Bölüm 1 Fen Eğitiminin Amaçları Fen bilgisi eğitiminin amacını tek bir cümle ile söylemek gerekirse: Fen eğitimi kişilerin bilimi kullanarak kendi yaşantılarını daha iyi yapmalı ve sürekli teknolojileşen dünya ile başa çıkmalarını sağlamalıdır. Fen bilgisinin bu en genel amacını şu alt amaçlarda inceleyebiliriz: 1. Bilimsel Bilgi Fen bilgisi programları çoğunlukla, öğrencilerin bilimsel bilgileri edinmesine yönelik olarak hazırlanmaktadır. Bunula birlikte birçok fen bilgisi öğretmeni öğrencilerininin sınıfta anlattıkları konuları bilmesini beklemektedir. Örneğin öğretmenler öğrencilerin bilimsel kavram ve tanımları kullanarak problem çözme ve bilimsel düşünme yeteneklerini kazanmasını istemektedirler. Fen bilgisi öğretmenleri, fen eğitiminin öğrencilerin bilimsel bilgi üzerine yoğunlaşmanın doğru olduğunu düşünmektedirler. Fen eğtiminin öğrencilere bilimsel bilgileri kazandırması vazgeçilemez doğal bir amaçtır. Bunu yaparken her seviyede bir sonraki seviye için gerekli olan bilgilerin öğrenciye kazandırılması sağlanmalıdır. 2. Bilimsel Metod Birçok fen bilgisi öğretmeni bilimsel metod üzerinde çok az emek harcamaktadır. Örneğin, birçok fen programında bulunan deneyleri yaptırmamakta, bunlarla ilgili soru sormamakta ve öğrencilerin bilimsel motodu öğrenmesini sağlamamaktadırlar. Öğrenme üzerine yapılan birçok araştırma, öğrencilerin bilimsel metodu kullanmayı öğrenmesinin onların fen ile ilgili konularda daha iyi düşünebildiğini ve günlük hayatta fen ile ilgili karşılaştıkları sorunları daha iyi çözebildiklerini göstermiştir. Öğretmenlerin, öğrencilerin bilimsel metodu öğrenmesini engelleyen birçok neden vardır. Bunları kısaca şöyle açıklayabiliriz: 1. Öğretmenlerin çoğu bilimsel medotu kendisi kullanmamaktadır. 2. Birçok öğretmen sınıfta harcadıkları zamanın %75 ini ders anlatmak ile geçirmekte ne öğrencilerin kendisine soru sormasına fırsat vermekte ne de kendisi öğrencilerin bilimsel metodu öğrenmesini sağlayacak sorular sormaktadır. 3. Öğretmenler, öğrencilerinin araştırma yeteneğini kazanmasını fen eğitiminin amaçlarından birisi olarak görmemesidir. Bu nedenle fen öğretmenleri araştırmaya harcanan zamanı boşa harcanmış vakit olarak görmektedirler. 4. Bilimsel metodu, fen öğretiminin amaçlarından birisi gören öğretmenlerin çoğu da, bilimsel araştırma metodu kullanma becerisini sadece başarılı ve zeki öğrencilerin kazanabileceğini düşünmktedirler. Bu nedenle sınıf geneline uygulanamayacağı yargısına varıp, zamanlarını boşa geçirmek istemiyorlar. Onlar için temel bilgileri öğrenme ön plandadır, ve temel bilgilerin öğrenilmesini engelleyecek zaman kayıplarını istemiyorlar.
