Ankara Unverstes, Veterner Fakültes,(ootekn Kürsüsü Prof Dr. S. Batu KARACABEY ESMER SIGIRLARININ ERKEN YAŞLARDAKt BAZI BÜYÜME VASIFLARININ FENOTİptK VE GENETİK p ARAMETRELERİ* O. AIpan** Yurdumuza ssteml olarak sokulan lk kültür sığır ırkının Montafon olması bu ırkın memleket tarım, ekonom ve coğrafya şartlarına en uygun ıralara sahp olmasındandır. Blndğ gb Montafon daha doğrusu İsvçre Esmer süt, et ve ş olmak üzere üç yönlü yetştrlen kombne br sığır ırkıdır ve değşk çevre şartlarına uyma kablyetler dğer kültür ırkıarına nazaran daha fazladır (3). Sütün yanı sıra et de sütcü sığır ırkıarının öneml br verm yönü olarak mütalaa edlmektedr. Bu yüzden son yıllarda süt ve et tpne sahp kombne ırkıara karşı yetştrclern alakası oldukça artmıştır. Hollanda ve kuzey batı Almanya sığırcılığında son yıllardak belrgn değşklk bu eğlme y br örnektr (ı3). Bugün Avrupa şartlarında arzulanan sığır tp y sütcülük vasıflarına sahp neklerle bunların çabuk ve erken büyüyen yavruları olmasıdır. Erkek yavruların daha etc olmaları çn de anaların gelşkn adalel olmalarına zaruret bulunmaktadır. İşte burada problem anaların süt vermlern düşürmeden yavruların etelk kablyetlernn gelştrlmesdr. Bugünün tek yönlü sütcü veya etc sığır ırkıarı uzun yıllar devam eden br yönlü seleksyon metodunun uygulanması le meydana gelmşlerdr. Bu bakımdan İsvçre Esmer gb çft verm yönlü ırkıarın br yönlernn dğer yöne zarar vermeden gelştrlmes daha kolay br durum arzetmektedr. Bu araştırma yurdumuzun en yaygın kültür sığır ırkı olan Esmer ırk buzağılarında etelğn göstergelernden brs olan büyüme hızı lc doğum ve altı ay ağırlıklarına at fenotpk ve genetk özel- Orhan Alpan tarafından hazırlanan Doçentlk ternden özetlenmştr..a.ü. Veterner Fakültes, Zootekn Kürsüsü Doçent, Ankara, Türkye
Esmer Sığırlarda Büyüme Va"fları 223 lkler tesbt etmek ve etelk kablyetnn gelştrlmes yollarını araştırmak amaeı le yapılmıştır. Byolojk manada büyüme proten sentez olarak mütalaa edlmektedr, k bu da vüeuttak hücre sayısının veya hücre büyüklüğünün artması veyahutta her ksnn kombnasyonu le mümkün olur (4). Büyüme yumurtanın döllenmesn takben başlar ve ergnlk çağına ulaşana kadar devam eder. Hayvanlarda büyüme ntra utern, süt devres ve süt kesm sonrası olmak üzere üç safhada mütalaa edlmektedr. İntrautern büyümenn ölçüsü olan doğum ağırlığı ana, baba ve yavruya at genetk faktörlerle çevresel şartların etks altındadır. Andersen ve Plum (2) doğum ağırlığını etkleyen faktörler a) ırk, b) ananın yaşı ve doğum sayısı, c) ananın ağırlığı, beslenmes ve sağlık durumu, d) doğum mevsm, e) buzağının cnsyet, f) boğa ve g) gebelk süres olarak sınıf1andırmışlardır. Yazarların bldrdklerne göre değşk ırkıarda buzağıiarın doğum ağırlıkları Sndh sığırları çn bulunmuş olan 19 kg. le Charolas ırkı çn bulunmuş olan 48 kg arasında değşmektedr. Bu arada İs~çre Esmer çn buzağıların ortalama doğum ağırlığı Legault ve Touchberry (15) tarafından 46.6 kg olarak bldrlmştr. Alpan (1) Karacabey Harasına yurt dışından thal edlen İsvçre Esmcr buzağılarının doğum ağırlıklarını 36.2 kg olarak bulmuştur. Br çok araştırıcı (IO,. ıg) ergn neklerden gelen yavruların lk doğum buzağılarından daha ağır olduklarını bldrmektedrler. Hafez (ı 1) ananın ağırlığının ntra utern büyüme üzernde büyük tesr olduğu~1u dda etmesne karşılık Venge (20) ananın ağırlığından çok onun fzyolojk yaşının yavrunun doğum ağırlığını etkledğn savunmaktadır. Buzağıların doğum ağırlıklarına at kalıtım ve tekrarlama dereceler daha çok etc sığır ırkıarında araştırılmış ve yayınlanmıştır (17). Bu, doğum ağırlığının etclk yönünden öneml br vasıf olduğu şeklnde zah edleblr. Son yıllarda sütcü sığır etnn gttkçe önem