4. HAFTA ISL107 GENEL MUHASEBE I Muhasebede Hesap Kavramı ve Hesapların İşleyiş Kuralları Yard.Doç.Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr 2 Hesap Kavramı Finansal sonuç doğuran işlemler meydana geldikçe bilanço kalemleri değişmektedir. Ancak bu değişiklikleri bilanço üzerinde izlemek oldukça zor olmaktadır. Bilançoda sadece iki kalem değişirken, tüm bilanço kalemlerini tekrar tekrar yazmak gerekmektedir. Bu zorluğun ortadan kaldırılması için hesap adı verilen çizelgeler kullanılmaktadır. Hesapların tümü büyük defteri (defter-i kebir) oluşturur. Hesap aynı nitelikteki olayların toplanması ve bunlardaki artış ve azalışlar takip edilerek sonuçların bilançoya aktarılmasında kullanılmaktadır. Hesap Kavramı Hesap, aynı nitelikteki ve benzer işlemlerin izlendiği çizelgedir. Sınıflandırma fonksiyonunun bir gereksinimi olarak kullanılmaktadır. Örneğin kasadaki para ile bankadaki para birbirinden farklı olarak sınıflandırılması gereken unsurlardır. Bu sebeple biri kasa hesabında izlenirken diğeri bankalar hesabında izlenmektedir. 3 4 Hesap Hesap Çizelgesi Bir hesabın ilk anda aşağıdaki gibi olacağı düşünülebilir. KASA HESABI TARİH İŞLEM TUTAR 5 Ocak Peşin satış karşılığı tahsilât 10.610. Hesabı 5 Ocak Kira olarak ödenen -2.000 Kalan 8.610 10 Ocak Müşteriden tahsilat Kalan 7.200 15.810 BORÇ TARAFI ALACAK TARAFI 10 Ocak Bankaya yatırılan 10.000 Kalan 5.810 5 6 1
Hesap Çizelgesi Hesabın Biçimsel Yapısı (+) Veya (-) Borç Tarafı 100 Kasa Hesabı (+) Veya (-) Borç Hesap Adı Alacak 5Ocak.201. Peşin satış karşılığı tahsilât 5 10.610 TL 5Ocak.201. Kira olaraködenen 2.000 TL 10 Ocak. 201. Müşteriden tahsilat 7.200 TL 10 Ocak. 201. Bankaya Yatırılan 10.000 TL Borç Toplamı 10.610 17.810 TL Alacak Toplamı 2.000 TL 0 Borç Toplamı 17.810 TL Alacak Toplamı 12.000 TL Zaman ve yerden tasarruf amacıyla ve de kolaylık sağlamak için hesaplar yukarıdaki gibi; hesap çizelgesini temsil eden T sembolü ile gösterilir. Borç Borç Kalanı Kalanı 10.610 15.810 5.810 8.610 TL TL 7 8 Aktif Hesap: Varlıkların izlendiği ve borç kalanı veren hesaplardır.bilançonun aktifini oluşturan varlık unsurlarına (kasa, mal, bina, demirbaş, vs.) ait hesaplardır. Pasif Hesap: Sermaye ve borçların izlendiği ve alacak kalanı veren hesaplardır. Bilançonun pasifini oluşturan (satıcılar, borç senetleri, personele borçlar, sermaye vs.) unsurlarına ait hesaplardır. Sonuç Hesapları: İşletmenin yaptığı işlemlerden bazıları dışarıdan işletmeye kaynak sağlarken; bazıları da işletmeden dışarıya kaynak çıkışına neden olabilir. Özkaynağı artıran akımlara gelir, azaltan akımlara da gider denir. Bütün sonuç hesapları, dönem bittiğinde dönem karı veya zararı hesabına devredilerek kapatılır. Gelir>Gider=KAR Gelir < Gider = ZARAR olarak bilançoda gösterilir. 9 10 Hesaplar ile mali nitelikteki işlemlerin hesaplara kaydedilmesi ve izlenmesine ilişkin şu terimler kullanılmaktadır. Hesabın Borç ve : Hesabın (hesap çizelgesinin) sol tarafına borç, sağ tarafına alacak denir. Hesap Açma: Hesabın niteliğine göre, borçlu yada alacaklı yanına ilk kez işlemin yazılması yoluyla kullanılmaya başlanmasını ifade eder. Borçlandırmak ve Alacaklandırmak: Hesaplar arasında ayrım yapmaksızın, herhangi bir hesabın sol tarafına (borç tarafına) kayıt yapma işlemine hesabı borçlandırmak, sağ tarafına (alacaklı tarafa) kayıt yapma işlemine hesabı alacaklandırma denilir. BORÇ TARAFI BANKALAR HESABI ALACAK TARAFI 21.01.201.. Yatırılan 95.000 09.02.201.. Çekilen 55.000 Hesap Açma ve Borçlandırma Alacaklandırmak 11 12 2
