DOĞRUDAN SERMAYE YATIRIMLARI, TİCARİ DIŞA AÇIKLIK VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE VE BRICS ÜLKELERİ ÖRNEĞİ

Doğuş Ünverses Dergs 7 () 206 83-95 DOĞRUDAN SERMAYE YATIRIMLARI TİCARİ DIŞA AÇIKLIK VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE VE BRICS ÜLKELERİ ÖRNEĞİ THE RELATIONSHIP BETWEEN FOREIGN DIRECT INVESTMENT TRADE OPENNESS AND ECONOMIC GROWTH: THE CASE OF TURKEY AND BRICS COUNTRIES Nurgün TOPALLI Bozok Ünverses İİBF İksa Bölümü nurgun.opall@bozok.edu.r Gelş/Receved: 09-09-205 Kabul/Acceped: --205 ÖZ: Doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme lşks gelşmş ve gelşmeke olan ülkeler çn arışılan br konudur. Bu çalışmanın amacı BRICS ülkelernde ve Türke de 982-203 dönemnde doğrudan sermae aırımları car dışa açıklık ve ekonomk büüme arasındak lşk ncelemekr. İlşk ncelemek amacıla CADF brm kök es ve Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es kullanılmışır. Sonuçlar ekonomk büümeden doğrudan abancı aırımlara doğru ek önlü nedensellk olduğunu gösermşr. Arıca ekonomk büüme ve car dışa açıklık arasında çf önlü nedensellk lşks olduğu esp edlmşr. Doğrudan abancı aırımlar ve car dışa açıklık arasında çf önlü nedensellk lşks sapanmışır. Bresel ülke sonuçlarına göre se karma bulgular elde edlmşr. Anahar Kelmeler: Ekonomk Büüme Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık Panel Nedensellk ABSTRACT: Relaonshp beween foregn drec nvesmen and economc growh for developed and developng counres s conroversal ssue. The am of hs sud s o eamne relaonshp beween foregn drec nvesmen rade openness and economc growh n he BRICS counres and n Turke durng he perod 982-203. CADF un roo es and Emrmahmuoğlu ve Köse (20) causal es are emploed o eamne he relaonshp. The resuls ndcae ha here s un-dreconal causal runnng from economc growh o foregn drec nvesmen. Besdes here s found b-dreconal causal beween economc growh and rade openness. There s deeced b-dreconal causal beween foregn drec nvesmen and rade openness. Accordng o ndvdual counr resuls s obaned med evdence. Kewords: Economc Growh Foregn Drec Invesmen Trade Openness Panel Causal JEL Classfcaons: C23 F3 F2.Grş Ekonomde doğrudan sermae aırımlarının ekonomk büüme üzernde doğrudan ve dolalı ekler olduğu kabul edlmekedr. Doğrudan sermae aırımlarının ekler arasında ev sahb ülkede sermae brkmn arırması ve ürem sürecne en grd ve eknololern dâhl edlmes er almakadır. Arıca abancı sermae aırımının hammadde ev sahb ülkeden alması ve erel frmalara ara malı saması ürem sürecnde arzı arırmakadır. Ancak konu le lgl apılan çalışmalardan karma sonuçlar elde edlmşr. Çalışmaların büük br bölümünde doğrudan sermae aırımlarının ekonomk büüme üzernde pozf eks olduğu

84 Nurgün TOPALLI sonucuna ulaşılırken dğer br kısım çalışmada bu lşknn negaf olduğu esp edlmşr. Bazı çalışmalarda se lgl değşkenler arasında lşk olmadığı önünde bulgular elde edlmşr. Doğrudan sermae aırımı care ve ekonomk büüme arasındak lşk hem gelşmş hem de gelşmeke olan ülkeler açısından önemn korumakadır. Özellkle sermae brkm ve eknolo gelşm bakımından eersz olan az gelşmş ve gelşmeke olan ülkeler doğrudan sermae aırımlarını ve care hem bu açığın kapaılması hem de şszlğn azalılmasında öneml br polka aracı olarak görmekedr. Bu nedenle lgl değşkenler arasındak lşknn ve önünün belrlenmes ugulanacak ekonom polkalarını akından lglendrmekedr. Teork olarak doğrudan sermae aırımlarının ekonomk büüme üzerndek eks geleneksel model ve en büüme modellernde farklılaşmakadır. Neo-klask analzde doğrudan sermae aırımlarının uzun dönem büüme oranı üzerndek eks eknolok lerleme a da emek gücündek büüme aracılığıla gerçekleşmekedr. Ancak bu k fakör dışsal olarak kabul edlmekedr. Neoklask model eknolok lerlemenn ekonomk büüme üzerndek eks üzernde dururken eknolok lerlemenn nedenlern açıklamamışır. Yen büüme modellernde se hem eknolok lerleme hem de belrleclernn üzernde durulmakadır. Büümenn emel dnamkler olarak enlk buluş ve araıcılık gb kavramlar kabul edlmekedr. Teknolok