kazanması lc sütcü sığır buzağılarının doğum ağırlıklarına at çalışmalar da artmış bulunmaktadır (g, 15). Legault ve Touchberry (15) Amerkanın Illnos eyalet ünverstesne bağlı beş esas sütcü ırk btzağılarında ırk, cnsyet ve ananın buzağılama sayısına göre düzeltlmş doğum ağırlıklarının kalıtım derecesn baba br üvey kardeşler metodu le 0.38 olarak bulmuşlardır. Doğumdan sonrak büyüme etclk kablyetnn erken br gösters olması bakımından etc sığır ırkıarında genş br lgy üzernde toplamıştır. çoğu hayvan türlernde büyüme hızının en yüksek olduğu zaman bu devreye rastlar. Hafez (1 1) doğumda ağır olan buzağıların dış hayata daha güçlü olarak başladıklarını ve bu üstünlüklern
224 Orhan Alpan devam ettrdklern dda etmektedr. Süt emme devresnde buzağının büyümes genel olarak yavrunun genetk kapastes le ananın yavruya sağladığı süttarafından tayn ol unur. Hager (I 2) Avusturyada kombne sığır ırkı buzağılarında günlük ağırlık kazancının kalıtım derecesn erkek buzağılarda 0.2 ve dşlerde 0.30 olarak bulmuştur. Cunnngham ve Henderson (6) bu kalıtım derecesn Aber~en Anguslar çn 0.59 ve Herefordlar çn 0.5 olarak hesap etmşlerdr. Materyal ve Metod Bu araştırmanın materyaln Karacabey Harasında yetştrlmekte olan ve hara kayıtlarına göre Karacabey Montafon, Montafon ve İsvçre Esmer dye guruplandırılan sığır varlığına at buzağılar teşkl etmştr. Gerçekte İsvçre Esmer ırkının varyetcler olan bu sığır gruplarının heps çn bu araştırmada Esmer ırk deymnn kullanılması uygun görülmüştür. Karacabey Harasında doğumu yaklaşan nekler doğum ahırına getrlrler ve yen doğan buzağı üç-dört gün doğum ahırında anası le beraber kalarak ağız sütünü (Collostrum) çer. Bunu takp eden br hafta çnde buzağı sun emzrmeye alıştırılır ve buzağı büyütmc ahırına getrlr. Burada lk k haftada buzağılara tam yağlı süt verlr sonra yavaş yavaş yağlı sütten yağsız süte geçrlr. Yrmnc günden tbaren 50 gr. d~n başlayarak gttkçe artan mktarlar halnde kesf yem verlr. Kaba yem olarak bol mktarda y kuru yonca verlr ve bu arada çayırdan da gereğ kadar yararlanılır. Altı ayını dolduran danalar buzağı büyütme ahırından alınır cnsyete göre ayrım yapılarak değşk bölgelere görürülürler. Harada ı95 yılı başından ı 960 yılı sonuna kadar on yıllık süre çnde doğan ve elde kayıtları bulunan 866 dş ve 775 erkek buzağı bu araştırmaya esas alınmıştır. Bu buzağılar 38 adet boğadan gelmş olup bunların ı 20 aded Karacabey Montafon, 290 aded Montafon ve 23 ı aded de İsvçre Esmer varyetesne attr. Eldek bu materyalden daha duyarlı sonuçlflr almak çn doğum ağırlıkları üzernde düzeltmeler yapmak yoluna gdlmş ve ananın doğumdak yaşı le yavrunun cnsyet çn düzeltme katsayıları hesaplanmıştır. Ananın doğumdak yaşı, buzağının cnsyet ve İsvçre Esmer ırkının Harada mevcut üç ayrı varyetesnn buzağıların doğum ağırlıkları üzerne etkler hyerarşk sınıflandırma (herarchcal classfcaton) veya ç çe örnekler dye blnen metod le varyans analzne tab tutulmuştur. Ananın doğumdak yaşının düzeltlmes çn analar üç yaş, dört yaş ve dört yaştan yukarı olarak guruplandırılmışlardır. Dört yaştan
Esmer Sığırlarda Büyüme Vasıfları 225 yukarı analara at yavruların ortalama doğum ağırlıkları esas kabul edlerek ve bast ortalamalar metodu le düzeltme katsayıları hesap edlmştr. Cnsyete göre düzeltmede dş yavruların doğum ağırlıkları esas alınmıştır. Buzağıların altı ayağırlıkları le altı aya kadar günlük ortalama ağırlık artışları çn de aynı metod kullanılarak düzeltmeler yapılmıştır. Doğum ve büyüme vasıfları üzerndek kalıtım dereceler baba br üvey kardeş korrelasyonu metodu le, hesaplanmıştır. Düzeltlmş değerler boğalar ç olarak guruplandırılmış ve br yönlü sınıflandırma metodu le varyans