AZERBAYCAN VE AVRUPA ENERJİ GÜVENLİĞİ: ULUSAL ÖNCELİKLER VE ULUSLARARASI SORUMLULUKLAR

AZERBAYCAN VE AVRUPA ENERJİ GÜVENLİĞİ: ULUSAL ÖNCELİKLER VE ULUSLARARASI SORUMLULUKLAR Gulmira Rzayeva, Araştırma Görevlisi, Ekonomik Analiz ve Küresel İlişkiler Bölümü, Azerbaycan Stratejik Araştırmalar Merkezi Giriş AB nin Güney Gaz Koridoru, öncelikli olarak Hazar Bölgesi nden olmak üzere, dünyanın en büyük piyasası olan Avrupa piyasası için alternatif kaynak ve güzergahlardan gaz teminini amaçlamaktadır. Doğu ve Güney Avrupa, önemli ölçüde Rus gaz teminine bağımlı durumdadır. Bu durum Batı ülkelerinin egemen ve bağımsız politikalar üretebilmesine engel olmaktadır. Bu ülkeler için güvenli enerji temini ekonomik açıdan can damarı konumundadır ve böyle bir bağımlılık, ulusal güvenlik ve ekonomik kalkınmayı tehlikeye atmak anlamına gelmektedir. AB nin Güney Koridor u desteklemesi, özellikle Batı ülkeleri üzerindeki Rus enerji yükünün bertaraf edilmesini ve başta Kazakistan ile Türkmenistan olmak üzere kapalı havza olan Hazar devletlerinin Avrupa gaz piyasalarına doğrudan erişiminin sağlanmasını amaçlamaktadır. 2011 yılında AB ile Azerbaycan arasında Güney Gaz Koridoru Deklarasyonu nun imzalanmasının ardından, bu aşamada Güney Koridor un yegane gaz tedarikçisi ve buranın açılması adına bağlantı noktası olması sebebiyle Azerbaycan ın rolü oldukça önemli bir hale gelmiştir. Bununla birlikte ülke; gaz değer zincirinde ulaştırma altyapı çalışmalarının öncüsü olarak değerlendirilmektedir. Planlanan genişlemesi sonrasında, Güney Kafkasya 29

Gulmira Rzayeva 2011 yılında AB ile Azerbaycan arasında Güney Gaz Koridoru Deklarasyonu nun imzalanmasının ardından, bu aşamada Güney Koridor un yegane gaz tedarikçisi ve buranın açılması adına bağlantı noktası olması sebebiyle Azerbaycan ın rolü oldukça önemli bir hale gelmiştir. Boru Hattı (SCP), I. ve II. faz Şah Deniz gazı (SD I ve SD II) ve yine Azerbaycan kıyılarında yeni nesil gaz sahası olarak adlandırılan (2025 itibariyle ekstradan ihraç edilebilecek 35 milyar metreküp ek gaz) bölgedeki gaz hacmini, ayrıca muhtemelen uzun vadede Türkmenistan ve Kazakistan dan temin edilecek gazı taşıyacaktır. Buna ek olarak; Azerbaycan, stratejik açıdan oldukça önemli Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı (TANAP) projesini başlatmıştır. Bu boru hattı Azerbaycan kaynaklı gazın (aynı zamanda ileriki aşamalarda politik uygunluk sağlandığında Türkmenistan ve Irak) Türk topraklarından geçerek AB sınırlarına ulaşmasını amaçlamaktadır. Azerbaycan, projede % 51 oranında en büyük hisseye sahip holding olan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) tarafından temsil edilecektir (bu pay Azerbaycan Devlet Petrol Fonu -SOFAZ- tarafından fonlanacaktır). Sonuç olarak Azerbaycan, gerekli sermayenin çoğunu yatıracak, ticari ve teknik risklerin önemli bir kısmını alacak ve böylece boru hattının düzenli ilerlemesi ve zamanında tamamlanmasını kontrol edebilecektir. Avrupa piyasasında daha alt seviyede, değer zinciri boyunca iki ayrı doğrultuda ilerleyen, iki rakip boru hattı bulunmaktadır: Nabucco Batı (NB) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP). 2013 ün üçüncü çeyreğinden önce olmamak üzere, Şah Deniz Konsorsiyumu nun (SD) tercih edilecek rotaya ilişkin nihai kararı vermesi beklenmektedir. Nihai seçimden önce, SD II Konsorsiyum nun, devam eden Gaz Alım Satım Anlaşması (GSPA) ile potansiyel alıcı Gaz Transit Anlaşması nı (GTA) sonlandırması gerekmektedir. Son tercihle birlikte, SD Konsorsiyumu, SD II nin Ekim 2013 ten önce onaylanmasını ve bundan kısa bir müddet sonra da (belki bazı ek şartlarla birlikte) SD II gazının nakliyesi için yukarıda bahsedilen boru hatlarından (tercihin olumlu olması durumunda) birine ilişkin nihai yatırım kararını (FID), beklemektedir. 18 Ocak 2013 tarihinde, finansman sağlama ve işbirliği üzerine SD ortakları ve Nabucco arasında iki anlaşma imzalanmıştır. Bu anlaşmalar, son kararın verilmesinden önce Uluslararası Nabucco Şirketi nin (NIC) yaptığı işlerin ortak finansmanı ve ortak yönetimini sağlayacaktır. Nabucco Uluslararası Şirketi (NIC), imzalanan anlaşmaların şu konulara 30

