ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK TUTUMLARI

ARAŞTIRMA ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK TUTUMLARI Yrd.Doç.Dr. Dilek ÖZMEN*, Araş.Gör. Aynur Çakmakçı ÇETİNKAYA*, Araş.Gör. Sevgi NEHİR** *Celal Bayar Üniv. Sağlık Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği AD, Manisa ** Celal Bayar Üniv. Sağlık Yüksekokulu Psikiyatri Hemşireliği AD, Manisa Not: Bu araştırma, 3-6 Kasım 2004 tarihinde Ankara da düzenlenen IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi nde poster bildiri olarak sunulmuştur. Gönderildiği Tarih: 20 Temmuz 2005, Kabul Tarihi: 5 Ekim 2005. ÖZET Bu araştırmanın amacı, üniversite öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumlarını ve etkileyen etmenleri saptamaktır. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu (SHMYO) ve Tıp Fakültesi öğrencilerinde tanımlayıcı tipte yapılan bu araştırmada, örneklem seçimine gidilmeyip; öğrencilerden (N:742); ulaşılan n:410 öğrenci ile araştırma yürütülmüştür. Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından oluşturulan 24 soruluk anket formu ve Çevresel Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Öğrencilerin %65,0 ı çevre ile ilgili konulara duyarlı olduğunu belirtmesine karşın, %84,9 unun herhangi bir çevre kuruluşunun çevre ile ilgili etkinliklerine katılmadığını bildirmiştir. Öğrencilerin tanıtıcı ve ailesel özellikleri ile Sorumlu Yazar (Corresponding Author): Celal Bayar Üniversitesi Manisa Sağlık Yüksekokulu, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, İstasyon Mevkii 45020, Manisa Tel: 0.236.2391318 (iç hat: 49) E-posta: ozmandilek@yahoo.com ortalamaları arasında yapılan analizlerde; Tıp Fakültesi ve Sağlık Yüksekokulu nda öğrenim gören, 20 yaş ve üzeri, kız öğrencilerin ve yaşamlarında en uzun il merkezinde yaşamış öğrencilerin, çevre ile ilgili konulara duyarlı olduğunu belirten ve lisede çevre eğitiminin verilmesinin gerekli olduğu görüşünü bildiren öğrencilerin ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Ayrıca öğrencilerden 3 den daha az kardeşi olan ve ebeveyni üniversite mezunu olanların ortalamaları daha yüksek bulunmuştur (p<0,05). Sonuç olarak çevre konularına duyarlı olan grupları eyleme geçirecek eğitimler planlanmalıdır. Anahtar sözcükler: çevre, çevre sorunları, çevresel tutum ölçeği, tutum, üniversite öğrencileri. UNIVERSITY STUDENTS ATTITUDES TOWARDS ENVIRONMENTAL PROBLEMS The purpose of this study was to determine university students attitudes towards environmental problems and the influence of socio-demographic characteristics on it. The present descriptive study was carried out at the Celal Bayar University School of Health, 330

