İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKU

i SORULARLA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKU PROF. DR. A. MURAT DEMİRCİOĞLU DR. HASAN ALİ KAPLAN İstanbul, 2016

ii Yayın No. : 3079 Hukuk Dizisi : 1637 1. Bası Şubat 2016 İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-541 - 2 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı -Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/ STANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com

iii ÖNSÖZ Teknolojik gelişmeler insanın refahı ve mutluluğunda olumlu açılımları beraberinde getirmiştir. Ancak, bu gelişmeler zamanla insan yaşamı ve çevresi için kimi riskleri de ortaya çıkarmıştır. Diğer bir deyişle, refah yükseldikçe ve sanayi geliştikçe, insanlar bu kez daha çok meslek hastalığı, iş kazası ve çevre kirliliği gerçeği ile yüz yüze gelmişlerdir. Bu bağlamda, bir başka paradoks işletmeler için söz konusudur. Şöyle ki, iş kazası ve meslek hastalıklarındaki artış, işletmelerde elverişli çalışma ortamı ve bunun sonucu olarak iş barışını tehlikeye atmaktadır. Bu durumun işletmelere faturası ağırdır. Elbette ki, iş kazaları ve meslek hastalıkları, çalışanlar kadar işverenleri de ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Başka bir deyişle, (çalışanlar ve ailesi kadar olmasa da) işveren de maddi ve manevi kayba uğramaktadır. Çünkü, işverenin yükümlülükleri ve bu kapsamda hukuki ve cezai sorumlulukları önemli bir yer tutmaktadır. Ülkemizde her yıl karşılaşılan iş kazası ve meslek hastalıkları, trafik kazaları gibi ürkütücü boyutlara ulaşmıştır. Özellikle, küçük ve orta ölçekli işletmelerin iş sağlığı ve güvenliğine gereken önemi vermemeleri, bu amaca yönelik finansman kaynaklarının sınırlılığı, iş kazalarını arttırıcı bir etki yapmaktadır. Gerçekten de, SGK istatistiklerine göre 1 ; ülkemizde 2014 yılında; 221.366 iş kazası olmuş, 494 meslek hastalığına rastlanılmıştır. Bunların 1.626 sı ölümle sonuçlanmıştır. İş kazası sonucu 2014 yılı itibariyle yitirilen işgünü sayısı 2.065.962 dir. Görülüyor ki, her iş kazası ve meslek hastalığı hem çalışan ve ailelerine hem de işletmelere büyük bir zarar vermektedir. Ödenen maddi ve manevi bedel çok ağırdır. Resmi verilere yansımayan iş kazası ve meslek hastalığı vakaları da dikkate alındığında, tablo daha ürkütücü bir hal almaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi gerek uluslararası örgütler gerekse de ülkeler düzeyinde her zaman gündemdedir. Bu bağlamdadır ki, ILO iş sağlığı ve güvenliği konusunda sözleşmeler hazırlamış (102, 121, 155 ve 161 numaralı) ve tavsiye kararları (164 sayılı) almıştır. Yine, ileriki yıllarda üyesi olmayı umduğumuz Avrupa Topluluğu normlarında da (1957 tarihli Roma Anlaşmasının 100, 118 ve 119. maddeleri), bu konuya ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Avrupa Topluluğu nun 1989 da onaylanan ve 1993 te yürürlüğe giren 89/391 sayılı Çalışanların Sağlık ve Güvenliklerini İyileştirmeye Yönelik Önlemler Alınmasına İlişkin Çerçeve Direktif iş sağlığı ve güvenliğinde topluluk üyesi ülkelerin ulusal standartlarının yükseltilmesinde önemli bir rol oynamıştır. İş sağlığı ve güvenliği konusunda ülke mevzuatları farklılık göstermektedir. Örneğin, Avrupa nın birçok ülkesinde (Almanya, Avusturya, Yunanistan gibi) iş sağlığı ve güvenliği konusunda özel yasalar yürürlüğe konulmuştur. Oysa, İsviçre gibi kimi ülkelerde bu konuda özel yasa yapma yoluna gidilmemiş, genel yasalardaki düzen- 1 http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/tr/kurumsal/istatistikler (Erişim: 5.11.2015).

