Coğrafya ve Doğa A) İNSAN, DOĞA VE COĞRAFYA COĞRAFYA COĞRAFYA: Yeryüzünü meydana getiren.. ortamlarn oluşumunu, özelliklerini, dağlşlarn ve.. hayatna olan etkilerini ve sonuçlarn ortaya koyan bir bilimdir. Kelime olarak, Yunanca geo (yer) ve graphein (tasvir etme, betimleme) sözcüklerinin birleştirilmesiyle türetilmiştir. Konusunu doğal, beşeri ve ekonomik özellikler bakmndan farkl alanlar olan yeryüzü ve insan oluşturur. Coğrafya bilimi doğa ile insan arasndaki ilişkileri incelerken baz metot ve ilkeler uygular. Bu ilkeler şunlardr: 1) NEDENSELLİK İLKESİ: Yeryüzündeki coğrafi olaylarn...ve ortaya koyma ilkesidir. Örneğin;... 2) BAĞLANTI KURMA (Karşlkl İlgi) İLKESİ: Coğrafi olaylar arasnda kurma ve varma ilkesidir. Örneğin;.. GENEL COĞRAFYA FİZİKİ COĞRAFYA YEREL COĞRAFYA BEŞERİ COĞRAFYA Bölgeler Coğrafyas Jeomorfoloji Yerleşme Coğrafyas Ekonomik Coğrafya Tarm Coğrafyas Turizm Coğrafyas 3)DAĞILIŞ İLKESİ: Coğrafi olaylarn... sahalarn gösterme ilkesidir. Coğrafya biliminin bağmsz ve başl başna bir bilim olmasn sağlayan, diğer bilimlerden ayran en önemli ilkedir. Örneğin;... COĞRAFYANIN BÖLÜMLERİ 1) GENEL COĞRAFYA : Yeryüzündeki doğal, beşeri ve ekonomik olaylar bütün dünya üzerinde inceleyen bilimdir. a) FİZİKİ COĞRAFYA: Yeryüzünde meydana gelen doğa olaylarnn nedenlerini ve insana olan etkilerini ortaya koyan bilimdir. Jeomorfoloji: inceleyen bilim daldr. Klimatoloji: Geniş alanlarda uzun süre etkili olan şartlarn inceleyen bilimdir. Hidrografya: Okyanus, deniz, göl,. ve... alt sularnn dağlşn ve etkilerini inceleyen bilimdir. Biyocoğrafya: İnsanlar,... ve... dağlşlarn inceleyen bilimdir. Matematik Coğrafya: Evreni, Güneş sistemini ve dünyann... ve... inceleyen bilimdir. Kartoğrafya: Yeryüzündeki coğrafi olaylarn dağlşlarn gösteren bilimidir. b) BEŞERİ COĞRAFYA: İnsan etkinliklerini inceleyen bilimdir. Nüfus Coğrafyas: Nüfusun miktarn, artşn,dağlşn, yer değiştirmesini,...ve... özelliklerini ve bu özelliklerin çevreye etkilerini ortaya koyan bilimdir. Yerleşme Coğrafyas: İnsanlarn yurt edindikleri alanlarn özelliklerini ve barndklar... dağlşlarn inceleyen bilimdir. Ekonomik Coğrafya: İnsanlarn hayatlarn devam ettirebilmek için yaptklar tarm, sanayi, ticaret gibi etkinliklerini, çevreye olan etkilerini araştran bir bilimdir. 2) YEREL COĞRAFYA: Yeryüzündeki doğal, beşeri ve ekonomik olaylar dünyann belli bir alannda inceleyen bilimdir. Ktalar, Ülkeler ve Bölgeler Coğrafyas olmak üzere üç türlüdür. 7
Aşağdaki sorular cevaplandrnz. 2) Coğrafya Öğretmeni Eylül Hanm, 1-D snfndan beş öğrenciye, aşağdaki gibi yllk ödev dağlm yapmştr. Bu öğrencilerin almş olduklar yllk ödev konular, coğrafyann hangi bölümlerinin inceleme konusudur? Altlarna belirtiniz. BURAK: Türkiye'nin Endemik Bitki Türleri YILDIZ: Türkiye'nin Volkanik Dağlar MELİH: Nemrut Gölü'nün Genel Özellikleri NESRİN: Dikili İlçesi'nin Yağş Dağlş BERKE: Çandarl Liman ve Özellikleri 1) ( l ) Akarsular tarafndan derin vadilerle parçalanmş yüksek düzlüklere plato denir. ( ll ) Ülkemizde yayla denilen alanlara denk gelir. ( lll ) Oluşum bakmndan dört gruba ayrlr: Aşnm platolar, Lav platolar, Yatay Duruşlu platolar ve Karstik platolar. ( lv ) Ülkemizde platolarn en çok bulunduğu bölge İç Anadolu Bölgesidir. ( V ) Büyükbaş hayvanclk, Arclk ve Tahl üretimi için oldukça elverişlidirler. Yukardaki parçada numaralandrlmş cümlelerden hangisinde, coğrafyann dağlş ilkesi kullanlmştr? I II III IV V Aşağdaki Genel Coğrafyann bölümlerini ve bu bölümlerin açklamalarn tamamlaynz....... Geniş alanlarda uzun süre devam eden iklim şartlarn inceleyen bilimdir.... Jeomorfoloji Kartoğrafya Fiziki Coğrafya Genel Coğrafya... Yerleşme Coğrafyas Nüfus Coğrafyas...... 8... İnsanlarn hayatlarn devam ettirebilmek için yaptklar tarm, hayvanclk, sanayi,turizm, ticaret, ulaşm gibi etkinliklerini, çevreye olan etkilerini araştran bir bilimdir.