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar ilişkin olduğunu ifade etmiştir: Nabucco Batı ve Şah Deniz II proje çalışmaları ve planlamalarının düzenlenmesine ilişkin yakın işbirliği, Nabucco Batı nın ileriki gelişimiyle alakalı harcamalar çerçevesince ortak fon sağlanması; tercihin olumlu olması sonrasında NIC in yeni ortaklık yapısında % 50 lik özsermaye tamamen SOCAR ın olacak şekilde, BP (BP %12 lik hisseye sahip), Statoil ve Total in olması. SD ortakları açısından benzer bir paketin geçtiğimiz yaz TAP ile imzalanmasının ardından bu, ikinci imzalana paket anlaşmadır. TAP e Karşı Nabucco Batı Güney Gaz Koridoru nun asıl stratejik değeri, SD Konsorsiyumu nun SD gazının nihai varış noktasına karar vermesiyle belirlenecektir. Pazar istikameti ve zamanlama kritik önem taşımaktadır. SOCAR a göre, Azerbaycan gazının Türkiye ye aktarımı 2018 Haziran ı ortalarında başlarsa, 2019 yılı Ocak ayı başlarında da Avrupa Birliği ne (AB) varabilecektir. Konvansiyonel olmayan gaz, örneğin ABD deki kaya gazı gibi yeni gaz kaynaklarına ihtiyaç duyulması ve bunların sıvı halde Avrupa ya taşınması, gaz fiyatı rekabetinde daralmaya yol açacaktır. Coğrafi anlamda, İspanya, İngiltere ve Fransa daki şirketler, 2016 dan itibaren Amerika dan yıllık 6 milyar metreküplük LNG ithali için alım-satım anlaşması imzalamıştır. İtalya, İtalya, ülkenin kuzeyindeki Trieste, Molcanfone, Livorno ve Rosignano daki 85 milyar metreküplük ek gaz kapasitesi ile LNG altyapılarını ve Brindisi, Rovigo, vs. gibi yerlerdeki yıllık 30 milyar metreküplük ek ithalat kapasitesi ile LNG projelerini geliştirmeye devam etmektedir. Ülkedeki mevcut gaz talebi yıllık 85 milyar metreküp olduğu halde, tüm bu projeler ve altyapı çalışmalar gerçekleştirildiği takdirde, İtalya nın potansiyel ithalat kapasitesini yıllık 200 milyar metreküpe kadar çıkartacaktır. Her ne kadar İtalyan piyasası orta vadede talep fazlası ile karşılaşabilecek olsa da, şüphesiz TAP ın avantajı ve güçlü yönleri bulunmaktadır. Başlangıç kapasitesi yıllık 10 milyar metreküp ve çapı 42 inç olan boru hattı, Nabucco Batı dan daha masrafsız olacaktır. Ayrıca, NB ile karşılaştırıldığında TAP, daha basit ve hantal bir yönetim yapısına sahiptir. Fakat en önemli unsur boyuttur: NB ekonomisine katkı sağlayan tek unsur da olduğu gibi, hacim ve çap (48 inç ya da 56 inç). Her iki projedeki çap farkı NB projesi icin 500 milyon dolarlık ek yatırıma mal olmaktadır. SD II projesi operatörü BP, 42 inçlik bir çapın SD gazının piyasaya ulaşması için gereğinden fazla olduğu halde SD Konsorsiyumu nun neden ekstra 500 milyon dolar harcaması gerektiğini anlamıyor konumdadır. Irak, Tükmenistan, (belki Kazakistan), Kıbrıs ve İsrail gibi alternatif kaynaklardan gaz temin edilmesi için ölçeklenebilir bir boru hattı inşası AB nin çıkarına olacaktır. Ancak sorulması gereken soru şudur: neden SD Konsorsiyumu bu kaynaklardan gaz temin edilememesi riskini almalıdır? Akla gelen diğer bir soru ise; SD ortaklarının İtalya, Yunanistan ve 31

Gulmira Rzayeva 1. Resim: Hazar Pokeri (kaynak: Welt Journal) Arnavutluk gibi birkaç ülke piyasasına bağımlı olmaya razı olup olmadıkları ve gazlarını, başkaca ülkelere pazarlama seçeneğinin yanında, kaynaklarını NB nin sunduğu dışında yoğun bir şekilde çeşitlendirme ihtiyacı duyan Balkan ülkelerini de kapsayacak şekilde ileri bir potansiyele sahip olup olmadıklarıdır. Teknik olarak TAP, İyonya Adriyatik Boru Hattı, Yunanistan-Bulgaristan ara bağlantısı ve hatta İtalya dan kuzey ülkelerine kadar Balkanlara erişim imkanı kapasitesine sahiptir. Fakat bu ek bölgesel bağlantılar, mevcut TAP teklifinin parçası olmamakla birlikte herhangi bir finans kaynakları bulunmamaktadır. Balkan piyasası, yüksek gaz ücreti piyasanın çeşitlilik potansiyeli ile Azerbaycan ın stratejik ilgisine dahildir. SD ortakları için boru hattının kendisi finansal açıdan ilgi çekicidir. Ancak hedeflenen piyasa risklidir ve neredeyse tamamen tek bir tedarikçiye bağlı olan piyasa çeşitliliğine sahip NB ye kıyasla hiçbir stratejik öneme sahip değil. Yalnızca bu sebeple; NB, Brüksel ve Washington dan siyasi destek görmektedir. Bu yüzden daha da önemlisi, NB hattı üzerindeki mevcut ve planlanan ara bağlantı ağlarıyla Orta Avrupa piyasasını çeşitlendirme, bölgenin uluslararası rekabete açılması neticesinde arz kesilmesi tehlikesini azaltıp NATO müttefiklerinin iç istikrarını sağlayarak 1 ülkelere Rusya ile pazarlıkta ellerini güçlendirme imkanı tanıyacaktır. Geçtiğimiz Aralık ayında, ABD kongresi; ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi için hazırlanan Hazar dan Avrupa ya Enerji ve Güvenlik başlıklı raporunu yayınlayarak NB ye olan desteğinde bir adım daha ileri gitmiştir. SD ortaklarını uyaran Senato, ilgili ülkelere ABD nin tercihi olan Avrupa nın enerji güvenliği için mutlaka dahil olunması gereken bir proje SD konsorsiyumu tarafından tercih edilmezse, SD II, SD I e tanınan yaptırım ayrıcalığından yararlanamaz demiştir. Bunun sebebi, projedeki % 10 luk İran dan NIOC katılımıdır. SD II ve bağlı projelerin yaptırım ayrıcalığı ABD ulusal güvenlik çıkarları için zorlama faydalara dayanacaktır. 2 Gazetelere göre, Nabucco Batı iki anahtar hedef doğrultusunda en belirgin ilerlemeyi sağlayacaktır: yoğun olarak çeşitlilik ihtiyacı duyan birçok müttefike hızlı gaz 1 Hazar dan Avrupa ya Enerji ve Güvenlik, http://www. foreign.senate.gov/publications/download/energy-andsecurity-from-the-caspian-to-europe 2 Hazar dan Avrupa ya Enerji ve Güvenlik, http://www. foreign.senate.gov/publications/download/energy-andsecurity-from-the-caspian-to-europe 32