analzne tab tutulmuşlardır (I 8). Sonuçlar Doğum ağırlı<~ı: Karacabey Harasında yetştrlen Esmer ırk buzağılarının doğum ağırl-ıklarını standardze etmek amacı le ananın doğumdak yaşı ve buzağının cnsyet çn düzetmeler yapılmıştır. Anaların doğumdak yaş guruplarına göre sınıf!andıı ılmış dş ve erkek buzağıların gerçek ortalama doğum ağırlıkları Tablo I. de verlmştr. Tabloda görüldüğü gb ncelenen materyaln çoğunluğunu, %ı 68.2, Karacabey Montafonlar teşkl etmektedr. Tablo 1. de verlen ortalama değerlern ortak standard hatası 0.68 kg.dır. TABLO 1. Anaların yaşlarına göre buzağıların ortalama doğum ağırlıkları 3 yaşlılar 4 yaşlılar 4 yaştan yukarı >- " ~ Varyete -- Buzağı Ort. I-BUZ;;-I Ort. Buzağı-I Ort. ı:: Ü sayısı kg. sayısı kg. sayısı kg. Kb. Mont. 35 33.2 107 33.8 476 37.4 Montafon 9 33.7 25 33.1 105 37.7 Dş ls. Esmer 8 34.3 23 34.5 78 38.3 Toplam 52 33.3 155 33.8 659 37.6 Kb. Mont. 29 37.5 99 37.8 374 40.8 Erkek Montafon II 37.7 29 37.8 41.7 ls. Esmer 7 37.7 24 38.2 91 41.4 Toplam 47 37.6 152 37.9 576 41.1 İsvçre Esmer ırkının her üç varyetes çn de üç ve dört yaşa kadaı olan doğumlardak buzağıların ortalama doğum ağırlıkları brbrierne yakın değerler olarak bulunmuştur. Dört yaştanyukarı yaş gurubunda ortalama doğum ağırlıkları öncek guruplara göre oldukça yüksek bulunmuştur. Bütün varyeteler toplamı çn dört ve daha yukarı yaşlardak doğumlarda yavru ağırlıkları sırası le dş buzağılar çn 33.8 ve 37.6 erkekler çn 37.9 ve 41. kg değerler bulunmuştur. Dört y~tan yukarı olan neklerden doğan buzağıların doğum ağırlığı J
226 Orlıan Alpan dört yaşlı analardan doğanlara nazaran ortalama olarak dşlerde 4., erkeklerde 3.2 kg daha fazla bulunmuştur. Her yaş gurubunda erkek buzağıların ortalama doğum ağırlıkları dş buzağılardan daha fazladır. Erkek buzağılar lehne olan bu fark üç, dört ve daha yaşlı analardan gelen buzağılarda sırası le 4.2, 4.2 ve 3.5 kg olarak hesaplanmıştıl". Esmer ırkın her üç varyetesne at buzağıların ortalama doğum ağırlıkları se anaların her yaş gurubu çnde br brne oldukca yakın değerler olarak bulunmuştur. Tablo. de ortalama değerler olarak verlen doğum ağırlıkları hyerarşk sınıflandırma metodu le varyans analzne tab tutulmuşlardır (Tablo 2.). Tabloda görüldüğü gb ananın yaşının doğum ağırlığına etks statstksel olarak yüksek derecede öneml bulun- TABLO 2. Doğum ağırlığını etkleyen bazı faktörler çn varyans analz Kareler I Serbestlk Varyans kaynağı toplamı dereces I I Ananın yaşı 2850 2 I Kareler ortalaması 1425.00 90.12** Yaş ç cnsyet 6S71 3 2190.33 138.50** Yaş/cns. ç varyete 200 12 16.66 1.05 Hata 25663 1623 S.81 Toplam 35284 1640 21.51 ** 0.01 düzeynde öneml muştur. Üç ve dört yaş gurupları arasında öneml br farklılık tesbt edlemedğne göre varyans analznde ananın yaşı çn bulunmuş olan yüksek derecede öneml farklılık dört yaştan büyük ve dört yaştan küçük anaların yavrularının doğum ağırlıkları arasındak farktan ler gelinektedr. Bu durum göz önüne alınarak yavrunun doğum ağırlığı çn ananın ergn çağı olarak kabul edleblecek olan dört yaştan sonrak doğum ortalaması düzeltmeye esas alınmıştır. Bu esastan hesaplanan düzeltme katsayısı dş buzağılar çn I. 20 ve erkek buzağılar çn. 089 olarak bulunmuştur. Cnsyet faktörünün yaş gurupları çnde doğum ağırlığına etks de yüksek derecede öneml bulunmuş ve dş yavruların doğum ağırlıkları esas alınarak erkek.buzağıların doğum ağırlıkları üzernde düzetme yapılmıştır. Bu amaçla hesaplanan düzetme katsayısı 0.914 olarak bulunmuştur. Her yaş ve cnsyet gurubu çnde bulunan Esmer ırkın üç varyetes arasında (Karacabey Montafon, Montafon ve İsvçre Esmer) doğum ağırlığı bakımından statstk olarak öneml br fark bulunamamıştır.
