IAN CRAIB Sosyolog, psikoterapist ve e itimci Ian Craib 1945 y l nda do du, 2002 y l nda 57 yafl ndayken kansere yenik düflerek öldü. South Bank Polytechnic te sosyoloji e itimi ald, doktoras n Manchester Üniversitesi nde tamamlad. 1973 y l ndan itibaren Essex Üniversitesi nde e itmenlik yapt, 1997 de profesör oldu. Sartre n varoluflçulu undan etkilenen ve hümanist bir Marksizmin savunuculu unu yapan Craib 1970 ler boyunca aktif olarak siyasetin içinde yer ald. 1970 lerin sonlar nda örgütlü siyasetten uzaklaflt ve kuramsal ilgi alan varoluflçuluktan psikanalize kayd. Psikoterapistlik e itimi alarak 1980 lerin sonlar ndan itibaren psikoterapist olarak çal flt. Craib erken dönem eserlerinde felsefe ve toplumsal kuram aras ndaki iliflkileri inceledi. Modern Social Theory (1984) ve Classical Social Theory (1997) bafll kl iki ders kitab yay mlad. Toplumsal kuram ve psikanaliz alanlar ndaki disiplinler aras çal flmalar n n ilk meyvesi 1989 y l nda yay mlad Psychoanalysis and Social Theory bafll kl kitab oldu. Alt bafll sosyolojinin s n rlar olan bu kitab nda Craib toplumsal kuram n zay f yanlar na dikkat çekti. Bundan sonraki birçok çal flmas nda psikanalitik ve toplumsal kuram bir araya getirerek içsel ve d flsal yaflam aras ndaki uçurumu kapatmay amaçlad. Yay mlanan di er eserleri aras nda Experiencing Identity (1998) ve Psychoanalysis: A Critical Introduction (2001; Psikanaliz Nedir?- Psikanaliz Okullar ve Psikoterapi Üzerine Elefltirel Bir Girifl, çev.: Ali K l çl o lu, Say Yay., 2004) bulunmaktad r.
Ayr nt : 502 nceleme dizisi: 220 Hayal K r kl Ian Craib ngilizceden çeviren Aylin Onacak Yay ma haz rlayan P nar Kaynar Kitab n özgün ad The Importance of Disappointment Routledge/1994 bas m ndan çevrilmifltir. Ian Craib, 1994 Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir Kapak illüstrasyonu Asuman Ercan Kapak düzeni Arslan Kahraman Düzelti Asaf Taneri Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46 Birinci bas m 2006 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-505-9 AYRINTI YAYINLARI www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr Dizdariye Çeflmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitafl- st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77
Ian Craib Hayal K r kl
N C E L E M E D Z S fienl KL TOPLUM/I. Illich Ë YEfi L POL T KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT R S /B. Brown Ë KA- DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD DAN LACAN A PS KANAL Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL ZM? HANG YEfi L? N Ç N T NSELL K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ K AÇIDAN fi DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT REL A LE KURAMI/M. Poster Ë K B N E DO RU/R. Williams Ë DEMOKRAS ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P. Clastres Ë RUSYA DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV KLER VE fiç DENET M /M. Brinton Ë EDEB YAT KU- RAMI/T. Eagleton Ë K FARKLI S YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E T M/J. Spring Ë EZ LENLER N PEDAGOJ S /P. Freire Ë SA- NAY SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë fikencey DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E T ME HAYIR!/C. Baker Ë SES- S Z YI INLARIN GÖLGES NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B R TOPLUMDA B L M/P. Feyerabend Ë VAHfi SAVAfiÇININ MUTSUZLU U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER TOPLUMU VE YORUMLAR/G. Debord Ë A IR ÇEK M/L. Segal Ë C NSEL fi DDET/A. Godenzi ALTERNAT F TEKNOLOJ /D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I. Murdoch Ë OTOR TE/R. Sennett Ë TOTAL TAR ZM/S. Tormey SLAM IN B L NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA VE DEMOKRAS /J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK YE N N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP TAL ZM, SOS- YAL ZM, EKOLOJ /A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC L K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL K/R. Poole Ë GÜNDEL K HAYAT KILA- VUZU/S. Willis Ë S V L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV ZYON: ÖLDÜREN E LENCE/N. Postman Ë MODERNL - N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE E BAKMAK/M. Albert - R. Hahnel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM YET N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR H VE T N/J. Kovel ÖZ- GÜRLÜ ÜN EKOLOJ S /M. Bookchin Ë DEMOKRAS VE S V L TOPLUM/J. Keane Ë fiu HA N KALPLER M Z/R. Coward Ë AK- LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY N FAL fiebekes /A. Mattelart Ë KT SAD AKLIN ELEfiT R S /A. Gorz Ë MODERNL N SI- KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS /B. Barber Ë ÇEK RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ ÜN fieffafli I/J. Baudrillard Ë ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D REN fi SANAT- LARI/J.C. Scott Ë SA LI IN GASPI/I. Illich Ë SEVG N N B LGEL /A. Finkielkraut Ë K ML K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë ANT POL T K ÇA DA POL T KA/G. Mulgan Ë YEN B R SOL ÜZER NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS VE KAP - TAL ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, RON VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB L N EKOLOJ S /P. Freund-G. Martin Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER NE/A. Phillips Ë MKÂNSIZIN POL T KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER Ç N HA- YAT B LG S EL K TABI/R. Vaneigem Ë CENNET N D B /G. Vassaf Ë EKOLOJ K B R TOPLUMA DO RU/M. Bookchin Ë DE- OLOJ /T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK YE/A. nsel Ë AMER KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN ZM VE TÜKET M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R. Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE N Y T REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S V L TAATS ZL K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET M TOP- LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard ORTAK B R fieyler OLMAYANLARIN ORTAKLI I/A. Lingis Ë VAK T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K ML K MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER NE/S. Lynch Ë K fi SEL L fik LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë T RAF ED LEMEYEN CEMAAT/M. Blanchot Ë FLÖRT ÜZER NE/A. Phillips Ë FELSEFEY YAfiAMAK/R. Billington Ë POL T K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë CUMHUR YETÇ L K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR /S. Best-D. Kellner Ë MARKS ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET KAV- RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C NS - YET VE KT DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR M VE SYAN/H. Marcuse Ë KU- SURSUZ C NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer KUSURSUZ N H L ST/K.A. Pearson Ë HOfiGÖRÜ ÜZER NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi ZM /Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX IN ÖZGÜRLÜK ET /G. G. Brenkert Ë MEDYA VE GAZETEC L KTE ET K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE ER /J. Harris Ë POST- MODERN ZM N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE fit RMEK ÜZER NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A SI/B. Sanders TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ /A. Game & A. Netcalfe EDEPS ZL K, ANARfi VE GERÇEKL K/G. Sartwell Ë KENTS Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë HAK KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. nceo lu Ë ANARfi Z- M N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL KADINDIR/D. Binkert Ë S YAH AN LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER- N ZM, EVRENSELL K VE B REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V CDANI/R. Sennett Ë KÜ- RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET E G R fi/a. Pieper Ë DUYGUÖTES TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB YAT OLARAK HAYAT/A. Nehamas Ë MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA I/J. Kovel Ë KOLONYAL ZM POSTKOLONYAL ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK YABAN /A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER NE/N. Elias Ë TAR H N YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi ZM N S YASET FELSEFES /T. May Ë ATE ZM/R. Le Poidevin ËAfiK L fik LER /O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D ER HAYAT STRATEJ LER /Z. Bauman Ë TOPLUM VE B L NÇ- DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER /B. Sanders ËEDEB YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS ZM VE D L FELSEFES /V. N. Voloflinov Ë MARX IN HAYALETLER /J. Derrida Ë ERDEM PEfi NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET N YEN DEN ÜRET M /J. Stevens Ë ÇA DAfi SOSYAL B L MLER FELSEFES /B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë P YASA/J. O Neill Ë ANNE: MELEK M, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL NSAN/G. Agamben Ë B L NÇALTINDA DEVLET/R. LourauË YAfiADI IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES /A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F. Furedi Ë E T MDE ET K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT REL TEOR /R. Geuss Ë AKT V ST N EL K TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL K VE MÜPHEML K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B R AHLÂK KARfiITININ ET /P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K ML K VE S YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi /M. Kaufmann Ë MODA VE GÜNDEMLER /D. Crane Ë B L M ET /D. Resnik Ë CEHENNEM N TAR H /A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A. Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S YASAL KT SADIN ABC si/r. Hahnel ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET /P. Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEfiMES /P. Singer Ë MODERNL N SOSYOLOJ S /P. Wagner Ë DO RUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVEN /J. W. Bernauer Ë DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë KT DARIN PS fi K YAfiAMI/J. Butler Ë Ç KOLATANIN GERÇEK TAR H /S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVR M N ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOPYA TAR H /A. Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, K ML K/I. Chambers Ë ATEfi ve SÖZ/G.M. Ramírez Ë M LLETLER VE M LL YETÇ L K/E.J. Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜfiÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN Efi /K. Silverman Ë BAKUNIN DEN LACAN A/S. Newman Ë ORTAÇA DA ENTELEKTÜELLER/J. Le Goff Ë HAYAL KIRIKLI I/Ian Craib Ë
çindekiler Önsöz...............................................9 I. NSANLARI KALIBA SOKMAK.......................12 II. YASIN ÖRGÜTLENMES.............................25 A. Yas kuramlar.....................................31 B. Profesyonel müdahale açmaz.........................38 C. Kayb n ve kederin hayal k r kl na u ratan normalli i.....42 D. Yas ve piyasa......................................47
E. Sonuç............................................49 III. HAYAL KIRIKLI I KURAMI OLARAK PS KANAL Z....51 A. Mutsuzlu un ve ço ul psifle nin gereklili i.............52 B. Beden ve dil: Tuhaf çeliflki...........................58 C. Freud un gelifltirdikleri..............................63 D. Hasetten depresyona................................71 IV. Y TARAFINDAN BAKMAK.........................78 A. Çevre idealizmi....................................82 B. Dil sorunu........................................87 C. Hakiki benlikler ve sahte benlikler.....................90 D. Modern benlik.....................................98 V. TOPLUMSAL YAfiAMIN ÖRGÜTLENMES............104 A. Toplum nedir?....................................104 B. Modernlik : Karmafl kl a do ru evrimleflme...........109 C. Uzmanlaflm fl aile..................................111 D. Duygular n yönetilmesi.............................113 E. Gündelik yaflam n örgütlenmesine yönelik süreçler.......118 F. Modernlik ve postmodernlik.......................121 VI. GÜNLÜK YAfiAMIN PARÇALANMASI................126 A D flsal ve içsel parçalanma...........................127 B. Parçalanma modelleri..............................131 C. Parçalanma arzusu: Farkl bir yan t....................137 D. Sonuç...........................................141 VII. GÜÇLÜ BENL K VE YANILSAMALARI...............144 A. Benlikle ve iliflkilerle ilgili yeni kavramlar.............145 B. Aldat c benlik ve iliflkileri..........................150 C. Sonuç...........................................166 VIII. K ML KLE LG L HAYAL KIRIKLIKLARI: NE TÜR B R NSAN?................................168 A. Nefret edilen imgeler...............................170 B. Cinsiyet ve toplumsal cinsiyetin psikanalitik sosyolojisi...172 C. lk tercih: Yeni erkek...............................176
D. kinci tercih: Erkek hareketi.......................187 E. Üçüncü tercih: Psikolojik biseksüelli in kabulü..........194 F. Sonuç...........................................195 IX. GEÇ MODERNL N SAHTE BENL................197 A. Gerçek ve sahte benlikler...........................198 B. Geç modernli in sahte benli i........................202 C. Terapi ve toplumsal denetim.........................205 X. DÜfi KIRIKLI INA U RAMIfi BENL K................209 A. Düflünen benlik...................................212 B. Ahlâkl benlik....................................215 C. Bütünleflmifl benlik................................217 D. Hayal k r kl politikalar...........................221 XI. PS KANAL Z N DE ERLER.........................224 A. Psikanaliz elefltirisi................................225 B. Güçlük savunusu..................................234 Dizin..............................................245
Önsöz Ciddi bir hastal kla u raflmak zorunda kald m dört ayl k bir dönem bu kitab n yaz l fl sürecini kesintiye u ratt. Ölüm ve yasla ilgili bölümü belki de zaten kitab n sonlar ndaki ilk yerinden al p baflka yere koyacakt m, ancak daha yazma sürecinde bir arkadafl - m n önerisini hiç duraksamadan kabul ederek bu bölümün yerini de ifltirdim. Hepimizin paylaflt m z ölüm korkusunu daha önce ne fark etmifl ne de içerimini tam olarak anlam flt m: Yaflam son derece k ymetliydi ve di er insanlarla ba lar m z, korkunç karmafl kl na ra men, sahip oldu umuz tek fleydi. E er kötülük diye bir fley varsa, bu ancak, bahsetti im ba lar n kasten kopar lmas olabilirdi.