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar temini ve gelecekte bölgeye daha fazla gaz temini için ölçekleme yapılabilmesi. Rusya nın Orta ve Güney Doğu Avrupa daki müttefiklerine giderek artan zorlayıcı baskısına bir son vermek. ABD ve Rusya arasındaki rekabet, enerji bakımından zengin ülkeler, nakil hatları ve kârlı enerji piyasalarını bölmek ve kontrol etmek Soğuk Savaş döneminde olduğu gibi, 21. yüzyılda da halen devam etmektedir ancak bu defaki Büyük Oyun teorisinde olduğu gibi farklı şekilde yürümektedir. Enerji üreten bir ülke olan Rusya için hidrokarbon kaynaklarının üzerinde tesir sahibi olduğu ülkelere satılması son derece önemlidir. Bu ülkelerin enerji güvenliğini neredeyse tamamen Rusya ya bağımlı hale getirmek, pazarlık yardımıyla müzakeredeki pozisyonunu güçlendirerek ülkeleri kendi nüfuzu altına alması için Moskova ya bir manivela gücü vermektedir. Bu durum, ABD tarafından bölgedeki ulusal çıkarları adına bir tehdit unsuru olarak algılanmaktadır. Hidrokarbon üreticisi ve tüketicisi olan ABD, enerji bağımlılığı olan müttefiklerinin kendi kontrolü altındaki Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA), Hazar, Avrupa dan; (yaptırımlar altındaki) İran ve Rusya ya (alternatif arz yollarıyla) fırsat vermemek için bu ülkelerin güçsüzleşmesi adına hidrokarbon ihraç etmesini istemektedir. Azerbaycan; Türkiye, Doğu, Güneydoğu Avrupa ve Balkanlar daki ABD müttefiklerinin enerji güvenliğini sağlayacak en iyi ülke konumundadır; bunların hepsi, ya ABD/NATO müttefiki ya da ABD nin nüfuz alanına giren daha geniş bir Avro-Atlantik Enerji Güvenliği Irak, Tükmenistan, (belki Kazakistan), Kıbrıs ve İsrail gibi alternatif kaynaklardan gaz temin edilmesi için ölçeklenebilir bir boru hattı inşası AB nin çıkarına olacaktır. Ancak sorulması gereken soru şudur: neden SD Konsorsiyumu bu kaynaklardan gaz temin edilememesi riskini almalıdır? konseptinin parçasıdır. BTC petrol projesi ve Güney Gaz Koridoru projeleri ile Azerbaycan, BTC petrol projesini gerçekleştirmek ve Güney Gaz Koridoru projesine devam etmekle ABD-AB enerji stratejisinin gerçekleştirilmesi adına kritik bir rol oynamaktadır. Bununla birlikte, işgalden kurtularak ülke bütünlüğünün sağlanması yoluyla bir numaralı dış politika konusu olan Dağlık- Karabağ sorununun çözülmesi adına Bakü nün, AB/ABD den daha fazla politik destek bekleyeceğini düşünmek oldukça mantıklıdır. Nabucco Batı ve Hissedarları Geçen sene Aralık ayında, Nabucco (Batı) projesinin en önemli unsurlarından biri olan Alman RWE firması projeden 33

Gulmira Rzayeva ABD ve Rusya arasındaki rekabet, enerji bakımından zengin ülkeler, nakil hatları ve kârlı enerji piyasalarını bölmek ve kontrol etmek Soğuk Savaş döneminde olduğu gibi, 21. yüzyılda da halen devam etmektedir ancak bu defaki Büyük Oyun teorisinde olduğu gibi farklı şekilde yürümektedir. çekildi. Bu durum bir kez daha Konsorsiyum un idari yapısının son derece yetersiz olduğunu ve özellikle projenin başlatıcısı olan Avusturya OMV başta olmak üzere ortakların böylesi hantal bir idarenin projenin geleceğini büyük riske attığının farkına varması gerektiğini göstermiştir. Geçtiğimiz sene Haziran ayından anlaşmaların imzalandığı 18 Ocak a kadar NB ve SD üyeleri arasında İşbirliği Anlaşması (CoA) ve Hisse Senedi Finansman Anlaşmaları (EFA) imzalanmamıştır. Aynı zamanda Nabucco hissedarları arasında NB ve SD Konsorsiyumu hisse dağılımına ilişkin fikir ayrılığı ve ciddi problemler bulunmaktaydı. Kamuya açık bilgilere göre, NB Konsorsiyumu beklenen süre içerisinde gerekli ilerlemeyi sağlamakta başarılı olamaz ise, önemli kararların alınması ve uygulanmasını sağlamak amacıyla SD, NB Konsorsiyumu nda % 51 lik bir paya sahip olmayı istemekteydi. SD nin çoğunluk hisselere sahip olmak istemesi, NB hissedarlarının projeyi gerçekleştirecekleri ve gerekli ticari ve stratejik kararları alarak ihtiyaç duyulan sermayeyi yatıracağından şüphe etmiş olmasına bağlanabilir. Tüm NB Konsorsiyumu ortakları böyle bir hisse dağılımını desteklemiş olsalar da, OMV karar almak ve kontrol imkanını kaybetmekten çekinmiştir. OMV nin bu tavrı anlaşılabilirdir. Zira CoA ve EFA % 51 - % 49 arasında bir hisseyle devreye girdiğinde, mevcut NB hissedarlarının görüşleri dikkate alınmayabilir. Fakat NB projesinde ilerleme olmaması, Macar ortak FGSZ nin geçtiğimiz yazdan itibaren hisseyi azaltmasına sebep olmuştur. Benzer şekilde diğer bazı NB ortakları da hisselerinden bir kısmını SD üyelerine ya da üçüncü bir tarafa satmaktan memnun kalacaklardır. Kamuya açık nedenlerle, RWE nin projeden ayrılması, firmanın ticari hedeflerine varamayacak olmasıdır. 3 Fakat görünüşe göre OMV ile olan görüş ayrılığı ve uzun süren tartışmalar, projenin ilerlemesine ilişkin çeşitli sorunlar, aynı zamanda Baumgartner den Landzhot a, RWE nin sahibi olduğu Net4Gas nakil hattına Baumgartner in bağlanması, sorunları da bu nedenler arasında bulunmaktaydı. Almanya da nükleerden vazgeçilmesinden kaynaklanan finansal nedenler de bunlara dahil edilebilir. Dahası, yukarıda bahsedilen finansal zorluklardan dolayı RWE, 7 milyar Avro luk hissesini satmakta ve çalışan 3 Nabucco says Check-Austrian Transit Survey Completed, Bloomberg, http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=ne wsarchive&sid=azsykmgpec80 34

