DÖKÜM SEKTÖRÜ VE İSG-ÇEVRE ENERJİ UYGULAMALARI Ayşe Gül MANGAN Akdaş Döküm A.Ş., Ankara, Türkiye ÖZET Döküm sektöründe iş sağlığı güvenliği-çevre-enerji yönetim sistemleri ve uygulamaları, standartlar ve mevzuatlar kapsamında planlanan faaliyetlere ve mevcut faaliyetlerin uyumlaştırılma süreçlerinde ön plana çıkmaktadır. Sürdürülebilir kaklıma ilkesi çerçevesinde uzun dönemli değerlendirme yapılması ve her türlü faaliyet sırasında multidisipliner olarak iş güvenliği esaslarına uygun, doğal kaynakları ve enerjiyi verimli bir şekilde kullanan, atık oluşumunu kaynağında azaltan ve atıkların gazi kazanılmasını sağlayan teknolojiler ve sistemler kullanılması temel esastır. Bu kapsamda Döküm Sektöründe gerek ulusal mevzuat gerekse uluslar arası sözleşmeler dahilinde iş sağlığı güvenliği-çevre enerji yönetim sistemleri gerekleri, yapılması gerekenler ve birbiri ile etkileşimleri uygulamalara temel teşkil etmektedir.
1.Kalite Yönetim Sistemi 1.1.Kalite Kalite mutlak anlamda en iyi, en sağlam, en dayanıklı, en güzel değildir. Kalite her zaman güvenlik değildir. Kalite bu nedenle birden çok özelliği içine alan ve çeşitli karakteristikleri temsil eden bir beklenti, ihtiyaç ve inançtır. Kalite müşteriye gösterilen bir saygıdır, müşteriye ürün ve hizmetle sunulan bir değerdir. 1.2.Kalite Yönetimi Sistemi Kalite kavramının ortaya çıkışı temel olarak yüzyıllar öncelerine dayanmaktadır. İnsanların, tükettikleri mallarda veya aldıkları servislerde en iyiye ulaşma çabası, çok eski çağlarda da bu kavramın üzerinde durulmasına yol açmıştır. Günümüzde bu durumun küresel boyuta ulaşmasıyla, kalite konusunda çok sıkı rekabetler oluşmuştur. Bu bilgiler doğrultusunda genel olarak bir kalite tanımı yapacak olursak; üretilen her türlü malda ve sağlanan her türlü serviste hata yapmama veya hataları en aza indirme, bu durumla birlikte üründen yararlanan insana memnuniyet verme çabasıdır. Kalitenin bu temel tanımından yola çıkarak, bu amaçla yapılan etkinliklerin tümü kalite yönetim sistemi kavramını ortaya çıkartmıştır. Bu sistem, çalışanların bilinçlendirilmesi ve amaçlanan kalite seviyesine ulaşmak amacıyla minimum girdi kullanılması kısımlarını da içerir. Tüm bu bilgilerin ışığında bu sisteme bağlı kalındığı takdirde, kaliteli ürüne ulaşmak için gerekli maliyetin değeri, tahmin edilenin aksine, daha fazla olmayacaktır. Aksine, uzun vadede daha karlı olunacak bir sisteme adım atılmış olunacaktır. Kalite Yönetim Sistemi, bir ürün veya hizmetin kalite konusunda belirtilmiş gerekleri yerine getirmesinde, yeterli güveni sağlamak için, uygulanan planlı ve sistematik etkinlikler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Kalite Yönetim Sistemi çalışanların eğitilmesi ve kalite konusunda bilinçlendirilmesi ile kalitenin planlanan düzeyde en az kaynak kullanımıyla sağlanması temeline dayanmaktadır. Müşterilerin gereksinimleri tam ve belirlendiği şekilde karşılanmadığı sürece, kalite yönetimi sistemi tanımlanmış sayılmamaktadır. Müşteri memnuniyeti geri beslemesinin yarattığı müşteri memnuniyeti geri bildirimi yukarıdaki şekilde gösterilmiştir. Kalite Yönetim Sistemi nin başarılı bir şekilde uygulanması halinde beklenenin aksine Kalite Yönetim Sistemi nin maliyetleri yükseltmeyip düşürdüğü gözlemlenmektedir.