3. Sosyal Konular Son yıllarda fen bilgisi eğitiminin sosyal konulara yönelik amaçların çoğaldığı görülmektedir. Fen bilgisi öğretmenleri, öğrencilerin sosyal konulara yönelik amaçlardaki hedeflerin öğrenciler tarafından kazanılmasını arzulamakta ve bu konuda oldukça ısrarlı olmaktadırlar. Sosyal konulardaki önde gelen amaç, öğrencilerin çevreye duyarlı olmalarını sağlamaktır. Bununla birlikte enerji kullanımı, toplum sağlığını ilgilendiren konular, alkol ve uyuşturucu konuları gibi birçok sosyal problemin çözülmesinde fen bilgisinin kullanılması hedeflenmektedir. Birçok sosyal konuya ait ayrı ayrı dersler açılmaktadır. Bunlara ek olarak her sosyal problemin fen bilimi ile çözülemeyeceği de hatırdan çıkartılmamalıdır. 4. Kişisel İhtiyaçlar Fen bilgisi eğitiminin bir amacı da, öğrencilerin günlük yaşamda bilim ile ilgili karşılaştıkları problemlerin çözümünde fen bilgisinde öğrendikleri bilgileri kullanabilmesi amaçlanmaktadır. Bu birçok öğretmenin ortak isteğidir. Ancak derste işlenen konuları anlatırken, edinilen bilgilerin günlük hayatta nerelerde kullanılabileceklerine dair örneklere çok fazla değinmemektedirler. Örneğin elektromanyetik dalgalar konusu işlenirken, kaç öğretmen çep telefonları ve biligasayar ekranlarından yayılan dalgaların kişilerin sağlığını tehdit edebileceği üzerinde durmaktadır? Birçok insanın cep telefonun ceketinin (ya da gömleğinin) sol üst ceinde taşıması bu gibi konuların sınıfta hiç tartışılmadığını kanıtlayan en çarpıcı örnektir. Birçok okulda kişisel ihtiyaçların karşılanmasını sağlamak üzere seçmeli derslerin açıldığı da bir gerçektir. Örneğin sağlık bilgisi dersi bunlardan sadece birisidir. 5. Meslek Bilgisi Fen eğitiminin ana amaçlarından birisi de, öğrencilerin fen bilgisi ile ilgili derslerde öğrencilerin ne gibi iş olanaklarının olduğundan haberdar etmesidir. Ülkemizde en çok bilinen ve uygulanan amaç ta bu olsa gerek. Fen Eğitimine Yeni Tasarımlar Sürekli gelişen teknoloji karşısında fen eğitiminin müfredatınında yenilenmesi kaçınılmazdır. Yeni Tasarımlar (New Designs) IBM (International Business Machines) ve BSCS (Biological Sciences Curriculum Study) raporlarından oluşmaktadır. Yeni tasarıma göre ilköğretim (K-6) fen eğitiminin temel amacı şu olmalıdır: Çocuklar gelecek nesillerde olduğu gibi; fen, teknoloji ve sağlık bilgilerini günlük hayatı anlamak ve ihtiyaçlarını gidermek için öğrenmelidirler.ilköğretimdeki fen eğitimi öğrencilerin çevrelerini anlamak için var olan doğal meraklarını desteklemeli, çevrelerinde olup bitenleri açıklayabilecek becerileri geliştirmeli, teknolojiyi anlama ve kullanmada yardımcı olmalı, kişisel ve sosyal hayatları ile ilgili bilgilerine katkıda bulunmalıdır. Yeni tasarımlar ilköğretim fen bilgisinide şu üç alanda öneriler sunmaktadır: ilköğretim fen ve sağlık bilgisinin müfredat konularında, çağdaş ilköğretim fen eğitimi için bir öğretme modelinde, ve temel fen ve sağlık bilgisini teknoloji ile bütünleştirmede
