Ercan POYRAZ İŞ HUKUKU

İş Hukuku

Ercan POYRAZ İŞ HUKUKU İş Akdi İşçinin Borçları ve Sorumluluğu İşverenin Borçları ve Sorumluluğu İş Akdinin Feshi Çalışma Süreleri Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Dinlenme Süresi İş Sağlığı ve Güvenliği İstihdam İş Davaları İş Denetimi Yargıtay Kararları Ankara, 2010

İş Hukuku Ercan Poyraz Hukuk Kitapları Dizisi: 1052 ISBN 978-975-02-1357-1 Birinci Baskı: Ekim - 2010 Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam 258 Sayfa, 13,5x19,5 cm. 1. İş Akdi 2. Ücret 3. İhbar 4. Fesih 5. Kıdem Tazminatı 6. Fazla Çalışma 7. İş Güvenliği Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş ye aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 /ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30

Önsöz İşçinin belirli bir ücret karşılığı iş görmeyi üstlenerek işverenle yaptığı iş sözleşmesi gereği işçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen kurallar bütününe İş Hukuku denilmektedir. Bu eser iş sözleşmesinin taraflarının hak ve sorumluluklarına ilişkin pratik bilgilere yer vererek iş hayatının kolaylaştırılması amacıyla hazırlanmıştır. Uygulamada daha çok iş sözleşmesinin feshi, fazla çalışma ücreti, yıllık izin, tatil ücreti, kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi konularda uyuşmazlıklar yaşandığından bu hususlar şemalar ve örneklerle anlatılmıştır. Ayrıca pratikte önem arz eden iş davalarına ilişkin kısa bilgilere de yer verilmiştir. Eserde işçi ve işveren dışında devletin iş hayatına dair yükümlülüklerinden de bahsedilmiştir. Türkiye İş Kurumu ndan Özel İstihdam Büroları na kadar iş hukukuna dair bir çok konuda bilgi bulabileceğiniz, okuyucuya geniş bir yelpaze sunan bir eserdir. Hazırlanan eser İş Hukuku, İş Sağlığı ve Güvenliği, İstihdam, İş Davaları, İş Denetimi olmak üzere beş bölümden oluşmakta olup, hukuk öğrencileri için, iş hukuku eğitimi almamış veya bilgilerini tazelemek isteyenler için de sıkılmadan okuyacakları faydalı bir kaynaktır. Eserin tüm okuyuculara yararlı olmasını temenni ederim. Av. Ercan POYRAZ

İçindekiler Önsöz 5 Kısaltmalar... 15 BİRİNCİ KISIM İŞ HUKUKU A. TANIMLAR... 17 I. İşçi... 17 II. İşveren... 17 III. İş Akdi (Hizmet Sözleşmesi)... 17 IV. İşyeri... 18 V. İşveren Vekili... 18 VI. Alt İşveren Asıl İşveren... 18 B. İŞ YERİNİN KURULMASI, DEVRİ, KAPATILMASI... 19 I. İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatının Alınması... 19 II. İşletme Belgesine Tabi İşyerleri ve İşletme Belgesinin Alınması... 21 III. İşyerinin Bildirilmesi... 22 IV. İşyerinin Devri... 23 V. İşyerinin Kapatılması... 24 C. İŞ AKDİ (SÖZLEŞMESİ)... 25 I. İş Akdinin Unsurlar... 25 II. İş Akdinin Türleri... 26 1. Sürekli ve Süreksiz İş Akitleri... 26 2. Belirli ve Belirsiz Süreli İş Akitleri... 26 3. Geçici İş Akitleri... 27 4. Azami ve Asgari Süreli İş Akitleri... 27 5. Deneme Süreli İş Akitleri... 28