SHMYO and Faculty of Medicine (N=742). A questionnaire designed by researches and Environmental Attitudes Scale (EAS) were applied to n=410 students who were present at the school at the time of applying. Although 65,0% of the students have stated that they were sensitive to environmental issues, 84,9% of them have not participitated to an activity about environmental issues. Total score of EAS of the students of Faculty of Medicine and School of Health, the students whose age were higher than 20, female students, the students who lived longest at city, the students who were sensitive to environmental issues, the students who thought an education must be given in high school, the students who has siblings fewer than 3 and the students whose parents were university graduate were higher than other students (p < 0,05). An education program should be developed for the students who were sensitive about the environmental issues to change their behavior about environmental matters. Key words: environmental, environmental problems, environmental attitudes scale, attitudes, university students. GİRİŞ Bireyin ve toplumun fiziksel, biyolojik, sosyal-psikolojik, sosyalekonomik ve kültürel yaşamını etkileyen tüm etmenleri çevre olarak tanımlamak mümkündür. Çevrede sağlığı doğrudan yada dolaylı olarak etkileyen önemli etkenler bulunmaktadır (1, 2). Sağlıklı bir toplumsal yapının temel koşulu güvenli insan ilişkileri ve gelir dağılımında eşitliğin yanında doğal, kültürel ve estetik çevrenin korunmasıdır. Çevreye bir bütün olarak toplum düzeyinde ve evrensel olarak sahip çıkılması, sorunların daha derinlemesine kavranarak, çözümlerinin araştırılması ve dünyanın "insanlığın ortak mirası" olduğu görüşüne ağırlık verilmesi 1960'larda konuşulmaya başlanmıştır. Çevre sorunu her şeyden önce daha iyi bir çevre ile daha çok üretim, yada bugünkü kuşakların gereksinimleri ile gelecektekilerin gereksinimleri arasında bir karar verme sonucudur. Ulusal kaynakların ülke çıkarlarına uygun değerlendirilememesi ve çevre duyarsızlığının, uluslar arası alanda ki işbirliği ve barışçıl diyalog eksikliği ile birleşmesi; çevre sorunlarının tehlikeli boyutlara ulaşmasına neden olmaktadır (1,3). Aynı zamanda çevreye yönelik bütün sorunlar, kayıtsız insan davranışından kaynaklanmakta, bu davranışların sonucu ortaya çıkan sorunlar konusunda bilinçlendirilmeyen insanlar kendilerini doğrudan etkilemediğini düşündükleri olaylara karşı duyarsız kalmaktadırlar. Çevre bilincinin ve duyarlılığının geliştirilmesi, insanların daha sağlıklı ve güvenli bir çevrede yaşamalarını sağlayacak, bu da ancak gerekli ve yeterli özelliklere sahip insanı yetiştirmek amacıyla gerçekleştirilecek çevre eğitimi ile mümkün olacaktır (4). Çevre eğitimde hedef kitle tüm bireyler iken, amaç çevreye duyarlı, çevre koruma konusunda olumlu 331

tutum ve davranışların geliştirilmesidir (5). Bununla birlikte, çevreye yönelik tutumların nasıl oluştuğu, olumsuz olanların nasıl değiştirilebileceği sorularına cevap vermeden çevre eğitiminde başarı beklenmemelidir. Bu amaçla yapılan araştırmalarda, çevresel tutum ölçekleri geliştirilmekte, geliştirilen ölçekler uygulanarak, yorum ve görüşlere yer verilmektedirler (3). Ülkemizde çevre sorunlarının çokluğuna rağmen, bu konuda yapılan çalışmalar oldukça sınırlıdır. Üniversite öğrencilerinin çevre sorunlarına yönelik tutumlarını ve etkileyen değişkenlerini saptamak amacıyla planlanan bu çalışma ülkemizde az çalışan bir konuya ışık tutması açısından da önemlidir. GEREÇ YÖNTEM Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu (Hemşirelik, Ebelik, Sağlık Memurluğu Bölümleri) (n=360), Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu (Tıbbı Sekreterlik ve Dokümantasyon, Tıbbi Laboratuar Bölümleri) (n=94) ve Tıp Fakültesi (n=275) öğrencilerinde tanımlayıcı tipte yapılan araştırmada herhangi bir örneklem seçimi yöntemi kullanmamış; tüm okullarda bulunan öğrencilerden (N:729); verilerin toplandığı tarihlerde (Mayıs-Haziran 2004) sınıfta bulunan n=410 öğrenci araştırmaya alınmıştır. Araştırma verilerinin toplanmasında araştırmacılar tarafından ilgili literatür doğrultusunda oluşturulan 24 soruluk anket formu ile Berberoğlu ve Tosunoğlu (1995) tarafından geliştirilmiş 21 maddeli Çevresel Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Çevresel Tutum Ölçeği nin iç tutarlığı α=0,77 olarak bildirilmiştir. Bu araştırmada ölçeğin Cronbach alfa değeri 0,70 bulunmuştur. Berberoğlu ve Tosunoğlu (1995) tarafından üniversite öğrencilerinin çevresel tutumlarını belirlemek amacıyla geliştirilen Çevresel Tutum Ölçeği nin; nüfus artışı, enerji tasarrufu, çevresel sorunlar ve nükleer enerji olmak üzere 4 alt boyutu bulunmaktadır. Ölçek beşli likert tipi bir ölçektir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 21, en yüksek puan ise 105 tir (3). Veriler öğrencilerle yüz yüze görüşme tekniği ile ders saatlerinde toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS 10.0 for Windows istatistik programı kullanılmıştır. Analizlerde sayı-yüzde dağılımı, ortalama, t-testi, pearson korelasyon, Student t testi, Mann Whitney U, Varyans analizi (ANOVA) ve Kruskal Wallis analizleri kullanılmıştır. 332