Kalite yönetim sistemi 14 adımdan oluşmaktadır. Çalışanlar, yönetsel ve operasyonel kişiler olmak üzerede iki gruba ayrılmaktadır. Sistemden sorumlu olanlar yönetsel kişiler; sistemin içinde çalışanlar da teknik,operasyonel kişiler olarak tanımlanmıştır. 1.3.Kalite Yönetim Sisteminin Faydaları 1.3.1.İç yararlar 1. Standardizasyon ve tutarlılık 2. Yönetimin etkinliği 3. Olumlu kültürel değişim 4. Kalite bilincinin oluşması 5. Daha iyi bir dokümantasyon 6. Sistematikleşmek 1.3.2.Dış Yararlar 1. Daha iyi tedarikçi ilişkileri 2. İstikrarda artış 3. Pazar payında artış 1.4.Kalite Sisteminin Hedefleri Bir firma kalite sistemini oluştururken gerçekleştirmesi gereken dört hedef vardır: 1. Sistem bütün çalışanlar tarafından bilinmeli ve kolayca anlaşılmalıdır. 2. Sistem gerçek hayatta çalışmalı ve sürekli olarak iyileştirilmelidir. 3. Sistem ilk önce dış müşterinin, daha sonra da firma içindeki çeşitli birimlerin veya kişilerin tek tek ihtiyaçlarına odaklanmalıdır. 4. Sistem, kusurların ortaya çıktıktan sonra tespitini değil, önlenmesi (Kalite güvencesi/sürekli iyileştirme) amaçlamalıdır. 1.5.Etkin Kalite Yönetim Sistemleri Uygulamanın Yararları 1. Uluslararası tanınan standarda uygun çalışıldığı belgelenerek yeni iş olanaklarının kazanılması 2. Etkin uygulama sayesinde müşteri memnuniyeti ile müşterilerden gelebilecek şikâyetlerde azalma sağlanması 3. Ürün ve hizmet kalitesi geliştirilerek maliyetleri hataların azaltılması 4. Zaman ve malzeme kaybının azaltılması 5. Üretim, planlama ve problem çözme çalışmalarının etkinliklerinin arttırılması 6. Çalışanların motivasyonunda ve firma içi iletişimde iyileşme sağlanması 1.6.Kalite Yönetim Sistemleri Tarihsel Gelişimi Birçok kaynaklarda kalite nin tarihinin 3000 yıl öncesine dayandığı belirtilmektedir. Hatta Mısırlıların piramitleri inşa ettiği zamanlara bile dayanabilir. Bazı tarihçiler kalitenin tarihinin insanlık kadar eski olduğunu düşündükleri halde, bazıları insanların not tutmaya başladığı zamanlara dayandığını belirtmişlerdir. Kalite ile ilgili ilk kayıtlar M.Ö 2150 yılına Hammurabi Kanunlarına dayanmaktadır.
Bizim bildiğimiz kalite kavramı ilk Sanayi devriminden sonra ortaya çıktı. Eskiden ürünler baştan sona aynı kişi tarafından kalite kriterlerine göre üretilmiştir. Seri üretim başladığı sırada birçok insan ürün üretim sürecine dâhil edildi ve böylece ürünler tüm süre boyunca tek kişi tarafından üretilmemiş oldu. 19 uncu yüzyılda Frederick Taylor ve Henry Ford seri üretimde kullanılan metotların yetersizliğini farkına vardılar. Taylor yazdığı The Principles of Scientific Management kitabıyla insanların endüstri alanlarında daha verimli çalışmasını sağladı. 1.7.Türkiye de Kalitenin Tarihi Yolculuğu Ülkemiz açısından tarihsel süreçte kalite kavramının gelişimine bakıldığında öncelikli olarak Ahi Teşkilatı ndan söz etmek gerekmektedir. Üretim, hizmet ve sosyal alanlarda belirli bir standardın oluşumunu sağlayan Ahi Teşkilatı, 13. yüzyılda Anadolu da ortaya çıkan bir esnaf teşkilatıdır. Ahiliğin temel felsefesi içerisinde kaliteli üretim ve müşterinin korunması ön plandadır. Ahilik Teşkilatı yla birlikte hammaddeler, süreçler ve ürünler için standartlar geliştirilmiş ve üyelere bunlara uyma zorunluluğu getirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet döneminde merkeziyetçi yapıyla birlikte, düzenli