Hesap Kalanı: Bir hesabın borç ve alacak taraflarının toplamlarıarasındakifarka hesapkalanı denir. Borç tarafının alacak toplamından fazla olması durumunda borç kalanından; alacak tarafının borç toplamından fazla olmasıdurumundaalacakkalanındansözedilir. BORÇ 100 KASA HESABI ALACAK 15.02.201.. 16.02.201.. Alıcı A dan Tahsilât Peşin Satışlar 8.315 6.604 16.02.201.. 19.02.201.. Ali Gün e Ödenen Bankaya Yatırılan 5.295 4.217 14.919 9.512 14.919-9.512 = 5.407: Borç Kalanı BORÇ 320SATICILAR HESABI ALACAK 15.06.201.. 17.06.201.. Nakden Ödenen Ciro Edilen Senet 7.320 9.510 02.05.201.. Veresiye Alış 25.940 16.830 25.940 25.940-16.830 = 9.110: Alacak Kalanı 13 14 Hesapların Sınıflandırılması Hesabın Kapalı Olması: Eğer Hesap kalan vermez ise yani borç ve alacak toplamları birbirine eşit olduğunda hesap kapanmıştır. BORÇ 120 ALICILAR HESABI ALACAK 04.03.201.. 06.03.201... Veresiye Satış Alıcı adına Gider 78.730 152 14.07.201.. 27.07.201.. 02.08.201.. Alınan Senet Alınan Havale Poliçe Keşidesi 14.320 22.250 43.312 78.882 78.882 78.882-78.882= 0 Kalan Yok Muhasebede kullanılan hesapları üç grupta toplayabiliriz. 1. Bilanço Hesapları: Bilançoda yer alan hesaplardır. Bilançoda yeralışlarındagöre; Varlık(Aktif)Hesapları Kaynak(Pasif)Hesapları 2. Gelir Tablosu Hesapları: Gelir tablosunda yer alan hesaplardır. Gelirtablosundayeralışlarınagöre: GelirHesapları GiderHesapları 3. NazımHesaplar 15 16 Bilanço Hesapları Aktif Hesapların Çalışma Kuralları Bilanço hesapları varlık hesaplar ve kaynak hesapları olmak üzere iki gruba ayrılır. Varlık(Aktif) Hesapları: bilançonun aktifini yani dönen ve duran varlıkları gösterene hesaplardır. Varlıklarda meydana gelen artışlar varlıklar hesabının borcuna, azalışlar ise alacağına Varlık hesapları, ya borç kalanı verirler yada kalan vermezler. Kaynak (Pasif) Hesapları: Bilançonun pasifini yani işletmenin kaynaklarını gösteren hesaplardır. Kaynaklarda meydana gelen artışlar kaynak hesabının alacağına, azalışlar ise borcuna Kaynak hesapları, ya alacak kalanı verirler yada kalan vermezler. Borç Aktif Hesaplar Alacak İlk Kayıt(+) Varlıklardaki Azalışlar (-) Varlıklardaki artışlar! Varlık (Aktif) Hesaplarının Çalışma Kuralları! İlk kayıt hesabın borç tarafına Varlıklardaki artışlar, hesabın borç tarafına Varlıklardaki azalışlar, hesabın alacak tarafına Hesap borç kalanı verir.(alacak kalanı vermez) 17 18 3
Pasif Hesapların Çalışma Kuralları Borç Pasif Hesaplar Alacak Kaynaklardaki Azalışlar(-) İlk Kayıt(+) Kaynaklardaki Artışlar(+)! Kaynak (Pasif) Hesapların Çalışma Kuralları! İlk kayıt hesabın alacak tarafına Kaynaklardaki artışlar, hesabın alacak tarafına Kaynaklardaki azalışlar, hesabın borç tarafına Hesap alacak kalanı verir. (Borç kalanı vermez) 19 Gelir Tablosu Hesapları Gelir tablosu, hesaplarına sonuç hesapları da denilmektedir. Bu hesaplar, işletmenin sermayesinde meydana gelen artış, başka bir ifadeyle gelirleri ve sermayedeki azalışları bir başka ifadeyle giderleri gösterir. Bu bakımdan gelir tablosu hesapları gider ve gelir hesapları olarak ikiye ayrılmaktadır. 