Araştırmanın Kısıtlılıkları: Bu araştırmadaki en önemli kısıtlılık; araştırmada herhangi bir örneklem seçim yöntemine gidilmeden evrendeki tüm öğrencilere ulaşılması hedeflenmesine rağmen bunun başarılamamış olmasıdır. Araştırmaya katılım oranı %56,2 dir. BULGULAR Tablo 1 de araştırma kapsamına alınan öğrencilerin bazı tanıtıcı özellikleri verilmiştir. Öğrencilerin yaş ortalaması 21,04±1,56 dır (En küçük:17, En büyük:28, Ortanca: 21). Tablo 1. Öğrencileri Tanıtıcı Özellikler, Manisa, 2004. Tanıtıcı Özellikler n % Tıp Fakültesi 85 20,7 Hemşirelik Bölümü 107 26,1 Sağlık Yüksek Okulu Sağlık Memurluğu Bölümü 92 22,4 (n=263) Ebelik Bölümü 64 15,6 Tıbbi Sekret.ve Doküm. Sağlık Hizmetleri Meslek 33 8,0 Bölümü Yüksekokulu (n=62) Tıbbi Laboratuar Bölümü 29 7,1 Yaş (21.04±1.56, En küçük:17, 21 yaş ve altı 261 63,6 En büyük:28, Ortanca: 21) 22 yaş ve üzeri 149 36,3 Cinsiyet Erkek 131 32,0 Kadın 279 68,0 Medeni Durumu Evli 10 2,4 Bekar 400 97,6 Asgari ücret (350 YTL) ve 318 77,6 Ortalama Aylık Geliri (YTL) altı (257.05±174.79, En küçük:30 Asgari ücret üzeri 62 15,1 En büyük: 1 000 Ortanca: 200) Yanıtsız 30 7,3 En Uzun Süre Yaşanan İl Merkezi 185 45,1 Yerleşim Birimi İlçe merkezi 157 37,1 Köy / Kasaba 73 17,8 Her gün en az bir adet 121 29,6 Sigara İçme Alışkanlığı Bırakmış 27 6,6 Hiç içmemiş 261 63,8 TOPLAM 410 100,0 Okulu ve Bölümü 333

Öğrencilerin %68,0 ı kız olup, bu durum araştırmanın yapıldığı evrende (Sağlık Yüksekokulunun hemşirelik ve ebelik bölümlerinde) öğrenim gören kız öğrencilerin fazla olmasıyla paralel bir durumdur. Öğrencilerin %92,6 sı bekardır. Öğrencilerin aylık ortalama net gelirleri 257,05±174,79 (En küçük: 30 En büyük: 1000 Ortanca: 200) YTL. olup, %47,1 i ayda 151 YTL.-300 YTL. arasında gelire sahiptir. Öğrencilerin en uzun süre yaşadıkları yerleşim yerleri içinde %45,1 ile il merkezi çoğunluğu oluşturmuştur. Öğrencilerin sigara içme alışkanlıklarına bakıldığında; %63,8 inin hiç sigara içmediği saptanmıştır. Tablo 2. Öğrencilerin Ailesel Özellikleri, Manisa, 2004. Ailesel Özellikler n % Gelir giderden fazla 26 6,3 Gelir gidere denk 294 71,7 Ailenin Tanımlanan Gelir Durumu Algısı Gelir giderden az 85 20,7 Yanıtsız 5 1,2 1-2 kardeş 172 40,8 Ailede Kardeş Sayısı 3-4 kardeş 173 43,2 5 kardeş ve üzeri 56 13,8 Yanıtsız 9 2,2 Anne Baba Ebeveynlerin Eğitim Durumu n % n % Okur-yazar ve değil 74 18,1 19 4,7 İlköğretim mezunu 252 61,5 232 56,6 Lise mezunu 56 13,7 78 19,1 Üniversite mezunu 27 6,6 79 19,3 Yanıtsız 1 0,2 2 0,5 Ebeveynlerin Mesleği Ev hanımı / işsiz 303 74,1 17 4,1 Çalışıyor 91 22,2 378 92,2 Vefat etmiş 3 0,7 3 0,7 Yanıtsız 13 3,2 12 2,9 TOPLAM 410 100,0 410 100,0 Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin ailesel özellikleri incelendiğinde; öğrencilerin %71,7 si ailesinin gelir durumunu gelir-gidere denk (orta) düzeyde tanımlamışlardır. Ailede kardeş sayısı ortalaması 3,11±1,58 dir (En küçük:1 En büyük:11 Ortanca:3). Öğrencilerin 334