lerleme br akım grdlere bağlı olup doğrudan sermae aırımlarının ekonomk büüme üzerndek eks araşırma ve gelşrme faalelerne ve beşer sermaee daandırılmakadır. Doğrudan sermae aırımlarından kanaklanan eknolok aılma uzun dönemde büüme eşvk emekedr. Yen büüme modellerne göre uluslararası care rekabe enlk ve değşm eşvk eden polkalar büüme arıracakır. Bunun aksne değşm kısılaan polkalar se zamanla büüme avaşlaacakır (Belloum 204) Dış care ve ekonomk büüme arasındak lşk Neo-klask ksaa üzernde önemle durulan br konudur. Ekonomk büümenn en öneml belrleclernden brnn hraca olduğu kabul edlmekedr. Helpman ve Krugman (985) çalışmasında ölçek ekonomler saesnde ülkelern eknolo ransfern gerçekleşrmes ve üremde uzmanlaşma sağlaması sonucu hracaın ekonomk büüme üzernde pozf eklernn olduğu belrlmekedr. Bhagwa (988) arafından hraca ve ekonomk büüme arasında karşılıklı ekleşm olduğu kabul edlmekedr. İhraca sonucu emek vermllğndek arış ve eknolok lerleme ülkee görel br üsünlük sağlarken ekonomk büüme sonucu ülkenn mal arzı ve aleb ükselmekedr. Easerl (2007) arafından hracaın kanak dağılımında eknlk sağlaarak ve pasaa grşler kolalaşırarak ekonomk büüme olumlu önde ekledğ kabul edlmekedr (He Wzar Lau 203). Düna genelne bakıldığında son ıllarda gelşmeke olan ülkelere ve ükselen pasalara doğrudan sermae akımlarında arış olduğu gözlenmekedr. Örneğn 204 ılında gelşmeke olan ülkelere olan doğrudan sermae akımları %2 ararak 68 mlar dolara ulaşmışır. Bu ükselşe gelşen Asa ekonomler (Doğu Asa Güne-Doğu Asa ve Güne Asa) başa er almakadır. 204 ılında Asa a doğrudan sermae grşlernde aklaşık %9 oranında br arış olmuş ve doğrudan sermae aırımları 465 mlar dolar olarak gerçekleşmşr. Özellkle Çn e gelen doğrudan sermae akımları 203 ılından 204 ılına aklaşık %4 oranında armış

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 85 ve 29 mlar dolara ulaşmışır. Hndsan a önelk doğrudan sermae akımlarında da aklaşık %22 oranında öneml br arış gerçekleşmşr. Brezla da se brncl sekördek doğrudan abancı sermae aırımlardak ser düşüş mala ve hzmeler seköründek ükselş le dengelenerek 203 ılı düzelernde kalınmasına neden olmuşur. Güne Afrka a önelk doğrudan sermae aırımlarında se %2 lk br düşüş gerçekleşerek doğrudan sermae aırımları mlar dolara gerlemşr. 204 ılında BRICS ülkelernn düna genelnde doğrudan sermae grşndek paı %2 ve doğrudan sermae mkarı 252 mlar dolardır. 204 ılında en çok doğrudan sermae aırımı alan ülke se Çn olmuşur. UNTACD (205) raporuna göre Türke 204 ılında Baı Asa ülkeler arasında en çok aırım alan ülke olmakla brlke doğrudan sermae aırımları aklaşık %2 oranında azalarak 2 mlar dolar olarak gerçekleşmşr (UNCTAD 205). Doğrudan sermae aırımları car açıklık ve ekonomk büüme arasındak lşk ükselen ekonomler a da gelşmeke olan ülkeler dkkae alınarak nceleen çok saıda çalışma apılmışır. Ancak BRICS ülkelern ve Türke nceleen sınırlı saıda çalışma mevcuur. BRICS ülkelernn özellkle Çn ve Hndsan ın düna üremnde ve ekonomk büümede öneml paa sahp olmaları bu ülkelerle lgl gelşmelern güncellğn korumakadır. Çalışmada BRICS ülkeler ve Türke nn 982-203 dönemne a reel Gar Saf Yurç Hâsıla (GSYİH) ne abancı sermae grş ve car dışa açıklık ıllık verler kullanılmışır. Analz başlangıç ılı 980 l ıllar olarak erch edlmşr. Çünkü 980 l ıllar düna genelnde küreselleşme eğlmlernn arığı ülkelern gerek mal ve hzme gerekse fnansal olarak serbesleşmelernn aşandığı br dönem olmasıdır. Analz bş ılı se verlern elde edleblrlğne göre belrlenmşr. Geçmşe apılan çalışmaların büük br bölümünde doğrudan sermae aırımları car dışa açıklık ve ekonomk büüme lşks Granger nedensellk VECM model a da panel VECM önemler le sınanmışır. Çalışmada değşkenler arasındak lşk CADF brm kök es le Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es kullanılarak ncelenmşr. Bu saede hem panel sonuçları hem de bresel ülke sonuçları elde edlmşr. Çalışma beş bölümden oluşmakadır. İknc bölümde konu le lgl ugulamalı çalışmalar özelenmşr. Üçüncü bölümde kullanılan verler ve önemler üzernde durulmuş ve dördüncü bölümde elde edlen bulgulara er verlmşr. Son bölümde se ugulama sonuçları çerçevesnde genel br değerlendrme apılmışır. 