iv lemelerle yetinilmiştir. Türkiye de de iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin kurallar mevzuatımızda (6331 sayılı Yasanın kabulü öncesinde) geniş bir alanda birçok yasa ile düzenlenmişti. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konusunda en önemli düzenleme 4857 sayılı İş Yasası ile yapılmıştır. Bu Yasayla, iş sağlığı ve güvenliğinde çağdaş adımlar atılmış, belirli kurum ve kavramlar mevzuatımıza kazandırılmıştır. 4857 sayılı Yasanın iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlerinin yürürlükte olduğu süreçte, uygulamada istikrar sağlanamamıştır. Çünkü, bu süreçte yürürlüğe konulan birçok Yönetmelik, gerek yargı organları tarafından verilen iptal kararları 2 gerekse ortaya çıkan gereksinimlerden ötürü kısa ömürlü olmuştur. Ayrıca, 4857 sayılı Yasanın iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümleri sadece bu yasaya tabi işyerlerinde uygulandığından, öğretide kamu kesimi çalışanlarını da kapsayan özel bir yasa hazırlanması yönünde görüşler ileri sürülmüştür. Bu görüşlerden hareketle hazırlanan 6331 sayılı Yasa iş sağlığı ve güvenliği alanında yürürlüğe konulan özel bir yasa niteliğindedir. Bu kitapta, 6331 sayılı Yasa tanıtılacaktır. Peşinen belirtmeliyiz ki bu eser, geniş, ayrıntılar içeren, akademik tartışmaların yapıldığı yani büyük ölçüde öğretiye yönelik bilgilerin yer aldığı şerh niteliği taşıyan bir eser değildir. Bu eser, bilginin öz olarak verildiği, uygulamaya yönelik, ayrıca öğrenciler için ders kitabı niteliği taşıyan, bir düşünce ile kaleme alınmıştır. Öte yandan, 6645 sayılı Yasanın 11. maddesiyle değiştirilen 2547 sayılı Yasanın 5. maddesinin i bendi gereği, iş güvenliği uzmanı olabilecek mezunları yetiştiren fakültelerde (örneğin mühendislik ve mimarlık fakültelerinde) İş Sağlığı ve Güvenliği en az iki yarıyıl olarak programlanacak zorunlu bir ders niteliğine kavuşturulmuştur. Bu bağlamda, ders kitabı niteliği taşıyan bu çalışma ile özellikle mühendislik öğrencilerine, yani bizzat geleceğin uygulayıcılarına iş sağlığı ve güvenliği hukukunun tanıtılması amaçlanmaktadır. Ancak, yine de yeri geldiğinde, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında öngörülen kurum ve kavramlara, uygulama için önemli olan birçok yargı kararları ile bilimsel görüşlere kalın çizgilerle yer verilmiştir. Bu eser, ortak bir çalışmanın ürünüdür. Ancak eserin kaleme alınmasında, iş sağlığı ve güvenliği alanında Mayıs-Haziran 1995 tarihli Çalışma Ortamı (Ankara) Dergisi nde yer alan Uluslararası Hukukta İşçi Sağlığı Hizmetlerinin Organizasyonu isimli makale ile başlayan ve bugüne değin çeşitli tarihlerde, değişik yerlerde kimileri de ortak kaleme alınarak yayımlanan on iki makale ve İş Güvenliği Uzmanlığı kitabından büyük ölçüde güncelleştirmeler yapılarak yararlanılmıştır. Kitabın hazırlanmasında emeği geçen sevgili Gülgonca Çarpık a, kısa sürede basılmasını sağlayan sayın Seyhan Satar a ve tüm Beta çalışanlarına teşekkür ederiz. Prof. Dr. A. Murat Demircioğlu Dr. Hasan Ali Kaplan İstanbul, 2016 2 Bkz. DEMİRCİOĞLU, A. Murat, İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Danıştay ın Verdiği Son Yürütmeyi Durdurma Kararlarının Değerlendirilmesi, Sicil, S. 23, Eylül 2011, s. 93-110; DEMİR- CİOĞLU, A. Murat, İş Güvenliği İle Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik in Bazı Maddelerinin İptaline İlişkin Danıştay 10. Dairesi nin 2004/6075 E.-2006/2159 K. Sayılı Kararının Değerlendirilmesi, Legal Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi, 2006/2, Kasım 2006, s. 206-232.

v İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...iii İÇİNDEKİLER... v KISALTMALAR...xiii 6331 SAYILI YASANIN KAPSAMI 1. Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yasalar Hangileridir?... 3 2. Yasalar Dışında Kalan Diğer Kaynaklar Nelerdir?... 7 3. 6331 Sayılı Yasanın Konusu ve Amacı Nedir?... 7 4. 6331 Sayılı Yasanın Uygulama Alanı (Kapsamı) Nasıl Düzenlenmiştir?... 7 5. Hangi İşler ve Kişiler 6331 Sayılı Yasanın Kapsamı Dışında Bırakılmıştır?... 5 6. Çırak ve Stajyerler Hakkında İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası Uygulanacak mıdır?... 14 a. Çıraklar... 14 b. Stajyerler... 16 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YASASININ UYGULANACAĞI KİŞİLER VE YERLER 7. Yasanın Kapsamına Giren Çalışanlar Kimlerdir?... 21 8. İşveren Kime Denir?... 22 9. İşveren Vekili Kime Denir?... 24 10. İşyeri Nedir?... 25 a. Genel Olarak... 25 b. İşyerinin Belirlenmesinde Esas Alınan Ölçütler... 25 11. 6331 Sayılı Yasada Küçük İşyerleri İçin Özel Düzenlemeler Bulunmakta mıdır?... 27 12. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi Nasıl Düzenlenmiştir?... 30 a. Genel Olarak... 30 b. 6331 Sayılı Yasa Bağlamında Alt İşveren... 35 13. Geçici İş İlişkisi İle Çalışanlara 6331 Sayılı Yasa Hükümleri Uygulanacak mıdır?... 40 a. Genel Olarak Geçici İş İlişkisi... 40 b. Geçici İş İlişkisinin Koşulları... 42 c. Geçici İş İlişkisinde Süre Sınırlaması... 42

vi d. Geçici İş İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu... 43 e. Geçici İş İlişkisinde İşçinin Sorumluluğu... 44 f. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası ve Geçici İş İlişkisi... 44 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YASASININ ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI 14. Yasanın Geçiş Hükümlerinde Neler Öngörülmektedir?... 51 İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 15. İşverenin Önlem Alma, Eğitim Verme ve Denetleme Yükümlülükleri Neleri İçermektedir?... 57 a. Önlem Alma, Eğitim Verme ve Denetleme... 57 b. Risk Değerlendirmesi... 58 16. Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılacaktır? Risk Değerlendirmesi Kavramından Ne Anlaşılır?... 59 a. Genel Olarak... 59 b Risk Değerlendirmesi İşlemi Kimler Tarafından Yapılacaktır?... 61 17. Risk Değerlendirmesi Hangi Aşamalardan Geçecektir?... 62 a. Tehlikelerin Tanımlanması... 63 b. Risklerin Belirlenmesi... 65 c. Risk Kontrol Adımları... 65 aa. Planlama... 65 bb. Risk Kontrol Önlemlerinin Kararlaştırılması... 65 cc. Risk Kontrol Önlemlerinin Uygulanması ve İzlenmesi... 66 d. Risk Değerlendirmesinde Dökümantasyon Nasıl Yürütülecektir?... 66 18. Risk Değerlendirmesinde Yenileme Nasıl Yapılacaktır?... 67 19. Birden Fazla İşveren Olması Durumunda Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılacaktır?... 68 20. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinin Bulunduğu İşyerlerinde Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılacaktır?... 68 21. Risk Değerlendirmesinde Çalışanlar Bilgilendirilecek midir?... 69 22. İşverenin Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele, İlk Yardım ve Tahliyeye İlişkin Yükümlülükleri Nelerdir?... 69 ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ 23. Çalışanları Bilgilendirme Yükümlülüğü Neleri Kapsamaktadır?... 75 24. Bilgilendirme Yükümlülüğü Kimlere Yöneliktir?... 75 25. Bilgilendirme Yükümlülüğü Yönetmeliklerde Ayrıca Düzenlenmiş midir?... 75 26. Bilgilere Ulaşım Nasıl Sağlanacaktır? Bilgilendirme Yükümlülüğünün İhmalinin Yaptırımı Nedir?... 77 27. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin (OSGB) Bilgilendirilmesi Söz Konusu mudur?... 77

