdiğimiz kişiye bakışımızdaki arayış, kaygı ve talep, ertesi gün için bir randevu umudunu bize verecek veya öldürecek sözü bekleyişimiz, bu söz söyleninceye kadar, aynı anda olmasa bile birbirini takip eden sevinç ve umutsuzluk hayallerimiz, bütün bunlar sevilen varlık karşısındaki dikkatimizi fazlasıyla titrek bir hale getirir. Sonuç: Sevdiğimizin net bir suretini elde edemeyiz. (g) Bir kanıtlama değildir. Burada birkaç yargı belli bir bağlam içinde bir araya getirilmiş olsa da hiçbir çıkarım belirticisi kullanılmamıştır. Dolayısıyla bunu bir kanıtlama olarak değil, olağan (aslında edebi nitelikte) bir anlatım biçimi olarak almak gerekir. 1
A-Grubu 2. Soru (a) [Yeryüzü Güneşten yaklaşık olarak 150 milyon km uzaktadır.] [Ay ise Yeryüzüne ortalama 400.000 km uzaktadır.] O halde [ Ay Güneşe Yeryüzünden 400.000 km daha yakındır.] Burada (o halde) bir sonuç belirticidir. (3) yargısı sonuç, (1) ve (3) yargıları öncüldür. Öncüller sonucu birlikte destekledikleri için yakınsak kanıtlama değildir. Kanıtlamanın şeması şöyledir: 1 + 2 (b) 3 [ Molla Kasım ın babası bir ehli tarikti.] [ Molla Kasım klasik bir eğitim almamıştı] çünkü [ ehli tarik olanlardan hiç kimse oğlunun Kelam ilmiyle doğrudan ilgilenmesine müsaade etmezdi] ve [ Arapçası iyi olan hiç kimse kötü Arapça ile yazılmış o Kelam kitaplarının müellifi olamazdı.] Burada (çünkü) bir öncül belirticisidir, dolayısıyla (3) yargısı öncül ve (2) yargısı sonuçtur. (1) yargısı, (3) yargısı ile birlikte (2) yargısını desteklemektedir ve (4) yargısı ise bunlardan ayrı olarak sonucu destekleyici işlev görmektedir. Bu durumda şema şöyle olmaktadır: 1 + 3 4 2 B-Grubu 1. Soru (a) [ Herhangi bir n sayısının karesi n ile tam olarak bölünebilir.] Bundan dolayı [ bir çift sayının karesi çifttir,] zira [ başta belirtilen ilke gereğince bir çift sayı ile bölünebilir olmalıdır] ve [çift sayı ile bölünebilen her sayı çifttir.] Burada (bundan dolayı) bir sonuç belirticisi, (zira) ise bir öncül belirticisidir. (2) yargısı sonuç ve (3) yargısı öncül olur. (2) yargısı, (3) yargısından çıkmaktadır ve (4) yargısı da (2) yargısı için birlikte destekleyici olarak ileri sürülmüştür. Diğer yandan (3) yargısı, (1) yargısına gönderme yapmakta ve kendisini (1) yargısı ile temellendirmektedir, dolayısıyla (3) yargısı (1) yargısından çıkmaktadır. Kanıtlamanın şeması şöyledir: 1 3 + 4 2 2
(b) [ Ne baş uşak ne de hizmetçi kız yapmış olamaz.] Dolayısıyla [ geriye şoför ve aşçı kalıyor.] Ama [ cinayetin işlendiği sırada şoför havaalanındaydı.] [Cinayet işlendiği sırada nerede olduğunu ispatlayamayan tek kişi, aşçı.] Üstelik [evin sahibesi zehirlenerek öldürülmüş.] Sonuç olarak [ en mantıklısı bunu aşçının yapmış olduğunu söylemek.] Burada (dolayısıyla) ve (sonuç olarak) birer sonuç belirticisidir, (6) ve (2) yargıları birer sonuç olurlar. (6) yargısının varılmak istenen nihai sonuç olduğu açıktır, yani (2) yargısı bir ara sonuç olmalı ve kendisine (1) yargısından destek almaktadır. Kanıtlamanın mantıksal yapısına bakıldığında (3), (4) ve (5) yargılarının (2) yargısı ile birlikte (6) yargısını destekledikleri görülmektedir. Kanıtlamanın şeması şöyledir: 1 2 + 3 + 4 + 5 6 A-Grubu 3. Soru (a) Tümevarımlıdır çünkü öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorunda değildir, sonuç sadece belli bir olasılıkla doğrudur. Altın kartal parkta sık sık görüldüğü ve kel kartal nadiren görüldüğü için parkta görülen kartalın altın kartal olması güçlü bir olasılıktır. Yani kanıtlama güçlüdür. Doğru şık: b1. (b) Tümdengelimlidir, daha doğrusu tümdengelimli olma kastıyla ileri sürülmüş bir kanıtlamadır ancak öncüller sonucu desteklemeyi başaramadığı için geçersizdir. Diğer bir deyimle öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin yanlıştır. Doğru şık: a2. (c) Tümdengelimlidir çünkü öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorundadır. Ama öncüllerin fiiliyatta doğru olup