1.Müfredat Konuları Fen eğitimi programı öğrencilere şu konularda yardımcı olmalıdır: 1. insanın temel ihtiyaçlarını karşılamalı ve kişisel gelişimini sağlamalıdır 2. fiziksel ve kişisel çevreyi korumalı ve geliştirmelidir 3. doğal kaynakları korumalıdır 4. yerel, bölgesel, ulusal ve global seviyelerde sosyal bütünleşmeyi sağlamalıdır. İlköğretim fen eğitiminin amaçları şu soruya cevap verecek şekilde hazırlanmalıdır Önerilen fen eğitimi müfredatı neyi başarmalıdır? BSCS'nin önerileri şunlardır: Fen eğitimi temel bilimi, teknolojiyi ve sağlık bilgisini vermelidir. Fen eğitimi, öğrencilere bilimsel araştırma metodunu öğretmeli ve onların bunu kullanabilemseini sağlamalıdır. Fen eğitimi, vatandaşlarını bilim, teknoloji ve sağlık bilgisi ile ilgili sosyal konularda sorumlu kararlar verecek şekilde hazırlamalıdır. Fen eğitimi, öğrencilerin kişisel beklentilerini karşılamalıdır. Fen eğitimi, öğrencilerin fen, teknoloji ve sağlık alanındaki iş imkanları ile ilgili yeterli bilgiyi vermelidir. Fen eğitimi kişilerin sağlıklı ve tehlikelerden uzak şekilde yaşamak için gerekli davranışları geliştirmelidir. Yeni Tasarımlar ın fen eğitiminin müfredat amaçları ile ilgili aşağıdaki ilişkiyi önermektedir: Amaçlar Arasındaki İlişki Fen ve Teknoloji Bilgisi Öğrencilerin kişisel ve sosyal gelişimi Sağlıklı Olmak ve Rahatsızlığı Önlemek İçin Gerekli Bilgi Bilim ve Teknolojinin Metodları
Müfredat geliştiricileri, öğrencilerin şu özelliklerini kullanmalıdırlar: 1. Öğrencilerin öğrenme dürtüleri vardır. 2. Öğrencilerde öğrenmeyi etkileyen öğrenme evreleri ve görevleri vardır. 3. Her öğrencinin knedisine özgü bir öğrenme stili vardır. 4. Öğrencilerin yaşam ile ilgili açıklamaları, eğilimleri ve duyarlılıkları vardır. 2.Öğretim Modeli Yeni Tasarımlar, fen eğitimi alanında yapılan araştırmalara dayanarak Yapıcı Öğrenme Modelini (Constructivist Learning) önermektedir. Yapıcı öğrenme modelinde öğrenciler yeni bilgileri kendileri ve çevreleri ile etkileşerek eski bilgilerini: (1) yeniden tanımlayarak, (2) yeniden organize ederek, (2) ayrıntılı hale getirerek ve (3)değiştirerek öğrenirler. Yeni Tasarımlar öğrenmenin 5 evresi olduğunu söylemektedirler. Bu öğrenme şekline 5E modeli denmektedir. Öğrenme evreleri ve hangi evrede hangi aktivitenin yapılacağı aşağıdaki tabloda açıklanmıştır. Öğrenmenin Evreleri Öğrenci Aktiviteleri ve Fonksiyonları 1. Engage: Meşgul Etme Bu evrede öğrenci zihinsel olarak bir soru ile meşgul edilir. Meşgul Etme aktivitesi öğrencinin ne bildiği ve ne yapabileceği arasındaki bağlantıyı kurar. 2. Explore: Keşfetme Öğrenciler verilen aktivite üzerinde group olarak çalışıp çeşitli fikirleri keşfederler. Öğretmenin denetimi altında temel kavramları anlayıp, becerilerini geliştirirler. 3. Explain: Açıklama Öğrenciler anladıklarını açıklarlar ve bu aşamada öğrenmeye devam ederler. Öğretmen onların anladıklarını daha da ayrıntılı açıklar ve yeni kavramları tanımlar. Öğrencilerin bazı becerileri kazandığı evre burasıdır. 4. Elaborate: Ayrıntılama Bu aktivitede öğrenciler öğrendiklerini yeni durumlara uyuglarlar ve anladıkları kavramlar zihinlerinde yapılanır. Yeni deneyimleri kullanarak bilgi ve becerilerini genişletirler. 5. Evaluate: Değerlendirme Öğrenciler kendi bilgi ve becerilerini kendileri değerlendirirler. Bu aktivite de aynı zamanda öğretmen öğrencileri değerlendirebilirler. 3. Teknoloji ve Temel Bilimin Bütünleşmesi Yeni Tasarımcılar, öğretmenin teknolojiyi sınıfta öğrenme ve öğretme materyali olarak kullanmasını benimserler. Eğitim amaçlı yazılmış programlar ve internet bağlantısı vazgeçilmez teknolojidir. BSCS'lerin önemle üzerinde durduğu konu teknoloji temelli eğitim ortamının hazırlanmasıdır. Bilgisayarların fen öğretiminde kullanılması sadece müfredatın değiştirilmesi ile sağlanmaz, aynı zamanda eğitim ortamınında yeniden şekillendirilmesi gerekir.