anne-baba eğitimlerine bakıldığında çoğunluğunun ilkokul mezunu (%57,1, %43,4) olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin anne ve babalarının mesleklerinin dağılımı ise; annelerin %74,1 i ev hanımı, babaların %92,2 i gelir getiren herhangi bir işte çalışmaktadır (Tablo 2). Tablo 3. Öğrencilerin Çevre Konularına Yönelik Görüşleri, Manisa, 2004. Çevre Konularına Yönelik Görüşler n % Evet 307 74,9 Üniversite Öncesi Derslerinde Hayır 99 24,1 Çevre Eğitimi Alma Durumu Yanıtsız 4 1,0 Ders Dışında Çevre Evet 30 7,3 Konusunda Herhangi bir Hayır 373 91,0 Eğitim Alma Durumu Yanıtsız 7 1,7 Çevre Konusunun İlgisini Çekme Durumu Evet 197 48,0 Konuya göre değişiyor 199 48,5 Hayır 14 3,4 Evet 58 14,1 Hayır 348 84,9 Herhangi Bir Çevre Kuruluşunun Çevresel Aktivitesine Katılma Durumu Yanıtsız 4 1,0 Ailede Çevre Konularının Konuşulması Durumu Çevre İle İlgili Konulara Duyarlı Olma Durumu Herhangi Bir Çevre Kuruluşuna Üye Olma Durumu Evet 159 38,8 Konuya göre değişiyor 195 47,6 Hayır 56 13,6 Evet 268 65,4 Konuya göre değişiyor 130 31,7 Hayır 12 2,9 Evet 12 2,9 Hayır 397 96,8 Yanıtsız 1 0,2 TOPLAM 410 100,0 Araştırma kapsamındaki öğrencilerin çevre konularına yönelik görüşlerinin dağılımı Tablo 3 de verilmiştir. Öğrencilerin %75,9 u çevre konularında üniversite öncesi derslerinde eğitim almışlardır. Üniversite öncesi ders dışında çevre konusunda eğitim almayanların oranı %91,0 dır. Öğrencilerin yaklaşık yarısı (%48,0) Çevre konusu ilginizi çekiyor mu? sorusuna Evet yanıtını vermesine rağmen; 335

öğrencilerin %84,9 u herhangi bir çevre kuruluşunun çevresel aktivitesine katılmadığını belirtmişlerdir. Öğrencilerin %47,6 sı ailede çevre konularının konuşulmasının konuya göre değiştiğini belirtirken; %65,4 ü çevre ile ilgili konulara duyarlı olduklarını ifade etmişlerdir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu (%96,8) i bir çevre kuruluşuna üye değildir. Çevre kuruluşuna üye olan öğrenciler (%2,9) TEMA vakfına üye olduklarını belirtmişlerdir. Tablo 4 e göre öğrencilerin %92,0 ı ilköğretimde, %71,5 i lisede, %44,9 u üniversitede çevre ile ilgili bir dersin gerekli olduğunu belirtmişlerdir. Tablo 4. Öğrencilerin Çevre Dersinin Değişik Öğretim Basamaklarında Müfredata Alınmasına İlişkin Görüşlerine Göre Dağılımı, Manisa, 2004. İlköğretim Lise Üniversite Çevre Dersi n % N % n % Gerekli 377 92,0 293 71,5 184 44,9 Gereksiz 9 2,2 30 7,3 59 14,4 Fikrim yok 24 5,9 87 21,2 167 40,7 TOPLAM 410 100,0 410 100,0 410 100,0 Öğrencilerin tanıtıcı özellikleri ile ortalamaları incelendiğinde; Tıp Fakültesi ve Sağlık Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrencilerinin ortalamaları, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulunda okuyan öğrencilerden istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur (p=0,006, Tablo 5). Öğrencilerin yaşları ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı fark saptanmış; 20 yaş ve üzeri öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları, 20 yaş altı öğrencilerden daha yüksek bulunmuştur (p=0,018, Tablo 5). Cinsiyet ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,008, Tablo 5). Kız öğrencilerin ortalamaları erkek öğrencilere göre daha yüksektir. Öğrencilerin en uzun süre yaşadıkları yerleşim birimleri ile ortalamaları arasındaki ilişki incelendiğinde; yaşamları boyunca en 336

