I Prof. Dr. Yunus K SHALI KOCAEL ÜN VERS TES ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ö retim Üyesi Tekdüzen Hesap Plan na Göre Haz rlanm fl ve Son De iflikliklere Göre Gözden Geçirilmifl fi RKETLER MUHASEBES Onbirinci Bask
II Yay n No : 2134 E itim Dizisi : 130 11. Bask - Haziran 2009 - STANBUL ISBN 978-605 - 377-051 - 0 Copyright Bu kitab n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile, scanner (taray c ) ile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Caddesi Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K: 9 Zeytinburnu/ stanbul (0-212) 565 01 22 - (0-212) 565 02 55 Kapak Tasar m : Evren Kayhan Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III Anne ve Babam n Aziz Hat ralar na...
V Onbirinci Bask n n Önsözü Kitab n onuncu bask s beklenenden önce tükenince baz bas m hatalar düzeltilerek ve y llar güncellefltirilerek onbirinci bask n n yap lmas kararlaflt r ld. Bu arada flirketler muhasebesi dersini veren ö retim üyelerimizin yararlanmas için haz rlam fl oldu um ve haftal k olarak haz rlad m ders sunumlar, hocalar m za e-mail arac l yla gönderiliyordu. Daha sonra fiirketler Muhasebesi Google Grubu nu kurarak, sunumlar n daha seri bir flekilde ulaflt r lmas sa lanm fl oldu. Bu grup hizmeti sayesinde, ders sunumlar n kullanmak isteyen hocalar m z bunlar indirip kullanabilmektedirler. Ayr ca dosyalarda düzeltilmesi gereken herhangi bir konu tespit edilirse h zl bir flekilde düzeltilip grup üyelerine haber verilmektedir. Bu uygulama onbirinci bask için de geçerli olacakt r ve sadece dersi anlatanlar için yap lmaktad r. Ö rencilerin yararlanaca ve daha farkl bir flekilde haz rlanm fl sunumlar için çal flmalar m devam etmektedir. Tamamland nda veya k smen uygulamaya konuldu unda web sayfamdan ilan edilecektir. Kitapla ilgili di er genel konular n yer ald bir önsöz ayr ca yaz lmad. Onuncu bask n n önsözünde yer alan ifadeler güncelli ini korudu u için bu bask da da yer alacakt r. Tüm kullan c lara yararl olmas dile iyle... Prof. Dr. Yunus K SHALI STANBUL, 1 May s 2009
VI Onuncu Bask n n Önsözü Kitab n sekizinci bask s 30 y l aflk n bir süreden beri toplumu etkileyen enflasyonun h z kesmesi üzerine Türk paras ndan alt s f r at lmas uygulamas - n n hemen arkas ndan haz rlanm flt. Muhasebecilerin belki daha fazla etkilendi i paradaki s f r fazlal, ders kitaplar nda ve ders anlat mlar nda da s k nt l olmaya devam ediyordu. 2005 y l bafl nda yeni TL nin tedavüle ç kmas üzerine kitaptaki tüm rakamlar, alt s f r at lm fl olarak yeni TL ye göre düzenlenmiflti. Yüksek enflasyonlu y llardan önce muhasebe kay tlar yap l rken tutarlar kurufllu olarak kullan l rd, kurufl bulunmazsa tutar, iflareti ile sonland r l rd. Ancak günümüzde kay tlar bilgisayarla yap ld ndan, iflareti ifle yaramaz hale gelmifltir. Dokuzuncu bask da kullan lan bu iflaretten, onuncu bask da tamamen vazgeçilmifl, kurufl hanesinde bir de er yoksa tutar,00 ile sonland r lm flt r. Türkiye de s k s k yaflanan vergi düzenlemeleri bu kitab n dokuzuncu bask s nda da yine karfl m za ç km flt r. 21.6.2006 tarihinde Resmi Gazete de yay mlanan Kurumlar Vergisi Kanunu ile vergi oran % 20 ye düflürülmüfltür. Dokuzuncu bask bu uygulamadan önce haz rland için, özellikle sermaye flirketlerinin kâr da t m konular güncelli ini kaybetmiflti. Bu onuncu bask da kurumlar vergisi oranlar güncellefltirilmifl, özellikle geçici vergi uygulamalar sermaye flirketlerinin tüm kâr da t m örneklerinde kullan lm flt r. Onuncu bask, yeni Türk Ticaret Kanunu tasar s n n yasalaflmas öncesinde bas ma haz rlanm flt r. Bu tasar da ticaret flirketleri ile ilgili önemli de ifliklikler beklenmektedir. Kitap yay nland nda güncel bilgilerin ö rencilere ulaflmas için 2007-2008 ö retim y l n n ikinci yar s nda uygulad m yöntem devam ettirilecektir. Buna göre; bu dersi iflleyen ö retim elemanlar m z afla daki mail adreslerime baflvurduklar taktirde, onlara tüm kitap için haz rlanm fl ders sunumlar internet üzerinden ulaflt r lacakt r. Bugüne kadar bu kitab n haz rlanmas nda eme i geçen herkese ve varl klar yla bana destek olan eflim Hülya, çocuklar m Emre ve Gözde ye, ayr ca baflta Say n Seyhan Satar olmak üzere Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. yöneticileri ve çal flanlar na teflekkür ederim.