Sosyologlar normalde bu zeminde yürümezler. Psikoterapistlerin üstüne bast zemin bu olmal d r, ama o da genellikle böyle olmaz. Sosyoloji toplumsal, psikoterapi ise bireysel bir ilerleme ideolojisi sunar. Oysa hepimizin ölece i bir gerçektir. nsani bilimlerin belki de ilk ödevi denklemin iki taraf na da tutunmak olmal d r: Yaflam iyi olabilir, daha da iyilefltirilebilir ve en büyük hayal k r kl olan ölümle sona erer. Bu kitab n iddias, hayal k r kl klar n art rmada modern dünyan n büyük rolü oldu u ve ayn zamanda bizi bu hayal k r kl klar ndan saklanmaya teflvik etti idir. Bizi, yaflamdaki iyi fleyler beraberinde kötü fleyler getirmezmifl gibi örne in yaflam m zdaki di er fleylerden vazgeçmeden sevebilir ve sevilebilir; fedakârl kta bulunmadan çocuk sahibi olabilir; çifte de erlilik ve nefret olmadan âfl k olabilir; baflkalar n n ihtiyaçlar ve eylemleriyle dört bir yandan kuflat lmadan yaflam m zla ilgili kararlar verebilir; ac ve kay p olmadan büyüyebilir ve büyüyüp büyüyüp sonunda ölmeyebilirmifliz gibi davranmak konusunda yüreklendirmektedir. Bu kitapta dünya hakk nda çok farkl iki düflünüfl fleklini sosyolojik ve psikanalitik birbirini elefltirmek için kullanmaya ve denklemin iki taraf n bir araya getirmeye çal flt m. Belki otuz y l önce olsayd yaflam daha iyi yapma olanaklar n vurgulard m; ama flimdi inan yorum ki yaflam ancak, karanl k taraf da, yani ölümü ve hayal k r kl n da kabul eder ve yaflama dahil edebilirsek daha iyi hale getirebiliriz. Paradoksal olarak, bunu ne kadar yads rsak, yaflam m z o derece zorlafl r, insanlarla ba lar m z o derece kopar. Bu kitapta iyi ve faydal olan ço u fleyin sebebi, baflkalar n n yard mlar d r. lk olarak manevi destekleri ve yard mlar yla geçen yaz boyunca yan mda olan herkese teflekkür etmek isterim. kinci olarak, taslaklar okuyan, faydal yorumlarda bulunarak k ymetli vakit ve enerjilerini harcayan Ian Birkett, Andrew Samuels ve John Walshe ye sonsuz teflekkürler. Eflim Fiona Grant da bu gruba dahildir ancak benim netameli nazar m alt nda gösterdi i azimden dolay özel bir teflekkürü hak ediyor. Erkeklik üzerine bölümü okuyan ve beni düflünmeye teflvik eden Michael Roper olmufltur. Beni yü- 10
reklendirdikleri ve kitapta yer alacak konularla ilgili heyecan verici bir dizi tart flma için Sosyoloji ve Psikodinamik Süreçler dersime giren ö rencilere Heather Alston, Kathleen Cannings, Simon Ehlert, Jessica Evans, Marion Diederiks Hales, Terri Magee ve Patricia Skirrow teflekkür ederim. Sosyal Psikoloji dersime kat lan ö renciler, geçen on y l boyunca fikirlerimin ço unun geliflmesini sa layan bir hoflgörü alan sa lam flt r. Son olarak, ismini veremeyeceklerim var: Bireysel terapilere ya da grup terapilerine kat lanlar. Bazen bana, benim onlara asla ö retemeyece im kadar çok fley ö rettiklerini ve yapabilece im en iyi fleyin özürlerimi sunmak oldu unu düflünüyorum. Ve o lum Ben, üvey çocuklar m Theo, (bafllang ç aflamas nda bana özelikle destek veren) Penelope ve Chris. Hepsi bir arada bir kaleydoskop olup bana hayatta kalmak için birbiriyle çeliflen sebepler verdiler. 11