uzun il merkezinde yaşamış öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları diğerlerine göre istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur ( p=0,005, Tablo 5). Tablo 5. Öğrencilerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Çevresel Tutum Ölçeği Puanlarının İncelenmesi Ortalama Tanıtıcı Özellikler n ± Standart p* Sapma Tıp Fakültesi 85 84,86±9,03 Okuduğu Okul Sağlık Yüksekokulu 262 83,41±8,07 0,030** Sağlık Hizmetleri Meslek 63 80,04±9,95 Yüksekokulu (2 yıllık) Yaş 20 yaş ve üzeri 343 83,53±8,87 20 yaş altı 64 81,05±7,30 0,018** Cinsiyet Erkek 131 81,54±9,13 Kız 279 83,97±8,37 0,008** En Uzun Süre İl Merkezi 185 84,50±8,10 Yaşanan Yerleşim Köy ve İlçe 224 82,11±9,03 0,005** Birimi Sigara İçme Sigara içen yada bırakmış 148 83,91±8,85 Alışkanlığı Hiç içmemiş 261 82,80±8,60 0,214 Coğrafi Bölge Deniz Kıyısı bölgeler 268 83,21±9,05 İç bölgeler 57 82,24±6,82 0,446 Çevre İle İlgili Evet 268 83,95±9,08 Konulara Duyarlı 0,012** Olma Durumu Konuya göre değişir ve hayır 140 81,69±7,73 Çevre Eğitiminin Gerekli 293 83,82±8,68 Lisede Verilmesine 0,031** Yönelik Görüşler Gereksiz 30 81,41±5,27 TOPLAM 410 83,19±8,68 * İkili karşılaştırmalarda Student s t testi, ikiden fazla grubun karşılaştırılmasında Tek yönlü varyans analizi (ANOVA) kullanılmıştır. ** p<0.05 Öğrencilerin çevre ile ilgili konulara duyarlı olma durumları ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark belirlenmiştir (p=0,012, Tablo 5). Çevre ile ilgili konularda 337

duyarlı olduğunu belirten öğrencilerin ortalamaları, duyarlı olmadığını yada duyarlılığının konuya göre değiştiğini belirten öğrencilere göre daha yüksektir. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin ailelerinin tanımlanan gelir durumu algısı ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamıştır (p=0,584, Tablo 6). Öğrencilerin ailesel özellikleri ile ortalamaları karşılaştırıldığında; öğrencilerden 3 den az kardeşe sahip olanların Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları, 3 ve daha fazla kardeşe sahip olanlardan istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur (p=0,019, Tablo 6). Kardeş sayısı arttıkça Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalaması düşmektedir (r=- 0,121, p=0,016). Tablo 6. Öğrencilerin Ailesel Özelliklerine Göre Çevresel Tutum Ölçeği Puanlarının İncelenmesi Ailesel Özellikler Ailenin Tanımlanan Gelir Durumu Algısı Ailede Kardeş Sayısı** Anne Eğitimi 338 Ortalama ± n Standart Sapma Gelir giderden fazla (iyi) 26 83,65±11,05 Gelir gidere denk (orta) 294 82,96±8,71 Gelir giderden az (kötü) 85 83,60±8,02 3 kardeş ve üstü 229 82,33±8,04 3 kardeş altı 172 84,40±9,53 Ortaokul mezunu ve altı 326 82,51±8,46 Lise mezunu 56 85,42±7,98 Üniversite mezunu 27 86,78±11,30 Ortaokul mezunu ve altı 251 82,34±8,86 Baba Eğitimi Lise mezunu 78 83,57±7,20 Üniversite mezunu 79 85,38±9,18 TOPLAM 410 83,19±8,68 * Kruskal Wallis varyans analizi ** Pearson r değeri=-0,121 p=0,016 *** Student s t testi ****Tek yönlü varyans analizi (ANOVA) p 0,579* 0,019*** 0,000**** 0,023****