COĞRAFYA BİLİMİNE YARDIMCI OLAN BİLİMLER Coğrafya, inceleme alan ve konusu bakmndan çok geniş, disiplinler aras bir bilimdir. Bu yüzden çoğu bilim dalyla ortak çalşr. Coğrafya bilimine yardmc olan bilim dallar şunlardr: Jeoloji: Botanik: Jeofizik:.. Zooloji:... Jeodezi:.. Demografi: Pedoloji: İstatistik: Petrografi:... Tarih: Hidroloji:... Etnoloji:... Meteoroloji:... Biyoloji:... Astronomi:... Sosyoloji:.. B) DÜNYA HANGİ DOĞAL UNSURLARDAN OLUŞUR? Doğada, oluşmuş,.. eli değmemiş canl ve. unsurlara doğal unsurlar denir. İç içedir ve birbirlerine bağldrlar. Bu unsurlar İklim elemanlar, su kaynaklar, yer şekilleri, topraklar, kayaçlar,... ve oluşturur. Doğal unsurlar ile insanlar arasnda... ve bir etkileşim vardr.doğal unsurlar, bir yandan insanlara çeşitli imkanlar sunarak insanlarn temel ihtiyaçlarn karşlarlar ve yeryüzündeki yaşamn biçimlendirirler. Bir yandan da sahip olduğu özellikleri ile engeller çkarrlar ve faaliyetlerini snrlandrrlar. İnsanlar ise bu engelleri, bilgi ve teknolojileri ile aşmaya çalşrlar. Aşamadklar durumlarda ortama göre yaşam tarz geliştirirler. DOĞAL UNSURLARIN İNSAN HAYATI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ YERŞEKİLLERİ - TOPRAK - KAYAÇLAR P İnsanlara alan sunarlar, PTarm ve hayvanclk alanlarn ve Tarmsal ürün çeşitliliğini etkilerler, PUlaşm.. belirlerler, P... imkan sağlarlar, PCanllarn... üretimi,... faaliyetleri ve meskenleri için zemin oluştururlar, P depolarlar, PLinyit, taşkömürü gibi organik kökenli taşlar ihtiyacn karşlar, PKatlaşm kayaçlar silah, heykel ve. yapmnda hammaddedir, PAğrlğ az olan kayaçlar yaltmnda,... sektöründe,.. eşyas yapmnda ve baz sanayilerde ham madde olarak kullanlrlar. İKLİM PCanllarn. yapmalarn sağlar, PTarm, hayvanclk,..ve.. etkiler, P.. tüketimini arttrr, Pİnsanlarn.. tarzlarn ve.. imkanlarn belirler, P.. üretimine katkda bulunurlar (Güneş ve Rüzgar enerjisi). 9 SU KAYNAKLARI PCanllarn temel elemandr, P. enerji imkan sunarlar, PBirçok. üretim aşamasnda yardmcdrlar (Çelik, otomotiv, lastik sanayi gibi). BİTKİ VE HAYVANLAR Pİnsanlarn besin ve aş, serum gibi... ihtiyacn sağlar, PMeskenlerin malzemesini sağlar, P.(enerji) olarak kullanlrlar, PErozyonu.., P.. hammaddesidirler, P... imkanlarn sunarlar.