2. Leraür Doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasındak lşk üç doğruluda ncelenmekedr. İlk olarak doğrudan sermae aırımlarına bağlı büüme (FDIledgrowh) hpoezne göre doğrudan sermae akımları ev sahb ülkede sermae sokunu en ş mkânlarını arırarak ve eknolo ransfern kolalaşırarak ekonomk büüme eşvk emekedr. İknc br grup görüş se büümee bağlı doğrudan sermae akımları (marke sze) hpoezn deseklemekedr. Bu hpoeze göre büümedek arış ev sahb ülkede en aırım fırsaları araarak daha fazla sermae grşne neden olablmekedr. Son grup çalışma sonuçları se FDI ve ekonomk büüme arasında lşk olmadığı önünde bulguları doğrulamakadır (Abbes Mosefa Seghr Zakara 205). Çok saıda çalışmada ekonomk büüme ve doğrudan sermae aırımları arasındak eşbüünleşme lşks farklı değşkenler kullanılarak ncelenmşr

86 Nurgün TOPALLI (Borenszen Gregoro Lee (998); De Mello (999); Zhang (200); Alguacl Cuadros Ors (2002); Balasubramanam Salsu Sapsford (2006); Vu Gangnes No (2008); Pradhan (2009); Leao (200); Jadhav (202); Abbes ve öe. (205); Albulescu (205)). Dğer br grup çalışmada se doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasındak lşknn önü nedensellk esler kullanılarak ncelenmşr. Örneğn Alguacl ve öe. (2002) çalışmasında Mekska nın 980: -996: 4 dönem Toda- Yamamoo ve Dolado- Lukepohl nedensellk esler kullanılarak analz edlmşr. Çalışma sonucunda doğrudan sermae aırımları ve hracaan büümee doğru ek önlü nedensellk lşks esp edlmşr. 23 gelşmeke olan ülkenn 978-996 dönemnn panel eşbüünleşme ve Granger nedesellk es le ncelendğ Basu Chakrabor Reagle (2003) çalışması sonucu açık ekonomlerde doğrudan aırımlar ve büüme arasında çf önlü nedensellk olduğu esp edlmşr. Kapalı ekonomlern de ncelendğ çalışmada bu ülkelerde kısa dönemde çf önlü nedensellk uzun dönemde se büümeden doğrudan sermae aırımlarına doğru ek önlü nedensellk olduğu sonucuna ulaşılmışır. Choe (2003) çalışmasında panel VAR model kullanılarak 80 ülkenn 97-995 dönem analz edlmşr. Çalışma sonucunda doğrudan sermae aırımları ve büüme arasında çf önlü nedensellk olduğu bulgusu elde edlmşr. Ancak ekonomk büümeden doğrudan aırımlara doğru olan lşknn doğrudan aırımlardan büüme doğru olan lşkden daha kuvvel olduğu gözlemlenmşr. Alıcı ve Ucal (2003) çalışmasında Türke nn 987: I-2002: IV dönemne a hraca doğrudan sermae akımları ve sana ürem endeks serler arasındak nedensellk lşks Toda-Yamamoo aklaşımı le es edlmşr. Nedensellk sonuçlarına göre hracaan ekonomk büümee doğru ek önlü nedensellk bulunmuşur. Ancak doğrudan sermae aırımları ve hraca arasında nedensellk lşks elde edlememşr. Doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasında da nedensellk lşks olmadığı sonucuna ulaşılmışır. Panel Granger nedensellk es kullanılarak 8 Doğu ve Güne Doğu Asa ülkesnn 986-2004 dönemnn ncelendğ Hsao ve Hsao (2006) çalışması sonucunda doğrudan sermae aırımlarından ekonomk büümee doğru ek önlü doğrudan sermae aırımlarından hracaa doğru ek önlü ekonomk büüme ve hraca arasında çf önlü nedensellk olduğu bulunmuşur. Pradhan (2009) panel nedensellk önemnn kullanıldığı çalışmasında ASEAN ülkelernn 970-2007 dönem ncelenmşr. Çalışma sonucunda Maleza dışındak dğer ASEAN ülkelernde (Endoneza Flpnler Sngapur Taland) doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasında çf önlü nedensellk elde edlmşr. Ancak Maleza da doğrudan aırımlar ve ekonomk büüme arasında nedensellk lşks olmadığı sonucuna ulaşılmışır. Ercsson ve Irandous (200) çalışmasında Toda ve Yamamoo (995) Yama ve Toda (998) nedensellk es kullanılarak Danmarka Fnlanda Norveç İsveç n 990-997 dönem analz edlmşr. Çalışma sonucunda Norveç çn doğrudan sermae aırımlarından ekonomk büümee doğru ek önlü nedensellk lşks