Esmer Sığırlarda Büyüme Vrsıfları 227 Boğalara göre sınıflandırılmış buzağıların cnsyet ve ananın yaşına göre düzeltlmş doğum ve altı ayağırlıkları le altı aya kadar günlük ağırlık artışları Tablo 3. de verlmştr. Bu tabloya cnsyet gözetmekszn 2 den fazla yavruya sahp boğalar alınmıştır. Tabloda görüldüğü gb 26-49 İnc damızlıkta kullanıldığı yed yıl çnde 145 TABLO 3. Esmer ırk buzağılarında ortalama doğum ve alıı ayağırlıkları le günlük ağırlık artışları Boğanın sm ve Buzağı Doğum Alıı ay numara~ı sayısı ağırlığı ağırlığı I kg kg I Günlük ağ. artışı kg 9188-45 Yörük 107 37.8 169.1 0.73 57-47 Alev 51 37.9 173.6 0.76 60-47 Armağan 6.) 39.4 172.5 0.72 ı 61-47 Çağlayan 67 37.9 180.4 0.80 65--47 Fdan 35 38.9 180.3 0.80 149-48 Çağlayan 35 38.5 178.7 0.76 152-48 Sülün 100 38.8 ]{l.2 0.75 159--48 Armağan 43 38.3 176.0 0.76 26-49 İnc 237 38.6 161.0 0.68 29-49 Dalyan 13 37.3 173.4 0.77 100-49 Ipek 84 36.7 162.7 0.70 62-50 Necmye 18 41.7 184.1 0.80 34-51 Ççek 34 37.2 161.4 0.69 124-51 Yumak 114 38.4 158.1 0.67 17-52 Necmye 14 35.1 159.9 0.70 42-53 Fdan 106 37.0 148.4 0.58 43-55 Sülün 23 35.4! 149.1 0.63 59-55 Necmye 68 36.6 145.0 0.61 63-55 Ççek 116 35.9 146.8 0.62 128-55 Ççek 68 35.4 143.5 0.59 149-55 Turna 34 34.2 137.5 0.57 188-55 Alev 30 33.9 143.6 0.61 15-57 Kaynak 34 37.8 138.9 0.56 6733-57 Bora 28 38.8 149.8 0.60 3368-58 Iştın 37 36.1 147.1 0.67 ı dş olmak üzere 237 buzağı le sürüye en fazla döl katan boğa olmuştur. 26-49 İncy 6 ve 4 buzağı le 63-55 Ççek ve 2-5 Yumak adlı boğalar takp etmştr. Tablo 3. de boğalar yukarıdan aşağı doğru doğum numarası ve doğum yılına göre sıralanmışlardır. Boğalar arası ve boğalar ç varyans kaynakları halnde uygulanan varyans analz buzağıların ağırlıkları yönünden boğalar arasındak farklılığın yüksek derecede öneml (P<o.oı) olduğunu göstermştr. Yavrularının doğum ağırlığı en yüksek olan boğa 4 ı. 7 kg le 62-50 Necmye, en düşük olan boğa se 33.9 kg le ı88-55 Alevdr. Tablonun ncelenmesnde görüleceğ gb 95 doğumlulara kadar olan boğalara at yavruların ortalama doğum ağırlıkları ya genel ortalama olan 37.6 kg cvarında veya onun üzerndedr. Daha genç boğaların
228 Orhan Alpaıı \ yavrularına at ortalama doğum ağırlıkları ıse çoğunlukla genel ortalamanın altındadır. Altı l!.y ağırlığı: Ananın doğumdak yaşı lc buzağının cnsyetnn altı ayağırlığına etksn tesbt çn uygulanan varyans analz her k faktörün de yüksek derecede öneml olduğunu ortaya koymuştur. Dört yaştan küçük ve dört yaştan büyük analardan gelen danaların ortalama altı ayağırlıkları sırası lc dşlerde 53 ve 59 kg, erkeklerde se 66 ve 72 kg olarak bulunmuştur. Görüldüğü gb ergn neklerden gelen dş ve erkek danalar, dört yaş ve daha genç neklerden gelen dş ve erkek danalara nazaran ortalama olarak altı klogram daha ağır gelmşlerdr. Buna göre altı ayağırlığını standardze etmek çn ananın yaşına göre düzeltme katsayıları hesaplamak lüzumu hasıl olmuştur. Bast ortalamalar metodu le hesaplanan ve ergn çağı esas alan katsayılar dş danalar çn.04 ve erkek danalar çn 1.035 bulunmuştur. Altı ay canlı ağırlığı bakımından erkek danalar dşlerden 3.8 kg daha ağır bulunmuştur ve dş danaların altı ayağırlığı esas alınarak cnsyet çn de düzetme yapılmıştır. Ananın yaşı ve cnsyete göre düzeltlmş altı ayağırlıkları boğalar ç olarak guruplandırılmış ve elde edlen ortalama değerler Tablo 3. de verlmştr. Bu ortalama değerlern ortak standart hatası varyans analz yolu le