olarak hazırlanan kanunnamelerde kalite standardı açık bir şekilde ortaya çıkmaya başlamıştır. II. Bayezid döneminde çıkarılan bir kanunname olan Kanunname-i İhtisab-ı Bursa da boyama, ambalaj, kalite gibi esaslar ile ceza hükümlerine yer verilmiştir. Dünyanın ilk standardı olarak kabul edilen bu kanunnamede çarşıda satılan ekmeğin gramajından iyi pişmiş olmasına, pazara getirilen sebze-meyvenin iyi yetişmiş olmasına, bunların fiyatlarının tespitine ve taşıma ücretlerine, üretilen mamullerin hammaddelerinin tespitinden onların kaliteli bir şekilde üretilmesine kadar geçen süreçlerdeki tetkikler yer almıştır. 1.8.Kalite Yönetim Sistemi Araçları 1.8.1.Kalite Çemberi İş hayatına her düzeyde dâhil olan çalışanlarca gönüllülük esasıyla bir araya gelen, kendi çalışma ortamlarında her zaman gelişme, iyileşme faaliyetlerini yürüten ve belli aralıklarla bir araya gelen gruplar genel olarak kalite çemberi olarak tanımlanırlar. 1.8.2.Kaizen Japon orijinli olan kaizen firmadaki tüm çalışanları içeren (işçi ve yönetici) sürekli geliştirme ve iyileştirmelerdir. 1.8.3.ISO 9000 ISO 9000 serileri bir kalite sistemini geliştirmesini bu kalite sisteminin belgelenmesini ve bu sistemi yaşatmasını ister. 1.8.4.Altı Sigma Altı Sigma; organizasyonun temel süreçlerini, müşteri ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde, değerlendirmek ve iyileştirmek için, şimdi ve gelecekte, tüm çalışanların bilgilerinin ve kantitatif metotların etkin olarak kullanılmasıdır. Altı Sigma yı diğer müşteri odaklı yaklaşımlardan ayıran nokta ise kendisinden önceki pek çok yaklaşımın en başarılı yönlerini bünyesinde toplaması ve sahip olduğu çok güçlü araçlarla bu yaklaşımların vaat
ettiklerini gerçeğe dönüştürebilmesidir. Altı Sigma nın en önemli özelliği problemi yönetmeye çalışmaması, ortadan kaldırmayı denemesidir. 1.9.Kalite Yönetim Sistemlerinde Temel Kavramlar: Kalite Kontrol, Kalite Güvence Ve Kalite İyileştirme 1.9.1.Kalite Kontrol Kalite kontrol, ürün veya hizmetlerin belirlenen standartlara ve gerekliliklere uygunluğunu denetlemek amacıyla gerçekleştirilen doğrulama faaliyetleri ile bu faaliyetler sırasında kullanılan yöntem ve araçların bütünüdür. 1.9.2.Kalite Güvence Kalite güvencesi, toplam kalite uygulamalarının önemli bir parçasıdır. Kalite güvencesi, müşteri beklentilerini tam olarak karşılayacak kalitedeki ürün veya hizmetlerin üretilmesini sağlamaya yönelik olarak bir sistem dâhilinde kalite planlaması, organizasyonu ve kontrolünü içeren planlı faaliyetler bütünüdür. 1.9.3.Kalite İyileştirme Endüstri Devrimi zamanında, artan üretim miktarları ve rekabet şartları ürünlerin ve süreçlerin sürekli iyileştirilmesine ve özellikle üretim sektöründe hızlı gelişmelerin yaşanmasına neden olmuştur. Bu gelişmeler, sürekli iyileştirme yaklaşımlarının şekillenmeye başlamasında önemli bir rol oynamıştır. Örneğin, dönemin önemli ürünlerinden biri olan buharlı motor tasarımının sürekli geliştirilmesi ile bu motorların verimliliğinde 1718-1906 yıları arasında % 20 nin üzerinde artış sağlanmıştır. Mucitler ve girişimciler sayesinde dünyanın pek çok ülkesinde teknoloji ve endüstri alanında önemli aşamalar kaydedilmiştir. 