Organik-İnorganik Kimya Alkinler (Asetilenler)
ALKİNLER (ASETİLENLER) Genel formülleri C n H 2n-2 şeklinde olan ve yapılarında en az bir üçlü bağ içeren bileşiklerdir. Bu bileşiklere, moleküllerindeki üçlü bağ içermeleri ve sadece karbon ve hidrojenden oluşmalarından ötürü doymamış hidrokarbon da denir. C atomları arasında en az bir tane 3 lü bağ vardır İsimlendirme yapılırken sonuna -in eki getirilir. Doymamıştır. En küçük üyesi 2 karbonludur: C 2 H 2 Etin (Asetilen) H C C H
Alkinler Eki in, spesifik adının sonuna çift bağın konumuna göre in eklenir. Etin 1-propin 1-butin 2-butin Genel l olarak çok reaktif bileşiklerdir. Tipik olarak reaksiy ksiyonlar H ve halojenlerin ilavesini kapsar. Etin - meşaleler için kaynak yakıttır tır, yanma ile büyük miktarda ısı üretir (alev ısısı 3000 o C nin üzerindedir)
Alkinler üçlü bağa sahiptir. Genel formül : CnH2n-2. Herbir üçlü bağ = 2 doymamıslık. Bazı tepkimeleri alkenlerinkine benzer: katılma ve yükseltgenme. Bazı tepkimeler ise alkinlere özeldir.
Adlandırma Üçlü bağı kapsayan en uzun zinciri bul. -an son ekini in e dönüstür. Üçlü bağa yakın taraftan karbonları numaralandır. Dal ve sübstitüenlerin pozisyonlarını bu numaraları kullanarak belirle.
CH 3 C CH propin CH 3 - C C - CH 2 -CH 2 Br 5-bromo-2-pentin (5-bromopent-2-in) CH3 CH3 CH3 CH CH2 C C CH CH3 2,6-dimetil-3-heptin (2,6- dimetilhept-3-in)
Diğer Fonksiyonel Gruplar Eter ( R-O-R) veya halojenürler dısında kalan bütün fonksiyonel gruplar alkinlere göre önceliğe sahiptir. Örnekler CH2 CH CH2 CH CH3 C CH 4-metil-1-hekzen-5-in 4-metilhekz-1-en-5-in CH3 C C CH2 CH OH CH3 4-hekzin-2-ol hekz-4-in-2-ol
Fiziksel özellikler Apolar, suda çözünmez. Çoğu organik çözücüde çözünür. K.n. aynı büyüklükteki alkanklara yakındır. Yğunluk suyunkinden az. 4 karbonlu alkinlerden daha küçük alkinler oda sıcaklığında gaz halindedir.
Alkinlerin Kimyasal Özellikleri HİDROJEN KATILMASI Alkinlere Pt Pd ve ya çok ince çekilmiş Ni katalitik etkisiyle H katılır. Birinci basamak hızlıdır ve cis alken oluşur. İkinci basamak yavaştır. Eğer bir molekülde ikili ve üçlü bağ varsa H önce üçlü bağa katılır. Hidrojen katılması özel bir paladyum katalizör (Lindlar( katalizörü) ) ile yalnız bir mol H katılacak şekilde kontrol edilebilir. Bu durumda her iki hidrojende katalizör yüzeyinden üçlü bağın aynı tarafında kalacağından cis- alken oluşur.
HALOJEN KATILMASI FeCl3 ün katalitik etkisiyle iki basamakta elektrofilik katılmayla tetra halojen alkan oluşur. İlk katılmada başlıca trans ürün oluşur. Eğer molekülde ikili ve üçlü bağlar varsa halojen öncelikle ikili bağa katılır. Alkinler de alkenler gibi brom çözeltisinin rengini giderir. HALOJEN ASİTİ KATILMASI Halojen asiti katılması Markovnikov kuralına uygun olarak katılır. Birinci basamak hızlı ikincisi yavaştır.
SU KATILMASI Alkenler su katıldığında alkoller oluşuyordu. Alkinlere su katıldığında ise aldehit yada keton oluşur. H2SO4 ve HgSO4 ın katalitik etkisiyle alkinlere su katılır. Alkinin yapısına bağlı olarak keton veya aldehit oluşur. Oluşan keto ve enol bileşikleri denge halindedir. Yapılarında çift bağ ve OH bulunduran bileşiklere enol denir. Genel tapıda büyük değişiklik olmadan H yer değiştirmesi bileşiğin iki farklı şeklini oluşturuyorsa buna tautomeri denir.
ALKİNLERİN YÜKSELTGENMESİ Alkinler sülfürik asitli ortamda KMnO4 veya potasyum bikromat K2Cr2O7 gibi yükseltgenler ile yükseltgenerek organik asitleri oluştururlar.
ALKİNLERİN TUZ OLUŞTURMASI Alkinler alkenlerden farklı olarak asidik özellik gösteririler. Bu nedenle alkinlerin uçlarındaki H oldukça gevşektir. Bu H yeteri kadar kuvvetli bazlar ile tepkime sokulursa tuz oluşur. C atomunda ki melez orbitalin S karakteri arttıkça bu C atomuna bağlı olan H asitliği artar. S orbitalleri çekirdeğe P orbitallerinden daha yakındır. Bu nedenle Kısmen pozitifleşmiş bu H kuvvetli bazlar tarafından koparılabilir. Sodyum amit bu H koparacak kadar kuvvetli bir bazdır. Suda çözünebilen alkil asetilenürün sodyum tuzu su ile hemen etkileşerek tekrar alkine dönüşür. Alkinlerin amonyaklı Cu2Cl2 ve amonyaklı AgNO3 kompleksleriyle verdiği suda çözünmeyen tuzları kurutulup ısıtıldıklarında patlar. Tepkimeler bu özelliklerinden dolayı alkinlerin belirteci olarak kullanılır. Alkinin aşağıdaki tepkimeyi vermesi için üçlü bağı taşıyan C atomlarından birinde H atomu bulunması gerekir.