Yrd. Doç. Dr. Emre HORASAN
Finansal Sistem; fonun arz ve talebini dengeleyen ve fonları zaman, miktar, vade ve kişiler bazında kullanılabilir hale getiren bir sistemdir. Finansal Sistemin görevleri: Malların, hizmetlerin ve varlıkların el değiştirmesine aracılık Mülkiyetin tabana yayılmasını sağlamak Ekonomik kaynakların bölgesel ve sektörel transferini sağlamak Risk yönetimi ve risk kontrolü sağlamak Fiyat bilgisini sağlamak Asimetrik bilgi sorununun çözümünü kolaylaştırmak Ödeme araçlarının çeşitliliğini sağlamak
Fon Fazlası Olan Ekonomik Birimler - Hane halkı - İşletmeler - Devlet Fon Açığı Olan Ekonomik Birimler - Hane halkı - İşletmeler - Devlet Finansal Aracılar - Ticari Bankalar - Yatırım Bankaları - Sigorta Şirketleri - Sosyal Güvenlik Kuruluşları - Emeklilik Fonları - Yatırım Ortaklıkları - Yatırım Fonları - Aracı Kurumlar (Brokers ve Dealers) - Diğer
Yurtiçi Finansal Sistem A Ülkesi Piyasalar - Para Piyasası - Tahvil Piyasası - Hisse Senedi Piyasası Uluslararası Finansal Sistem Özgün Unsurlar - Döviz Piyasası - Europara Piyasası - Eurotahvil Piyasası - Forward ve Türev Ürünler - Döviz için Piyasalar Yurtiçi Finansal Sistem B Ülkesi Piyasalar - Para Piyasası - Tahvil Piyasası - Hisse Senedi Piyasası Katılımcılar - Bireyler - Şirketler - Hükümetler - Aracılar - Brokerlar Katılımcılar - A Ülkesinden Yurtiçi Katılımcılar - B Ülkesinden Yurtiçi Katılımcılar - Kamu Finansmanı ve Sosyal Yardım Organizasyonları Katılımcılar - Bireyler - Şirketler - Hükümetler - Aracılar - Brokerlar
2. Dünya Savaşı sonrasında Çok Uluslu Şirket (ÇUŞ) sayısının artması Dünya ticaretindeki ve teknolojideki gelişmeler Esnek kur sistemleri Finansal ve reel varlıklarla ilgili pazarların globalizasyonu Para ve sermaye piyasalarında liberalleşmeler ve entegrasyonlar
Uluslararası finansal sistemi birkaç döneme ayırarak incelemek gerekmektedir. 1550-1750 Dönemi 1750-1870 Dönemi Altın Standardı (1876-1913) Savaşlar Arası Dönem ve II. Dünya Savaşı (1914-1944) Bretton Woods Sistemi ve IMF (1944-1973) Dalgalı Kur Sistemi (1973-1985)
İngiltere de mal para (altın ve gümüş) kullanılmıştır. Mal para kıtlığı nedeniyle değişim oranı sürekli istikrarsız olmuştur. Mal paranın miktarını artıracak bir mekanizma bulunamamıştır. Bu nedenle paralardaki kıymetli maden oranları düşürülmüştür. Bu durum da ülkeler arası ticarette sorun teşkil etmiş ve takasa yönelme olmuş, bu da faaliyet hacminin düşmesine neden olmuştur. Bu durumun sonucunda İngiltere Bankası kurulmuş ve mal paraya dayalı kağıt para ortaya çıkmıştır.
Banka sayısı giderek artmış ve finansal krizler yaşanmaya başlanmıştır. 1825 1826 yıllarında İngiltere de bankacılık krizi sonucu 60 a yakın banka kapanmıştır. Bu durum sonucunda ortaya çıkan likidite sıkıntısını aşmak için İngiltere Bankası 1 pound değerinde kağıt para basmaya başlamıştır. 1844 yılında banka imtiyaz yasasının çıkması ile İngiltere Bankası nın banknot ihraçları %100 altın karşılığına bağlanmış ve taşra bankalarının banknot ihraçları yasaklanmıştır.