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 87 olduğu esp edlmşr. İsveç çn değşkenler arasında çf önlü nedensellk lşks olduğu; ancak Fnlanda ve Danmarka çn nedensellk lşks olmadığı bulguları elde edlmşr. Şmşek ve Kadılar (200) çalışmasında sınır es aklaşımı ve Johansen Eşbüünleşme es kullanılarak Türke nn 960-2004 dönem analz edlmşr. Çalışmada ıllık reel GSYİH reel hraca ve ükseköğrenme kaı mkarı değşkenler kullanılmışır. Çalışma sonucunda uzun ve kısa dönemde beşer sermae ve hracaan GSYİH a doğru kısa dönemde beşer sermaeden GSYİH a doğru nedensellk lşks esp edlmşr. Arıca kısa dönemde GSYİH dan beşer sermaee doğru nedensellk olduğu sonucuna ulaşılmışır. Çn n 983-200 dönemnn ARDL önem ve Granger nedensellk es le ncelendğ Mah (200) çalışması sonucunda ekonomk büümeden doğrudan aırımlara doğru ek önlü nedensellk lşks olduğu bulunmuşur. ARDL ve VECM önem le Hırvasan ın ncelendğ Drsak ve Sakaks (204) çalışmasında se doğrudan aırımlardan ekonomk büümee doğru nedensellk lşks elde edlemezken hraca ve ekonomk büüme arasında çf önlü nedensellk olduğu bulgusu elde edlmşr. Yılmaz Kaa Akıncı (20) çalışmasında Granger nedensellk es kullanılarak Türke nn 980-2008 dönem ncelenmşr. Elde edlen bulgular doğrudan abancı aırımlardan ekonomk büümee doğru ek önlü nedensellk lşks olduğunu ve doğrudan aırımların ekonomk büüme üzernde pozf ekler olduğunu gösermşr. Jadhav (202) çalışmasında BRICS ülkelernn 2000-2009 dönem ncelenmşr. Panel brm kök es ve çoklu regreson analznn kullanıldığı çalışma sonucunda üç öneml bulgu elde edlmşr. İlk olarak BRICS ülkelernde ekonomk fakörler (pasa büüklüğü caree açıklık ve doğal kanaklar) kurumsal ve polka fakörlernden daha ekl olmakadır. İknc olarak BRICS ülkelernde pasa büüklüğü FDI grşnn en öneml belrlecs olarak esp edlmşr. Pasa büüklüğü ve caree açıklık FDI grşn pozf olarak eklemekedr. Arıca doğal kanak erşleblrlğ hukukun üsünlüğü ses ve hesap verleblrlk değşkenler de sasksel olarak anlamlıdır. Çeşepe Yıldırım Baar (203) çalışmasında Türke nn doğrudan sermae grş ekonomk büüme hala ve hraca verler Toda-Yamamoo önem kullanılarak analz edlmşr. Türke nn 974-20 dönemnn ncelendğ çalışma sonucunda hracaan doğrudan sermae aırımlarına doğru ek önlü ekonomk büümeden hracaa doğru ek önlü ve halaan hracaa doğru ek önlü nedensellk lşks olduğu bulguları elde edlmşr. Göçer (203) Türke nn 992: -202: 3 dönemn sınır es aklaşımı ve Granger nedensellk analz le ncelendğ çalışmasında reel GSYİH değşm oranı ne abancı doğrudan aırımlar ve hraca serler kullanılmışır. Çalışma sonucunda doğrudan aırımların zaıf olarak hracaın se güçlü olarak büümenn neden olduğu sonucuna ulaşılmışır. Arıca doğrudan aırımlardan hracaa olan nedensellk lşksnn de güçlü olduğu bulgusu elde edlmşr.

88 Nurgün TOPALLI Szkorupova (204) çalışmasında doğrudan sermae aırımları ekonomk büüme ve hraca arasındak lşk Johansen Eşbüünleşme Tes ve VECM model le ncelenmşr. Slovaka nın 200: 2-200: 4 dönemnn ncelendğ çalışma sonucunda doğrudan sermae aırımları ve hracaan ekonomk büümee doğru ek önlü nedensellk lşks olduğu esp edlmşr. Tunus un 970-2008 dönemnn Granger nedensellk es le ncelendğ Belloum (204) çalışmasında kısa dönemde doğrudan sermae aırımları ekonomk büüme ve caree açıklık değşkenler arasında nedensellk lşks esp edlememşr. 65 ülkenn 980-200 dönemnn panel nedensellk es le ncelendğ Abbes ve öe. (205) çalışmasında se karma sonuçlar elde edlmşr. Örneğn Asa ve Pasfk Oradoğu Kuze Amerka Kuze Afrka Ora Amerka ülkelernde doğrudan sermae aırımlarından ekonomk büümee doğru ek önlü nedensellk esp edlrken Lan Amerka ve Avrupa ülkelernde se değşkenler arasında çf önlü nedensellk olduğu sonucuna ulaşılmışır. Gerceker (205) çalışmasında Türke nn 998: -204: 3 dönem VAR model kullanılarak ncelenmşr. Doğrudan abancı sermae aırımları ve ekonomk büüme serlernn kullanıldığı çalışma sonucunda değşkenler arasında eşbüünleşme lşks olmadığı bulgusu elde edlmşr. Konu le lgl apılan çalışmalar farklı sonuçların elde edldğn gösermekedr. Bu sonuçların elde edlmesnde ahmn önemlernn ve verlern farklı olması ekl olablmekedr. Çalışmaların farklı sonuçlar gösermesnn dğer br neden ülke le lgl spesfk verlern elde edlmesnn her zaman mümkün olmamasıdır. Son olarak se analze dâhl edlen ülkelern farklı olması (gelşmş gelşmeke olan az gelşmş) bu ülkelern farklı karakersk özellkler gösermesne neden olarak sonuçları ekleeblmekedr. 