BİLİMİNE GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Ali SICAK Bülent Ecevit Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi KAVRAMLARI Kelime olarak eğitim; terbiye, talim, uysallaştırma anlamlarına gelir. İngilizce karşılığı education kelimesi ile tanımlanır. Eğitim, felsefe, fizik, kimya gibi bir bilim alanıdır. Bu bilim alanına pedagoji veya eğitim bilimi denir. (eğitim yönetimi, eğitim programları, eğitim ekonomisi ve planlaması, eğitimde psikolojik hizmetler ve ölçme değerlendirme) Genel olarak bireyin davranışlarında toplumsal beklentiler doğrultusunda istenenen davranış dğişikliklerini meydana getirme süreci olarak nitelendirilen eğitime yönelik literatürde çok sayıda tanım vardır. İnsana en iyi olgunluğu vermektir (Eflatun) Çocukları yetiştirme ve insan yapma sanatıdır.(j.j. Rousseau). Sosyal olmayan nesli sosyalleştirmektir.( E. Durkheim). En genel anlamıyla insanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir (Fidan, 1996) Bir toplumda yetişmiş neslin yetişmekte olan nesle fikir ve hislerini aktarmasıdır ( Ziya Gökalp) (Celkan, 1990). Kişinin davranış örüntülerini değiştirme sürecidir (Tyler) (Ergün ve diğ, 1999). Eğitimle ilgili farklı tanımların yapılması, öğretmenlik mesleğinin, eğitim ve öğretmenin insanlık tarihi kadar eski olmasıyla ilgilidir. Bir toplumda birey doğduğu andan itibaren öğrenme süreci içine girer. Sosyolojik olarak toplumların geçirdiği evrelere bakıldığında (avcı, toplayıcı, tarım, ticaret, sanayi, bilgi toplumu) eğitimle ilgili yenilik ve değişmelerin etkili olduğu görülmektedir. Eğitimin tanımı olarak; Eğitimle ilgili günümüzde en genel ve kabul gören tanım ise; Bireylerin kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değiştirme sürecidir (Ertürk, 1994). BİREY Gelişimle ilgili kavramlar öne çıkar Bireyi sosyalleştirme süreci olarak tanımlanır Kasıtlı kültürleme süreci denir Biyolojik Sosyal Kültürel BİREY: biyo-sosyo-kültürel bir varlıktır 1
Kültür nedir? Kültür, insanoğlunun başlangıçtan bu yana koyduğu maddi-manevi(inanç, değer, norm, dil, sembol, teknoloji) birikimlerdir. Eğitim ve kültür arasındaki ilişki nedir? KÜLTÜRÜN DEĞİŞİM ARACIDIR. Kültürleme: kültürel muhtevanın toplumu oluşturan bireylere kazandırılmasıdır ve toplumsal sürekliliğin en önemli aracıdır. Eğitim aynı zamanda kasıtlı kültürleme sürecidir. Bireyin toplumun özelliklerinden etkilenerek toplumun istek ve beklentilerine uygun hareket edecek şekilde değiştirilmesidir. Zoraki Kültürleme: Gelişigüzel Kültürleme: Kültürel emperyalizm: Kültürel şok: Kültürel asimilasyon: Kasıtlı kültürleme: HANGİ KÜLTÜRLEME SÜRECİ İLE İLGİLİDİR? Zoraki Kültürleme: kültürel değerlerin bireye zorla kabul ettirilmesi sürecidir. Tek yönlü beyin yıkama, propaganda) Gelişigüzel kültürleme: kütürel değerlerin bireylere gelişigüzel yollarla (informal) kabul ettirlmesi sürecidir. Kasıtlı kültürleme: Kültürleyici uyarıcıların belirli bir davranış değiştirme maksadıyla düzenlenerek belli bir bireye ya da gruba yöneltilmeisyle ortaya çıkar. YAŞANTI Bireyin diğer bireylerle ve çevresiyle etkileşiminin bireyde bıraktığı izdir (Demirel, 2001). Bireyin davranışında değişiklik olabilmesi için yaşantı gerekir (Öğretmen-arkadaşaile). Bireyin çevresiyle girdiği her etkileşim iz bırakmayabilir. Yaşantının oluşması için yaşantı sınırını aşması gerekir. (Konferans örneği). Yaşanılmış yaşantı ve Kazanılmış yaşantı YAŞANTI belli bir etkinlikte yer alan etkinliklerin tümü yaşanılmış yaşantı Bireyde davranış değişikliğini sağlayan kalıcı izli etkinliklere ise kazanılmış yaşantı Yaşanılmış yaşantı sonucu bireyde öğrenme gerçekleşmeyebilirken kazanılmış yaşantıda yaşanılmış yaşantılar sonucu oluşan öğrenmeler vardır. Yani kazanılmış yaşantı sonucu öğrenme gerçekleşir. 2
YAŞANTI Yaşanılmış yaşantı ve Kazanılmış yaşantı belli bir etkinlikte yer alan etkinliklerin tümü yaşanılmış yaşantı Bireyde davranış değişikliğini sağlayan kalıcı izli etkinliklere ise kazanılmış yaşantı Yaşanılmış yaşantı sonucu bireyde öğrenme gerçekleşmeyebilirken kazanılmış yaşantıda yaşanılmış yaşantılar sonucu oluşan öğrenmeler vardır. Yani kazanılmış yaşantı sonucu öğrenme gerçekleşir. KASIT LI İSTENDİK Kasıt: Söz konusu değişmenin önceden tasarlanmış (planlanmış) olduğunu belirtir. Tesadüfen, farkında olunmadan gerçekleşecek özellikler değildir. İstendik: eğitim süreci sonunda kazandırılması düşünülen davranışların önceden planlanmasını, iyi, doğru, güzel gibi değer yargısını içeren ölçütlere göre belirlenmesini ifade eder.diğer bir ifadeyle hedefe dayalı olduğunu, planlı-programlı olduğunu ifade eder. DAVRANIŞ Psikologlara göre; organizmanın etkiye karşı gösterdiği tepki veya tepkiye karşı gösterdiği etkidir. Eğitimcilere göre; organizmanın gözlenebilir, ölçülebilir ve istendik olan hareketleridir. Davranış bazı eğitimcilere göre ise, organizmanın her türlü etkinliği olarak tanımlanmakta ve bu yönüyle davranış organizmanın gözlenebilen ya da gözlenemeyen örtük etkinliklerinin tümünü içermektedir (Senemoğlu, 1997). Eğitimde daha çok gözlenebilen davranışlar üzerinde durulmaktadır. DAVRANIŞ Doğuştan gelen davranışlar İçgüdüsel ve refleksif davranışlardır. Organizma tarafından türe özgü bir biçimde belli durumlar karşısında kendiliğinden gösterilir. Eğitim yoluyla kazanılmaz. Davranış Geçici davranışlar Alkol, ilaç, hastalık vb etkisiyle oluşan ve kalıcılık göstermeyen davranışlardır. Eğitim yoluyla kazanılmaz. Sonradan kazanılan davranışlar Eğitim, öğrenme, öğretim ya da diğer etkileşimlerle kazanılmış davranışlardır. SÜREÇ Belli bir sonuca ulaşmak veya bir oluşumu gerçekleştirmek için birbirini izleyen olayların yada durumların akışıdır. Süreç sonucunda oluşan bir ürün, değişiklik veya dönüşümün olması gerekir. Bundan dolayı eğitim bir süreçtir. Bireylerin kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değiştirme sürecidir (Ertürk, 1994). 3
İN Bireylerin kendi yaşantısı yoluyla, kasıtlı ve istendik davranış değiştirme sürecidir (Ertürk, 1994). İN : Amaçlı ve planlı olmayan yaşam süreci içinde kendiliğinden gerçekleşen süreçtir. Bireyin doğduğu andan itibaren başlayan sosyalleşme sürecidir. Bu süreçte birey hem öğrenici hem öğreticidir. informal yani resmi olmayan eğitim ailede, okulda, sokakta, iş hayatında, akran çevresinde, sportif İN faaliyetler ile kültürel ortamlar gibi alanlarda meydana gelen ancak planlı ve programlı gerçekleşmeyen