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar sayısını azalmaktadır. Bu da, RWE nin tamamına sahip olduğu, Çek Cumhuriyeti ndeki gaz nakil sistemi Net4Gas in 2013 yılında satılmasının planlanmasını açıklamaktadır. Önceleri RWE Baumgarten-Landzhot bağlantısı aracılığıyla Net4Gas nakil hattını birleştirip, Hazar, örneğin Azerbaycan gazını, Alman hükümetinin gaz kaynaklarını çeşitlendirme stratejisi paralelinde, Almanya ya ulaştırmayı hedeflemekteydi. 4 Nabucco Batı ya karşı Güney Akım: Hacim ikamesi ya da pazar payı değişimi Her ne kadar Gazprom un Avrupa ya ihracı 2011 yılında ciddi miktarda artmışsa da, 2012 yılında finansal kriz sırasındaki düşüşle şirket aynı başarıyı tekrarlayamamıştır. Rusya Enerji Bakanlığı na göre, 2012 yılında Avrupa ya olan gaz ihracı % 8.7 oranla 186 milyar metreküpe düşmüştür. 5 Daha evvel Gazprom, 2012 yılının ilk yarısında, Avrupa ya olan gaz satışlarının %10, Bağımsız Devletler Topluluğu (CIS) ülkelerine ise % 29 oranında düştüğünü açıklamıştır. 6 Bu durum, 2012 yılında üretimin 655 milyar metreküpe düşmesine, (2011 yılında 662 miyar metreküp) Gazprom un 4 Nabucco says Check-Austrian Transit Survey Completed, Bloomberg, http://www.bloomberg.com/apps/news?pid=ne wsarchive&sid=azsykmgpec80 5 Gazprom reports weakening European gas sales amid economic slowdown, http://www.mrcplast.com/news-news_ open-229012.html 6 Gazprom reports weakening European gas sales amid economic slowdown, http://www.mrcplast.com/news-news_ open-229012.html kendi üretiminin ise % 5.1 ile 483 milyar metreküpe düşmesine sebep olmuştur. 2013 yılı ihraç ve üretim tahminleri, yeteri kadar iyimser değildir ve Bay Miller a göre, şirket 2013 yılında 500 milyar metreküplük gaz üretim seviyesini koruyacak ve bu yıl yatırım programlarının artışı sekteye uğrayacaktır. 7 Daha önceleri, Rusya nın en önemli gaz üreticisi Gazprom, 2013 ve 2014 yılı gaz üretim hedeflerini, azalan taleplerden ötürü küçülmüştür. Gazprom üretim departmanı başkanına göre, şirket 2013 yılında 541 milyar metreküplük bir üretim yapacak ve bunu 2014 yılında 584 milyar metreküpe çıkartmayı hedefliyordu 8 ki bu, daha önce planlanan, 2013 yılı için 549 milyar metreküp ve 2014 yılı için 570 milyar metreküplük hedeften daha azdır. Business Monitor International ın son öngörüleri, 2016 yılı itibariyle toplam gaz üretimi Avrupa daki talebin artması ve Asya piyasalarındaki fırsatların çoğalmasıyla 724 milyar metreküpe çıkacaktır. 9 AB, ihtiyacı olan gazın % 25 ini Rusya dan karşılamaktadır. Rus tekeli yönetimi (Gazprom) Avrupa gaz tüketicisi şirketlerinin Rus gazını tercihlerindeki azalışı ve Avrupa piyasalarına gaz ihracının düşüşünü rekabete bağlamaktadır. Son birkaç yıldan beri, sabit fiyatlı gaz endeksi ve spot piyasasına gaz nakli yapmak isteyen firma sayısında artış gözlemlenmektedir. 7 Gazprom reports weakening European gas sales amid economic slowdown, http://www.mrcplast.com/news-news_ open-229012.html 8 Ukrainian equipment producer dashes Gazprom production plans last winter, Kyiv Post, http://www.kyivpost.com/ content/business/ukrainian-equipment-producer-dashesgazprom-produc-1-128108.html 9 Russia Oil & Gas Report, Business Monitor, http://store. businessmonitor.com/em/oilgas/russia.html 35

Gulmira Rzayeva Source: Streams interpretation of Waterborne data Bu düşüş yalnızca Avro bölgesi ve Avrupa daki ekonomik krizden kaynaklanmamakta, aynı zamanda Avrupalılar LNG gibi daha ucuz alternatifler ve spot piyasası tedariklerine başvurmuşlardır. 2009-2011 yılları arasında; Avrupa daki sıvılaştırma santralleri kadar tekrar gazlaştırma (regasification) santrallerinin sayısı da artış gösteriyordu; 2014 e kadar, Avrupa daki kıyı devletlerinin çoğunluğunun, birkaç LNG altyapısıyla kaplanması beklenmektedir. Şu anda bir kısmı uygulanma, diğer bir kısmı ise planlanma aşamasındadır: AB nin 150 milyar metreküplük mevcut tekrar gazlaştırma kapasitesinin 2020 ye kadar ikiye katlanacağı gözükmektedir. Bu; AB nin LNG altyapısını geliştirmesi ve her kıyı devletinde (İtalya, Hollanda, Fransa, İrlanda, Almanya, Polonya, İspanya, Hırvatistan, Kıbrıs, Türkiye ve Litvanya) istasyon inşa etmesi adına AB nin en önemli hedeflerinden biridir. 10 Bu, ayrıca; Avrupa nın artan doğal gaz talebini karşılayabilmek adına Trans Avrupa Enerji Ağı Politikası nın (TEN-E) da kapsamına girmiştir. Öyle ki; bu terminallerin bazıları Orta Avrupa nın enerji güvenliğinin sağlanması, güvenlik zaafiyetinin azaltılması ve halihazırdaki tekrar gazlaştırılmış gazın kıyı kesiminden, kıyısı olmayan devletlere taşınarak Gazprom a olan bağımlılığın azaltılması amacıyla inşa edilmektedir. Bu amaçla; 10 T E N - ENERGY Priority Corridors for Energy Transmission, Prepared for the European Commission, http:// ec.europa.eu/energy/infrastructure/studies/doc/2008_ priority_corridors_for_energy_transmission-natural_gas.pdf 36

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar 2014 e kadar, tüm Avrupa devletlerini gaz boru hattı ara bağlantılarına dahil etmek için kapsamlı şekilde AB Trans Avrupa Enerji Ağları (TEN-E) politikası uygulanmaktadır. Kaya gazı aramalarında bulunan Polonya, 2014 yılı ortalarına kadar yıllık 5 milyar metreküplük bir LNG ithalat terminali kurmayı hedeflemektedir. Almanya sınırına yakın Świnoujście teki LNG terminali, tedarik çeşitliliğini artırmalı ve Rus ithalatına olan bağımlılığı azaltmalıdır. Hiç şüphe yok ki, Avrupa çapındaki alıcı terminallerin LNG kapasitelerinin artırılmasının, başta düşük gaz ücretleri, Avrupa gaz piyasalarında hazırda bekleyen gaz miktarının artması ve Avrupa nın gaz tedarikine kaynak çeşitliliği sağlaması gibi, Birlik için birçok tedarik güvenliğini artırmaktadır. 2009-2010 yılları arasında; Kuzey- Batı Avrupa daki alıcı istasyonlardaki LNG kapasitesinin artırılması, ABD ve AB gaz merkezleri arasındaki bağ güçlendirilerek, Avrupalı tüketicilere daha ucuz olan spot gaz imkanından faydalanma şansı tanınmıştır. Aynı yıllarda, spot piyasalarında keskin bir düşüş yaşanmış ve bu süre içerisinde spot gaz fiyatı, petrol endeksli gaz fiyatından % 25 az olmuştur. Ancak bu trend ve AB ile ABD arasındaki gaz fiyatı korelasyonu belirsiz yüksek talep nedeniyle 2010 yılı Nisan ayında sona erdirilmiştir. Ne var ki Rus gaz ihracı açısından en önemli temel piyasa olan Avrupa da 2011 yılından itibaren fiyat farklılıkları, fiyatlara ilişkin revizyon yapılması açısından en büyük etken olmuştur. Çoğu Avrupalı gaz tüketicisi, tamamen petrol endeksli fiyatlardan kaçınarak Gazprom la % 10-20 civarında spot fiyatlı sözleşmelerin de dahil olduğu kimi gaz endeksli uzun dönem sözleşmelere yönelmiştir. Avrupa piyasası çapında spot fiyatlar yılda % 30-40 oranında çok hızlı bir şekilde artmaktadır. Avrupalı gaz alım firmaları çoğunlukla olumlu netice almakla birlikte birçok defa benzeri uyuşmazlıklarla ilgili tahkime başvurmakta ve Gazprom un hiç kabullenemeyeceği bir duruma sebep olmaktadır. Bu durum, kimi şirketlerin düşük gaz fiyatıyla ödüllendirilmesine sebep olmuştur. MorganStanley Press e göre, İtalyan Eni ve Edison, Alman E.ON (RWE hala Gazprom la tahkim sürecindedir), Fransız GdF Suez, Avusturyalı Ecogas ve daha birçokları 2011 yılında sözleşmelerine % 10 ila % 20 arasında spot piyasa ücreti uygulatmışlardır. 11 Ancak gazetede Görünmez Malın Ücretlendirilmesi başlıklı son müzakere dokümanında Gazprom Export un Kontrat Yapılandırması ve Fiyatlandırma Direktörü Sergey Komlev, gaz endeksi ve ağ ücretine bağlı olarak uzun dönem kontratlar çerçevesince fiyat üzerinde oynama yapılması modelini eleştirerek, kesintisiz sözleşmelerde esnekliğe gidilmesi isteniyorsa bu durumun alıcılar açısından güvenli ve sağlayıcılar açısından ise çalışılabilir olmadığını ifade etmiştir. Bunun anlamı, başta LNG olmak üzere 1-3 ayı geçmeyen kısa dönem sözleşmeler üzerinden önemli hacimlerdeki gazın ciddi 11 Pricing the Invisible Commodity Sergey Komlev, Gazprom Export, http://www.gazpromexport.ru/files/gas_ Pricing_Discussion_Paper_Komlev_GPE_Jan_11_2013_ FINAL127.pdf 37