Öğrencilerin anne ve babalarının eğitim düzeyleri ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p=0,003 ve p= 0,012, Tablo 6). Üniversite mezunu ebeveynlerin çocuklarının Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları daha yüksektir. Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği nden en yüksek ve en düşük aldıkları puan maddeleri Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7. Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeğinde En Yüksek ve En Düşük Puan Aldıkları Maddeler Madde No En Yüksek Puan Alınan Üç Madde Ortalama 4 Ozon tabakasındaki incelme tüm insanları tehdit etmektedir 4,43 14 Yerlere çöp atan yada tükürenlere müdahale edilmelidir 4,37 15 Gecekondulaşma bir çevre sorunu değildir 4,31 Madde No 19 En Düşük Puan Alınan Üç Madde Ülkelerin, kendi doğal kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına Birleşmiş Milletler dahil, hiçbir kurum yada kuruluş karışmamalıdır 2,86 10 Hava, su ve toprak tükenmeyen kaynaklardır 3,32 9 İnsanların temiz havaya olan ihtiyaçlarını karşılayabilmeleri için, kentlerin yakınlarında bulunan ormanlık alanlara küçük konutlar yapmaları özendirilmelidir 3,56 TARTIŞMA Tablo 4 e göre öğrencilerin %92,0 ı ilköğretimde, %71,5 i lisede, %44,9 u üniversitede çevre ile ilgili bir dersin gerekli olduğunu belirtmişlerdir. Başka bir çalışma sonucunda öğrencilerin %86,5 i ilkokul, %83,2 si lise ve %61,7 si üniversitede çevre ile ilgili bir dersin zorunlu olmasını gerekli gördüklerini bildirmişlerdir (6). Konuyla ilgili diğer bir çalışmada da %77,4 ü ilkokulda %17,9 u lisede ve %7,9 üniversitede çevre ile ilgili derslerin zorunlu olması gerektiği görüşünü bildirmişlerdir (7). Öğrencilerin küçük yaşlardan itibaren çevre eğitiminin gereğini kavradıklarını düşündürten bu üç benzer çalışma bulgusu sevindiricidir. 339

Öğrencilerin tanıtıcı özellikleri ile ortalamaları incelendiğinde; Tıp Fakültesi ve Sağlık Yüksekokulu nda öğrenim gören öğrencilerinin ortalamaları, Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulunda okuyan öğrencilerden istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur (p=0,006, Tablo 5). Öğrencilerin yaşları ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında anlamlı fark saptanmış; 20 yaş ve üzeri öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları, 20 yaş altı öğrencilerden daha yüksek bulunmuştur (p=0,018, Tablo 5). Benzer bir çalışmada (6), öğrencilerin yaşları ile Çevresel Tutum Ölçeği puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığını belirtmişlerdir. Bir çalışmada ise (7), 21 yaş ve daha genç olanların 22 yaş ve daha üzerindekilere göre çevresel duyarlılık puanlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Koval ve Mertig (2002) yaptıkları çalışmalarında gençlerin genel çevresel tutumlarını yaşlılara göre daha yüksek bulmuşlardır (8). Yine Arcury ve Christianson (1993) un çevresel tutumları değerlendirmek için yaptıkları bir başka çalışmada da daha genç grubun daha olumlu tutuma sahip olduğunu saptamışlardır (9). Bu bulgular çalışma bulgusuyla benzer değildir. Ancak bu çalışmada yaş dağılımının her iki grup içinde (20 yaş ve üzeri 20 yaş altı) genç yaş grubunu içermesi nedeniyle diğer çalışmalarla bu bulgunun tartışılmasını sınırlandırmaktadır. Çalışmanın bu bulgusunda yirmi yaş ve üzerindeki öğrencilerin çevresel tutum ölçek puanlarının daha yüksek olması yaş büyüdükçe olgunlaşmanın etkisi ile çevreye daha duyarlı olunabileceği düşüncesi ile açıklanabilir. Cinsiyet ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,008, Tablo 5). Kız öğrencilerin ortalamaları erkek öğrencilere göre daha yüksektir. Benzer çalışma (6) sonucunda da kız öğrencilerin çevre duyarlılığı puanları, erkeklerden daha yüksek bulunmuştur. Başka bir çalışmada da (7) kız öğrencilerin çevre duyarlılık puanlarının erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu bildirilmiştir. Şama (2003) nın Çevresel Tutum Ölçeği ni kullanarak üniversite öğrencileri ile yaptığı araştırma sonucuna göre de 340