C)DOĞA HANGİ ORTAMLARDAN OLUŞUR? Doğada insan etkisi olmadan.. oluşan ve insanlarn etkisi olmakszn... sürdürebilen doğal ortamlar vardr. Bu doğal ortamlar, doğal unsurlar barndrrlar ve doğa olaylarnn gerçekleştiği alanlardr. Aralarnda mükemmel bir dayanşma ve denge bulunur. Bunlar; Atmosfer ( ) Litosfer ( ) Hidrosfer ( ) Biyosfer (...) ATMOSFER (Havaküre): Dünyay çevreleyen ATMOSFER.. küredir. Dünya ile döner. Canllarn temel unsurlarndandr. olaylarnn gerçekleştiği ortamdr. Bu ortamn özelliklerini Klimatoloji, Meteoroloji ve Astronomi bilimleri inceler. LİTOSFER (Taşküre): Yerkabuğunun en. katmandr. Sial ve.. olmak üzere 2 ksmdan oluşur. Hammaddesi BİYOSFER.oluşturur. Yer şekilleri en önemli elemanlardr. Bu ortamn özelliklerini Jeomorfoloji, Jeoloji, Pedoloji, Jeofizik ve Petrografi bilimleri inceler. HİDROSFER LİTOSFER HİDROSFER (Suküre): Yerkabuğu üzerinde yer alan küredir. Okyanuslar,, göller, akarsular, yer alt sular ve.. önemli elemanlardr. Bu ortamn özelliklerini Hidrografya, Oseanografi ( Okyanus bilim), Limnoloji ( Göl bilim), Fotamoloji (Akarsu bilim) ve Hidrojeoloji bilimleri inceler. BİYOSFER (Canl Küre): Yaşayan tüm.. türlerini barndran küredir. İnsanlar,., hayvanlar ve. önemli elemanlardr. Bu ortamn özelliklerini Biyocoğrafya, Zooloji ve Botanik bilimleri inceler. Aşağda verilen kavramlarn karşlklarn doğru biçimde eşleştiriniz. Aşağdaki tabloyu verilenler doğrultusunda uygun şekilde doldurunuz. Doğal Unsur Muhteşem Dörtlü Limnoloji Petrografi Botanik Demografi Fotamoloji Coğrafya Bölümü Ylan Hidrografya Litosfer Çiy Biyosfer 1 Bitki Nüfus Akarsu Göl Taş
Aşağda Doğal Unsurlarn İnsan Hayatna Etkileriyle ilgili fotoğraflar verilmiştir. Bu fotoğraflardan yararlanarak yandaki boşluklar uygun şekilde doldurunuz Kutuplara yakn alanlarda yaşayan insanlar kürklü ve. elbiseler giyerken, scak ve nemli alanlardaki insanlar...çplak halde yaşarlar. Kutuplara yakn alanlarda yaşayan insanlarn temel besin maddesi daha çok.. iken Güneydoğu Asya ülkelerinde temel besin maddesi olmuştur.. Kutuplarda meskenlerin yap malzemesi.. iken bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde meskenlerin yap malzemesi olmuştur. Kutuplarda ulaşm ve taşmaclkta genellikle köpekli..kullanlrken, çöllerde genellikle. kullanlr. Aşağdaki diyagram üzerindeki boşluklara uygun doğal unsur yerleştiriniz. Atmosfer Litosfer Yağmur......... Balk... Hidrosfer 11 Biyosfer
Aşağdaki bulmacay çözünüz. 1)İnsan-doğa etkileşimini inceleyen bilim 2)Yeryüzü şekillerini inceleyen bilim dal 3)Yerkürede yaşayan canllarn oluşturduğu ortam 4)Limnoloji coğrafyann hangi alt dalna yardmc olur 5)Atmosfer, Litosfer, Hidrosfer ve Biyosferin oluşturduğu bütün 6)İklim olaylarn ve iklimin insana etkisini inceleyen bilim dal 7)Kayaçlardan oluşan yer kabuğuna verilen ad 8)Yeryüzündeki su kaynaklarnn oluşturduğu ortam 9)Yeryüzünü çevreleyen gazlarn oluşturduğu ortam 1)İnsan faaliyetlerini inceleyen coğrafya 12