Gulmira Rzayeva fiyatlarla pazarlandığı ağlardaki spot gaz tacirlerinin ihtiyaç halinde orta vadede yeni hacimler garanti edemeyeceği anlamına gelmektedir. Bu durum, alıcıları belirsizliğe sürüklemektedir ve gelecek tedarikçiler için hassas bir ortam yaratmaktadır. Örneğin, Avrupa pazarına yıllık % 17.4 (37 milyar metreküp) oranında LNG ihraç eden Katar; geçenlerde Avrupa istikametindeki LNG ihraç hacmini % 40 oranında küçülteceğini ve bunları, LNG nin Asya da yüksek kâr getirmesi nedeniyle Japon piyasasına yönlendireceğini bildirmiştir. 12 LNG arzının büyüme dinamiği, küresel piyasaya girmek gibi yeni fırsatlar sunmakta, LNG gibi gazların ihracı dünya piyasalarına giriş avantajı sağlamaktadır. BP ye göre, uzun vadede LNG ticareti çok daha önemli bir rol oynayacaktır. BP Enerji Görünümü ne göre 2030 yılı küresel gaz tüketiminin % 15.5 ine denk gelecek şekilde aynı yıl LNG üretimi % 4.3 oranında artacaktır 13. Aynı zamanda ABD bankası JP Morgan analistleri küresel LNG büyümesinin 2011 yılında ortalama olarak % 15 oranında gerçekleştiğini ifade etmişlerdir. Bazı analistlere göre, iyimser tahminler doğrultusunda Avrupa daki LNG talebi 2013 yılında yıllık 68 milyon tondan 2014 yılında 72 milyon tona çıkacak, 2015 te 78 milyon ton, 2016 da 86 milyon ton, 2017 de 94 milyon ton ve nihayet 2018 yılında ise 12 LNG export Destinations are being diversified, Arab News, http://www.arabnews.com/lng-export-destinations-are-beingdiversified-says-qnb 13 BP Energy Outlook 2030, January 2013, International Energy Agency, http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/ globalbp/globalbp_uk_english/reports_and_publications/ statistical_energy_review_2011/staging/local_assets/ pdf/bp_world_energy_outlook_booklet_2013.pdf 99 milyon ton olacaktır. 14 Tüketicinin artan baskısı, Avrupa gaz piyasasındaki doygunluğun orta vadede yok azalmasına, petrol-endeksli gaz ve spot gaz fiyatları arasındaki makası kapatacaktır. Ticari açıdan bakıldığında; bu durum, gazdan kaynaklanan net kâr marjını azaltarak Gazprom u oldukça sıkıntıya sokacaktır. Hatta; yeni gelişen Bovanenkovskoye, Uzak Doğu F.D., Urallar F.D., Siberya F.D., vb. alanların üretim kapasitesinin uzun vadede gelişeceği ve ucuz olacağı öngörüldüğünden; bu durum Gazprom için daha da vahim hale gelmektedir. Örneğin, 2012 yılı Gazprom İhracat raporuna göre, Güney Akım boru hattı aracılığıyla Avrupa piyasalarına ulaştırılacak Bovanenkovskoye gazı, Gazprom a 150$/1000cm 15 a mal olacaktır. Buna; Uzak Doğu daki gazın 3000 km den fazla uzaklıktaki Karadeniz kıyısına ulaştırılması, inşası ve Güney Akım aracılığıyla daha öteye Avrupa içlerine ulaştırılması; bedelleri ve vergi gibi ek masraflar eklenecektir. Gazprom için en pahalı gaz, 260$/1000cm maliyetli yeniden ihraç edilecek Orta Asya gazı olacaktır. 16 Rus Akaryakıt Enerjisi Merkezi Sevkiyat Departmanı Kompleksi ne (CDU TEK) göre, 2009 yılından itibaren Rusya, 3 yıldır Amerika daan daha az gaz üretmektedir. Bu durum Amerika nın 2000 yılından itibaren her yıl kaya gazı üretimini artırmasından kaynaklanmaktadır. Güney Gaz Koridoru nun dışında Avrupa Birliği nin arz 14 OilCapital analytical daily news portal 15 Gazprom Annual report 2011, http://www.gazprom. com/f/posts/55/477129/annual-report-2011-eng.pdf 16 Skolkovo Moscow School of Management 38