kız öğrencilerin çevresel tutumların erkek öğrencilerden daha olumlu olduğu belirtilmiştir (3). Vaizoğlu ve arkadaşları tarafından öğrencilerin çevre bilinci başarı durumlarının değerlendirildiği çalışmada; kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre, daha yüksek puan aldıkları saptanmıştır (10). Yurtdışında yapılmış benzer üç çalışma sonucunda da kızların erkeklere göre daha olumlu çevresel tutuma sahip oldukları saptanmıştır (11,12,13). Öğrencilerin en uzun süre yaşadıkları yerleşim birimleri ile ortalamaları arasındaki ilişki incelendiğinde; yaşamları boyunca en uzun il merkezinde yaşamış öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları diğerlerine göre istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur (p=0,005, Tablo 5). Benzer bir çalışmada (3) büyük yerleşim birimlerinde yaşayanların, küçük yerleşim birimlerinde yaşayanlara göre çevresel tutum ölçeği puan ortalamalarının daha yüksek olduğu belirtilmiştir. Jones & Dunlap yaptıkları çalışmalarında kentsel bölgede yaşayanların kırsal bölgede yaşayanlara göre daha olumlu çevresel tutuma sahip olduklarını belirtmişlerdir (14). Bu bulgular çalışma bulgusuyla benzerdir. Çevre ile ilgili sorunların daha yoğun yaşandığı büyük yerleşim birimlerinden böyle bir sonucun elde edilmesi beklendik bir durumdur. Öğrencilerin çevre ile ilgili konulara duyarlı olma durumları ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark belirlenmiştir (p=0,012, Tablo 5). Çevre ile ilgili konularda duyarlı olduğunu belirten öğrencilerin ortalamaları, duyarlı olmadığını yada duyarlılığının konuya göre değiştiğini belirten öğrencilere göre daha yüksektir. Öğrencilerin çevreye olan duyarlılığının çevresel tutum ölçeği puan ortalaması sonuçlarını etkilemesi beklendik bir durumdur. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin ailelerinin tanımlanan gelir durumu algısı ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmamasına rağmen (p>0,584, Tablo 6), gelirinin giderinden fazla olduğunu söyleyen grubun puan ortalaması daha yüksektir. Benzer çalışma sonucunda (3) orta ve ortaya yakın gelir grubuna sahip öğrencilerin düşük gelirlilerden 341

daha olumlu tutum geliştirdikleri bildirilmiştir. Öğrencilerin ailesel özellikleri ile ortalamaları karşılaştırıldığında; öğrencilerden 3 den az kardeşe sahip olanların Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları, 3 ve daha fazla kardeşe sahip olanlardan istatistiksel olarak daha yüksek bulunmuştur (p=0,019, Tablo 6). Kardeş sayısı arttıkça Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalaması düşmektedir (r=- 0,121, p=0,016). Öğrencilerin anne ve babalarının eğitim düzeyleri ile Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulunmuştur (p=0,003 ve p= 0,012, Tablo 6). Üniversite mezunu ebeveynlerin çocuklarının Çevresel Tutum Ölçeği puan ortalamaları daha yüksektir. Konuyla ilgili benzer çalışma sonucunda eğitim durumunun yükselmesinin çevresel tutum ölçeği puan ortalamalarını arttırdığı bildirilmiştir (3). Bu bulgu çalışma bulgusuyla paralellik göstermektedir. Diğer bir çalışmada ise; annelerin ve babaların eğitim durumları ile çevre bilinci başarı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamasına rağmen, ebeveynlerinin öğrenim durumu yüksekokul ve üniversite mezunu olan öğrencilerin daha başarılı çevre bilincine sahip oldukları saptanmıştır (10). Genel olarak ailenin eğitim düzeyinin yüksek olması, böyle bir ortamda yetişen çocuğun çevre ve çevre sorunlarına karşı daha olumlu tutum geliştirmesini sağladığını düşündürtmektedir. Bu sonuçta çevreeğitim ilişkisinin olumlu bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Öğrencilerin Çevresel Tutum Ölçeği nden en yüksek ve en düşük aldıkları puan maddeleri Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7 de görüldüğü gibi özellikle güncel olan ve popülerliğini koruyan konular öğrencilerin daha fazla dikkatini çekmekte ve bu maddelerin puan ortalamaları diğer maddelerin puan ortalamalarına göre daha yüksektir. Sonuç olarak; araştırmanın bulguları ışığında şu öneriler getirilebilir: * Çevre duyarlılığı konusunda farklı örneklemlerde benzer çalışmalar tekrarlanmalıdır. Bu tür çalışma sonuçlarının yapılacak başka çalışmalara yol gösterici olacağı düşünülmektedir. * Çevre duyarlılığı konusunda düzenli eğitimler yapılarak duyarlı olan grupları eyleme geçirerek, 342