Yerkürenin Şekli ve Sonuçlar İnsanoğlunun Yerin Şekliyle ilgili ilk fikirleri, çeşitli aşamalardan geçerek günümüze gelinmiştir. İlk başlarda Yer, düz bir tepsi olarak kabul edilmiş, daha sonralar dünyann değişik yerlerinin keşfedilmesiyle coğrafi bilgiler arttğ için Küre şeklinde olduğu fikri hakim olmuştur. İlkçağ'da Babiller dünyann şeklini Bir okyanus içinde yüzen kara parças olarak, Tales suda yüzen bir disk, Aneksimandros silindirik prizma olarak yorumlamşlardr. Ortaçağ'da dünyann Küre şeklinde olduğu fikri ilk olarak Pitagoras tarafndan ortaya atlmştr. Günümüzün bilim ve teknoloji olanaklar şğnda, Dünyamzn şeklinin Geoid (Elipsoid) olduğu ispatlanmştr. GEOİD: Dünyann..şişkin, bask olan, kendine özgü özel şekline denir. Bu şeklin oluşmasnn temel nedeni, Dünyann kendi ekseni etrafndaki dönüşü srasnda uyguladğ merkezkaç (savurma) kuvvetidir. B A=B a=b b A: Ekvator Çevresi (4.76Km) B: Kutuplar Çevresi (4.9Km) Çevre fark (67Km) a: Ekvator yarçap (6.378Km) b: Kutup yarçap (6.357Km) a A B b a A A B a b Yarçap fark (21Km) Dünyann Tam Küre Şekli Dünyann Geoid Şekli YUVARLAK OLMASININ SONUÇLARI 1.Güneş şnlarnn düşme açs, kutuplara gidildikçe.. Buna bağl olarak scaklk, ekvatordan kutuplara gidildikçe..., 2.Güneş şnlarnn aldğ yol uzunluğu ve tutulma oran, kutuplara gidildikçe..., 3.Gece ve oluşur, 4.Paralel dairelerinin boylar ve çaplar ile Meridyen daireleri arasndaki uzaklk kutuplara gidildikçe..., 6.Kutuplara gidildikçe, Kutup Yldznn görünüm açs..., Kutup Yldznn görünüş açs = 9 - Enlem 4 5 Kutup Yldznn Görünüş Açs 7.Haritalarda (hata oranlar) oluşur, 8.Ay tutulmas srasnda Dünyann gölgesi, ay yüzeyine şeklinde düşer, 9.Dünya üzerindeki ekvator ile kutuplarda Basnç kuşaklar oluşmuştur, 9 6 5.Dünyann kendi ekseni etrafndaki dönüş hz, kutuplara gidildikçe, 3 Termik Alçak Basnç 6 Çizgisel Hz Azalr 167 Km/Sa 1.Gölge boylar kutuplara doğru gidildikçe.. 9 Termik Yüksek Basnç Km/Sa 83 Km/Sa Kutup Yldznn görünüş açs = 9-5 = 4 13
GEOİD OLMASININ SONUÇLARI 1.Yer çekimi.. gidildikçe., 3.Ekvator yarçap, kutuplar daha.. olmuştur, 4.Atmosfer kalnlğ, kutuplara gidildikçe. göstermiştir. 9 Yerçekimi Azalr Yerçekimi Artar 2.Ekvatorun çevre, tam bir meridyen dairesinden daha olmuştur, Aşağdaki Dünya küresi üzerinde işaretli olan noktalardan yararlanarak sorular cevaplandrnz. 5 6 4 2 2 4 3 1 2 4 6 1) Hangi noktann, yl içinde güneş şnlarnn geliş açs daha küçüktür? 2) Yl içinde hangi noktada, güneş şnlarnn tutulma oran en az olur? 3)Hangi noktann üzerinde bulunduğu paralel dairesinin çevresi en büyüktür? 4)Hangi noktalarn, meridyenler arasndaki uzaklk birbirine eşittir? Niçin? 5)Dünyann kendi ekseni etrafndaki dönüş hznn en fazla ve en az olduğu noktalar hangileridir? En Fazla:.. ; En Az: 9) Dünyann şekli tam küre olsayd, hangi noktalarda yerçekimi eşit olurdu? 1) Dünyann şekli tam küre olsayd, şimdiki durumdan farkl olarak neler yaşanrd? Maddeler halinde sralaynz. 6)Hangi nokta, Kutup yldzn 35 'lik açyla görür? 7) Hangi noktada Termik Yüksek Basnç Alan oluşmuştur? 8) Hangi noktada yer alan bir cismin gölge boyu, yl boyunca daha uzun olur? 14