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar çeşitliliğini sağlaması adına diğer bir fırsat ise ABD den, görece daha ucuz olan LNG gazı ihraç edilmesidir. Coğrafi anlamda daha büyük miktarlarda LNG ithal etme fırsatına sahip olan bu ülkeler, tedariklerini ve genel anlamda enerji güvenliğini kontrol altına alarak, kapalı havza ülkelerine göre ulusal güvenliklerini daha korunaklı hale getireceklerdir. Ancak konuya ilişkin politikadan ziyade ticaret ve ekonomi kuralları geçerli olacaktır. Diğer taraftan, 2011 yılında başlayan Asya ve Avrupa arasındaki LNG savaşı, sonuçları Avrupa için hiç de iyi olmayacak şekilde devam etmekte ve LNG gazının büyük bir kısmı mevcut durumda Asya piyasalarına doğru artmaktadır. Karşılaştırılacak olursa, dünyanın en büyük LNG ithalatçısı olan Japonya, yıllık 11.5 milyon tonluk LNG ithalat sözleşmesi imzalamış, diğer Asya-Pasifik ülkeleri ise 20 milyon tonluk sözleşme imzalamışken, AB yalnızca 3.1 milyon tonluk sözleşmeye imza atmıştır. Üreticilere yüksek kâr marjı sağlayan Asya enerji piyasası, dünyanın en avantajlı LNG piyasasıdır. Avrupa ticaret ağındaki ortalama LNG fiyatı, 310-350$/1000 cm civarındayken, Japonya, Kore ve Çin de ise bu rakam 500$/1000 cm dir 17. Asya ülkelerindeki hızlı büyüyen ekonomi ve Japonya daki nükleer felaket, LNG ithalatları için yeni kapılar aralamıştır. Dahası, LNG üreticileri için piyasayı daha az ilgi çekici kılacak şekilde Avrupa, iç piyasada enerji fiyatlarını düşürmeye çalışmaktadır. ABD LNG sinin Avrupa ya nakli ise artık tatmin edici seviyeden uzaktır. ABD 17 Platts LNG Daily Publication. Available on subscription LNG sinin Avrupa ve diğer ülkelere ihracının 2016 da başlayacağı tahmin edilmektedir. İspanyol NGFenosa ve Total, ABD şirketi Chaniere Energy ile bir alım-satım anlaşması imzalamışlardır ve 2016 da başlayacak şekilde yıllık 5 milyar metreküp gaz ithal edeceklerdir. 18 Fakat bugüne kadar Enerji Departmanı düzenleyicisi olan FERC e LNG terminali inşası için 20 adet proje sunulmuş olsa da bunlardan yalnızca Chaniere Energy nin Sabine Pass projesi kabul görmüştür. Üstelik gelecekteki tüm kapasitesiyle ilgili çoktan sözleşme imzalanmış durumdadır. Alıcılar ise, Koreli Kogas, Hindistanlı Gail, İspanyol NGFenosa, Fransız Total ve İngilizce BG Grubu dur. Avrupa ve Asya LNG piyasalarındaki fiyat farkından ötürü ABD nin Asya ya olan ihraç kârı 200$ iken, AB ye olan ihraç kârı 150$ dır. Ayrıca ABD için en kârlı ihraç piyasası, kısa mesafe ve yüksek gaz fiyatı avantajıyla net LNG kâr marjı 280$ a varabilen Latin Amerika olacaktır. Bu nedenle, değişik bölge piyasalarındaki fiyat farklılığından ötürü Enerji Departmanı yıllık 110 milyon ton kapasiteye varan LNG ihraç tesisi inşaat tekliflerini kabul etse dahi, bu gaz Avrupa yerine (küçük bir miktarı Avrupa ya ulaştırılmakla birlikte) Asya ya da Güney Amerika istikametine gidecektir. Buradaki mantık, ekonomi kurallarının diğer her şeyden önce geleceğidir. Yukarıdaki ifadeyi destekleyecek şekilde; WoodMckenzie nin 2012 Mayıs ayında 18 Cheniere and Total Sign 20-Year LNG Sale and Purchase Agreement for LNG Exports from Sabine Pass, Press Release: Cheniere Energy Partners, http://finance.yahoo.com/news/ cheniere-total-sign-20-lng-133000762.html 39

Gulmira Rzayeva yayınladığı öngörülere göre, hızla büyüyen Asya LNG piyasası yalnızca sözleşme dışı gazları değil, aynı zamanda ABD nin tüm LNG ihraç potansiyelini ithal edebilir. 19 Avrupa gaz talebi, Asya daki kadar hızlı büyümeyecektir. Uluslararası Enerji Ajansı nın (IEA) 2012 yılı Dünya Enerji Görünümü ne göre, 2010 yılından 2035 yılına kadar AB gaz talebi yıllık büyüme oranı 569 milyar metreküp ile 669 milyar metreküp arasında ortalama olarak % 0.7 büyüyecektir. Dahası, Avrupa da yıllık doğal gaz talebi büyümesi artışı, 2010-2015 yılları arasında 569 milyar metreküpten 550 milyar metreküpe, ortalama 19 milyar metreküp düşmektedir. Avrupa Birliği nin 2020 hedefleri ve düşük kömür fiyatları yüzünden talep görünümü azaltılmıştır. Nabucco Batı ve Güney Akım ın hedefleri arasında bulunan Güney Doğu Avrupa gaz piyasası ve Balkanlar yeterince büyük olmayıp, 2018-2035 yılları arasında yıllık ortalama gaz talebi büyüme oranının son derece yavaş olması beklenmektedir. Uzmanlara göre, Güney Akım, bölgedeki Rus gazı hacmini artırmayacak, ancak 19 Platts LNG Daily and Monthly Publication. Available on subscription. Avrupa ticaret ağındaki ortalama LNG fiyatı, 310-350$/1000 cm civarındayken, Japonya, Kore ve Çin de ise bu rakam 500$/1000 cm dir. yalnızca halihazırda Ukrayna ve kısmen Belarus üzerinden taşınan gazın rotasını değiştirecektir. Aralık ayında Brüksel de gerçekleştirilen zirvede, Moskova, Brüksel in Güney Akım ı 2013 Mart ayında yürürlüğe girecek Avrupa Birliği Üçüncü Enerji Paketi nden kaynaklanan kısıtlamaların dışında kalacak şekilde Trans Avrupa Ağı statüsüne çıkartıp, projeyi Ortak Çıkar Projesi (PCI) ilan etmesini talep etmiştir. 20 AB yasal çerçevesi, Avrupalı tüketicilere doğal gaz ithal edilebilmesi için, Rusya nın Azerbaycan gibi başkaca üreticilere boru hattı ağının kullanması adına izin vermesini gerektirebilir. Aynı zamanda hukuken Gazprom un boru hatlarının çoğunluk hissesini elinde bulundurmaktan vazgeçmesi gerekebilir. Avrupa Birliği, kıtayı Rus doğal gazından uzaklaştıracak Nabucco gibi alternatif boru hattı altyapılarının gelişmesini teşvik ederek, Güney Akım ın hukuki statüsünün değiştirmesi talebini reddetmiştir. Fakat hem Kuzey Akım hem de Güney Akım, Rusya nın Avrupa ya olan ihraç kapasitesini aşağı yukarı yıllık 140 milyar 20 EU readies pragmatic answer to Putin s energy agenda, Euractiv, http://www.euractiv.com/energy/eu-readiespragmatic-answer-puti-news-516727 40