hesaplanmış ve 2.99 olarak bulunmuştur. Varyans analz ayrıca yavruların altı ayağırlıkları bakımından boğalar arası farkın yüksek derecede öneml olduğunu ortaya koymuştur. Ortalama günlük alırlık artışı: Tablo 3. ün son kolonunda altı aya kadar ortalama günlük ağırlık artışları düzcltlmş değerler üzernden verlmştr. Ortalama günlük ağırlık artışı da ananın yaşı ve yavrunun cnsyet tarafından yüksek değerde etklendğnden bu faktörler çn yukarıda bahsedlen metod kullanılarak düzcltme katsayıları hesaplanmış ve gerekl düzeltmeler yapılmıştır. Yalnız ananın yaşına göre düzeltme yapıldığında ortalama günlük ağırlık artışı dş buzağılarda 0.68 kg, erkek buzağılarda se 0.72 kg olarak hesaplanmıştır. Tablo 3. de verlen ortalama günlük ağırlık artışlarının ortak standard hatası 0.01 kg olarak bulunmuştur. Büyüme vasıflarının katıtım dereceler: Kalıtım derecelernn hesaplanmasında baba br üvey kardeşler akrabalığına dayanan sınıf ç korrelasyonu metodu kullanılmıştır. Kalıtım dereceler önce ananın yaşına göre düzeltlmş değerler üzernden erkek ve dşler çn ayrı ayrı sonra da cnsyete göre düzetme yapılarak bütünmateryal çn hesap edlmştr. Doğum ve altı ayağırlıkları lc altı aya kadar ortalama günlük ağırlık artışının kalıtım dereceler le bu değerlere at
E,mer Sığırlarda Büyüme Vasıfları 229 standard hatalar Tablo 4. de verlm~tr. Kalıtım dereceler hesaplanmasında üç veya daha fazla yavrusu olan 35 adet boğanın 1635 TABLO 4. Yasıı" ı.doğum ağırlığı Altı ayağırlığı Ort. gün. ağ. art. Bazı büyüme vasıflarının kalıtım dereceler Dş 0.22+0.12.4:q:0.14 0.19+0.11 Erkek 0.41+0.17 0.28+0.10 0.27+0.09 Toplam 0.34 -+0.06 0.33+0.09 0.24+0.07 buzağısına at malumat kullanılml~tır. Bunlardan 86 adet d~ buzağı 33 boğadan, 774 erkek buzağı da 32 boğadan gelm~lerdr. Tablo 4. de görüldüğü gb tüm materyal çn hesaplanan kalıtım derecelernn standard hataları d~ ve erkekler çn ayrı ayrı hesapananlardan daha küçük bulunmu~tur. Hesaplamaya alınan fert sayısının artması ve cnsyete göre düzeltme, örnekleme hatası ve çevre varyansını azaltması bakımından toplam materyal çn hesaplanan kalıtım dereceler daha güvenlr olmu~tur. Bütün materyaln doğum ağırlığı, altı ayağırlığı ve ortalama günlük ağırlık artı~ı çn hesaplanan kalıtım dereceler, sırası le, 0.34, 0.33 ve 0.24 olarak bulunmu~tur. Tartışma Doğum ağırlığı: Çftlk Iıayvanlarının seleksyonunda takp edlen metodlar hayvanın form ve görünü~üne, ebeveynn verm kayıtlarına, fertlern kend verm kablyetlerne, yavru denemelerne ve kan hattı seleksyonuna göre olmak üzere guruplara ayrılablr. Bugün çn form ve görünü~e göre yapılan seleksyonun özellkle süt sığırında pek önem kalmamı~tır. Pedgr kayıtlarına göre yapılan seleksyon da yalnız kalıtım dereceler yüksek olan vasıflar çn br değer ta~ımaktadır. Çoğu ekonomk vasıfların kalıtım derecelernn 0.3 dan küçük olu~u bu metodun süt sığırlarının seleksyonundak sabet derecesn azaltmaktadır. Fertlern kend verm kayıtlarına göre yapılacak seleksyonun ba~arılı olması çn kalıtım derecesnn hç olmazsa 0.50 cvarında veya daha yüksek olması lazımdır. Ayrıca fertlern verm kablyetlernn ortaya konulması çn uzunca br süre bakılıp beslenmeler gerekmektedr k bu da masrafı artırmaktadır. Bu bakımdan erken ya~larda ölçüleblen vasıflara bakarak lerdek bazı vermler tahmn edeblmenn sığırcılıkta büyük önem vardır. İntra utern büyümenn br ölçüsü olan doğum ağırlığı böyle br tahmnde kullanılablecek lk karakterdr.