3. Yönem ve Ver Çalışmada BRICS ülkeler ve Türke nn 982-203 dönem ıllık verler kullanılmışır. BRICS ülkelernden Rusa nın Soveler Brlğ döneme a verler elde edlemedğ çn analze dâhl edlmemşr. Çalışmada serlern brm kök çerp çermedğ panel brm kök es CADF ve değşkenler arasındak lşk Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es le sınanmışır. Tablo. Değşkenlern Tanımlanması Değşkenler Açıklama Kanak FDI Doğrudan sermae aırımları Ne grş (% GSYİH) Düna Bankası GSYİH Gar Saf Yurç Hâsıla (2005 ılı dolar cnsnden) Düna Bankası TRA Tcar dışa açıklı k(% GSYİH) Düna Bankası

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 89 Çalışmada Belloum (204) ve Jadhav (202) çalışmalarına daanarak car dışa açıklık ve doğrudan sermae aırımlarının GSYİH çndek paı ekonomk büüme değşkenn erne se reel GSYİH vers kullanılmışır. 3.. CADF Brm Kök Tes Pesaran (2007) arafından gelşrlen CADF es eşlk dek regreson modelne daanmakadır. sasğ (NT) eşlk 2 de verlmşr (Pesaran 2007): e d c b () 2.. ) ' ( ˆ ' ) ( w w M M T N (2) Panel sasğnn hesaplanması se aşağıdak eşlken elde edlmekedr: N T N N bar T N CIPS ) ( ) ( (3) Hesaplanan CIPS sasğ her br aa kesn sasklernn oralaması alınarak hesaplanmakadır. 3.2 Emrmahmuoğlu ve Köse (20) Nedensellk Tes Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es serler anı düzeden durağan olmadığında an serlern br kısmı I(0) ve br kısmı I() olduğunda ve değşkenler arasında eşbüünleşme lşks esp edlemedğnde de kullanılablen br esr (Emrmahmuoğlu ve Köse 20). İk değşkenl VAR model aşağıdak şeklde kurulmakadır: d k d k u A A ma ma 2 (4) d k d k u A A ma ma 22 2 (5) dma ssemdek her br çn maksmum büünleşme düzen gösermekedr. 4. Bulgular CADF brm kök es sonuçları Tablo 2 de özelenmşr.

90 Nurgün TOPALLI Düzede Sabl Model Düzede Sabl ve Trendl Model Brnc Farka Sabl Model Brnc Farka Sabl ve Trendl Model Tablo 2. CADF Brm Kök Tes Sonuçları GSYİH FDI TRA Ülke CADF- CADF- CADF- Geckme Geckme Geckme İsasğ İsasğ İsasğ Brezla 4-208 2-2322 2-3625 Çn 3-225 2-268 2-046 Hndsan 2-348 2-750 4-2972 G. Afrka 5-77 2-2507 2-0865 Türke 4-233 2-2455 2-2772 Panel s. -238** -2240-2256 Ülke GSYİH FDI TRA Geckme CADF s. Geckme CADF s. Geckme CADF s. Brezla 4-3505 2-2234 2-2642 Çn 3-2604 3-022 2-042 Hndsan 2-428 2-230 4-2222 G. Afrka 5-632 2-342 2-982 Türke 4-345 3-2428 2-393 Panel s. -3087** -20-226 Ülke GSYİH FDI TRA Geckme CADF s. Geckme CADF s. Geckme CADF s. Brezla 4-2695 2-2857 2-390 Çn 2-2607 3-2565 2-256 Hndsan 3-5044 2-372 2-3322 G. Afrka 4-3075 2-3633 5-2993 Türke 4-3780 3-3234 2-397 Panel s. -3440* 3202* -399* Ülke GSYİH FDI TRA Geckme CADF s. Geckme CADF s. Geckme CADF s. Brezla 4-2639 2-2799 2-395 Çn 2-379 3-2629 2-3023 Hndsan 2-339 2-364 2-3532 G. Afrka 5-2087 2-3567 5-2706 Türke 4-4336 3-326 2-3872 Panel s. -327 * -352* -3265* No Geckme uzunlukları Schwarz blg krerne göre belrlenmşr.****** sıfır hpoeznn sırasıla %0 %5 ve % anlamlılık düzende reddedldğn gösermekedr. Panel sasğ krk değerler sabl modelde -257 (%) -233 (%5) ve -22 (%0) (Pesaran 2007 ablo II(b) s: 280) ; sab ve rendl modelde -30 (%) -286 (%5) ve -273 (%0) (Pesaran 2007 ablo II(c) s: 28) alınmışır. Panel sasğ CADF sasklernn oralamasıdır. Çalışmada GSYİH sers çn %5 anlamlılık düzende brm kök vardır boş hpoez reddedlmekedr. Dğer br fadele GSYİH sers hem sabl hem de sabl ve rendl modelde durağan an I(0) dır. FDI ve TRA serler çn %5 ve % anlamlılık düzende brm kök vardır boş hpoez reddedlememekedr. Bu k ser brnc farklarında I() düzende durağanlık gösermekedr. Değşkenlern I(0) ve I() gb farklı düzelerde durağan olmaları nedenle Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es ugulanmışır. Emrmahmuoğlu ve Köse (20) Panel Granger Nedensellk es sonuçları Tablo 3 e verlmşr.