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar Avrupa gaz talebi Kırmızı çizgi: Küresel Yeniden Tasarım (en son) Yeşil çizgi: Küresel Yeniden Tasarım (2011) Kaynak: CERA (Tablo: Zayıf ekonomi, Avrupa Birliği nin 2020 hedefleri ve düşük kömür fiyatları yüzünden talep görünümü azaltılmıştır.) metreküpten 300 milyar metreküpe kadar çıkartarak, Rusya nın ticari açıdan işletilebilir olmayan yarı kapasitesi boş boru hatlarını tam kapasite çalıştırmasını sağlayacaktır. Piyasa yıllık 40-60 milyar metreküplük gazı tüketemeyecektir. Sonuç olarak; Rusya, pazar payı ve kolay gaz satımı imkanını korumak ve Balkanlardaki potansiyel transit ülkeleri ile satış anlaşması imzalamak için Nabucco Batı yı saf dışı bırakma hedefi doğrultusunda fiyat indirimleriyle birlikte kalkınma yardımlarında bulunmuştur. Bulgaristan 2012 Nisan ayından Aralık ayına kadar Gazprom dan % 11.1 lik bir indirim elde etmiş ve bu oran 2013 yılında % 22 ye çıkmıştır. Görünen o ki, bunun karşılığında Rusya, Bulgaristan da Başlangıç Seviyesi Mühendislik Dizaynı (FEED) için onay elde edecektir. Türkiye başlangıçta Güney Akım ın, karasularından geçmesine müsaade etmemiş fakat ertesinde Rusya nın, Türkiye ye sattığı gazda % 15 lik bir indirim yapmasıyla (400$/1000 cm) 21 Uzmanlara göre, Güney Akım, bölgedeki Rus gazı hacmini artırmayacak, ancak yalnızca halihazırda Ukrayna ve kısmen Belarus üzerinden taşınan gazın rotasını değiştirecektir. 21 UPDATE 2-Turkey, Russia reach South Stream gas deal, Reuters, http://www.reuters.com/article/2011/12/28/turkeybu talebe izin vermiştir. Sırbistan, Gazprom ile 10 yıllığına 5 milyar metreküplük yeni bir gaz alım-satım anlaşması imzalamıştır (Gazprom 2011 yılında Sırbistan a 1.4 milyar metreküplük gaz ihraç etmiştir). Ancak Sırbistan Enerji Bakanı, Rus gazı fiyatını oldukça yüksek bularak, halen geçerli olan 470$/1000cm den, 2013 yılında 2013 yılında 420$/1000 cm ye düşürülmesini talep etmiştir 22. russia-southstream-idafl6e7ns0lu20111228 22 Srbijagas agrees 10-yr gas import deal with Gazprom Reuters, http://www.reuters.com/ article/2011/12/21/serbia-gazprom-gasidusl6e7nl4h320111221 41

Gulmira Rzayeva AB yasal çerçevesi, Avrupalı tüketicilere doğal gaz ithal edilebilmesi için, Rusya nın Azerbaycan gibi başkaca üreticilere boru hattı ağının kullanması adına izin vermesini gerektirebilir. Bu çerçevede Sırbistan 2013 yılında Gazprom dan % 12 lik bir indirim elde etmiştir. Güney Akım ın muhtemel transit ülkelerinden olan ve Rusya dan en önemli teşvikleri elde eden Bulgaristan, hala rakip boru hattının en büyük hissedarları arasındadır. Ancak Bulgaristan ın başkenti Sofya daki Nabucco Siyasal Komitesi toplantısı esnasında, Bulgaristan Enerji Holdingi Yönetim Kurulu Üyesi Bulgaristan ın, Nabucco gaz boru hattının ilk kısmının inşası adına Türkiye nin ulusal gaz altyapısını Bulgaristan ınkine bağlayacak bir proje şirketi kuracağını ifade etmiştir. Buna göre, Türkiye deki Marmara Denizi ile Bulgaristan daki Lozenets arasında 225 km lik bir boru hattı inşası planlanmaktadır 23. 200 milyon Avro su AB tarafından ödenmek suretiyle, boru hattının ortalama maliyetinin 300 milyon Avro civarında olması beklenmektedir. Rusya, başta Orta Avrupa olmak üzere, doğal gaz kozunu bölgedeki politik çıkarları doğrultusunda kullandığı 23 Nabucco Says Has A Lot to Negotiate Over Shah Deniz Accord, Bloomberg, http://www.bloomberg.com/ news/2013-01-10/nabucco-shah-deniz-have-a-lot-tonegotiate-dolezal-says-1-.html iddialarına tepki göstermiştir. Gazprom, temel tüketim piyasasındaki çeşitlendirme çabalarının, kendisine zarar vereceğini bilmektedir ve bu nedenle gaz değer zinciri üzerinden tüketici ülkelere indirimlerle birlikte çeşitli ortaklık teklifleri sunmuştur. Gazprom yönetimi ve Moskova, piyasadaki son gelişmeleri ve enerji stratejilerini nihai olarak Avrupa Birliği doğrultusunda düzenlemeleri gerektiğini çok iyi anlamaktadır. Diğer türlü, piyasaya ilişkin miadı dolmuş tekelci enerji politikası, pazar payının zamanla yeni tedarikçilere kayması tehlikesini doğuracaktır. Bu yerinde stratejinin bir parçası olarak, Gazprom 2013 yılı içerisinde neredeyse tüm Avrupa ülkelerine % 5 ten (Romanya) % 27 ye (Polonya) ciddi indirimler yapmıştır. Bu durum Avrupa da uzun dönemli petrol endeksli gaz fiyatlarında ciddi bir düşüşle birlikte paradoksal olarak LNG spot ağ piyasasında da fiyat yükselmesine sebep olacaktır. Avrupa gaz piyasasındaki payını korumak isteyen Gazprom aynı zamanda doğal gaz fiyatlarının petrol fiyatlarına endekslenmesi uygulamasından da vazgeçmektedir. Gazprom, Güney Akım ın, projenin stratejik önceliğe sahip olmadığını sıklıkla dile getiren AB nin desteğinden mahrum olmak gibi bir zayıf noktası olduğunu bilmekte ve AB nin üçüncü enerji paketindeki tekel karşıtı politikasının baskısına maruz kalmaktadır. Dahası, uzun dönem sözleşmelerin petrol endeksini sabitlemesinden ötürü Gazprom fiyatları neredeyse tüm piyasalar için en yüksek gaz bedeli haline gelmiştir. Özellikle, neredeyse tüm Avrupa ekonomileri, ekonomik krizden etkilenmiş haldeyken böylesi 42