Önsöz VII Kitapla ilgili görüfl ve öneriler ile ö retim elemanlar m z n sunu isteklerinin en h zl biçimde bana ulaflabilmesi için afla ya e-mail ve web sayfas adresleri de konulmufltur. Yararl olmas dile iyle... Prof. Dr. Yunus K SHALI STANBUL 1.A ustos.2008 www.yunuskishali.ourfamily.com ykishali@kou.edu.tr yunuskishali@yahoo.com yunus.kishali@isbank.net.tr
çindekiler IX Ç NDEK LER ONB R NC BASKIYA ÖNSÖZ...V ONUNCU BASKIYA ÖNSÖZ...VI KISALTMALAR...XV 1. fi RKETLER HAKKINDA GENEL AÇIKLAMALAR...1 1.1 fiirketlerin S n fland r lmas...1 1.1.1 Adi fiirket...2 1.2 Ticaret fiirketleri...2 1.2.1 fiah s fiirketlerinin Özellikleri...3 1.2.2 Sermaye fiirketlerinin Özellikleri...3 1.3 fiirketler Muhasebesi...3 2. KOLLEKT F fi RKETLER...4 2.1 Kollektif fiirketler Hakk nda Genel Aç klamalar...4 2.2 Kollektif fiirketin Kurulufl fllemleri...5 2.2.1 Kurulufl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...7 2.2.1.1 Sermaye Olarak Para Konulmas...8 2.2.1.2 Sermaye Olarak Para ve Paradan Baflka Varl klar n Konulmas...10 2.2.1.3 Sermaye Taahhüdünün K smen Yerine Getirilmesi...13 2.2.1.4 Sermaye Olarak flletme Konulmas...16 2.3 Kollektif fiirketlerde Sermaye De iflikliklerinin Muhasebelefltirilmesi...19 2.3.1 Sermaye Art r lmas...19 2.3.1.1 Mevcut Ortaklar n Sermayelerini Art rmalar...20 2.3.1.2 Ortaklar n fiirketteki Kâr Paylar n Çekmeyip Sermayeye Eklemeleri...21 2.3.1.3 fiirkete Yeni Ortak Al nmas...23
X çindekiler 2.3.1.4 Di er Bir fiirketle Birleflme...25 2.3.2 Sermaye Azalt lmas...25 2.3.2.1 fiirket Ortaklar n n Sermaye Paylar n n Azalt lmas...26 2.3.2.2 Zarar n Tasfiyesi çin Sermaye Pay n n Azalt lmas...27 2.3.2.3 Ç kan, Ç kar lan veya Ölen Orta n Pay Kadar Sermaye Azalt lmas...27 2.4 Kollektif fiirketlerde Kâr ve Zarar Da t m...31 2.4.1 Kâr Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...31 2.4.2 Kâr n Ortaklara Sermaye Paylar yla Orant l Olarak Da t lmas...32 2.4.3 Kâr n Ortaklara Eflit Da t m...33 2.4.4 Ortaklar n Sermaye Paylar na Faiz Ayr larak Kâr n Da t m...33 2.4.5 Ortaklardan Birine veya Birkaç na Prim Hesapland ktan Sonra Kâr n Sermaye Paylar na Göre Da t m...35 2.4.6 Sadece Eme ini Sermaye Olarak Koyan Orta a Kâr Pay Ayr ld ktan Sonra Da t m...37 2.4.7 Kâr n Sermaye Paylar na Eklenmesi...38 2.4.8 Zarar Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...41 2.4.9 Ortaklar n Zarar Paylar n fiirkete Ödemeleri...41 2.4.10 Sermaye Paylar n n Azalt lmas...42 2.5 Kollektif fiirketlerde Tasfiye fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi...44 3. KOMAND T fi RKETLER...61 3.1 Komandit fiirketler Hakk nda Genel Bilgiler...61 3.2 Komandit fiirketlerin Kuruluflu...62 3.2.1 Kurulufl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...63 3.2.2 Komandit fiirketlerde Sermaye De iflikliklerinin Muhasebelefltirilmesi...69 3.2.2.1 Sermaye Art r lmas...69 3.2.2.2 Sermaye Azalt lmas...71 3.3 Komandit fiirketlerde Kâr Da t m ve Tasfiye fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...71 3.3.1 Genel Aç klamalar...71
çindekiler XI 3.3.2 Kâr Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...72 3.3.3 Zarar Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...74 3.3.4 Komandit fiirketlerde Tasfiye fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi...77 4. ANON M fi RKETLER...89 4.1 Anonim fiirketler Hakk nda Genel Aç klamalar...89 4.1.1 Anonim fiirketlerin Kuruluflu le lgili fllemler...89 4.1.1.1 Ana Sözleflmenin Haz rlanmas...90 4.1.1.2 Sanayi ve Ticaret Bakanl ndan zin Al nmas...91 4.1.1.3 Bakanl k zninden Sonra Yap lacak fllemler...93 4.1.1.4 fiirketin Tescil