8 İş Hukuku 6. Takım Sözleşmesi İle Kurulan İş Akitleri... 28 7. Mevsimlik İş Akitleri... 28 8. Kısmi Süreli İş Akitleri... 29 9. Çağrı Üzerine Çalışma... 30 10. Evde Çalışma... 30 11. Geçici İş İlişkisi... 31 12. Diğer İş Akitleri... 32 III. İş Akdinin Kurulması Aşamasında Tarafların Yükümlülükleri... 32 IV. İş Akdinin Şekli... 33 V. İş Akdi Yasakları ve Sınırları... 34 1. Yaş ve Cinsiyete Bağlı Yasaklar... 35 2. Sağlıkla İlgili Yasaklar... 35 3. Yabancılara İlişkin Yasaklar... 36 4. Toplu İş Sözleşmesine Bağlı Yasaklar... 37 VI. İş Akdi Yapma Zorunluluğu... 37 1. Özürlü, Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu... 37 2. İşyerinden Malulen Ayrılanlar... 40 3. Askerlik ve Kanundan Doğan Zorunluluk... 40 4. Toplu İşten Çıkarılanlar... 41 5. İşçi Kuruluşları Yönetiminde Görev Alanlar... 41 6. Diğer Akit Yapma Zorunluluğu Olan Durumlar... 42 VII. İş Kanunu na Göre İş Akdinin Askıya Alındığı Durumlar... 43 VIII. İş Akdinin Geçersizliği... 44 EK 1: İŞ AKDİ ÖRNEĞİ... 45 D. İŞÇİNİN BORÇLARI VE SORUMLULUĞU... 49 I. İş Görme Borcu... 49 II. İtaat Borcu... 51 III. Sadakat Borcu... 51 IV. Rekabet Etmeme Borcu... 52 E. İŞVERENİN BORÇLARI ve SORUMLULUĞU... 53 I. Ücret Ödeme Borcu... 53

İçindekiler 9 1. Ücretin Tanımı... 53 2. Ücretin Miktarının Belirlenmesi... 54 3. Ücretin Ödenmesi... 55 4. Ücretin Gününde Ödenmemesi... 57 5. Ücretin Kanuni Güvencesi... 58 II. İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu... 63 III. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerini Alma Borcu... 63 IV. Eşit Davranma Borcu... 65 V. Araç-Gereç ve Malzeme Sağlama Borcu... 66 VI. Özlük Dosyası Düzenleme Borcu... 66 VII. Buluş Yapan İşçiye Bedel Ödeme Borcu... 66 1. Hizmet Buluşları... 67 2. Serbest Buluşlar... 70 F. İŞ AKDİNİN SONA ERMESİ... 71 I. Süreli Fesih... 72 1. Tanımı ve Şekli... 72 2. Bildirim (İhbar) Süreleri... 72 3. Yeni İş Arama İzni... 73 4. Peşin Ödeme ve Usulsüz Fesih... 75 5. İş Güvencesi Kapsamındaki İşçiler Açısından... 76 6. İş Güvencesi Kapsamı Dışındaki İşçilere İlişkin Olarak... 77 7. Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması... 78 8. Fesih Bildirimine İtiraz ve Usulü... 81 9. Geçersiz Sebeple Yapılan Feshin Sonuçları... 82 10. Çalışma Koşullarında Değişiklik ve İş Sözleşmesinin Feshi... 84 11. Toplu İşten Çıkarma... 84 II. İş Akdinin Haklı Nedenle Feshi... 85 1. Tanımı ve Şekli... 85 2. İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı... 86 a. Sağlık Sebepleri... 86 b. Ahlak ve İyiniyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri... 86 c. Zorlayıcı Sebepler... 87 3. İşverenin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı... 88

10 İş Hukuku a. Sağlık Sebepleri... 88 b. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Uymayan Haller ve Benzerleri... 88 c. Zorlayıcı Sebepler... 89 d. İşçinin Gözaltına Alınması veya Tutuklanması... 90 4. Derhal Fesih Hakkını Kullanma Süresi... 90 5. Haklı Nedenle Feshin Hukuki Sonuçları... 90 6. Haksız Fesih... 91 EK 2: İŞÇİNİN İŞTEN AYRILIŞ NEDENLERİ... 92 G. İŞ AKDİNİN SONA ERMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI... 94 I. Kıdem Tazminatı... 94 1. Kıdem Tazminatının Koşulları... 94 2. Kıdem Süresi ile Tazminatının Hesaplanması ve Kıdem Tazminatının Ödenmesi... 95 Örnek: Kıdem ve İhbar Tazminatının Hesaplanması... 97 Örnek I: Kıdem Tazminatı Hesabı... 97 Örnek II: İhbar Tazminatı Hesabı... 99 II. İşsizlik Sigortası... 99 1. Tanımlar... 99 2. Kapsamı... 100 3. Sigortalı İşsizlere Yapılan Ödemeler ve Sağlanan Hizmetler... 101 4. İşsizlik Ödeneğine Hak Kazanma Koşulları... 101 5. İşsizlik Ödeneğinin Miktarı ve Ödenmesi... 103 6. İşsizlik Ödeneğinin Kesilmesi... 104 III. Yeni İşverenin Sorumluluğu... 105 IV. Çalışma Belgesi Verme Borcu... 105 V. İbraname... 106 H. İŞİN DÜZENLENMESİ... 106 I. Çalışma Süresi... 106 1. Tanımı ve Özellikleri... 106 2. Çalışma Süresinden Sayılan Haller... 107 3. Nitelikli Çalışma Süreleri... 108 a. Telafi Çalışması... 108 b. Gece Çalışma Süresi ve Postalar Halinde Çalışma... 108