Varlklarn Mekansal Adresi: Coğrafi Konum Herhangi bir noktann veya alann, dünya üzerinde bulunduğu yere.konum denir. İki şekilde ifade edilir: 1. MATEMATİK KONUM: Dünya üzerindeki bir noktann ya da alann, ve göre yeridir. PARALEL DAİRELERİ VE ÖZELLİKLERİ PARALEL DAİRESİ: Dünya üzerindeki bir noktann yerini bulmak amacyla, Ekvatora olarak 1 lik aç aralklaryla çizilmiş çizgilerdir. MERİDYEN DAİRELERİ VE ÖZELLİKLERİ MERİDYEN DAİRESİ: Dünya üzerindeki bir noktann yerini bulmak amacyla çizilmiş, Ekvatoru. olarak kesen ve.. birleşen.. çizgilere denir. 9 K Kuzey Yarmküre Bat Yarmküre Doğu Yarmküre (Ekvator) Greenwich (Başlangç Meridyeni) Güney Yarmküre 9 G 1) 9 Kuzey ve 9 Güney Yarm Kürede olmak üzere toplam. tanedir, 2) Başlangç noktas ve en uzun paralel.dur, 3) Dünyann.. dolay, ekvatordan kutuplara gidildikçe çaplar ve. ksalr. 9 paralelleri birer halindedirler, 1) 18 bat ve 18 doğu yarm kürede olmak üzere.. 36 tanedir, 2) Başlangç noktas. 'tir, 3) Kutuptan kutuba uzandklarndan dolay, uzunluklar..., 9 K 4).. İki paralel aras uzaklk, sabit ve..( 111 km), 4)... İki meridyen aras uzaklk. üzerinde 111 km iken bu uzaklk, dünyann şeklinden dolay, ekvatordan kutuplara gidildikçe.., 9 9 K 55 Km 6 111 Km 111 Km 111 Km 111 Km 85 Km 4 111 Km 5) Doğuya ve.. gidildikçe dereceleri.., 5) Kutuplara gidildikçe dereceleri..., 9 K 6 K 1 D 2 D 3 D 4 D 3 K 6).. dairelerdir, 7)Baz paralel dairelerinin.. isimleri vardr. 6).. dairelerdir. 7)Baz meridyen dairelerinin isimleri vardr (Greenwich ve Tarih Değiştirme Çizgisi). 9 K 66 33 K 23 27 G Doğu Yarm Küre 3.2.29 Yengeç Dönencesi Ekvator Oğlak Dönencesi Güney Kutup Dairesi 66 33 G Kuzey Kutup Noktas Kuzey Kutup Dairesi 23 27 K 18 9 G Güney Kutup Noktas Greenwich (Başlangç Meridyeni) Bat Yarm Küre 2.2.29 Tarih Değiştirme Çizgisi (Date Line) 8) Her meridyenin bir antimeridyeni vardr 9)... iki meridyen arasnda... dakika zaman fark bulunur. 15
TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ:... meridyenidir. Büyük Okyanus üzerinde uzanş gösterir. Ülke snrlarndan geçmediği için meridyenlere uygun uzanş göstermez. Girinti-çknt oluştururlar. Doğusunda bat meridyenleri, batsnda ise doğu meridyenleri yer alr. Dolaysyla doğu meridyenlerinin olduğu gün bir gün ileri, bat meridyenlerinin olduğu.. ise gün bir gün geridir. 18 KUZEY AMERİKA ASYA GÜNEY AMERİKA AVUSTRALYA 3 Şubat 29 Doğu Yarmküre 18 2 Şubat 29 Bat Yarmküre Tarih Değiştirme Çizgisi (Antimeridyen) ANTİMERİDYEN: Herhangi bir meridyenin tam karşsndan geçen ve o meridyeni 'ye tamamlayan meridyendir. Antimeridyeni bulmak için, verilen meridyen 18 ' den çkarlr ve bulunduğu yarmkürenin tersi alnr. Ayn meridyen üzerinde ve enlemleri farkl iki noktadan belli bir yöne gidilirse, ekvator üzerinde daha az meridyen geçilir ; kutuplara yakn alanlarda daha fazla meridyen geçilir. Bu durum bir yerin izdüşüm alann etkiler. Ayn enlem ve boylam farkna sahip iki yerden ekvatora yakn olan yerin izdüşüm alan daha büyük olur. Aşağdaki meridyenlerin antimeridyenlerini bulunuz. 16 BATI= 1 DOĞU=. 68 DOĞU= 18 DOĞU=.. 2⁰ BATI= 177 DOĞU=... 2.ÖZEL KONUM : Herhangi bir noktann ya da alann İklim,,bitki örtüsü, ekonomik faaliyetler,ulaşm şartlar ve uluslar aras anlaşmalar gibi sahip olduğu.. özelliklere göre dünya üzerindeki yeridir. Aşağdaki sorular cevaplandrnz. 1) 4) 1 5 A 2 B 1 2) x 15 5 y 3) 2 K 1 L Yandaki A noktasnn ve B Alannn coğrafi koordinatlar nedir? A noktas:... B alan:...... 