vii ÇALIŞANLARIN EĞİTİLMESİ VE SÜREÇLERE KATILIMININ SAĞLANMASI 28. Çalışanların Eğitiminde Hukuki Dayanaklar Nelerdir?... 81 29. Eğitimin Kişi Açısından Kapsamına Kimler Girer? Eğitim Verme Yetkisi Kime Aittir?... 81 30. Eğitimin Süresi Nedir? Eğitimin İçeriğinde Hangi Konular Yer Almaktadır? Eğitim Hangi Mekanlarda Yapılacaktır?... 82 31. Eğitim Yöntemi veya Yöntemleri Nelerdir? Eğitim Belgelendirilecek midir?... 83 32. Mesleki Eğitim Alma Zorunluluğu Olan İşlerde Eğitim Almayanların Durumu Nedir?... 85 33. Mesleki Eğitimin Belgelendirilmesi Nasıl Sağlanacaktır?... 85 34. Eğitim Verme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesinin Yaptırımı Nedir?... 86 35. Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanmasından Ne Anlaşılmalıdır?... 87 İŞYERLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖRGÜTLENMESİ 36. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi İle İlgili 6331 Sayılı Yasada Neler Öngörülmüştür?... 91 37. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Biriminden Ne Anlaşılır? Kuruluş Koşulları Nelerdir?... 92 38. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Biriminin Görevleri Nelerdir?... 93 39. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Nasıl Oluşur? Görevleri Nelerdir?... 94 a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Oluşumu ve Çalışma Şekli... 94 b. Görev ve Yetkileri... 96 40. İş Sağlığı Hizmetlerinden Ne Anlaşılmalıdır? İşlevleri Nelerdir?... 98 a. Genel Olarak... 98 b. İş Sağlığı Hizmetlerinin İşlevleri... 99 aa. Tıbbi Muayene... 99 bb. Biyolojik İzleme... 100 cc. Koruyucu Tıp... 100 dd. İlkyardım... 101 ee. Tedavi Edici Tıp... 101 ff. Çalışma Ortamının İncelenmesi... 101 gg. İş Kazalarının Önlenmesi... 101 hh. Eğitim... 102 ii. Kayıt, Dosya ve Raporların Tutulması... 102 41. ILO ve Avrupa Topluluğu Normlarında İş Sağlığı ve İşyeri Hekimliği İle İlgili Düzenlemeler Nelerdir?... 102 a. ILO Normlarında... 102 b. Avrupa Topluluğu Normlarında... 104 42. İşyeri Hekimi Kime Denir? Görevlendirilmesi Nasıl Yapılır?... 105 a. Genel Olarak... 105 b. Tanımı... 106 c. Görevlendirilmesi... 107