230 Orhan Alpan Sığır ve manda ırklarının doğum ağırlıkları üzernde br derleme yapan Andersen ve Plum (2) muhtelf sığır ırkıarında ortalama doğum ağırlıklarının ı9 le 48 kg arasında br dağılım gösterdğn bldrmşlerdr. Bu araştırmada Karacabey Esmerlernn ananın yaşına göre düzeltlmş ortalama doğum ağırlıkları dş buzağılar çn 37.8 kg ve erkek buzağılar çn 41.3 kg bulunmuştur. Legault ve Touchberry (15) Amerkada İsvçre Esmer dş ve erkek buzağılarında ortalama doğum ağırlıklarının, sırası le, 44 ve 48.5 kg olduğunu bldrmektedrler. Bu değerler Karacabey Esmerlerden dş ve erkekler çn 6 ve 7 kg daha fazladır. Amerkada İsvçre Esmerlern seleksyonunda süt verm yanında beden rlğ de dkkate alındığından doğum ağırlığındak bu farklılığa bakım ve beslemeden ayrı olarak seleksyonun da etkl olduğu htmal dahlndedr. Dört yaştan küçük ve dört yaştan büyük neklern buzağılarının doğum ağırlıkları arasındak fark statstk olarak yüksek derecede öneml bulunmuştur k bu daha önce yayınlanmış raporlarla (I o, 19) uygunluk halndedr. Dğer taraftan buzağının cnsyetnn doğum ağırlığı üzernde etkl olduğu ve erkek buzağıların doğumda dşlerden daha ağır geldkler üzernde genel br görüş brlğ vardır. Harada Esmer ırkın üç ayrı varyetesne at (Karacabey Montafon, Montafon, İsvçre Esmer) kayıtlar ayrı ayrı tutulmaktadır. Bu araştırmada her üç varyeteye at buzağıların doğum ağırlıkları arasındak fark statstk olarak öneml bulunmamıştır. Esasen aynı boğalar bütün esmer ırk nekler çn kullanıldığından bu üç varyeteye at ayrı kayıtların tutulması yalnız anaların o varyeteye at olmasından ler gelmş oluyor. Yılların buzağıların doğum ağırlığı üzerne olan etks % 5 sevyesnde öneml bulunmuştur. Her k cnsyete at ortalama doğum ağırlıkları 956 yılından sonra devamlı br azalma göstermştr. Boğalara göre sınıflandırılmış yavruların ortalama doğum ağırlıkları (Tablo 3.) 95 doğumlu boğalardan sonra sürekl olarak genel ortalama olan 37.6 kg ın altındadır. Özellkle 1955 doğu~lu boğaların yavrularına at ortalama doğum ağırlıkları çok düşüktür. Bu göstermektedr k 955 yılında, damızlık olarak kullanılacak boğaların seleksyonunda güz önünde tutulan esaslar o boğaların yavrularının doğum ağırlıklarını negatf yönde etkleyecek ntelkte olmuştur. Altı ay agırlığı: Süt kesm ağırlığı deneblecek olan altı ay ağırlığı etc sığır ırkıarı çn büyük önem taşımaktadır. Son yıllarda sütcü ırkıarda da bu önem artmış bulunmaktadır. Süt sığırcılığında özellkle erkek danalar süt kesmnden sonra kasaplık amacı le beslenmekte
E,mer Sığırlarda Byme Vasıfları 231 veya bu sebepie elden çıkarıimaktadır. Sun tohumlama tatbkatının yayıiması ve öküz gücünün yern at ve traktörün aiması Ie erkek danaiarın et pyasasında değerlendrimes daha da önem kazanmaktadır. Çft verm yönü esas tutuiarak gelştrlmş br kültür ırkı olan Esmer ırk bu bakımdan en elverşl br durum göstermektedr. Karacabey Esmerlernde aitı ayağırlığı olarak dş ve erkeklerde bulu~an 59 ve 72 kg ortalamaiar sütcü ırkiar çn Iteratürde verlen en yüksek değerler arasındadır (7, 8). Ortalama günlük ağırlık artışı: Günlük ağırlık artışının en randımanlı olduğu devr süt emme çağıdır. Bu çağda büyüme hızlı ve genellkie proten artışı şeklnde olmakta ayrıca hayvanların gıdadan stfade kabiyetler en yüksek bulunmaktadır. Hızlı gelşen hayvanlar her br ünte ağırlık kazancı çn yavaş geişen hayvanlardan daha az yeme htyaç gösterrler (5). Bu araştırmada ortalama günlük ağırlık artışı dş danalar çn 0.68 kg, erkek danaiar