16-34 Kuzey paralelleri ile 28-45 Doğu meridyenleri arasnda yer alan bir ülke, aşağdaki alanlardan hangisinde yer alr? v... Yandaki verilenlere göre X-Y aras kuşuçusu uzaklk kaç km. dir? 5) 1 2 3 4...... Enlemleri farkl boylamlar ayn olan 5 noktadan hangisi, doğudan batya doğru dünyay bir tur attğnda daha fazla meridyen geçer? 5... 6) 15 Güney paraleli ile 15 Bat meridyeninin kesiştiği noktadan yola çkan bir uçak, 1665 km. kuzeye giderek Yandaki verilenlere göre K-L M noktasna, oradan da 444 km. doğuya giderek N aras kuşuçusu uzaklk kaç noktasna ulaşmştr. Bu uçağn ulaştğ M ve N km. dir? noktalarnn boylamlar kaç derecedir? Hesaplaynz.......... 16
7) 3 2 1 1 2 3 6 4 v 2 Yandaki paralel ve meridyen saylar eşit olan 5 alan verilmiştir. a)yanda verilenlere göre, İzdüşüm alan en büyük ve en küçük olan alanlar hangileridir? En Büyük: ; En Küçük: 2 b) Yanda verilenlere göre, İzdüşüm alan eşit olan alanlar nereleridir? 4 6 v... 8 8) Ekvatorun 666 km kuzeyi ile Ekvator üzerinde başlangç meridyeninin 1332 km doğusunda yer alan bir noktann, coğrafi koordinatlar nedir?... AYNI GEZEGENDE AMA FARKLI SAATLERDE YAŞIYORUZ... Dünyann ekseni etrafndaki dönüş yönü, doğuya doğru olduğu için, doğudaki bir nokta batdaki bir noktaya göre güneşi daha alr. Bu durum yerel saat farklarn ortaya çkarmştr. Yerel saat hesaplamalar yaplrken; 1.Boylam doğrusu çizilir ve verilen noktalar üzerine işaretlenir, 2.İki nokta arasndaki meridyen says (=boylam fark) bulunur, 3.Meridyen saysndan yararlanlarak, iki nokta arasndaki zaman fark bulunur(meridyen saysx4'), 4.Sorulan noktann, verilen noktaya göre yeri belirlenir ( Doğu veya Bat), 5.Sorulan nokta, verilen noktaya göre batda ise verilen saatten zaman fark çkarlr; doğuda ise verilen saate zaman fark eklenir. Boylam Doğrusu 18 B 18 B 18 D x x+y y z 18 D z-y Boylam Fark Bulma ÖRNEK: 25 Doğu boylamndaki M şehrinde yerel saat 1:4 iken 5 doğu boylamndaki N şehrinde yerel saat kaç olur? 18 B 5 25 18 D Boylam fark Boylam fark = 25-5 = 2 Zaman fark = 2x4=8 Dakika (1saat 2 dakika) * 5 Doğu boylam, 25 Doğu boylamna göre daha batda yer aldğ için yerel saat daha geridir. 1:4 1:2 9:2 ÖRNEK: 75 Bat boylamndaki bir noktada yerel saat 2: iken 15 doğu boylamndaki diğer bir noktada yerel saat kaç olur? 18 B 18 D PAyn boylam üzerinde yerel saat ayndr. P21 Mart ve 23 eylül tarihleri kullanlan yerel saat hesaplamalarnda gündüz süresi 12 saat alnr. ÖRNEK: 21 Mart tarihinde 45 Doğu boylamndaki Iğdr da güneş 4:3 da doğduğuna göre 3 doğu boylamndaki İzmit te güneş kaçta batar? 18 B 18 D 17
ULUSLARARASI SAAT DİLİMLERİ Her ülkenin doğu-bat yönündeki genişliği ve ülkeden geçen meridyen says ayn değildir. Bu nedenle yerel saat konusunda ortaya çkabilecek karşklklar önlemek amacyla; dünya üzerinde.'şer meridyenden oluşan.. tane saat dilimi oluşturulmuştur. Bütün ülkeler, kendi matematik konumlarna göre hangi dilimdeyseler o dilimin saat ayarn kullanrlar. Sadece ABD, Kanada, Brezilya, Rusya, Çin ve Avustralya doğu-bat yönündeki genişliği fazla olan ülkeler birden fazla saat ayarn kullanrlar. 