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 9 Tablo 3. Panel Granger Nedensellk Tes Sonuçları Boş Hpoez İsask Olasılık Değer FDI Granger neden değldr GSYİH 870269 0560539 GSYİH Granger neden değldr FDI 4820394*** 570E-07 TRA Granger neden değldr GSYİH 3399945*** 000085 GSYİH Granger neden değldr TRA 5024539*** 24E-07 TRA Granger neden değldr FDI 663476* 0082847 FDI Granger neden değldr TRA 69072* 0076363 No: ****** sırasıla %0 %5 ve % anlamlılık düzen gösermekedr. GSYİH ve FDI arasındak nedensellk lşks sonuçlarına göre GSYİH Granger neden değldr FDI boş hpoez % anlamlılık düzene göre reddedlmşr. FDI Granger neden değldr GSYİH boş hpoez se % anlamlılık düzene göre reddedlememşr. İlgl ülkelerde ekonomk büümeden doğrudan aırımlara doğru ek önlü nedensellk lşks elde edlmşr. GSYİH ve TRA arasındak nedensellk lşks sonuçlarına göre GSYİH Granger neden değldr TRA boş hpoez % anlamlılık düzene göre reddedlmşr. TRA Granger neden değldr GSYİH boş hpoez de % anlamlılık düzene göre reddedlmşr. İlgl ülkelerde ekonomk büüme ve car dışa açıklık arasında çf önlü nedensellk olduğu bulgusu elde edlmşr. FDI ve TRA arasındak nedensellk lşks sonuçlarına göre FDI Granger neden değldr TRA boş hpoez %0 anlamlılık düzene göre reddedlmşr. Benzer şeklde TRA Granger neden değldr FDI boş hpoez de %0 anlamlılık düzene göre reddedlmşr. İlgl ülkelerde doğrudan sermae aırımları ve car dışa açıklık arasında çf önlü nedensellk olduğu bulgusu elde edlmşr. Emrmahmuoğlu ve Köse (20) Panel Granger Nedensellk es anı zamanda bresel ülke sonuçlarının elde edlmesne zn vermekedr. Aşağıdak Tablo 4 de lgl ülkelern bresel nedensellk es sonuçlarına er verlmşr. Tablo 4. FDI ve GSYİH Arasındak Nedensellk İlşks Boş Hpoez Ülke Geckme Saısı İsask Olasılık Değer FDI Granger neden değldr GSYİH GSYİH Granger neden değldr FDI Brezla 097576 03348 Çn 2 0259900 072096 Hndsan 3 4423850 023476 G. Afrka 094277 0662540 Türke 2 235448 0290808 Brezla 586235 027576 Çn 2 328008 042792 Hndsan 3 3403230* 000227 G. Afrka 372299* 0085026 Türke 2 765070* 006077 No: ****** sırasıla %0 %5 ve % anlamlılık düzen gösermekedr. Panele dahl olan üm ülkeler çn FDI Granger neden değldr GSYİH boş hpoez reddedlememşr. Dğer arafan GSYİH Granger neden değldr FDI boş hpoez %0 anlamlılık düzene göre Hndsan Güne Afrka ve Türke çn reddedlmşr. Doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasındak nedensellk lşks ülke bazında dkkae alındığında Hndsan Güne Afrka ve Türke çn ekonomk büümeden doğrudan aırımlara doğru ek önlü nedensellk

92 Nurgün TOPALLI lşks esp edlrken Brezla ve Çn çn değşkenler arasında nedensellk lşks elde edlememşr. Tablo 5. TRA ve GSYİH Arasındak Nedensellk İlşks Boş Hpoez Ülke Geckme Saısı İsask Prob-değer TRA Granger neden değldr GSYİH GSYİH Granger neden değldr TRA Brezla 2 2325895 0289744 Çn 3 337338** 0043798 Hndsan 3 58254** 0032520 G. Afrka 2 7622583* 0060623 Türke 0009483 0923070 Brezla 2 20434 03387 Çn 3 29944** 0047270 Hndsan 3 2859388** 000452 G. Afrka 2 7754290* 0058569 Türke 23057 039746 No: ****** sırasıla %0 anlamlılık düzen %5 anlamlılık düzen ve % anlamlılık düzen gösermekedr GSYİH Granger neden değldr TRA boş hpoez %5 anlamlılık düzene göre Çn Hndsan ve %0 anlamlılık düzende G. Afrka çn reddedlmşr. Ancak GSYİH Granger neden değldr TRA boş hpoez Brezla ve Türke çn reddedlememşr. TRA Granger neden değldr GSYİH boş hpoez se Çn ve Hndsan çn %5 anlamlılık düzene göre reddedlrken G. Afrka çn %0 anlamlılık düzende reddedlmşr. Elde edlen bulgular Çn Hndsan ve Güne Afrka da car dışa açıklık ve ekonomk büüme arasında çf önlü nedensellk lşks olduğunu gösermekedr. Buna karşın Brezla ve Türke çn care ve ekonomk büüme değşkenler arasında nedensellk lşks esp edlememşr. Tablo 6. TRA ve FDI Arasındak Nedensellk İlşks Boş Hpoez Ülke Geckme Saısı İsask Olasılık Değer TRA Granger neden değldr FDI FDI Granger neden değldr TRA Brezla 2 5329 020046 Çn 00060 0968345 Hndsan 3 5664072 080325 G. Afrka 452332* 0050480 Türke 0258399 064940 Brezla 2 259664 0270890 Çn 889299 079462 Hndsan 3 9962945* 0079098 G. Afrka 204097 028234 Türke 0030706 0862075 No: ****** sırasıla %0 %5 ve % anlamlılık düzen gösermekedr TRA Granger neden değldr FDI boş hpoez %0 anlamlılık düzene göre sadece Güne Afrka çn reddedlmşr. Dğer ülkelerde lgl hpoez reddedlememşr. FDI Granger neden değldr TRA boş hpoez %0 anlamlılık düzene göre Hndsan çn reddedlmşr. Doğrudan sermae aırımları ve care arasındak nedensellk es sonuçlarına göre Güne Afrka çn car dışa açıklıkan doğrudan aırımlara doğru ek önlü Hndsan çn doğrudan sermae aırımlarından car dışa açıklığa doğru ek önlü nedensellk olduğu bulunmuşur. Brezla Çn ve Türke çn se lgl değşkenler arasında nedensellk lşks olmadığı gözlemlenmşr.