viii 43. İşyeri Hekimliği Belgesinden Ne Anlaşılır?... 108 44. İşyeri Hekimlerinin Görev ve Yetkileri Nelerdir?... 109 a. Genel Olarak... 109 b. Mevzuatımızda İşyeri Hekiminin Görev ve Yetkileri... 109 45. İşyeri Hekimleri İçin Öngörülen Çalışma Süresi Nedir? Hekim Sayısı Bağlamında Bir Sayı Belirlenmiş midir?... 111 46. İşyeri Hekimi Eğitiminden Ne Anlaşılmalıdır?... 111 a. Genel Olarak... 111 b. Türkiye de İşyeri Hekimliği Eğitimi... 112 47. İşyeri Hekiminin Yanısıra Sağlık Personeli Görevlendirilmesinden Ne Anlaşılmalıdır? Bu Personelin Kapsamında Kimler Yer Alır? Bu Personelin Görev ve Yetkileri Nelerdir? Çalışma Süresi Nasıl Düzenlenmiştir?... 114 a. Tanım ve Kapsam... 114 b. Görev ve Yetkiler... 116 c. Çalışma Süresi... 117 48. 6331 Sayılı Yasaya Göre Sağlık Gözetiminin Kapsamı Nedir? Sağlık Raporları Kimler İçin Düzenlenir?... 117 a. Kapsam... 117 b. Sağlık Raporlarının Düzenlenmesi, Muayenelerin Yapılması, Muayene Yapılmamasının Sonuçları... 118 49. İş Güvenliği Uzmanının Tanımı ve Nitelikleri Nelerdir?... 119 a. İş Güvenliği Uzmanının Tanımı... 119 b. İş Güvenliği Uzmanının Nitelikleri... 120 aa. Belirli Bölümlerden Mezun Olmak... 121 bb. İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesine Sahip Olmak... 121 aaa. A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi... 124 bbb. B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi... 125 ccc. C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi... 127 ddd. Sertifikalarda Eğitim... 129 50. İş Güvenliği Uzmanının Görevleri Nelerdir?... 131 a. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Alanları... 131 b. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev ve Yetkileri... 133 51. İş Güvenliği Uzmanının İşyerlerinde Çalışma Süresi Mevzuatımızda Ne Şekilde Öngörülmüştür?... 135 52. İşyeri Hekimi, Diğer Sağlık Personeli ve İş Güvenliği Uzmanı Görevlendirme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesi Yolları Nelerdir?... 136 a. Genel Olarak... 136 b. İşyerinde İstihdam... 137 c. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) veya Toplum Sağlığı Merkezi Birimlerinden (TSMB) Hizmet Alımı... 138 d. İşverence Bizzat Yerine Getirilmesi... 140 53. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimleri İle Yapılacak Sözleşme ve Bu Sözleşmeye Bağlanan Sonuçlar Nelerdir?... 145 54. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekiminin Sorumluluğu Nelerdir?... 148

ix 55. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Üyesi Olarak İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanının Konumu Nedir?... 152 56. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekiminin İşyerindeki İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Eğitim Faaliyetine Katkısı Nelerdir?... 152 57. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimlerinin 6331 Sayılı Yasada Yer Alan Bildirim Yükümlülüğü Nasıl Düzenlenmiştir?... 154 a. Acil ve Hayati Tehlike İçeren Aksaklık ve Eksikliklere İlişkin Bildirim Yükümlülüğü... 154 b. Bildirim Yapılmamasının Yaptırımı... 157 58. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimlerinin İş Güvencesi Nasıl Düzenlenmiştir?... 160 a. Genel Olarak... 160 b. Bildirimde Bulunan İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimlerine Sağlanan Güvence... 161 c. Kötüniyetli Olarak Gerçek Dışı Bildirimde Bulunulması ve Yaptırımı... 163 59. İş Güvenliği Uzmanı veya İşyeri Hekimi Görevlendirmemenin Yaptırımı Nedir?... 164 ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ 60. 6331 Sayılı Yasaya Göre, Çalışan Temsilcisi Belirleme Yükümlülüğünden Ne Anlaşılır?... 169 a. Temsilci Sayısı... 169 b. İşyeri Sendika Temsilcisi Olarak Çalışan Temsilcisi... 169 c. Seçimle Çalışan Temsilcisi Belirlenmesi... 170 d. Seçimde Usul... 171 61. Çalışan Temsilcisinin Yetki ve Yükümlülükleri Nelerdir? Bunların Eğitimi Nasıl Sağlanacaktır?... 173 62. Yasada Çalışan Temsilcisi Görevlendirmeyen İşverene Bir Yaptırım Öngörülmüş müdür?... 173 ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ 63. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlem ve Hizmetlerinden Çalışanlar Ücretsiz mi Yararlanacaktır?... 177 64. İş Sağlığı ve Güvenliği Bağlamında Gerekli Önlemlerin Alınmaması Durumunda Çalışanlar Sözleşmelerini Feshedebilir mi?... 177 a. İş Sözleşmesi ile Çalışanlar Bakımından... 177 b. Memurlar ve Kamu Görevlileri Açısından... 179 65. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Nedir? Ne Zaman ve Nasıl Kullanılacaktır?... 179 a. Genel Olarak... 179 b. Kullanma Koşulu: Ciddi ve Yakın Tehlikenin Varlığı... 180 c. Çalışmaktan Kaçınma Hakkının Kullanılmasında Usul... 180 d. Çalışanın Ücret Hakkının Saklı Olması... 182