eğitim sürecidir. Formal eğitimde olduğu gibi belirlenmiş bir amaç, hazırlanmış bir program ve görevlendirilmiş bir rehber söz konusu değildir. Bireyin doğrudan farkında olmadığı, yaşamın içinden ve kendiliğinden meydana gelen tüm öğrenmeler (günlük yaşamda girilen etkileşimler, basın yayın organlarıyla edinilen bilgiler, iş ve sosyal yaşamdaki paylaşımlar) informal eğitim kapsamında değerlendirilebilir. İN İN : İnformal öğrenmelerle istenmeyen bir takım davranışlar da öğrenilebilir. İnformal öğrenme sürecinde GÖZLEM ve TAKLİT olmak üzere iki etkili öğrenme yolu bulunmaktadır (Fidan, 1996). Bu eğitimin en önemli fonksiyonlarından biri toplumun mevcut kültürünün, norm ve değerlerinin genç kuşaklara aktarılması, toplumun bütünlüğünün ve sürekliliğinin korunmasıdır. İN : Formal eğitim, başta okullar olmak üzere çeşitli kurumlarda planlanmış etkinlikler yoluyla uzman kişiler rehberliğinde bireylerin davranışlarında kasıtlı olarak istenen davranış değişiklikleri meydana getirme sürecidir. Dolayısıyla belirli bir çerçevede yürütülen ve öğretim sürecinin değişik aşamalarında bazı ölçütler doğrultusunda ölçme ve değerlendirme işlemlerinin yapıldığıve bu eğitim türünün en temel özelliği AMAÇLI, PLANLI PROGRAMLI olmasıdır. Toplumlar büyüdükçe ve geliştikçe bu eğitim yeterli olmamış ve formal eğitim uygulanmaya başlamıştır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda Türk eğitim sisteminin örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluştuğu belirtilmektedir. : Formal eğitim, başta okullar olmak üzere çeşitli kurumlarda planlanmış etkinlikler yoluyla uzman kişiler rehberliğinde bireylerin davranışlarında kasıtlı olarak istenen davranış değişiklikleri meydana getirme sürecidir. Dolayısıyla belirli bir çerçevede yürütülen ve öğretim sürecinin değişik aşamalarında bazı ölçütler doğrultusunda ölçme ve değerlendirme işlemlerinin yapıldığıve bu eğitim türünün en temel özelliği AMAÇLI, PLANLI PROGRAMLI olmasıdır. 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda Türk eğitim sisteminin örgün ve yaygın eğitim olmak üzere iki ana bölümden oluştuğu belirtilmektedir. İN : Okullarda ya da kurumlarda belli bir plan ve program çerçevesinde gerçekleştirilen eğitimdir Yer, zaman, mekan bellidir. Önceden hazırlanan bir program çerçevesinde planlı olarak yapılır. Öğretim yoluyla gerçekleştirilir. Profesyoneldir. Özel ve kontrollü bir çevrede yürütülür. Sürecin belli aşamalarında ve sonunda değerlendirilir. Örgün ve yaygın olmak üzere iki grupta toplanabilir. 4
İN IN EGITIM Amaçlı ve planlıdır Amaçlı ve planlı değil, gelişigüzeldir. Çoğunlukla öğretmen tarafından planlanır, öğretim yoluyla gerçekleşir Başlangıçtan sonuna kadar kontrollü ortamlarda gerçekleşir Çoğunlukla okul vb. yerlerde oluşur Amaç, bireylere olumlu davranış kazandırmaktır Planlı olmadığı için, bulunulan ortama göre şekillenir Bireyin yaşadığı kontrollü yada kontrolsüz her ortamda gerçekleşir işyerinde, arkadaş grubu içinde, okulda, kısaca yaşamın her anında oluşur Olumlu davranışlar yanında istenmeyen davranışlarda oluşabilir : Örgün eğitim, belirli bir yaş grubundaki bireylere Milli Eğitimin amaçlarına göre hazırlanmış eğitim programlarıyla okul çatısı altında düzenli olarak verilen eğitime denir. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretime kadar ki süreci içine alır. Belli yaş gruplarına belli programlar dahilinde uygulanır Süreklilik vardır. : Örgün eğitim sistemine ya hiç girmemiş ya da herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademelerden geçmemiş olan bireylere gerekli bilgi, beceri ve davranışları kazandırmak için örgün eğitimin yanında veya dışında olanların, ilgi, istek ve kabiliyetleri doğrultusunda ekonomik, toplumsal ve kültürel gelişmelerini sağlayıcı nitelikte, farklı süre ve düzeylere yaşam boyu yapılan eğitime yaygın eğitim denir. Yaygın eğitimin önemli olmasının iki temel nedeni: 1) Sistem dışına çıkarılmış bireylere eğitim olanağı : Okuma yazma öğretmek, Bireylerin eksik kalmış eğitimlerinin tamamlanması için olanaklar sağlamak, Çeşitli meslek mensuplarına, mesleklerinde gelişebilmeleri için olanaklar sağlama. Boş zamanlarını değerlendiriciolanakları hazırlama Bu bağlamda yaygın eğitim kapsamında değerlendirilebilecek eğitim alanları ise halk eğitim, çıraklık eğitim ve hizmet içi eğitimdir. 2) Yaşam boyu eğitim zorunluluğu : Hizmetiçi eğitim: Herhangi bir özel ya da tüzel iş yerinde maaş karşılığı çalışanların verimliliğini artırmaya yönelik eğitim Halk Eğitimi: 15 yaş ve üstü okul ya eğitim dışında kalmış lara yönelik eğitimdir. Okuma yazma, masa tenisi, satranç, ebru vb Uzun süreli Belirli yaş grupları Zorunlu (ilköğretim) Kısa süreli Öğrencilerin yaşlarına göre gruplandırılmaması (heterojen) İhtiyaç duyuldukça yapılması Mesleki Eğitim: Meslek sahibi olmak isteyen,ara eleman yetiştiren eğitimdir. Çıraklık ve mesleki eğitim merkezleri gibi Çeşitli dersler ve konular Diploma verilmesi Belli konularla sınırlandırılması Sertifika, belge verilmesi 5
TÜRLERİ ÖĞRENME, ÖĞRETME ÖĞRENME: Öğrenme, bireyin çevresiyle etkileşime girmesi sonucu davranışta meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişikliğidir (Senemoğlu, 2001). Kalıcı izli olmayan, Reflekse dayalı, İçgüdüsel davranışlar öğrenme değildir. Öğrenme olması için davranış değişikliği, kalıcı izli olması ve yaşantı ürünü olması gerekir. ÖĞRENME: ÖĞRETME: Öğrenmeler farklı şekilde sınıflandırılmaktadır. Öğrenmeyi sağlama, öğrenme işini kılavuzlama faaliyetidir. ÖĞRENME, ÖĞRETME 1) Bilişsel öğrenmeler: (zihinsel öğrenme). Ör: yeryüzü şekillerinin insan yaşamı üzerindeki etkisini açıklayabilme 2) Duyuşsal öğrenmeler: Ör:bayrak sevgisi 3) Devinişsel (psikomotor) öğrenmeler: Ör: bisiklet sürebilme ÖĞRENME, ÖĞRETME Öğrenme bireyin kendi kendine yaptığı bir eylem ya da yaşantı sonucu kendiliğinden meydana gelebilir. Ancak öğretme bilinçli ve amaçlı bir etkinliktir. : Okullarda yürütülen planlıi kontrollü ve örgütlenmiş öğremte faaliyetlerine öğretim denir. Öğretim bireyin yaşam boyu süren, eğitimin okulda yürütülen planlı ve programlı kısmıdır. Öğretim eğitimden daha dar kapsamlıdır. Eğitim gibi sürekli ve çok boyutlu değildir. Eğitim Eğitimde bilgi dahil her türlü yaşantı üzerinde İLİŞKİSİ durulur. Bunlar rastlantısal (kendiliğinden edinilmiş) olabilir. İLİŞKİSİ Öğretim Öğretim ise güdümlüdür, planlıdır, programlıdır. Öğrenme 6