2.Toplam Kalite Yönetimi 1990 lı yılların başlarından itibaren küresel pazarlarda rekabetin artmasıyla toplam kalite kavramı yeni bir kavram olarak literatürde yer almaya başlamıştır. Avrupa nın tek bir pazar altında bütünleşmeye doğru yol alması ve kaynakların daha etkin ve verimli kullanılma ihtiyacıyla birlikte müşterilerin daha kaliteli ürünlere olan talebinin artması toplam kalite uygulamalarına geçişi hızlandırmıştır. Toplam Kalite Yönetimi müşterilerin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamaya çalışan ve aynı zamanda maliyetleri de düşüren bir yönetim tarzıdır. Toplam Kalite Yönetiminde sürekli iyileştirme ile en mükemmele ulaşılmaya ve bu amaca yönelmiş iş gücünün sağlanmasına çalışılır. Toplam Kalite Yönetiminin temelinde, soruna neden olan unsurların ve şartların kalite sisteminden çıkartılarak sistemin daha da geliştirilmesi yer almaktadır. Burada amaç, kalitenin oluşturulması, yaşatılması ve geliştirilmesi yolundaki çabaları birleştirecek bir sistemi ortaya çıkarmaktır. Toplam Kalite Yönetimi süreci, üretici ve müşterinin ihtiyaç, istek ve beklentilerini en ekonomik düzeyde karşılamak amacı ile işletme içerisindeki tüm birimlerin kalitenin oluşturulması, korunması ve geliştirilmesi yolundaki çabalarını birleştirip koordine eden ve başta üst yönetim olmak üzere işletmenin tüm birimlerinin
katıldığı dinamik bir sistemdir. 3.Standardizasyon Birçok örgüt günümüzde yaşanan ekonomik gelişmeler ve yoğun rekabet nedenile örgütsel süreçlerini ve ürünlerini yeniden gözden geçirmektedir. Bu yeniden gözden geçirme sürecinde öne çıkan eğilimlerden biri de hiç kuşkusuz kalite konusudur. Küreselleşmenin, örgütlerin kalite potansiyellerini geliştirmeleri yönünde önemli bir baskı unsuru olduğu oldukça açıktır. Bu durum kalite konusunda uluslar arası kabul gören standartların önemini ve geçerliliğini arttırmaktadır. 4.Kalite Yönetim Sistemleri Kuruluşlarda tasarım aşamasından başlayarak üretim, pazarlama ve satış sonrası hizmetlere kadar tüm aşamaları kapsayan ve sürekli gelişmeyi hedefleyen Kalite Yönetim Sisteminin uygulanmasıyla olur. Günümüzde Kalite Yönetim Sistemi konusunda TS EN ISO 9001 Kalite Yönetimi Sistem Standardları, 1987 yılında yayımlandığı tarihten itibaren en fazla ilgiyi ve uygulama alanını bulan Uluslararası Standardlar haline gelmiştir. 4.1.Neden EN ISO 9001? Kuruluşta kalite anlayışının gelişimini, Kârın, verimliliğin ve pazar payının artmasını, Maliyetin azalmasını, Çalışanların tatminini, Kuruluş içi iletişimde iyileşmeyi, Tüm faaliyetlerde geniş izleme ve kontrolü, İadelerin azalmasını, Müşteri şikâyetinin azalması, memnuniyetin artmasını sağlayan, Ulusal ve uluslararası düzeyde uygulanabilen bir yönetim sistemi modeli olduğu için bu sistem uygulanmalıdır. 5.İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kuruluşların daha iyi rekabet koşullarına ulaşabilmesi için çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusunda planlı ve sistemli çalışmalar yürütmeleri gerekmektedir. TS EN ISO 9001 ve TS EN ISO 14001 gibi kalite ve çevre yönetimleri üzerine yoğunlaşmış, dolayısıyla kuruluşlarda iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve sürekli iyileştirilerek korunabilmesi için ayrı bir standarda gereksinim duyulmuştur. 5.1.Neden TS 18001? Kârlılığı artırmak, İSG çalışmalarını diğer faaliyetlere entegre ederek kaynakların korunmasını sağlamak, Yönetimin taahhüdünün sağlandığını göstermek, Motivasyon ve katılımı artırmak, Ulusal yasa ve dünya standardlarına uyum süresini ve maliyetini azaltmak, Paydaşların istek ve beklentilerini karşılayarak rekabeti artırmak,