x e. Çalışmaktan Kaçınma Hakkının Kullanılmasında Süre... 182 f. Çalışmaktan Kaçınma Hakkından Kimler Yararlanabilecektir? Geçici İşçiler ve Alt İşveren İşçileri Bu Haktan Yararlanabilir mi?... 183 66. 6331 Sayılı Yasa Çalışanlara İş Güvenliği Önlemlerine Uyma Bağlamında Yükümlülük Öngörmüş Müdür?... 184 67. Çalışanlar İşverene Tehlikeyi Haber Vermek Zorunda mıdır? Mevzuata Aykırılık Konusunda İşveren ve Çalışan İşbirliği Yapılmalı mıdır?... 186 68. Çalışanın Yetkili Makama Başvurma ve Şikayet Hakkı Var mıdır?... 186 69. Çalışanların Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağından Ne Anlaşılmalıdır? Yasağın Kapsamı Nedir?... 188 ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN İHLALİ VE HUKUKİ SONUÇLARI 70. Çalışanın İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yükümlülüklerinin İhlalinin Yaptırımı Nedir?... 195 a. Genel Olarak... 195 b. İş Sözleşmesinin Haklı veya Geçerli Nedene Dayalı Olarak Feshi... 196 c. Disiplin Cezaları... 199 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN DIŞARIDAN TEMİNİ 71. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Dışarıdan Sağlanması Ne Demektir? Koşulları Nelerdir? Hizmet Temini Kim Tarafından ve Nasıl Yapılacaktır?... 203 a. Genel Olarak... 203 b. OSGB nin Tanımı... 203 c. Kuruluş Koşulları... 203 d. OSGB lerin Yetki Alanları... 204 e. OSGB lerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları... 206 72. Toplum Sağlığı Merkezi Birimleri Nedir? Bu Birimlerden Nasıl Hizmet Alınabilir?... 207 73. İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Alt İşveren Aracılığıyla Yerine Getirilebilir mi?... 210 İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI 74. İş Kazası Nedir? Hangi Haller İş Kazasından Sayılır?... 215 75. Meslek Hastalığı Nedir?... 221 76. İş Kazası ve Meslek Hastalığında Bildirim Yükümlülüğü Nasıl Düzenlenmiştir?... 222 İŞVERENİN SORUMLULUĞU 77. İş Kazası veya Meslek Hastalığında Çalışana Karşı İşverenin Sorumluluğundan Ne Anlaşılır? Sorumluluğun Esasları Nelerdir?... 227 78. Beden ve Ruh Bütünlüğünün Bozulmasından Doğan Tazminat Davaları Nelerdir?... 233

