OYUNUN ÇOCUĞUN GELİŞİMİNE OLAN ETKİLERİ Oyun, çocuğun beden ruh ve moral gelişimini sağlamanın yanında çocukta haz ve neşe yaratır. Toplum içinde iyi davranışlar ve alışkanlıklar kazandırır. Oyunun çocuğun çok yönlü gelişimine nasıl ve ne şekilde katkı sağladığı, izleyen başlıklarda verilmiştir. Oyunun Çocuğun Fiziksel ve Psikomotor Gelişimine Olan Etkileri Çocuk, hareketli oyun sırasında farkında olmadan bol oksijen alarak daha çok kanın pompalanmasına ve dokuların beslenmesine neden olur. Böylece kaslar gelişme olanağına kavuşur. Oyun sırasında bazı tekrarlamalarla kaslar hareketi ezberlemiş olur. Oyun sırasında çocuğun başarılı olması, onun kas gücü ile doğru orantılı değildir. Bunun yanında iradesi, cesareti, denemelerle elde ettiği becerileri ve buna benzer psikolojik durumlarını da göz önünde bulundurmak yerinde olur. Çoğunlukla beceri isteyen oyunlarda bazı çocuklar korkarak ve başaramayacağım diyerek oyuna katılmak istemezler. Bu tip çocukları kendine güvenemediğinden başarısız duruma düşerler. Çocuğun psikomotor gelişimine olumlu etki yapacak birçok oyun bu eksikliğini tamamlar. 1
Bir örnek vermek gerekirse; körebe oyunu oynarken gözleri kapalı bırakın koşmayı, yürümeyi, ayakta durmayı zor başaran çocuklar bu oyun sayesinde zayıf olan iradesini ve koordinasyon yeteneğini güçlendirerek onun yapması gereken yürüme, koşma ve diğer oyuncuları yakalamayı başarabilir. Fiziksel gelişim ile sağlığı, ayrı ayrı düşünmek yanlış olur. Fiziksel gelişim, vücut ölçülerinin gelişmesiyle meydana gelir. Çocuklar hareket içeren oyunlarda; sürekli olarak koşmak, sıçramak tırmanmak, atlamak, itmek, sürünmek ve ikili mücadele etmek vb. etkinliklerle karşı karşıyadır. Bu hareketlilik çocuğun öncelikle solunum, dolaşım ve sindirim sistemini olumlu yönde etkilemektedir. Ayrıca duyu organları, Sinir sistemi, algılama ve yorumlama özelliklerinin gelişmesini sağlamaktadır. Oyunların organizmaya etkileri incelenirken unutulmamalıdır ki, antropometrik kapasite, fonksiyonel kabiliyet ve sağlık bir bütün olarak etkilenir. Özetle; oyun yolu ile fiziksel ve psikomotor gelişim sonucu olarak çocuklarda şu sistemler gelişir: Büyük ve küçük kas grupları, Solunum sistemi, Dolaşım sistemi, Kemikler, eklem yapıları ve tendonlar, Bağışıklık, Algılama, yorumlama, karar verme ve dikkat, Sinir sistemi, Organizmadaki bu sistemlerin gelişmesi kendini şu şekilde gösterir: Kuvvet gelişimi, Çabukluk gelişimi Sürat gelişimi, Dayanıklılık gelişimi, Hareketlilik ve esneklik gelişimi, Koordinasyon ve beceri gelişimi. Oyunun Çocuğun Sosyal ve Duygusal Gelişimine Olan Etkileri Oyunun en önemli özelliklerinden biri de, çocuğun sosyal ve duygusal yönden gelişimini sağlamasıdır. Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi, onun bedensel ve zihinsel gelişimine ve yakın çevresiyle kurduğu ilişkilerine göre biçimlenir denebilir. 2
Örnek verilecek olursa; Canlı ve hareketli çocuğun kendine özgü bir dünyası vardır. Oyunların temel amacı; oyun yolu ile çocuğun iç dünyasına girebilmek onun duygularını tanıyabilmek ve onu iyiye, güzele götürebilmektir. Oyunlar içerisinde hayvanlarla ilgili oyunlara yer vererek, onların taklitleri yaptırılırsa, zaten hayvanlarla dostluk kurmayı seven çocuk, sevgi koruma, yardım duygularını kolayca geliştirebilecektir. Birçok bilim adamı ve yazar, kişilik gelişmesinde oyunun çok önemli bir rolü olduğunu vurgulamaktadır. İleriki yaşlarda ortaya konulan kişilik özelliklerinin, psikolojik yansımaların, çocuklukta oynanan oyunlar içerisinde şekillendiği ileri sürülmektedir. Sosyal gelişim ve duygusal gelişim birbirinden bağımsız değildir. Çocuk toplumu, kuralları, meslekleri, gelenek ve görenekleri, iyi ve kötüyü, doğruyu yanlışı öğrenirken, yani sosyal olarak gelişirken, bu öğrendikleri kendi kişiliğini de şekillendirmektedir. Oyunun