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 93 5. Sonuç Doğrudan sermae aırımları ve ekonomk büüme arasındak lşk ülkeler açısından güncellğn koruan br konudur. Leraürde doğrudan sermae aırımlarının hem sermae brkm hem de eknolo ransfer bakımından ev sahb ülkee fadaları olduğu önünde genel br görüş hâkmdr. Ancak lgl çalışmalar doğrudan sermae aırımlarının ekonomk büüme olumlu ekleebleceğ gb negaf olarak da ekleebleceğn gösermşr. Bu nedenle ekonomk büüme ve doğrudan sermae aırımları arasındak lşknn önünün belrlenmes ugulanacak ekonom polkaları açısından önem arz emekedr. Bu çalışmada BRICS ülkeler ve Türke nn 982-203 dönem reel GSYİH ne abancı sermae grş ve car dışa açıklık ıllık verler kullanılmışır. İlgl değşkenlern durağanlık düzeler CADF brm kök es le nedensellk lşks Emrmahmuoğlu ve Köse (20) nedensellk es kullanılarak ncelenmşr. Çalışma sonucunda elde edlen bulgulara göre panelde ekonomk büümeden doğrudan sermae aırımlarına doğru ek önlü nedensellk lşks esp edlmşr. Bu sonuç üm panel çn ekonomk büümenn doğrudan sermae aırımlarını arıracağı hpoezn desekler nelkedr. Bu hpoeze göre büümedek arış ev sahb ülkede en aırım fırsaları araarak daha fazla sermae grşne neden olablmekedr. İlgl ülkelerde ekonomk büüme ve car dışa açıklık arasında çf önlü nedensellk olduğu bulgusu elde edlmşr. Tcar dışa açıklık ve ekonomk büümenn brbrn desekledğn sölemek mümkündür. Doğrudan sermae aırımları ve car dışa açıklık arasında benzer şeklde çf önlü nedensellk lşks olduğu bulgusu elde edlmşr. Dğer br fadele doğrudan sermae aırımlarının lgl ülkee grş ülkenn daha fazla mal ve hzme alıp samasına neden olurken ülkenn dışa açık br care polkası zlemes ülkee daha fazla doğrudan sermae aırımları grşn eşvk emekedr. İlgl sonuçlar Basu (2003) Hsao ve Hsao (2006) Mah (200) Drsak ve Sakaks (204) çalışmaları le uarlıdır. Ülkelern bresel sonuçlarından se karma bulgular elde edlmşr. Örneğn Türke de lgl dönemde sadece ekonomk büümeden doğrudan aırımlara doğru ek önlü nedensellk olduğu esp edlmşr. Tcar açıklık le doğrudan sermae aırımları ve car açıklık le ekonomk büüme arasında nedensellk lşks esp edlememşr. Elde edlen sonuçlar doğrulusunda Türke de doğrudan sermae aırımlarının arırılmasına önelk eşvk edc apısal ve kurumsal düzenlemelere ağırlık verlmes gerekmekedr. Çalışma sonuçları polka apıcılar ve hüküme açısından öneml çıkarımlar çermekedr. Doğrudan sermae aırımlarının ülkee çeklmesnde ekonomk büüme eşvk edc polkaların öne çıkarılması gerekmekedr. Özellkle serbes care polkalarının ugulanması doğrudan sermae aırımlarını eşvk ederek ülkenn gereksnm duduğu sermae brkm ve eknolo ransfernn sağlanmasına ardımcı olacakır. Konu le lgl apılacak dğer çalışmalarda ülkelern kurumsal ve polk fakörlernn de analze dâhl edlmes öneml kakılar sağlaacakır. 6. Referanslar Abbes S. M. Mosefa B. Seghr G. M. ve Zakara G. Y. (205). Causal neracon beween FDI and economc growh: Evdence from dnamc panel co-negraon. Proceda Economcs and Fnance 23 276-290. Albulescu C. T. (205). Do foregn drec and porfolo nvesmens affec long-erm economc growh n Cenral and Easern Europe?. Proceda Economcs and Fnance 23 507-52.