I nsanlar kal ba sokmak Bu kitap, bir dizi deneyim ve fikirden oluflmaktad r. Bir yanda, grup psikoterapisti olarak hasta ve hasta gruplar yla, ö renci ve stajyer dan flman gruplar yla yapt m çal flmalar. Bir yanda da modern toplum kuram n ö reten ve onunla ilgili yazan biri, bir sosyolog olarak çal flmalar m. Bu, ça dafl toplumda kimli in do as n inceleyen ve psikoterapinin toplumumuzdaki yerini elefltiren bir kitapt r. Ayn zamanda, onu toptan reddedenlere karfl da bir savunmad r. Çünkü bu kitapta, psikoterapinin tüm kusurlar na ve sorunlar - na ra men bize sa layacak önemli bir fleye sahip oldu unu, ama bu fleyin hem insanlar n psikoterapiden elde etmeyi umabileceklerine hem de daha genifl ölçekte toplum ve kültürdeki beklenti e ilimlere 12
ve düflünüfl flekillerine genellikle ters düfltü ünü savunaca m. Savunaca m psikoterapi çeflidi psikanalitik gelenekten gelmektedir. ngiltere de terapi ve dan flmanl k daha önce görülmemifl bir popülerli e ulafl yor sanki: Öyle ki, art k pembe dizilere bile konu oldu u bir evreye ulaflt k. Bu durum tüm Bat dünyas na ve di- er yerlere yans m fl, son birkaç on y l içinde farkl terapi çeflitleri yeflermifltir. Bunlar Freud la bafllayan çal flmalara göre daha az kuflku ve komplikasyon içerdikleri ve daha çabuk sonuç verdikleri; geleneksel terapi türlerinden daha fazlas n sa lad klar iddias ndad r genellikle. Psikanaliz de bu furyaya kap labilmektedir. Vaat etti i sonuçlar gerçekçi de il, rekabetçidir. Bu yüzden psikanalitik gelenek içinde korunmas n n önemine inand m belli temalar n, asl nda belli de erlerin, bir savunmas n sunmak istiyorum. Bu temalar çat flma, güçlük, ifl, baflar s zl k, karmafl kl k, çifte de erlilik, rasyonellik, ahlâk, k s tlanma, yarg ve daha pek çok sözcükle özetlenebilir. Ben bunlar n hepsini hayal k r kl nda bir araya toplayaca m. Psikoterapinin popülerli i ve yeni terapi biçimlerinin artmas öylece oluvermifl fleyler de ildir ve muhakkak iyi bir fley de de- ildir. En az ndan sadece iyi bir fley olmad kesindir. lle de ilerlemenin seyrinin bir parças, insan n durumunda flaflmaz bir iyileflme, insani iliflkilerde bir geliflme de ildir. Ben bu popülerli in baz yönlerinin tehlikeli, hatta y k c olabilece ini; özgürlük kayb yla ve son derece örgütlü, güdümlü bir toplumun ortaya ç kmas yla yak ndan ba lant l olabilece ini iddia edece im. Bir toplum, bir kültür, karmafl k bir varl kt r ve bir dizi çeliflik süreç ayn anda devam eder; hiçbir fley sadece iyi ya da sadece kötü de ildir ve ço u fley ayn anda iyi ve kötü dür. Yapmay umdu um fley hem psikoterapiyi bir dereceye kadar kendine karfl savunmak hem de kültürümüzün bana tehditkâr görünen baz yönlerini ayr nt l flekilde incelemek ve elefltirmektir. Bu, modern (ya da postmodern) dünyay toptan mahkûm etmek olarak görülmemelidir: Ben sadece, kültürümüzde bulunan ve önemli olduklar n düflündü üm baz bileflenleri saptay p, onlara 13