olmadıkları duruma ve söyleyene bağlı olarak değişebileceği için kanıtlamanın sağlam olduğunu söyleyemeyiz. Doğru şık: a1. (d) Tümevarımlıdır çünkü öncül doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorunda değildir, sonuç sadece belli bir olasılıkla doğrudur. Kanıtlama zayıftır çünkü öncülde bir bilgi sahibi olmadığımız dile getiriliyor, dolayısıyla bilgi sahibi olmadığımız bir konuda yargıya varmak için ortada güçlü bir gerekçe yoktur. Doğru şık: b2. (e) Tümdengelimlidir çünkü öncül doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorundadır. Ayrıca öncül fiiliyatta da doğru olduğu için sağlam bir kanıtlamadır. Doğru şık: a3. (Bunun doğruluğunu anlayabilmek için şöyle düşünün: normal saça sahip bir insanda ortalama n adet saç teli bulunduğunu kabul edelim, bu durumda dünyadaki kel olmayan insan sayısına m dersek, m nin daima n den büyük olduğunu biliyoruz. Bu durumda herkeste farklı sayıda saç teli bulunabilmesinin koşulu, saç teli sayısı olan n i, n adet insana 1 den n e kadar bölüştürmektir. Yani birinci insanda 1 adet saç teli, ikinci insanda iki adet saç teli, üçüncü insanda üç adet saç teli vb., böylece n inci insanda n adet saç teli olacaktır. Ancak geriye hala saçlı olması gereken insan vardır çünkü m daima n den büyüktür. O halde n+1 inci insanda kaç adet saç teli bulunursa bulunsun mutlaka ilk n adet insandan biriyle eşit sayıda saç teli olacaktır.) 3
B-Grubu 2. Soru (a) Tümdengelimlidir çünkü öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorundadır. Eğer insanların yarıdan fazlasının iki bacağı varsa ve eğer insanların yine yarıdan fazlasının iki kolu varsa mutlaka bazı insanların iki kolu ve iki bacağı olmak zorundadır. Aynı zamanda sağlamdır çünkü öncüller fiiliyatta da doğrudurlar, yani gerçekten de insanların yarıdan fazlasının iki bacağı ve yine yarıdan fazlasının iki kolu vardır. Doğru şık: a3. (b) Tümevarımlıdır çünkü öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorunda değildir, sonuç sadece belli bir olasılıkla doğrudur. Kanıtlama zayıftır. Doğru şık: b2. (Şöyle düşünün: nükleer saldırıyı başlatacak olan mekanizma belki de bir düğmeye basılması ile harekete geçmektedir. O halde bu düğmeye basmanın sayısız olanaklı durumu düşünülebilir: kazayla, bir delinin basması, ideolojik körlüğe sahip birilerinin entrikası vs. Bu konuda fikir sahibi olmanın en iyi yolu Stanley Kubrick in ünlü Dr. Strangelove filmini seyretmektir.) (c) Tümdengelimlidir çünkü öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorundadır. Ama öncüller fiiliyatta doğru olmadıkları için, yani gerçek hayatta tüm sigara içenler amfizeme yakalanıp ıstırap içinde ölmedikleri için sağlam bir kanıtlama değildir. Doğru şık: a1. (d) Tümevarımlıdır çünkü öncül doğru kabul edildiğinde sonuç kesin doğru olmak zorunda değildir, sonuç sadece belli bir olasılıkla doğrudur. Kanıtlama güçlüdür çünkü bugüne dek gözlemlenen milyonlarca sayıdaki tüm canlı türlerin biyolojisi DNA ya dayanmaktadır ve gözlemlenmeyen canlı türleri içinde, ki bunların çok az sayıda olmaları gerekir, biyolojisi DNA ya dayanmayanların bulunma olasılığı bu durumda çok küçüktür. Doğru şık: b1. (e) Tümdengelimlidir, daha doğrusu tümdengelimli olma kastıyla ileri sürülmüş bir kanıtlamadır ancak öncüller sonucu desteklemeyi başaramadığı için geçersizdir. Diğer bir deyimle öncüller doğru kabul edildiğinde sonuç kesin yanlıştır. Doğru şık: a2. 4
B-Grubu 4. Soru Öncüller ve sonucun değili alınıp birlikte tutarlı olup olmadıklarına bakılır: P 1. P Q 2. P Q P 1. 2. 3. P Q P Q P P 3. 3. Q Q Q Tüm yollar kapalı olduğu için öncüller ve sonucun değili birlikte tutarsızdırlar, o halde çıkarım geçerlidir. A-Grubu 4. Soru Öncüller ve sonucun değili alınıp birlikte tutarlı olup olmadıklarına bakılır: 1. P Q 2. Q R P R P 1. 2. 3. Q R Q Tüm yollar kapalı olduğu için öncüller ve sonucun değili birlikte tutarsızdırlar, o halde çıkarım geçerlidir. 5
6