Altın standardından önce tuz, deniz kabukları, bronz, gümüş gibi bazı metaller ödeme aracı olarak kullanılmıştır. Düzenli olarak uygulanan ilk para sistemi Altın Standardı dır. Bu sistemde; ülkelerin paraları değeri belirli ağırlıkta saf altın cinsinden tanımlanmış ve altın ticareti serbest bırakılmıştır. Kağıt paranın sabit bir fiyattan altına çevrilmesi herhangi bir şarta bağlı olmadan garanti altına alınmıştır. Yabancı paraların birbirine çevrilmesi altın standardına göre yapılmıştır. Örneğin; bir ons altın 10 FF ve 4 $ ise; 2,5 FF / 1 $ veya 0,4 $ / 1 FF olmaktadır.
1. Dünya Savaşı, ülkelere altın rezervlerini korumak için sınırlamalar getirtmiş ve altın standardı sistemi yıkılmıştır. 1918 1926 yılları arasında esnek kur sistemi başlamış ve ülkeler hiper enflasyona maruz kalmışlardır. 1926 yılında; enflasyon ve diğer ekonomik sorunlara karşılık altın standardı yeniden denenmiş ancak, ülkelerin kendi çıkarları için döviz kurlarını manipüle etmesiyle çökmüştür. 1926 yılında Fransa, ekonomisini canlandırmak üzere Fransız Frangını devalüe etmiş ve 1928 yılında da döviz, 1931 yılında Sterlin kabul etmeyeceğini sadece altın kabul edeceğini bildirmiştir. Fransa, elindeki bütün Sterlinleri altına çevirmeye başlayınca İngiltere, Sterlinin altına konvertibiltesini kaldırmıştır. Diğer ülkelerde bu kararı takip edince 1934 e gelindiğince altına dönüştürülebilen sadece Amerikan Doları kalmıştır.
1944 yılında imzalanan anlaşmaya göre, ABD dolarına ve dolaylı yoldan altına dayalı bir parasal sistem üzerinde anlaşılmıştır. IMF ve Dünya Bankası nın kurulması kararlaştırılmıştır. 1 Ons Altın = 35 ABD Doları olarak kabul edilmiştir. ABD Merkez Bankası, yabancı merkez bankalarının arz edeceği dolar karşılığında altın satma taahhüdüne girmiştir. 1962 yılında Fransa elindeki dolarları altına dönüştürmeye başlamış ve diğer ülkeler de bunu takip edince 1968 yılına kadar altın rezervleri önemli ölçüde azalmıştır. Sistemi kurtarmak adına 1971 ve 1973 yıllarında altının ons değerinin dolar bazındaki değerine düzenlemeler yapılmıştır. Ancak bütün çabalara rağmen taraf ülkeler sistemden çıktıklarını ilan etmişlerdir.
1976 yılında Jamaika Anlaşması ile IMF, üyesi olan ülkeler için dalgalı kur sistemine geçişi kabul etmiş ve duyurmuştur. Altın uluslararası rezerv aracı olmaktan çıkarılmıştır. 1970 lerde gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelere (Meksika, Brezilya ve Arjantin) yüksek faiz oranından borç vermiştir. 1980-1985 yılları arasında dolar aşırı değerlenmiş ve 1982 yılında Meksika başta olmak üzere 47 borçlu ülke, borçlarını ödeyemeyeceğini duyurmuştur. 1985 yılında borçlu ve alacaklı ülkeler, borçların ödenmesinin ertelenmesi konusunda anlaşmışlardır.
Serbest Dalgalanma Gözetimli Dalgalanma Aralık İçinde Dalgalanma Kaygan Aralık Yönlendirilmiş Sabit Aralık Yönlendirilmiş Sabit Parite Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi Para Kurulu Tam Dolarizasyon
1. BÖLÜMÜN SONU