çn 0.72 kg bulunmuştur. Erkeklerde günlük ağırlık kazancı dşlerden 40 gr daha faziadır. Bu fazialık erkek ve dşier çn özei olan cnsyet hormonlarının farklı etklernden ler gelmektedr. Harada buzağılar sun emzrme metodu le büyütülmektedr k bu durumbuzağılara beslenme bakımından ünform br pozsyon sağiayarak çevresel varyasyonu azaltmaktadır. Böyle br ortamda yetşen buzağılar arasındak fark daha çok genetk farklılığı yan buzağıiarın kend büyüme kapastelern aksettrmektedr.. K alıtım dereceler: Araştırmada kalıtım derecelernn hesaplanmasında baba br üvey kardeşler akrabalığına dayanan sınıf ç korrelasyonlar metodu kullanılmıştır. Dş ve erkek buzağıların doğum ağırlıklarına at kalıtım dereceler 0.22 ve 0.41 bulunmuştur. Bu fark her k cnsyettc salgılanan farklı hormonlara ve bu hormonları kontrol eden farklı genlern etklerne bağlanablr. Toplam materyal çn hesaplanan 0.34 düzeyndek kalıtım dereces Iteratürde etc ve sütcü sığır ırkıarı çn verlen değerlerle uygunluk halndedr (14, 15). Bu büyüklüktek kalıtım dereces seleksyonun etkllğn artıracak sevyededr. Ancak doğum ağırlığını artırma yönünde yapılan seleksyon br kaç generasyon sonra güç doğumlar sebeb Ie br problem olarak ortaya çıkablr. Bu bakımdan doğum ağırlığının artırılması yönünde seleksyon yaparken bell br sevyeden yukarıya çıkmamak veya bu sevyey y tayn etmek gerekmektedr. Altı ay ağırlığının kalıtım dereces dş ve erkek danalarda, sırası le, 0.45 ve 0.28 olarak hesaplanmıştır. Dş yavrular çn daha yüksek bulunan kalıtım dereces altı ay çn yapılacak seleksyonun bu cnsyet
232 Orhan Alpa" gurubunda daha etkl olacağını göstermektedr. Bütün materyal çn bulunan 0.33 düzeyndek kalıtım dereces lteratürde bldrlen değerlerden daha yüksektr (I 4, l). Bu durum Harada buzağıların ünform br beslerneye tab tutulmaları le zah edleblr. Ortalama günlük ağırlık kazancı büyüme hızının br ölçüsü olup kazancınekonomk değerllğ le yüksek br korrelasyonu,,:ardır (16). Dş ve erkekler çn bulunmuş olan 0.19 ve 0.27 düzeyndek kalıtım dereceler Avusturya dağ ırkıarının dş ve erkekler çn bulunmuş değerler le uygunluk halndedr (ı 2).Bütün materyal çn 0.24 olarak hesaplanan kalıtım dereces bu vasıf bakımından seleksyon le tatmn edc br lerlemenn elde edlebleceğn göstermektedr. Özet Bu araştırma Karacabey Esmer sığırlarının erken yaşlardak büyüme vermlernn ıslah mkanlarını ortaya koymak amacı le yapılmıştır. Araştırmanın materyaln 95-960 yıllarında doğan 866 dş ve 77'5 erkek olmak üzere 64 adet buzağı teşkl etmştr. Anaların dört yaştan büyük veya küçük olmaları yavruların doğum ağırlığını öneml olarak etklemştr. Anaların yaşına göre düzeltlmş buzağıların doğum ağırlıkları dş ve erkeklerde, sırası le, 37.6 ve 41.0 kg olarak hesaplanmıştır. Aynı şeklde dş ve erkek danaların ortalama altı ayağırlıkları 59 ve 72 kg, altı aya kadar günlük ağırlık artışları 0.68 ve o. 72 kg olarak bulunmuştur. Harada Esmer ırkın üç ayrı varyet~s olan Karacabey Montafon, Montafon ve İsvçre Esmerler arasında ele alınan büyüme vermler yönünden öneml br fark bulunamamıştır. Baba br üvey kardeş akrabalığına dayanan sınıf ç korrelasyonu metodu le hesaplanan kalıtım dereceler doğum ağırlığı çn 0.34, altı ayağırlığı çn 0.33 ve altı aya kadar ortalama günlük ağırlık artışı çn 0.24 bulunmuştur. Bu sevyelerdek kalıtım dereceler sözü edlen vasıflar üzernde yapılacak seieksyonun başarılı olableceğn ve bu ırkın etclk yönünü gelştrerek yetştrclk çn yararlı olableceğın göstermektedr.