20 Gelir Tablosu Hesapları: Gelir Hesapları Gelir Hesapları: işletmede bir gelir ortaya çıktığında özsermaye artacağından ilgili gelir hesabı alacaklandırılır. Gelir hesapları, dönem sonlarında kar veya zarar hesaplarına devredilerek kapatılır. Bu nedenle kalan vermezler. Gelir hesapları normal zamanlarda sürekli olarak alacak tarafından çalışır. Dönem sonunda 690. Dönem Karı veya Zararı hesabına devredilirken ve ayarlama kayıtlarında borçlandırılır. Gelir Hesaplarının Çalışma Kuralları Borç Gelir Hesapları Alacak Azalışlar(-) (Kapanışta) Artışlar(+)! Gelir Hesapların Çalışma Kuralları! Gelirlerdeki artışlar, hesabın alacak tarafına Düzeltme yada ayarlama kayıtlarında borçlandırılır. Dönem sonunda borçlandırılarak 690. Dönem Kar veya Zarar Hesabına devredilir. Kalan vermezler. 21 22 Gider Hesapların Çalışma Kuralları Borç Gider Hesapları Alacak Artışlar (+) Azalışlar (-) (Kapanışta)! Gider Hesaplarının Çalışma Kuralları! Giderler artışlar, hesabın borç tarafına Düzeltme yada ayarlama kayıtlarında alacaklandırılır. Dönem sonunda alacaklandırılarak 690. Dönem Kar veya Zarar Hesabına devredilir. Kalan vermezler Özetle Çifttaraflıkayıtsistemindeherbirişlemiçinenazikihesap etkilenir. Finansal bir işleme ilişkin her kaydın borç ve alacaklarıbirbirine eşit olmalıdır. Bilançoda varlıklar (aktif) tablonun sol tarafında gösterilir.; bu nedenle, varlıklardaki artışlar borç olarak hesabın sol tarafına; azalışlar ise alacak olarak hesabın sağ tarafına yazılır. Bilançonun kaynaklar (pasif) tarafı borçlar ve özsermaye hesaplarından yada hesap gruplarından oluşur. Bu nedenle bu hesaplarda ortaya çıkan artışlar alacak olarak hesabın sağ tarafına, azalışlar ise borç olarak hesabın sağ tarafına yazılır. 23 24 4
Özetle Gelir özsermayedeki artışı temsil ettiği için, özsermayenin çalışma kuralı gelir hesapları içinde geçerlidir. Gider özsermayedeki azalışı temsil ettiği için varlıkların çalışma kuralları gider hesapları için geçerlidir. Tek Düzen Hesap Planı: Hesap Planı; işlemede kullanılacak tüm hesapların sistemli ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listedir. Ülkemizde 1994 yılından önce işletmeler istedikleri hesap isimlerini kullanarak kayıtlarını tutabilmekteydiler. Maliye bakanlığı 1992 yılında yayınladığı tebliğle, ülkedeki tüm işletmelere (bankalar, finans kurumları hariç) 01.01.1994 tarihinden itibaren Tek Düzen Hesap Planı uygulama zorunluluğu getirmiştir. 25 26 Hesap Sınıfları Bilanço Hesapları 1. Dönen Varlıklar 2. Duran Varlıklar 3. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar 4. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 5. Öz Kaynaklar 6. Gelir Tablosu Hesapları 7. Maliyet Hesapları 8. ------------------------ 9. Nazım Hesaplar Aktif Hesaplar Pasif Hesaplar Varlıklar I.DönenVarlıklar (100-199) nolu hesaplar) II. Duran Varlıklar (200-299) nolu hesaplar) Bilanço III.Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (300-399) nolu hesaplar) IV.Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (400-499) nolu hesaplar) V.Özkaynaklar (500-599) nolu hesaplar) Kaynaklar 27 28 Hesap Sınıfı 6. Gelir Tablosu Hesapları: Gelir tablosu hesapları bu grupta yer alır. Dönem sonlarında 690 Dönem Karı veya Zararı Hesabına aktarılarak kapatılır. 7. Maliyet Hesapları: 7 nolu hesap sınıfı mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesap sınıfıdır. 