xi 79. İş Kazasından Doğan Meslekte Kazanma Gücünün Kaybı Nasıl Belirlenir?... 234 80. İş Kazalarında İş Görebilme Zamanının ve Yaşam Süresinin Belirlenmesinde Ölçüt Nedir?... 235 81. İş Kazasında İşçinin Çalışmadığı Döneme İlişkin Ücret Neye Göre Belirlenir?... 236 a. Belirlenebilen Ücretler... 237 b. Bilinmeyen Ücret... 237 82. Tazminatlarda Kusurun Rolü Nedir?... 237 83. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Kusur İncelemesi Nasıl Yapılmaktadır?... 239 84. İş Kazalarında Maddi Zarar Kalemleri Nelerdir?... 240 a. Kazaya Uğrayan İşçinin Yaptığı Masraflar... 240 b. İşçinin Çalışma Gücünün Azalması... 240 85. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Çalışma Gücünün Kaybından Doğan Tazminat Nasıl Hesaplanmaktadır?... 241 86. İş Kazalarında Ekonomik Geleceğin Sarsılmasından Doğan Zararlar Nelerdir?... 245 87. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Nedir? Koşulları Nelerdir?... 245 a. Genel Olarak... 245 b. Hukuki Dayanağı... 247 c. Destek Kavramı... 248 d. Bakım İlişkisi... 249 88. Kimler Desteklenen Sıfatını Taşır... 251 a. Destekten Yoksun Kalan Eş... 252 b. Destekten Yoksun Kalan Nikahsız Eş... 253 c. Destekten Yoksun Kalan Çocuklar... 253 d. Destekten Yoksun Kalan Anne, Baba ve Kardeşler... 254 e. Davada Taraflar... 254 89. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Nasıl Hesaplanmaktadır?... 255 90. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Alınmamasından Ötürü Çalışanın Ölmesi veya Yaralanması Durumunda Cezai Sorumluluk Kime Aittir? Yaptırımı Nedir?... 258 91. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimlerinin İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarına Neden Olmaktan Cezai Sorumlulukları Söz Konusu mudur?... 270 92. İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarına Neden Olmaktan Kamu Görevlilerinin Cezai Sorumluluğu Var mıdır?... 272 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE KAMUSAL YAPTIRIMLAR 93. Karşılaştırmalı Hukukta Kamusal Yaptırımlar Nasıl Düzenlenmektedir? (Almanya Örneği)... 275 a. Genel Olarak... 275 b. Önlemlere İlişkin Talimatlar... 275 c. Yaptırımlar... 277

xii d. Talimata Karşı İtiraz... 277 94. Kamusal Yaptırımlardan İdari Para Cezaları 6331 Sayılı Yasada Nasıl Düzenlenmiştir?... 278 95. İdari Para Cezalarına İtiraz Söz Konusu Olabilir mi?... 283 96. İşin Durdurulması Nasıl Uygulanır? Koşulları Nelerdir? İtiraz Nereye Yapılır?... 283 97. Maden İşyerlerinde Gerçekleşen Ölümlü İş Kazaları Nedeniyle Kamu İhalesinden Yasaklama Yaptırımı Nedir?... 285 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE DEVLETİN ROLÜ VE DENETİM 98. Devletin İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanmasındaki Görevleri Nelerdir?... 289 99. Devlet Yapısında İş Sağlığı ve Güvenliği Nasıl Örgütlenmiştir?... 289 100. İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına Aykırılık Kimlerce Nasıl ve Ne Sürede Denetlenecektir?... 290 EKLER... 295 KAYNAKÇA... 319

KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği ASİG : Arbeitssicherheitgesetz AYM : Anayasa Mahkemesi BK : Türk Borçlar Kanunu Bkz : Bakınız BM : Birleşmiş Milletler bs. : baskı C. : Cilt CD : Ceza Dairesi CGK : Ceza Genel Kurulu dn. : dipnot dv. : Devamı E. : Esas HD : Hukuk Dairesi HGK : Hukuk Genel Kurulu ILO : Uluslararası Çalışma Örgütü İSGB : İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi K. : Karar KHK : Kanun Hükmünde Kararname Krş. : karşılaştırınız m. : madde OSGB : Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi TSMB : Toplum Sağlığı Merkezi Birimi RG : Resmi Gazete S. : Sayı s. : sayfa SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu vd. : ve devamı VwVG : Verwaltungvollsteckunggesetz WHO : Dünya Sağlık Örgütü Yön. : Yönetmelik