flüpheyle yaklaflmaya çal fl yorum. Genifl ölçekli toplumsal de iflimlerle ba lant l bu bileflenler geliflirken, içlerine psikoterapi ve psikanalizden fikirler de yavafl yavafl kat lm flt r. Zannediyorum ki psikoterapinin flimdiki popülaritesi psikanalizin kendi hesab na sahip olabilece i meziyetlerden çok, bu de iflimlerle ilgilidir; asl nda bana öyle geliyor ki psikanalizin gerçek meziyetlerinden biri de geçirmekte oldu umuz de iflimler taraf ndan tehdit edilen de erleri koruyabilecek olmas d r, ama bunun için kendi popülaritesini reddetmek ve ondan uzaklaflmak zorunda kalabilir. O halde bu kitap, psikanaliz, psikanalizde psikoterapiyle ilgili fikirler, psikoterapinin nas l çal flt, ondan neler bekleyebilece imiz ve beklememiz gerekti i; her ikisinin de toplumumuzdaki yeri; toplumumuzun nereye gitti i ve bunun kendimize bak fl m z, yaflama ve iflimize dair beklentilerimizi, iyi ya da kötü, nas l etkiledi iyle ilgilidir; yaflamdan ve içinde yaflad m z toplumdan neler bekleyebilece imizle ilgilidir. Kitapta genellikle birinci ço ul flah s zamirini kullanaca m. Kimdir bu biz diye soracak olursan z, ço unlukla normal insanlar n karfl laflt güçlükleri betimledi ime göre biz herkestir. Ancak bu güçlüklerden herkes eflit derecede etkilenmeyebilir. O halde biz derken belki de asl nda benim gibi insanlar kastediyorumdur. lgilendi im toplumsal de iflimler en çok, bir zamanlar orta s n f denen insanlar etkilemektedir: meslek sahipleri, hizmet sanayii çal flanlar ve idarecileri, insanlara bak m ve destek sa layan iflkollar, medya çal flanlar. Makul bir e itim alm fl, nispeten belirsiz bir gelece e sahip olanlar m z; hali vakti yerinde olandan nispeten fakir, ama bütünüyle kapana k s lmam fl olana uzanan bir yelpaze. Bu kategoriye girmeyen birçok insan var: Sürekli hayal k - r kl na u ram fl, yaflam genellikle bir günü daha devirme mücadelesinden öteye geçmeyen ve gelece e dair seçenekler oluflturmak için çok az malzemeye sahip olanlar. Böyle insanlar ço unlukta olabilir; korkar m ki varl klar, hayal k r kl ndan kaç nmaya çal - flan bizler için adeta daimi bir tehdittir. Neden hayal k r kl? Yayg n kullan m na ve sözlü e göre, 14
bekledi imiz, amaçlad m z, umdu umuz ya da arzulad m z bir fley gerçekleflmedi inde meydana gelen fley, hissetti imiz fley, hayal k r kl d r. Bu dünyada yaflaman n zorluklar ndan biri belki de tam olarak neleri bekleyebilece imiz, umut edebilece imiz ya da arzulayabilece imizle ilgili gittikçe artan bulan kl kt r. Asl nda bunlar [beklenti, umut ve arzu] birbirinden farkl anlamlara sahip sözcüklerdir. En temel olan arzudur: Acilen ihtiyaç duymak, bir fleye, onu neredeyse istem gücüyle var etmeye çal flacak kadar özlem duymak gibi yan anlamlar tafl maktad r. Bazen bir fleyi öyle çok isteriz ki, çocuk benliklerimize dönüp, belki arzumuz gerçeklefltirilir umuduyla, mecazen ya da gerçekten, ba r r z; t pk, flans m z yaver gitti inde ç l klar m za karfl l k biberonun yata m - z n üstünde beliriverdi i günlerde oldu u gibi. Arzu etti imiz fleyi elde etmek için bazen bir fleyler k rar z, bazen kendimizi veya baflkalar n incitmekle tehdit ederiz ya da gerçekten incitiriz. D flar dan bak nca bu davran fl sadece bencillik olarak görülür: Bunu yapmas n n tek nedeni istedi ini elde etmek. Oysa içeride hissedilen çok daha güçlü bir duygudur. Bu sadece bir fleyi çok istemek de il, ona