Esmer Sığırlarda Ryme Vasıfları 233 Suınınary Phenotypc and genede paraıneters of soıne early growth trats n Karacabey Brown Catde The purpose of ths study was to nvestgate the possb1ty of mprovng some of the early growth characterstcs of Karacabey Brown cattle on Karacabey State Farm. The data conssted of 1641 hefer and bul! calves born on the farm from 195 through 1960. The effect of the age of dam on the brth weght of the calf was found to be hghly sgnfcant. The average brth weght, sx month weght and daly gan from brth to sx months of age of the calves, after correctng for age of dam, were 37.6, 59.3 and 0.68 kg for hefer calves; 41.0, 172.2 and 0.72 kg for bul! calves, respectvely. The hertablty estmates were found usng paternal half-sb correlatons. The hertabltes of brth weght, sx month weght and average daly gan from brth to sx months of age were estmated to be 0.34, 0.33 and 0.24, respectvcly. These estmates were calculated on the weghts corrected for the age of dam and the sex of calf. t s concluded that, fbrth weght, sx month weght and average daly gan from brth to sx months of age are also consdered for selectng future Karacabey Brown parents, some progress wll be acheved on these trats and wll make breedng more proftable through the salc of heaver calves at weanng. Lteratür 1 - Alpan, O. (1964): Karacabey Harasında yetştrlen Holştayn ve ısvçre Esmer sığırlarının beden ölçüler, süt, süt yağı, büyüme ve döl vermler üzernde karşılaştırmalı br araştırma. A. Ü. Vet. Fak. Yay. No. 156, Ankara. 2 - Andersen, H. and PluUl, P. (1965): Gestaton length and brth wegth n eattle and buffaloes. J. Dary Sc., 48: 1224-1235. 3 - Batu, S. (I 956): Dünya sığır ırkları. Yen Desen Matbaası, Ankara. 4 - Bogart, R. (1959): Improvement of lvestoek. The Mac Ml!an Company, New York. 5 - Bogart, R. and Blackwell, R. L. (1950): More beef wth less feed. Oregon Agr. Exp. Sta. BulI. No. 488, Corvalls, Oregon.
23-ı Orhan Alpan 6 - Cunnnghaın, E. P. and Henderson, C. R. (1965): Estmatan Qf genetc and phenotypc parameten of weanng trats n be'!f caule. J. Anm. Sc., 24: 182~187. 7 - Davs, H. P. and Hathaway, I. L. (1956): Comparatve measımmenls of Hoısten, Ayrshre, Guernsey and }ersey females from hrth to seven years. Nebraska Agr. Exp. Sta. Res. RuH. No. 179, Lncoln, Ncbraska. 8 - Davs, H. P. and Hathaway, I. L. (1959): Growth measurements of Holsten, Ayrshre, Guernsey and }ersıry males. Nebraska Agr. Exp. Sta. Res. Bull. No. 189, Lncoln, Nebraska. 9 - Everett, R. W. and Magee, W. T. (1965): Maternal ablty and Genetc ahlty of brth weght and gestaton length. J. Dary Sc., 48: 957-96 1. ıo - Foote, W. D., Hauser, E. R. and Casda, L. E. (1960): Effect of uterne horn pregnant, party of dam, and sex of caf on brth weght and gestaton length n Angus and Shorthorn cows. J. Anm. Sc., 19: 47-473.. - Hafez, E. S. E. (I 963): Symposum on growth: Physo-genetcs of prenatal and postnatal growth. J. Anm. Sc., 22: 779-79 ı. 12 - Hager,A. (I 964): Investgatons concernng the hertablty and assesment of breedng value of!ve weght gan n Austran hgh land breeds. Dssertaton. Hochsch. Bodenkult, Vena. (Abstract n Anm. Brecd. Abst., 33: 1079, 1965). 13 - Johansson, I. (1961): Genetc aspects of dary eatle breedng. Unv. of IIInos Press, U rbana, Illnos. 14 - Koch, R. M. and Clark, R. T. (1955): Genetc and envronmental relatonshps among economc eharacterstcs n beef caule. I. Correlatons among paternal and maternal haf sbs. J. Anm. Sc., 14: 775-785. 15 - Legault, C. R. and Touchberry, R. W. (1962): Hertablty of brth weght and ts relatonshp wtl produeton n daıy eatle. J. Dary Sc., 45:' 1226-1233. 16 - Perce, C. D. et al. (I 954): Hate and effeeney of gans n beef catle. II. Same factors affectng performance testng. üregen Agr. Exp.. Sta. Tech. Bull. No. 133, CorvaHs, üregon. 17 - Shelby, C. E., Clark, R. T. and Woodward, R. R. (1955) The hertablty of same eeonomc charaeterstes of beef eaule. J. Anm. Sc., 14: 372-385.
Esmer Sığırlarda Büyüme Vasıfları 235 18 - Snedecor, G. W. (1965): Statstcal methods. Ffth edton, The Iowa State Unv. Press, Ames, Iowa. 19 - Stone, E. J. et al. (I 958): A prelmnary analyss: Brth weght of Holsten and Jersey female ca/ves bom n Southem Lousana. j. Dary Sc., 41: 343. 20 - Venge, O. (1948): Forskellge faktorers ndvrknng pa fodselsvaegten af ka/ve. Nord. jordbrugsfoskn 1948: 208 (Abstract n Anm. Breed. Abst., 17: 864, 1948). ' razı "Derg razı Kuruluna" 14. o. 968 günü gelmştr.