ve lân...94 4.1.2 Kuruluflu Tamamlayan fllemler...94 4.2 Anonim fiirketin Kurulufl Kay tlar...96 4.2.1 Ani Kurulufl...96 4.2.2 Tedrici Kurulufl...99 4.3 Sermaye Art r lmas...104 4.3.1 Yeni Hisse Senetleri Ç kararak Sermaye Art r lmas...105 4.3.2 De er Art fl Fonunun Sermayeye Eklenmesi...111 4.3.3. Hisse Senedi hraç Primleri...112 4.4 Sermaye Azalt lmas...112 4.4.1 Sermaye Azaltma Nedenleri...112 4.4.2 Sermaye Azaltma fllemleri...113 4.4.3 Sermaye Azalt lmas ile lgili Muhasebe Kay tlar...114 4.5 Anonim fiirketlerde Tahvil Ç kar lmas...115 4.5.1 Tahvillerin Özellikleri...116 4.5.2 Tahvilde fiekil fiartlar...116 4.5.3 Tahvil Türleri...117 4.5.4 Tahvil Ç karma Esaslar...117 4.5.5 Tahvil Ç karma fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...118 4.5.6 Tahvil Faizlerinin Ödenmesiyle lgili Muhasebe Kay tlar...120 4.5.7 Tahvillerin tfas...122 4.6 Anonim fiirketlerde Kâr Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...123 4.7 Anonim fiirketlerde Zarar...147 4.8 Anonim fiirketlerin Tasfiyesi...148 4.8.1 Tasfiye fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...150 4.8.2 Tasfiyenin flasla Sonuçlanmas...163
XII çindekiler 5. L M TED fi RKETLER...164 5.1 Limited fiirketler Hakk nda Genel Aç klamalar...164 5.2 Limited fiirketlerin Kuruluflu...165 5.2.1 Limited fiirketlerde Kurulufl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...167 5.3 Limited fiirketlerde Sermaye De iflikli i ve Muhasebelefltirilmesi...169 5.3.1 Limited fiirketlerde Sermaye Art r lmas...169 5.3.2 Limited fiirketlerde Sermaye Azalt lmas...171 5.4 Limited fiirketlerde Kâr Da t m...171 5.4.1 Limited fiirketlerde Kâr Da t m n n Muhasebelefltirilmesi...171 5.5 Limited fiirketlerde Zarar Durumu...177 5.6 Limited fiirketlerde Tasfiye fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi...178 6. SERMAYES PAYLARA BÖLÜNMÜfi KOMAND T fi RKETLER...186 6.1 Genel Aç klamalar...186 6.2 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerin Kuruluflu...186 6.2.1 Kurulufl fllemlerinin Muhasebelefltirilmesi...187 6.3 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerde Sermaye De ifliklikleri ve Muhasebelefltirilmesi...193 6.3.1 Sermaye Art r lmas...193 6.3.2 Sermaye Azalt lmas....196 6.4 Sermayesi Paylara Bölünmüfl Komandit fiirketlerde Kâr Zarar Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...196 6.4.1 Kâr Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...196 6.4.2 Zarar Da t m ve Muhasebelefltirilmesi...203 6.5 Tasfiye fllemleri ve Muhasebelefltirilmesi...204 7. fi RKET B RLEfiMELER...207 7.1 Birleflme fiekilleri...207 7.2 Birleflmenin fiartlar...207 7.3 fiah s fiirketlerinde Birleflme...208 7.4 Sermaye fiirketlerinde Birleflme...211 EKLER Kâr Da t m Tablolar...215 Kollektif fiirket Ana Sözleflme Örnekleri...218
çindekiler XIII Komandit fiirket Ana Sözleflme Örnekleri...224 Anonim fiirket Ana Sözleflme Örnekleri...229 Limited fiirket Ana Sözleflme Örnekleri...248 Tekdüzen Hesap Çerçevesi...258 Tekdüzen Hesap Plan...261 ARAfiTIRMA KONULARI...277 SORULAR...278 D Z N...283 YARARLANILAN KAYNAKLAR...285
XV KISALTMALAR Afi : Anonim fiirket BK : Borçlar Kanunu bkz : bak n z D E : Devlet statistik Enstitüsü DPT : Devlet Planlama Teflkilat GVK : Gelir Vergisi Kanunu KDV : Katma De er Vergisi KK : Kamu Kesimi KHK : Kanun Hükmünde Kararname K.te : Komandite K.ter : Komanditer krfl : kurufl KVK : Kurumlar Vergisi Kanunu m. : madde MDV : Maddi Duran Varl klar s : sayfa SPK : Sermaye Piyasas Kanunu TC : Türkiye Cumhuriyeti TL : Türk Liras TTK : Türk Ticaret Kanunu vb : ve benzerleri VUK : Vergi Usul Kanunu