Aktivite-1 Aşağıda yazılan amaçlardan hangilerinin fen eğitimin amacı olduğuna karar veriniz. 1. Öğrencilere sağlıklı yaşama biçiminin kazandırılması. 2. Çağdaş sosyal problemleri ve çözümlerinin içerilmesi 3. Sentezleyici düşünme yerine analitik düşünmeye yönlendirme 4. Fen ile ilgili mesleklere öğrencileri hazırlama. 5. Kişilerin çevresi ile ilgili sorunları çözmede yardımcı olması. 6. Toplumda fen ve teknolojinin önemli bir yer tuttuğunun öğrenilmesi. 7. Hipotez kurmayı ve bu hipotezi test edecek bir deneyi tasarlamayı öğrenmesi. 8. Bilimsel kuramlar daha yakın incelenerek genellemelerin çıkartılması, çünkü öğrenci bilimsel genellemeleri yapamaz. 9. Teknik alanlardaki meslek konularına yönelik temel becerilerin geliştirilmesi. 10.Kişisel inanç, eğilim ve değerler ile ilgili olması. 11.Sosyal alandaki birçok problemin çözümünde bilimin tek çözüm yolu olduğu bilincinin yerleştirilmesi. 12.Öğrencilere bilimsel kavramları daha genişlemesine öğretilmesi. 13.Öğrencilerin bilim ile ilgili meslekler hakkında bilgi sahibi olmasının sağlanması. 14.Öğrencilerin günlük yaşamda karşılaştıkları sorunların çözümünde bilimsel metodun kullanılmasının öğretilmesi. 15.Şu andaki bilimsel bilgileri öğretmek, çağdaş bilgileri değil. Eğer öğrenciler temel bilgileri öğrenmişlerse, bunları kullanarak kişisel ve sosyal problemleri çözebilirler. 16.Geleceğe yönelik olmak. Şimdiki ve geçmişteki bilgilerin de öğretilmesi. 17.Bilimsel araştırma yöntemi ve süreci üzerinde yeteri kadar durulması. 18.Öğrencilerin fen öğrenimleri sırasında bilimsel aktiviteleri kullanması. 19.Şu yeteneklerin geliştirilmesi: yaratıcı düşünebilen, etkili iletişim kurabilen ve karar verebilen. 20.Bilimin etik kurallarının öğretimesi 21.Bilimin ahlaki değerlerinin kişinin kendi yaşantısı ve topluma uygulanabilir hale getirilmesi için yeteri kadar önem verilmesi. 22.Kişilerin hangi bilimsel bilgilere ihtiyaç duyacağını belirlemek imkansız olduğundan, mümkün olduğu kadar çok ve kapsamlı bilgilerin öğretimesi. 23.Bilimsel araştırma yöntemi üzerinde odaklaşılmalı, çünkü bu bilimin değişmeyen tek yönüdür. 24.Öğrencilerin ilke ve fikirleri ayrıt edebilmesini sağlama ve problemlerin çözümünde hangisinin daha iyi bilgi sağlayabildiğini öğretilmesi. 25.Öğrencilerin daha sonraki okul yaşantılarında öğrenecekleri konuların temelini oluşturacak kadar temel bilginin öğretilmesi.