acilen ihtiyaç duymakt r. Onsuz yaflam dayan lmaz görünür. Böyle zamanlarda bir fleyi tüm ruhumuzla ve kalbimizle arzular z ama genellikle, çok istemek sözcü ünün ifade etti i güçlü hasretin de ötesine geçeriz. Hislerimiz kula m za f s ldamaktad r sanki: Yeterince çok ve yeterince uzun süre özlem çekersem, bu ac y yeterince yo un hissedersem, arzum gerçekleflecektir. Ço umuz bu duyguyu zaman zaman yaflant lar z, baz lar m z di erlerinden daha fazla... Ço umuz arzular m z n gerçekleflmemesinden kaynaklanan hayal k r kl klar n atlatmay, ço u kez büyük st raplarla da olsa eninde sonunda ö renir. Bazen arzumuz gerçekli e üstün gelir: Sevdi imiz biri öldü ünde onu sokakta yürürken görür ve yakalamak için koflar z, ta ki öldü ünü hat rlayana kadar. Arzulad m z fleyin var olmad n genellikle kabul edebiliriz; yani bir fleyi ille de umut etmeden ve kesinlikle beklemeden arzulayabiliriz. Ama yaflam m z n baz alanlar nda arzulad m z fleyin olabilece ine inanabilir, önümüze koyulan kan tlara ra men bu fi- 15
kirden vazgeçemeyebiliriz. flte ben bu gri alanlarla ilgileniyorum. Psikoterapide bunun birçok örne i var: Birinin bizim için do ru insan oldu una duydu- umuz inanc sürdürmemiz; ebeveynlerimizle iliflkimizi de ifltirecek bir fley yapabilece imiz ve böylelikle hep istedi imiz insanlar olacaklar umudu gibi. Böyle inançlar belli ki ne delice dir ne de bir travmaya gösterilen tepkidir, ama yine de gerçeklik s nav nda pek baflar l olamazlar. Benim sav m, etraf m zda devam etmekte olan baz toplumsal süreçlerin, gerçekli in s nanmas n daha da zorlaflt rd ve belki de bizi arzulad m z fleyin olabilece ine inanmaya teflvik etti idir. Örne in, halihaz rda Amerikan ve ngiliz toplumlar ndaki baz e ilimler bizi, kendimizi gerçeklefltirebilece- imize, kendimizi ifade edebilece imiz bir alan ve kiflisel geliflim elde edebilece imize inanmaya teflvik etmektedir ve hiç flüphe yok ki bu toplumlarda ço u insan bunlar arzulamaktad r. Arzu ve umut ayn fleyler de ildir. Umut kelimesini kulland - m zda, umut etme sürecinin bir düflünce etkinli i içerdi ine iflaret etti imizi san yorum; yani arzulad m z zaman devrede olan temel güçler taraf ndan yönlendirilmiyoruz. Umut etmek, umudun gerçekleflmeyebilece inin kabulünü de içerir. Gerçekli in bize neler getirebilece inin muhakemesini yapt m z ve bunu s n yor oldu umuzu ima eder. Ama gerçekd fl umutlar m z oldu unu da keflfedebilir ve kendimizi kan tlara ra men umudumuzu korur halde bulabiliriz; umudun deneyim karfl s ndaki zaferinden bahsedilmesi bilinmedik bir fley de ildir. Umudu yaflant lama fleklimizde farkl bir fleyler vard r. Hoflumuza gitse de, gitmese de arzular m z vard r. Bütününe bakt m zda, umutlar m z n olmas n isteriz, çünkü umut yaflamlar m z devam ettirmemizi sa layan fleylerden biridir; umudun karfl t umutsuzluktur, çaresizliktir, pes etmektir. Umutlar m z n bofla ç kt, tüm gelecek umutlar m zdan vazgeçmeye çal flt m z, hayal k r kl yaflay p ac çekme olas l na dahi dayanamad m z dönemler olabilir yaflam m zda. Umars zl a kap lan baz insanlar umuda geri dönemezler; ama ço u insan umudun geri dönmesini çaresizce 16