Kuruluşlar tarafından sürdürülmekte olan İSG faaliyetlerinin sistematik olarak yayılımını sağlamak için bu sistem uygulanmalıdır. 6.Çevre Yönetim Sistemi Bugünün tüketicisi beklenti ve ihtiyaçlarının en üst düzeyde karşılanmasının yanı sıra kendisine, yaşadığı çevreye ve dünyasına değer verilmesini, saygı gösterilmesini talep etmekte ve piyasada bunu sorgulamaktadır. Bu gelişmeler kuruluşların çevre ile etkileşimlerini kontrol altında tutabilmelerini ve çevre icraat ve başarılarını sürekli iyileştirebilmelerini sağlayacak yönetim sistemlerine ihtiyaç bulunduğu gerçeğini ortaya çıkarmıştır. 6.1. Neden TS EN ISO 14001? Çevre Yönetim Sistemi tüm dünyada ISO 14001 standardı ile bilinmektedir ve ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Standardından sonra uluslararası kuruluşlarda tanınması ve uygulanması çok hızlı olmuştur. ÇYS nin kuruluşlarda geliştirilmesinin amacı; Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılması Çevresel performansın artırılması Market Stratejileri Uluslararası rekabette avantaj sağlaması Firma itibar ve pazar payının artırılması Maliyet kontrolünün geliştirilmesiyle masrafların azaltılması ve verimliliğin artırılması Acil durumlara (deprem,yangın,sel vb.) ve kazalara karşı hazırlıklı bulunarak mesuliyetle sonuçlanan kaza vb. olayların azaltılması Kirliliğin kaynaktan başlayarak kontrol altına alınması ve azaltılması Girdi malzemeleri ve enerji tasarrufu sağlanması İzin ve yetki belgelerinin alınmasının kolaylaştırılması ISO 14001 tüm dünyaca bilinen ve kullanılan ortak bir dil olduğundan global pazarda kabul edilirliğin sağlanması 7. Enerji Yönetim Sistemi Enerjinin giderek daha da büyük önem taşıdığı günümüzde, enerjinin verimli kullanılması esasına dayanan TS EN ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi, her sektörde küçükten büyüğe her türlü işletmeye uygulanabilecek, tek başına olabileceği gibi diğer yönetim sistemleriyle entegre olarak da yürütülebilecek bir Yönetim Sistemidir. 7.1. Neden TS EN ISO 50001? EYS nin kuruluşlarda geliştirilmesi sonucunda; Enerji politikasının resmiyet kazanması Enerji tüketiminin sistematik bir yaklaşımla yönetilmesi sayesinde enerji masrafında düşüş Çevrenin korunması Kaynakların etkin kullanımı Sera gazı emisyonunun azaltılması Mevzuata uyumun sağlanması
Başta Çevre Yönetim Sistemi olmak üzere diğer yönetim sistemleri ile kolayca entegre olabilmesi. KAYNAKLAR 1. http://www.kalder.org/kalderhakkinda.aspx?id=18 2.http://tr.wikipedia.org/wiki/Kalite_Y%C3%B6netim_Sistemi 3.http://www.undp-pff.org/index.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=9 4.http://www.iticu.edu.tr/uploads/kutuphane/pdf/uas/M01026.pdf 5.http://www.tse.org.tr/hizmetlerimiz/belgelendirme-hizmetleri/sistem belgelendirme/belgelendirme-yap%c4%b1lan-y%c3%b6netim-sistemleri/iq-net-sr-10- sosyal-sorumluluk-y%c3%b6netim-sistemi 6.http://www.asbcert.com.tr/iso90012008kaliteyonetimisistemiyururlukte.html-(ASB uluslararası belgelendirme kalite çözüm belgesi ) 7. http://www.efqm.org/efqm-model/radar-logic (YABANCI KAYNAK) 8. http://www.kirklareli.edu.tr/download//by-files/23388500.html 9.Gözlü,Sıtkı,Endüstriyel Kalite Kontrolu,İstanbul Teknik Üniversitesi,1990 10.Kırıkkale Üniversitesi, Dış Ticaret Standardizasyon,2014