Çocuğun Sosyal Gelişimine Olan Etkileri Toplumsallaşmayı öğrenir (arkadaşlık kurma, saygılı davranma vb.) Toplumsal ortamdaki cinsel rolünü kavrar. Başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı göstermeyi öğrenir. Kendi hak ve özgürlüklerini korur. Yardımlaşmayı, paylaşmayı, dayanışmayı, birlikte çalışmayı öğrenir. Görgü kurallarını öğrenir ve uygular. Çevresindeki nesne ve canlıları korumayı onlara zarar vermemeyi öğrenir. Önder ya da üye olmayı, kazanıp kaybetmeyi öğrenir. Oyunun Çocuğun Duygusal Gelişimine Olan Etkileri Duygusal tepkilerini denetim altına almayı öğrenir. Çevredeki büyüklerin sürekli ilgisini beklemekten kurtulur: Sorunlarından uzaklaşır, oyun yoluyla duygusal sorunlarını ortaya koyar. Sevinç ve hoşlanma duyar. Kendine güveni gelişir. Güzel-duyu (estetik) beğenisi gelişir. Sevgi gereksinmesi sağlar. Oyunun Çocuğun Zihin ve Dil Gelişimine Olan Etkileri Oyun, çocuğun bedensel gelişimini, psikomotor gelişimini, duygusal ve sosyal gelişini etkilediği gibi, zihin ve dil gelişimini de etkiler. Çocuğun zihin ve dil gelişimini olumlu yönlerde etkileyen, düşünce gücünü artıran oyunları yeri geldikçe uygulamalıdır. Çocukların gördüğünü tanıyabilme, hafızasında tutabile ve bunları adları ile sayabilme, işlevlerini bilme kolay değildir. 3
Bu konu bir örnekle daha iyi anlatılabilir. Ancak bu çalışmalar oyun içerisinde işlenebilirse çocukta istek ve ilgi artacaktır. Çoğuna her hangi bir şeyi sözcüklerle anlatmaya, öğretmeye çalışmak olumsuz sonuçlar verebilir. Bu nedenle seçilmiş oyunlar etkin araç olarak kullanılabilir. Konuşma yeteneğinin geliştirilebilmesi, çocuğa yaratıcı, yenilikçi bir kişilik kazandırılması, oyunda ortaya çıkan sorunları görmesi ve bunlara çözüm araması gibi nesnelerle ilişkisi olmaya zihin gücüne ve dile ilişkin konularda da oyun etkin bir araçtır. Masa üzerine konan birçok cismin ismini sayabilmesi, renkleri ile özelliklerini anlatması onun hem zihin hem dil gelişimini olumlu yönde etkileyebilecektir. Oyunun Çocuğun Zihin ve Dil Gelişimine Olan Etkilerini Şöyle Sıralanabilir; Sözcük dağarcığını geliştirir. Düzgün cümleler kurma alışkanlığı kazanır. Rahat konuşma ve düşüncelerini açıklama alışkanlığı kazanır. Soru sormayı, yeni bilgiler edinmeyi, bilgilerini başkalarına aktarma yetisini geliştirir. Nesneleri, araç-gereçleri tanır, adlarını öğrenir, işlevlerini kavrar, kullanmayı öğrenir. Eski deneyimlerine, bilgilerine, tasarımlarına, davranışlarına, yenilerini ekler, kendini zenginleştirir. Nesneler arasındaki ayrılıkları ve benzerlikleri, olaylar arasındaki ayrılıkları ve benzerlikleri kavramaya başlar. Düşünme, algılama, kavrama, ikilem vb. zihin gücü gerektiren soyut yetenekler yönünden gelişme sağlar. BEDEN EĞİTİMİ VE OYUN ÖĞRETİMİNDE KULLANILAN ARAÇLAR Beden Eğitimi ve Oyun Öğretiminde kullanılan araçlar, standart araçlar ve geliştirilmiş (standart olmayan ) araçlar olmak üzere iki grupta toplanabilir. Standart Olan Araçlar Sabit Araçlar Beden Eğitimi ve Oyun Öğretiminde kullanılan eni, boyu, yüksekliği, hacmi, ağırlıkları ve renkleri aynı taşınabilir veya sabit olan araçlar olarak nitelendirilmektedir. Standart araçlar; sabit araçlar, büyük araçlar, toplar, raket ve sopalar, ip ve kumaş araçlar, su araçları, ses ve müzik araçları ve diğer araçlar olarak sayılabilir. Bu araçlar beden eğitimi ve oyun uygulamalarının yapıldığı açık veya kapalı alanlarda bir yere sabitlenmiş olarak bulunurlar. Genellikle spor oyunlarından futbol, basketbol, voleybol, hentbol, badminton, ve tenis uygulamalarında kullanılır. Jimnastikte ise asılma, dayanma ve tırmanma uygulamalarında kullanılmaktadır. 4