8.Boş 9. Nazım Hesapları:Nazım hesaplar bilginin muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplarıdır. Hatırlatma amacıyla kullanılan hesaplarıdır. 29 Uygulama. ABC şirketinin bir muhasebe dönemi içinde yaptığı işlemler aşağıdakigibidir. Yapılanişlemlerihesaplarakaydediniz. 1. İşletmesahibiA. 5.000TLnakitleABCşirketinikurmuştur. 2. 2.000 TL ödeyerek iki işyeri satın almış ve bunlardan birini kirayavermiştir. 3. Krediile1adetXtipimalı250TL densatınalmış. 4. Krediile2adetY tipimalıntanesini350tl densatınalmıştır. 5. 1adetXtipimal500TL denkrediliolaraksatmıştır. 6. 250TLsatıcıyaparaödenmiştir. 7. 300TLmüşteridentahsiletmiştir. 8. İşyeriiçinyıllıkolarak500TLtahsiletmiştir. 30 5
Defteri Kebir Kayıtları 100 Kasa Hesabı (AnaHesap) Defteri Kebir Kayıtları (1) Sermaye olarak nakit konulması 5.000 (2) İki iş yeri satın alınması 2.000 X malının bedelinin ödenmesi (7) Müşteriden Tahsilat 300 (6) 250 (8) Kira Geliri Tahsilatı 500 2.250 5.800 500 SermayeHs. (1) Sermaye olarak nakit konulması 5.000 5.000 252 Binalar Hs. (2) İki iş yeri satın alınması 2.000 2.000 153 Ticari Mallar (3) X malı satın alınması 250 (5) X malın satılması 250 (4) 2 adet y malı alınması 700 250 950 Alacak 320 Satıcılar Tarafı (6) X malının bedelinin ödenmesi 250 (3) X malı satın alınması 250 250 (4) 2 adet y malı alınması 700 950 120 Alıcılar (5) X malın satılması 500 (7) Müşteriden tahsilat 300 500 300 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Tutar Tarih Tarih Tutar (8) Kira Geliri Tahsilatı 500 500 31 32 Defteri Kebir Kayıtları Defteri Kebir Kayıtları Alacak 100 Kasa Hesabı (AnaHesap) Tarafı Fark : 3.350 (1) Sermaye olarak nakit 5.000 (2) İki iş yeri satın alınması 2.000 (7) konulması 300 (6) X malının bedelinin ödenmesi 250 (8) Müşteriden Tahsilat 500 2.250 Kira Geliri Tahsilatı 5.800 500 SermayeHs. (1) Sermaye olarak nakit konulması 5.000 5.000 252 Hs. Binalar (2) İki iş yeri satın alınması 2.000 2.000 153 Mallar Ticari Tarih Açıklama Tutar Fark : Tarih 700 Açıklama Tutar (3) X malı satın alınması 250 (5) X malın satılması 250 (4) 2 adet y malı alınması 700 250 950 33 Alacak 320 Satıcılar Tarafı (6) X malının bedelinin ödenmesi 250 (3) X malı satın alınması 250 250 (4) 2 adet y malı alınması 700 Fark : 700 950 120 Alıcılar (5) X malın satılması 500 (7) Müşteriden tahsilat 300 500 300 Fark : 200 649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar Tutar Tarih Tarih Tutar (8) Kira Geliri Tahsilatı 500 500 34 Özelliklerine göre aynı olan değer hareketlerine ilişkin bilgilerin birbaşlıkaltındatoplandığıçizelgeyeneadverilir? a) Bilanço b) Kar Zarar cetveli c) GelirTablosu d) Hesap e) Mizan Bir işletmenin aktif ve pasif değerlerinin gerçek değerleriyle gösterilmesinisağlayanhesaplaraşağıdakilerdenhangisidir? a) Düzenleyicihesaplar b) Aktifhesaplar c) Nazımhesaplar d) Geçicivearahesaplar e) Gelirtablosuhesapları 35 36 6