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar bir durum daha da kabullenilemez hale gelmiştir. Diğer taraftan, Gazprom, uzun dönemlik sözleşmelerle petrol endeksli gaz satışına devam ettiği takdirde Hazar ve Şah Deniz gazları gibi gaz rekabetine katılacak alternatif kaynaklar nedeniyle, Güney Doğu ve Orta Avrupa piyasalarındaki hakim konumunu kaybedeceğinin farkındadır. Şah Deniz II gaz üretimi ve nakliyesinin net maliyeti Güney Akım gazınınkinden, sahanın bulunduğu konum ve nakliye sebebiyle, (boru çapı, hacim ve nakil ücretlerinin değişmesine bağlı olarak) çok daha düşüktür. Gazprom un gücü, SD Konsorsiyumu nun aksine, çoktandır piyasada olması ve halen elinde büyük kullanıcılarla imzalanmış gaz alım-satım anlaşmalarının bulunmasından kaynaklanmaktadır. Hatta bunlardan bazıları mevcut anlaşmalarını uzatmış ya da uzatmak istemektedirler. Şayet kimi Avrupa ülkeleri Güney Akım ile tedarik sözleşmesi imzalamakta isteksizlerse ya da anlaşmaya sahip olup fizibilite çalışmaları ve Güney Akım ın FEED i ile birlikte mevcut anlaşmanın başlamasını erteliyorlarsa, bu durumda Rusya, anlaşmaların yürürlüğe konması adına ciddi miktarda teşvik imkanları sunmaktadır. Rusya gaz fiyatı manivelasını kullanarak problem çözmek adına geleneksel yöntemlere başvurmaktadır. Sonuç olarak; Azerbaycan ve SD Konsorsiyumu nun gücü, Güney Koridor u stratejik önceliği olarak gören AB nin siyasi desteğinden kaynaklanmaktadır ve Koridor u hayata geçirmek adına elinden geleni yapan ortak çıkar projesi Nabucco Batı, gaz kaynaklarını çeşitlendirerek Avrupa nın enerji güvenliğine gerçek anlamda bir katkı sağlayacaktır. Bunun yanı sıra, ülke; kaynaktan tüketiciye tüm değer zincirinin tamamlanabilmesinin 40-45 milyar dolarlık bir faturaya (CAPEX için 30 milyar dolara kadar ve devamında ulaştırma altyapısı için 10-15 milyar dolara) mal olacağının farkındadır. Ancak SD Konsorsiyumu nun potansiyel alıcılarla imzalanmış gaz alım-satım anlaşmaları bulunmakta ve piyasalarda sunacağı gaza ilişkin güven temin edememiş durumdadır. Bununla birlikte, SD Konsorsiyumu nun piyasaya sunacağı gaz hacmi, Gazprom gazı (yıllık 130 milyar metreküp) ile karşılaştırıldığında, sembolik kalmaktadır (Avrupa için yıllık 10 milyar metreküp ve bunun dışında Türk piyasasına ayrılmış yıllık 6 milyar metreküp). SOCAR, Azerbaycan daki yeni nesil gaz sahalarından gelecek hacmi de hesaba katsa dahi Gazprom un güçlü varlığı karşısında Doğu ve Güney Avrupa piyasalarına nüfuz etmenin son derece zor olacağının farkındadır. Hacim ikamesi mi yoksa pazar payı Türkiye başlangıçta Güney Akım ın, karasularından geçmesine müsaade etmemiş fakat ertesinde Rusya nın, Türkiye ye sattığı gazda % 15 lik bir indirim yapmasıyla (400$/1000 cm) bu talebe izin vermiştir. 43

Gulmira Rzayeva değişimi mi? Felsefe alanında uzman olmaya gerek kalmadan, yakında SD II projesi gaz alım-satım anlaşmaları imzalanmaya başlanır başlanmaz bu soruya cevap vermek mümkün hale gelecektir. Sonuç Güney Koridoru ndaki her bir hissedar, projedeki stratejik çıkarları ve görebilecekleri fayda doğrultusunda hareket etmektedir. Brüksel ve Washington için projedeki en önemli husus ittifakı, müttefiklerin huzurunu tehdit eden ve uyuşmazlıkları körükleyebilecek olan enerji güvenliğine yoğunlaştırmaktır. Bu mega ve multi milyarlık proje, her iki tarafa da jeopolitik haritayı değiştirmek adına tarihi bir fırsat sunmaktadır. Hissedarların iki temel piyasa ve bunlara gaz nakledecek aracı projeler istikametindeki pozisyonları bolünmüş durumdadır. Ticari cazibe ile piyasanın stratejik değeri ise en önemli kriterlerdir. Finansman sağlanabilmesi için her iki projenin de SD Konsorsiyumu na ticari açıdan cazip gelmesi gerekmektedir ve bu projeler kesinlikle bu kriterleri sağlamaktadır. Bazı SD ortakları, projenin ticari değerinden ötürü, daha çok TAP a ilgi göstermektedir. Diğer SD ortakları ise piyasanın stratejik öneminden ötürü NB yi desteklemektedir. Gaz talebinin, yeni gazın kullanılabileceği Baumgartner ın da (örneğin Almanya ve Fransa, aynı zamanda Benelüks ülkeleri Sonuç olarak; Azerbaycan ve SD Konsorsiyumu nun gücü, Güney Koridor u stratejik önceliği olarak gören AB nin siyasi desteğinden kaynaklanmaktadır ve Koridor u hayata geçirmek adına elinden geleni yapan ortak çıkar projesi Nabucco Batı, gaz kaynaklarını çeşitlendirerek Avrupa nın enerji güvenliğine gerçek anlamda bir katkı sağlayacaktır. için takas imkanı -swap- ve hatta tam anlamıyla liberalleşmiş İngiltere piyasası) ötesine geçerek iyileşme sağlayacağı düşünülmektedir. Ancak, RWE nin ayrılmasıyla Azerbaycan, fiziksel olarak gazını Alman piyasasına doğrudan iletme fırsatı ve basta Almanya nın politik sorunlara müdahil olması ve politik desteği olmak üzere elde edilecek tüm avantajları kaçırmıştır. Tam da bu noktada Azerbaycan ve Hazar gazi için mevcut potansiyel gaz alıcılarının hiçbiri (RWE dışında), yeni gazı, Baumgarten ötesine geçirmekle ilgilenmemektedir. Üstelik yakın zamanda Alman Bayerngaz şirketi Gazprom la olan pazarlıklardaki ilerleme nedeniyle Konsorsiyum a katılmak üzere NB ile yapılan müzakerelere son verildiğini açıklamıştır. Yukarda bahsedilen tüm hususlar göz 44

Azerbaycan ve Avrupa Enerji Güvenliği: Ulusal Öncelikler ve Uluslararası Sorumluluklar önünde bulundurulduğunda, NB nin hedeflediği piyasanın (Nabucco güzergahındaki ülkeler), bu ülkelerin gaz kaynaklarının çeşitlendirilmesini istiyor olmalarından ötürü, mevcut durumda en güvenilir alan olduğu düşünülebilir. Ancak diğer benzeri bir proje olan Rus Güney Akim projesi de ayni piyasayı hedeflediğinden, şu durumda hacim ikamesinin mi gerçekleşeceği yoksa pazar payının mı değişeceği hususunu bekleyip görmek gerekiyor. Gaz talebinin hızla yükseleceği ülke piyasalarında SD gazinin pazar payı bu talebi karşılamak adına kısmen büyüyebilir. Gaz hacim ikamesinin mümkün olduğu İtalya gibi, gaz talebinin daha yavaş büyüyeceği ülke piyasalarında bu ülkeler, Rusya dan yaptıkları ithalatı kısarak bunu SD gazına yönlendireceklerdir. çeşitlendirme şeması oluşturmuş değildir. Güney Gaz Koridoru ve sıvılaştırılmış doğal gaz ithalatı için çoklu projelerin gelişimi; Avrupa Birliği nin Moskova ile yapılan müzakerelerde hala pozisyonunu güçlendirme fırsatına sahip olduğu anlamına gelmektedir. Avrupa Birliği henüz, Rusya nın enerji sektöründeki hakimiyetine dair endişelere rağmen, Hazar Denizi nden Güney ve orta Avrupa ya boru hattı aracılığı ile doğal gaz tedarik edilmesi amaçlı bir Avrupa Birliği henüz, Rusya nın enerji sektöründeki hakimiyetine dair endişelere rağmen, Hazar Denizi nden Güney ve orta Avrupa ya boru hattı aracılığı ile doğal gaz tedarik edilmesi amaçlı bir çeşitlendirme şeması oluşturmuş değildir. 45