18 45 B 15 B 3 B 15 D 45 D 3 D 18 TÜRKİYE 172 3 B 52 3 B 12 Nolu Saat Dilimi 37 3 B 21 Nolu Saat Dilimi 22 3 B 22 Nolu Saat Dilimi 7 3 B 7 3 D 23 Nolu Nolu Saat Dilimi Saat Dilimi 22 3 D 1 Nolu Saat Dilimi 37 3 D 2 Nolu Saat Dilimi 52 3 D 3 Nolu Saat Dilimi 172 3 D 12 Nolu Saat Dilimi (24) Ayar Boylam Saat Dilimi Snrlar ULUSLAR ARASI SAAT DİLİMLERİ SORU TİPLERİ 1)Verilen meridyenin saat dilimini bulma: Verilen boylam 15'e bölünür. Sonuca, kalan 7,5'dan büyük ise 1 eklenir, 7,5'dan küçük ise aynen braklr. Verilen boylam batda ise ayn işlemler yapldktan sonra, bulunan sonuç 24'ten çkarlr. ÖRNEK: -115 doğu boylam hangi saat diliminde yer alr? -65 bat boylam hangi saat diliminde yer alr?...... ÖRNEK: -9. saat diliminin ayar boylam nedir? -15. saat diliminin ayar boylam nedir? 3)Saat dilimlerinin snr boylamlarn bulma: Verilen saat ÖRNEK: diliminin ayar boylam bulunur. Bulunan rakama 7,5-1. saat dilimi hangi boylamlar arasnda yer alr? eklenir; 7,5 çkarlr. Saat dilimi olarak 12. saat dilimi sonras verilirse, ayar boylam 36 'den çkarlr. Bulunan rakama 7,5 eklenir; 7,5 çkarlr. -2. saat dilimi hangi boylamlar arasnda yer alr? 2)Saat dilimlerinin ayar boylamn bulma: Her saat diliminin orta noktasndan geçen boylama ayar boylam denir. Verilen saat dilimiyle 15' in çarpmyla elde edilir. Saat dilimi olarak 12. saat dilimi sonras verilirse, ayn işlem yapldktan sonra, bulunan sonuç 36 'den çkarlr. YEREL SAAT VE ULUSAL (Milli, Ortak) SAAT 3 Doğu 45 Doğu Zaman Fark 45-3=15x4=6(1saat) Saat geri Kş Saati Uygulamas Saat İleri Yaz Saati Uygulamas YEREL SAAT: Her meridyenin önünden geçişine göre belirlenen saatidir. ORTAK SAAT: Ülkelerin içinde yer aldklar saat diliminin tam geçen meridyenin yerel saatine ortak saat denir. Ortak saat uygulamasnn temel amaçlar güneş şğndan daha fazla yararlanmak, enerji tasarrufunda bulunmak ve resmi işlerin akmasn engellemektir. Türkiye matematik konumundan dolay 2. ve. saat dilimlerinde yer alr. Bundan dolay da kşn 2. saat diliminin ortak saatini ( 3 DOĞU), yazn.. saat diliminin ortak saatini ( 45 DOĞU) kullanr. Kşn. saat uygulamas, yazn ileri saat uygulamas yaplr. 18
Aşağdaki sorular çözünüz. 1-15 doğu boylamndaki K noktasnda yerel saat 8:3 iken 25 doğu boylamndaki L noktasnda yerel saat kaç olur? 8- Aralarnda 52 dakikalk zaman fark bulunan iki merkezden X te yerel saat Y ye göre daha geridedir. Y merkezi 37 doğu boylamnda yer aldğna göre X merkezi hangi boylamdadr? 2-12 doğu boylamndaki bir şehirde yerel saat 14: iken 48 bat boylamndaki diğer şehirde yerel saat kaç olur? 9-21 Mart günü güneş Londra da 8:1 da doğmuştur. Ayn gün Türkiye nin en batsnda güneş kaçta batar? 3-1 bat boylamnda yerel saat 11:45 iken 17 doğu boylamnda yerel saat kaç olur? 1-23 Eylül günü Türkiye nin en doğusunda öğle vakti yaşanrken başlangç meridyeninde yerel saat kaç olur? 4- Türkiye nin en doğusundaki boylamda yerel saat 1:3 iken başlangç meridyeninde yerel saat kaç olur? 11- Gece süresi 9 saat 4 dakika olan bir noktada güneş saat kaçta batar? 5- Yerel saati 125 doğu boylamnda 5 dakika geri olan bir yerin boylam kaç derecedir? 12-1 bat boylamnda yerel saat 11:45 iken 17 doğu boylamnn antimeridyeninde yerel saat kaç olur? 6- Aralarnda 24 dakika zaman fark bulunan iki nokta arasnda kaç boylam fark bulunur? 13-125 doğu boylam kaçnc saat diliminde yer alr? 14-18 meridyeninin antimeridyeninde öğle vakti yaşanrken başlangç meridyeninde yerel saat kaç olur? 7-29 doğu boylamndaki İstanbul da yerel saat 17:4 iken N noktasnda yerel saat 19:2 dir. Buna göre N merkezi hangi boylam üzerinde yer alr? 19