94 Nurgün TOPALLI Alguacl M. T. Cuadros A. ve Ors V. (2002). Foregn drec nvesmen epors and domesc performance n Meco: A causal analss. Economc Leers 77 37-376. Alıcı A. A. ve Ucal M. Ş. (2003). Foregn drec nvesmen epors and oupu growh of Turke: causal analss. European Trade Sud Group (ETSG) Ffh Annual Conference çnde (-7.ss.). hp: //www.esg.org/etsg2003/papers/alc.pdf [Erşm Tarh: 3//205]. Balasubramanam V. N. Salsu M. ve Sapsford D. (2006). Foregn drec nvesmen as an engne of growh. The Journal of Inernaonal Trade & Economc Developmen 8() 27-40. Basu P. Chakrabor C. ve Reagle D. (2003). Lberalzaon FDI and growh n developng counres: A panel conegraon approach. Economc Inquır 4(3) 50-56. Belloum M. (204). The relaonshp beween rade FDI and economc growh n Tunsa: An applcaon of he auoregressve dsrbued lag model. Economc Ssems 38 269-287. Borenszeın E. Gregoro J. D. ve Lee J. W. (998). How does foregn drec nvesmen affec economc growh?. Journal of Inernaonal Economcs 45 5-35. Çeşepe H. Yıldırım E. ve Baar M. (203). Doğrudan abancı aırım ekonomk büüme ve dış care: Toda-Yamamoo aklaşımıla Türke den nedensellk kanıları. Akdenz İksad ve İdar Blmler Faküles Dergs 27-37. Choe J. II. (2003). Do foregn drec nvesmen and gross domesc nvesmen promoe economc growh?. Revew of Developmen Economcs 7() 44-57. De Mello L. R. (999). Foregn drec nvesmen-led growh: Evdence from me seres and panel daa. Oford Economc Papers 5 33-5. Drsak C. ve Sakaks E. (204). Foregn drec nvesmen epors and economc growh n Croaa: A me seres analss. Proceda Economcs and Fnance 4 8-90. Emrmahmuoğlu F. ve Köse N. (20). Tesng for Granger causal n heerogeneous med panels. Economc Modellng 28 870-876. Ercsson J. ve Irandous M. (200). On he causal beween foregn drec nvesmen and oupu: A comparave sud. The Inernaonal Trade Journal 5() -26. Gerceker M. (205). The relaonshp beween foregn drec nvesmens and economc growh n Turksh econom: An emprcal analss for he perod of 998-204. Journal of Economcs Fnance and Accounng-(JEFA) 2(2) 253-265. Göçer İ. (203). Ekonomk büümenn belrlecler: Sınır es aklaşımı. Sase Ekonom ve Yönem Araşırmaları Dergs () 75-9. Hsao F. S. T. ve Hsao M. C. W. (2006). FDI epos and GDP n Eas and Souheas Asa- Panel daa versus me-seres causal analses. Journal of Asan Economcs 7 082-06. He Q. M. A. Wzara S. ve Lau W. Y. (203). Trade-led growh hpohess: An emprcal analss of Souh Asan counres. Economc Modellng 35 654-660. Jadhav P. (202). Deermnans of foregn drec nvesmen n BRICS economes: Analss of economc nsuonal and polcal facor. Proceda-Socal and Behavoral Scences 37 5-4. Leao N. C. (200). Foregn drec nvesmen: The Canadan eperence. Inernaonal Journal of Economcs and Fnance 2(4) 82-88. Mah J.S. (200). Foregn drec nvesmen nflows and economc growh of Chna. Journal of Polc Modellng 32 55-58. Pesaran M.H. (2007). A smple panel un roo es n he presence of cross-secon dependence. Journal of Appled Economercs 22 365-32. Pradhan R. P. (2009). The FDI-led- growh hpohess n ASEAN-5 counres: Evdence from conegraed panel analss. Inernaonal Journal of Busness and Managemen 4(2) 53-64. Szkorupova Z. (204). A causal relaonshp beween foregn drec nvesmen economc growh and epor for Slovaka. Proceda Economcs and Fnance 5 23-28. Şmşek M. ve Kadılar C. (200). Türke de beşer sermae hraca ve ekonomk büüme arasındak lşknn nedensellk analz. Cumhure Ünverses İksad ve İdar Blmler Dergs () 5-40.

Doğrudan Sermae Yaırımları Tcar Dışa Açıklık ve Ekonomk Büüme 95 UNCTAD (205). World Developmen Repor. -253. hp://uncad.org/en/publcaons Lbrar/wr205_en.pdf (E.T: 3/08/205) Vu T. B. Gangnes B. ve No I. (2008). Is foregn drec nvesmen good for growh? Evdence from secoral analss of Chna and Venam. Journal of he Asa Pacfc Econom 3(4) 542-562. Yılmaz Ö. Kaa V. ve Akıncı M. (20). Türke de doğrudan abancı aırımlar ve ekonomk büümee eks (980-2008). Aaürk Ünverses İksad ve İdar Blmler Dergs 25(3-4) 3-30. Zhang K. H. (200). How does foregn drec nvesmen affec economc growh n Chna?. Economcs of Transon 9(3) 679-693.