Aktif hesaplarla ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Borçtarafısıfırkenalacaktarafınakayıtyapılmaz b) Artışlarborçtarafına c) Borçkalanıverir d) İlkkayıthesabınalacaktarafınayapılır e) Azalışlaralacaktarafına Hesapların işleyiş kurallarına göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Borçlardakiartışlarhesabınalacaktarafına b) Gelirlerdeki artışlarhesabınborçtarafına c) Giderlerdeki artışlarhesabınborçtarafına d) Özsermayedekiazalışlarhesabınborçtarafına e) Gelirkar/zararhesabınınalacaktarafına 37 38 Hesaplarınsoltarafınakayıtyapmaişleminene adverilir? a) Hesabıalacaklandırmak b) Hesabıkapatmak c) Hesabıborçlandırmak d) Hesabıeşitlemek e) Hesabıaçmak Hesaplarınsağtarafınakayıtyapmaişleminene adverilir? a) Hesabıalacaklandırmak b) Hesabıkapatmak c) Hesabıborçlandırmak d) Hesabıeşitlemek e) Hesabıaçmak 39 40 Artışların alacak, azalışların borç tarafına kaydedildiği hesaplar aşağıdakilerdenhangisidir? a) Düzenleyicihesaplar b) Aktifhesaplar c) Nazımhesaplar d) Pasifhesaplar e) Gelirtablosuhesapları Bilançonun aktif hesapları içerisinde yer almasına rağmen artışların alacak, azalışların borç tarafına kaydedildiği hesaplar aşağıdakilerdenhangisidir? a) Aktifidüzenleyicihesaplar b) Aktifhesaplar c) Nazımhesaplar d) Pasifhesaplar e) Gelirtablosuhesapları 41 42 7
Muhasebede bir hesabın açılabilmesi için aşağıdaki işlemlerin hangisiilkönceyapılmalıdır? a) Varlıkhesaplarınındefter-ikebirkayıtlarınaborçkaydıyapılması b) Defter-ikebirkayıtlarınaborçyadaalacakkaydıyapılması c) Yevmiyedefterineborçyadaalacakkaydıyapılması d) Kaynakhesaplarınındefter-ikebirkayıtlarınaalacakkaydıyapılması e) Muhasebe fişlerinde hesabın borcuna ya da alacağına bir kaydın yapılması Ana hesaplar ile yardımcı hesaplar arasındaki ilişki aşağıdaki ifadelerdenhangisindeyanlışolarakifadeedilmiştir? a) Ana hesabın borç toplamı ile yardımcı hesabın borç toplamları birbirine eşittir. b) Ana hesabın alacak toplamı ile yardımcı hesabın alacak toplamları birbirineeşittir. c) Anahesabınkalanıyardımcıhesaplarınkalanınaeşittir. d) Anahesapileyardımcıhesabınişleyişi aynıdır. e) Yardımcıhesaplaranahesabıntamtersiçalışırlar. 43 44 Aşağıdaki işlemlerden hangisi varlık hesaplarının işleyişine uygundeğildir? a) Artışlar,varlıkhesabınınalacağınayazılır. b) İlkkayıt,varlıkhesabınınborcunayapılır. c) Azalışlar,varlıkhesabınınalacağınayazılır. d) Varlıkhesaplarıborçkalanıverir. e) Varlıkhesaplarıbilançonunaktifindeyeralır. Pasif hesapların işleyişiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? a) Pasif,hesaplarınaçılışındaborçkaydıyapılır. b) Pasifhesaplardakiartışlardaalacakkaydıyapılır. c) Pasifhesaplarbilançonunvarlıkbölümünüoluştururlar. d) Pasifhesaplardakiartışlardaborçkaydıyapılır. e) Pasifhesaplarborçkalanıverir. 45 46 Kaynakça Teşekkür Ederim Nalan AKDOĞAN, Orhan SEVİLENGÜL, Tek Düzen Muhasebe Sistemi Uygulaması, Gazi Kitapevi, Ankara. Orhan Sevilengül, Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Orhan Sevilengül, Çözümlü Muhasebe Problemleri, Gazi Kitapevi, Ankara, 2011. Abdullah Karakaya, Genel Muhasebe Ders Notları, Safranbolu, 2002. Ahmet Vecdi CAN/ Sakarya Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü Ders Notları Nalan AKDOĞAN, Nejat TENKER, Finansal Tablolar ve Mali Analiz Teknikleri, Gazi Kitapevi. CEMALCILAR, Ö., "Muhasebenin amaçlarına Ulaşmada Muhasebenin Kuramsal Yapısına Bağlılığın Gereği ve Önemi", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak 2003. 8 No lu TMS-Maddi, Maddi Olmayan Duran Varlıklar ile Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar IASC, International Accounting Standards Committee, International Accounting Standards 1999, London, 1999. Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 47 48 8