Büyük Araçlar Bu araçlar ağırlık ve hacim olarak büyüktür. Spor oyunlarında masa tenisi uygulamalarında kullanılırken, Jimnastikte denge, yuvarlanma, sürünme, sıçrama uygulamalarında, atletizmde ise engel geçme, yüksek atlama, ağırlık taşıma uygulamalarında kullanılır Toplar Bu araçlar spor oyunlarında atma, tutma, vurma, yuvarlama, fırlatma, taşıma ve tekmeleme becerilerini geliştirmek için kullanılırken, ağırlık taşıma olarak ta kendini göstermektedir. Toplar özellikle el-göz ve göz-ayak koordinasyonunun gelişimi için önemlidir Raket ve Sopalar Bu araçlar spor oyunlarında genellikle bir cisimle vurma becerisini geliştirmek için kullanılmaktadır 5
İp ve Kumaş Araçlar Burada kullanılan araçlar çekme, ip atlama, oturma, taşıma ve bir cisimle birlikte hareket etme olarak kullanılırken, yelekler ise takımları birbirinden ayırt etmek için de kullanılır. Su Araçları Suda yapılan aktivitelerde kullanılan araçlardır. Suya alışma alıştırmaları için el, kol ve bacaklara destek olarak kullanılırken; suya atlama, dalma ve suda taşıma için de kullanılır. Ses-Müzik Araçları Bütün aktivitelere başlatma ve bitiş işareti vermek için sesli uyarı olarak kullanıldığı gibi, organizmanın bir ritm eşliğinde hareket edebilme becerisini geliştirmek için de kullanılmaktadır. 6
Diğer Araçlar Bunlar yardımcı araçlardır. Skor yazma, süre tutma, uzunluk ölçme olarak kullanılırken ayrıca standart ve geliştirilmiş araçlar ile birlikte de kullanılabilir. Geliştirilmiş Olan Araçlar Beden Eğitimi ve Oyun Öğretiminde kullanılan eni, boyu, yüksekliği, hacmi, ağırlıkları ve renkleri aynı olmayan taşınabilir veya sabit olan araçlardır. Bu araçlar Beden Eğitimi ve Oyun Öğretimin uygulayıcısı tarafından elde bulunan imkan ve olanaklar doğrultusunda tasarlanıp geliştirilen materyaller olarak adlandırılırlar. Örnek verilecek olursa; okul bahçesinde bulunan iki ağaç arasına tahta bir merdivenin konması ile asılma ve tırmanma için materyal oluşturma veya atma tutma becerilerinin geliştirilmesi için içerileri yumuşak malzemelerle doldurulmuş torbalar veya çoraplar düşünülebilir. standart olmayan, aktivite salıncağı, yürümek için iki duvar arasına yerleştirilmiş bir branda ve ağı, ayrıca saplı çuval ve yürüme kalası çağdaş örnekler arasında geliştirilmiş materyaller olarak söylenebilir. Aktivite salıncağında cesaret ve denge kazanırken, yürüme branda-ağında ise denge el-kol-göz koordinasyonu gibi davranışlarını geliştirme fırsatı bulabilir. Saplı çuval ise çocukların sıçrama ve dengelerinin gelişmesine katkıda bulunurken, yürüme kalası koordinasyon ve birlikte hareket etme becerilerini geliştirebilir. 7
Çocuklar araçları kullanmadan önce, uygulayıcısı tarafından açıklama yapılması, açıklamaların mümkün olduğunca kısa ve öz tutulması, örnek kullanımlar gösterilmesi ve gerekli güvenlik önlemlerin alınması sağlanmalıdır. Beden Eğitimi ve Oyun Uygulamalarında geliştirilmiş araçlar organize ederken, çocuğun güven duyabileceği, zorlanmadan yapabileceği, çocukların gelişim düzeyleri, yetenekleri ve ilgileri doğrultusunda fizik ve zihin gücünü geliştirebilecek bir düzenleme yapılmalıdır. Çocuğun kapasitesi göz önünde bulundurularak ne aşırı yük, ne de potansiyelini kullanabileceğinden daha basit olmalıdır. Beden Eğitimi ve Oyun Uygulamalarında Kullanılacak Olan Geliştirilmiş Araçların Genel Özellikleri: Sade ayrıntıları az olmalı, Çocuğa uygun büyüklükte ve ağırlıkta olmalı, Pürüzsüz ve çatlaksız olmalı, Köşeleri sivri olmamalı, Paslı olmamalı, Keskin ve kesici kenarları olmamalı, Amaç ve oyun sahasına uygun olmalı Dayanıklı, sağlam olmalı, Temizliği kolay olmalı, Yanıcı, patlayıcı nitelikleri olmayan maddelerden yapılmış olmalı, Boyalı ise kolay çıkmayan, zehirsiz yada vernikli olmalı, Göze hoş görünen renk boyut ve yapıda olmalı, Dengeli ve orantılı olmalı, Hareket özgürlüğüne katkıda bulunan çok fonksiyonlu olmalı, Oyuncunun merakını, ilgisini, el becerilerini, girişimciliğini, yaratıcılığını, hayal gücünü, etkileyen nitelikte olmalı. 8
9