davranış değişikliklerinin oluşturulması sağlanmalıdır. * Ders programlarına, ilkokul yıllarından itibaren çevre bilincini oluşturmaya yardımcı konular eklenmelidir. * Çevre bilincinin oluşturulmasında konuyla ilgili diğer kurum/ kuruluşlarla ve medya ile işbirliği sağlanmalıdır. KAYNAKLAR 1. Algül E. Çevre Sorununda Çağdaş Yaklaşım ve Stratejiler, Türkiye İçin Çevre Politikaları, 2004. 2. Şama E. Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2003; 23(2): 99-110. 3. Altın M, Bacanlı H, Yıldız K. Biyoloji Öğretmeni Adaylarının Çevreye Yönelik Tutumları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Özet Kitabı, 16-18 Eylül 2002, Ankara. 4. Şimşekli Y. Bursa da Uygulamalı Çevre Eğitimi Projesine Seçilen Okullarda Yapılan Etkinliklerin Okul Yöneticisi ve Görevli Öğretmenlerin Katkısı Yönünden Değerlendirilmesi, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2001; 14(1): 73-84. 5. Çelen Ü. Ankara Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Duyarlılığı ve İlişkili Faktörler, 8. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Eylül 2002, Sivas. 6. Özdemir O, Yıldız A, Ocaktan E, Sarışen Ö. Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Çevre Sorunları Konusundaki Farkındalık Ve Duyarlılıkları, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 2004; 57 (3): 117-127. 7. Güler Ç. Benli D. Çevre Sağlığı, Halk Sağlığı Temel Bilgiler, Güneş Kitabevi, Ankara, 1995, s: 230. 8. Koval MH, Mertig AG. Attitudes Toward Natural Resources and Their Management: A Report on the 2001 Resource Attitudes in Michigan Survey, www.michigandnr.com/publication s/pdfs/huntingwildlifehabitat/wcs/ 1_7_citions.pdfErişim Tarihi: 20.10.2005.. 9. Arcury and Christianson, Rural- Urban Differences in Environmental Knowledge and Actions, The Journal of Environmental Education, 1993; 25(1): 19-25. 10. Vaizoğlu S, Altıntaş H, Temel F, Ahrabi AF, Aydoğan D, Bostancı S, Duran A, Koçkesen D, Turan N, Güler Ç. Bir Tıp Fakültesi Son Sınıf Öğrencilerinin Çevre Bilincinin Değerlendirilmesi, Türk 343

Silahlı Kuvvetleri Koruyucu Hekimlik Bülteni, Temmuz- Ağustos 2005; 4 (4): 151-171. 11. Hampel B, Holdsworth R, Boldert J. Urban/ Rural Diffirences in Environmental Consciousness Among Adolescents, 1994, wwww.csu.edu.av/research/crsr/r uralsoc/v5n4p13.htm, Erişim Tarihi: 20.10.2005. 12. Fortmann L, Kusel J, New Vaices. Old Beliefs: Forest Environmentalism Among New and Longstanding, Rural Residents, Rural Sociology, 1990; 55: 214-232. 13. Morrison DE, Dunlap RE. Environmentalism and Elitism: A Conceptual and Empirical Analysis, Environmental Management, 1986; 10 (5): 581-589. 14. Jones RE and Dunlap RE. The Social Bases of Environmental Concern: Have They Changed Over Time? Rural Sociology, 1992; 52: 28-47. 344