ÖGRETİM ARASINDAKİ FARKLILIKLAR Eğitim Zaman ve mekan boyutu açısından kapsamlı, sürekli ve çok boyutludur. Eğitim yaşam boyu bir süreçtir. Her zaman ve her yerde oluşur. Her türlü bilgi ve deneyimi kapsar. Öğretimi kapsar. Eğitim genel anlamda temel amaçtır. Öğretim Zaman ve mekan yönünden kapsamı dar, sürelidir. Belirli yaş grubuyla sınırlıdır. Sadece öğretim sürecindeki planlı bilgi ve kazanımlar Önceden belirlenmiş etkinlikleri kapsar. Genel anlamda eğitimin aracıdır. NEDİR? En az bir hedefi gerçekleştirmek üzere uygun ve değişik öğelerden oluşan dirik bir örüntü (Sönmez,1993). Karşılıklı etkileşim içinde bulunan unsurların belirlenen hedeflere ulaşmak amacıyla bir bütün meydana getirecek biçimde organize edilmesidir. Amaçlı, planlı ve programlı olabileceği gibi rastlantısal, gelişigüzeide olabilir. Kitle iletişim araçları, anne-baba, arkadaş vb. öğrenme Amaçlı, planlı ve programlıdır. Öğrenme yaşantılarının eğitsel olması esastır. Öğrenci-öğretmen ilişkisi ÖĞELERİ GİRDİ öğrenci (yaş-cinsiyet-sayı) öğretmen program araç-gereç personel hazırbulunuşluk Eğitim Sistemi İŞLEM ünite sırası pekiştireç ipucu öğrenci katılımı yöntem-teknik araç gereç eğitim teknolojisi sevgi öğretme zamanı DÖNÜT ÇIKTI Öğrenci (yaş-cinsiyet-sayı) öğrenci özellikleri istendik ve istenmedik özellikler maddi gelir iş gücü yeni insan yeni yaşantı 1) Girdi: Sistemin hedeflerini gerçekleştirmek için dışarıdan alınan her türlü araç-gereç, kişi vb özellikler. Öğrenci sayısı, yaşı, cinsiyeti, hazır bulunuşluluk düzeyi, yatırım, personel durumu, yeni araç gereç, yiyecek, içecek, giyim, kuşam, enerji. ÖĞELERİ 2)işlem: Girdilerin hedefler doğrultusunda işlendiği, yeniden oluşturulduğu, yani istendik duruma getirildiği bölüm. ünite sırası, pekiştireç, ipucu öğretme ortamının fiziksel özellikleri, öğrenci katılımı, uygun öğretim yöntem ve teknikleri, araç gereç, eğitim teknolojisi, öğretme niteliği, sevgi, öğretme zamanı NEDİR? 3) Çıktı: Girdilerin işlemler bölümünden hedefler doğrultusunda biçimlendirilip oluşturulmasından sonra ortaya çıkan ürünlerin tümü. Öğrenci yaşı, cinsiyeti, sayısı, öğrenci özellikleri, yeni insan, istendik davranışlar, beklenmedik ve istenmedik davranışlar, yeni yaşantılar. 4) Dönüt: Hedefin gerçekleşme derecesine bakarak sistemin işleyip işlemediğini ortaya koymak, işlemeyen yanların nasıl giderilebileceğine yönelik her türlü etkinlik. Açık Sistem: Girdi, işlem, çıktı ve dönütten oluşan bir hedef gerçekleştirmek için bir araya gelen düzenleme, örüntü. Yarı Açık Sistem: Girdi, işlem ve çıktıdan ÇEŞİTLERİ oluşur. Yeterli ve düzenli dönüt yoktur. Kapalı Sistem: Yeterli girdi ve çıktısı olmaysan sistemlerdir. BU olmadığı için dönüt de olmaz. 7
Açık Sistem ve özellikleri: ÇEŞİTLERİ Eğitim sistemi, toplumun eğitim kurumunun gereksinimlerinin doyurulmaya çalışıldığı toplumsal biirmlerden (örgütlerden) oluşur. Her eğitim örgütü girdisini toplumdan alır ve çıktısını topluma vermek zorundadır. Bunun anlamı eğitim sisteminin çevresine açık olduğudur. Açık sistem kuramı, eğer bir sitem girdilerini çevreden alıyor çıktılarını çevreye veriyorsa, böylece çevresinde ürün verme yoluyla yaşamasını sağlıyorsa bu sistemin açık bir sistem olduğunu savunur. 8