ENLEM VE BOYLAM Boylam M 1 K Enlem ENLEM: Dünya üzerindeki bir noktann. cinsinden ekvatora olan... BOYLAM: Dünya üzerindeki bir noktann.. cinsinden. meridyenine olan uzaklğdr. 3 D Enlemin Etkileri 9 K Artan Özellikler Azalan Özellikler PGüneş şnlarnn dünyaya geliş açs..., PScaklk..., POkyanus ve denizlerin... oranlar azalr, PBitki ve hayvan türleri..., PKalc kar snr, yerleşme snr, orman üst snr ve tarm üst snr..., P... hz azalr, 9 G PYer çekimi..., PGüneş şnlarnn kat ettiği... uzar, PGüneş şnlarnn atmosferdeki... oran artar, PGece ve gündüz arasndaki... fark artar, PAkarsularn donma süreleri..., P... süresi (Tan ve gurup süresi) artar PCisimlerin... boylar uzar. Enlemin etkileri dünyann şeklinden kaynaklanr. Boylamn Etkileri P.. saat hesaplamalarnda kullanlr. Ayn enlem üzerindeki noktalarn ortak özellikleri nelerdir? Boşluklar uygun şekilde doldurunuz. 9 K A B 2 K PEkvatora ve kutuplara... uzaklktadrlar. PYl boyunca güneş şnlarn ayn... alrlar, PGece - gündüz süreleri birbirine..., P Çizgisel hzlar..., PAyn anda yaşadklar mevsim ve mevsim süreleri..., PÜzerindeki ardşk iki meridyen arasndaki uzaklk... 9 G Ayn boylam üzerindeki noktalarn ortak özellikleri nelerdir? Boşluklar uygun şekilde doldurunuz. P... saatleri ayndr, P Ekinoks günlerinde güneşin... ve... saatleri..., PAyn saat... de yer alrlar, PGölge boyunun gün içinde en... olduğu an ayndr. 2 K L
TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI 26 Doğu 45 Doğu 42 Kuzey 36 Kuzey Türkiye nin Matematik Konumu 42 36 26 Türkiye'nin Matematik Konumunun Sonuçlar PTürkiye.. -. Kuzey paralelleri ile 26-45.. meridyenleri arasndadr, P yarmkürede ve Başlangç meridyeninin.., PEn ile En bats arasnda dakika zaman fark vardr, PKuzeyi ile güneyi arasndaki kuşuçuşu.. yaklaşk km. dir, POrta kuşakta olmasndan dolay.. mevsim belirgin olarak görülür. 45 Türkiye nin Dünya Üzerindeki Yeri Türkiye'nin Özel Konumunun Sonuçlar PBatdan doğuya gidildikçe yükselti.., P ktann birleştiği yerdedir, PHem Asya hem.ülkesidir, PUlaşm yönünden kavşak özelliği gösterir. PÖnemli deniz ve. yollar üzerindedir, PÜç taraf ile çevrilidir, PPetrol yönünden..ülkelerine yakndr, PÇeşitli doğal ve madenlere sahiptir, PÇeşitli ürünleri yetişir, PN.A.T.O dir, A S YA AV R U PA AFRİKA Türkiye nin Özel Konumu Aşağda verilen bilgiler, Türkiye nin hangi konumunun birer sonucudur? Karşlarna yaznz. Sinop İzmir Malatya Diyarbakr Hatay PBir cismin gölge boyu yl boyunca Sinop ta en uzundur. (...) PYaz mevsiminde gece süresini en fazla Hatay yaşar. (...) PDiyarbakr daki yağş miktar İzmir den azdr. (...) PEge denizinin tuzluluk oran Akdenizden düşüktür. (...) PMeyveler İzmir de Malatya dan önce olgunlaşr. (...) PKşn Sinop un scaklğ Malatya dan yüksektir. (...) PHatay - Snop aras kuş uçuşu uzaklk 666 Km dir. (...) PMalatya da kş şartlar diğer illerden sert geçer. (...) PSinop ta dağlarn kuzey yamaçlar bitki örtüsü bakmndan zengindir. (...) PHatay yl boyunca güneş şnlarn daha büyük açlarla alr. (...) 21