İçindekiler 11 c. Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri... 109 d. Denkleştirme Esasına Göre Çalışma... 110 e. Kısmi Süreli Çalışma Süresi... 110 f. Günlük Çalışma Süresinden Daha Az Çalışılacak İşler... 110 g. Haftalık İşgünlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri... 111 II. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma... 112 1. Tanım... 112 2. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın Nedenleri... 112 3. Fazla Çalıştırılacak İşçinin Onayı ve Fazla Çalışmanın Belgelenmesi... 113 4. Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler... 113 5. Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler... 114 6. Fazla Çalışmada Sınır... 114 7. Zorunlu Nedenlerle ve Olağanüstü Hallerde Fazla Çalışma... 114 8. Serbest Zaman... 115 9. Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti... 115 Örnek III: Fazla Çalışma Ücretinin Hesaplanması... 116 Örnek IV: Fazla Sürelerle Çalışma Ücretinin Hesaplanması... 116 III. Dinlenme Süreleri... 117 1. Ara Dinlenmesi... 117 2. Hafta Tatili... 118 3. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller... 119 Örnek V:... 120 4. Yıllık Ücretli İzinler... 120 a. Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve İzin Süreleri... 120 b. Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma ve İzni Kullanma Dönemi... 121 c. Yıllık İzin Bakımından Çalışılmış Gibi Sayılan Haller... 122 d. Yıllık Ücretli İznin Uygulanması... 123 e. Yıllık İznin Ücreti... 123 f. Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti... 124 OKUMA PARÇASI: DÜNYANIN İLK TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ... 125 İKİNCİ KISIM: İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ A. GENEL BİLGİ... 127

12 İş Hukuku B. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER... 127 I. Devletin Yükümlülükleri... 127 II. İşverenin Yükümlülükleri... 129 1. Gerekli Her Türlü Önlemi Almak, Araç ve Gereçleri Noksansız Bulundurmak Yükümlülüğü... 130 2. Değerlendirme ve Denetleme Yükümlülüğü... 131 3. İşçiyi Bilgilendirme ve İşçiye Eğitim Verme Yükümlülüğü... 132 a. İşçilerin Bilgilendirilmesi... 132 b. İşçilerin Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının Sağlanması... 133 c. İşçilerin Eğitimi... 135 4. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları... 135 a. İşyeri Hekimi... 137 b. İş Güvenliği Uzmanları... 142 c. Sağlık ve Güvenlik İşçi Temsilcisi... 144 III. İşçilerin Hak ve Yükümlülükleri... 144 1. İşçilerin Hakları... 144 2. İşçilerin Yükümlülükleri... 145 IV. Sendikaların Yükümlülükleri... 146 C. ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN KORUNMASI... 147 D. KADIN İŞÇİLERİN KORUNMASI... 149 E. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KURALLARININ İHLALİ... 152 I. İşçiye Uygulanacak Yaptırımlar... 152 II. İşveren veya İşveren Vekiline Uygulanacak Yaptırımlar... 152 1. İdari Yaptırımlar... 152 a. İdari Para Cezaları... 152 b. İşin Durdurulması veya İşyerinin Kapatılması... 153 c. İşçilerin Çalışmaktan Alıkonulması... 154 2. Cezai Yaptırımlar... 155 ÜÇÜNCÜ KISIM: İSTİHDAM A. DEVLETİN ÖDEVİ... 157

İçindekiler 13 B. TÜRKİYE İŞ KURUMU... 157 I. Kurumun Yapısı... 157 II. Kurumun Görevleri... 158 C. ÖZEL İSTİHDAM BÜROLARI... 159 I. Tanımı... 159 II. Özel İstihdam Bürolarının Kurulmaları... 159 III. Özel İstihdam Bürolarının Faaliyetleri... 160 IV. Türkiye İş Kurumu na Bilgi, Belge Verme ve Saklama Zorunluluğu... 161 V. Denetim... 161 DÖRDÜNCÜ KISIM: İŞ DAVALARI A. Görevli Mahkeme... 163 B. Yetkili Mahkeme... 164 C. İş Mahkemelerinde Yargılama... 166 EK 3: İŞ DAVALARINI GÖSTERİR TABLO... 166 BEŞİNCİ KISIM: İŞ DENETİMİ A. İŞ TEFTİŞ SİSTEMİ... 169 I. İş Teftiş Kurulu... 170 II. İş Müfettişleri... 171 1. Müfettişlerin Görevleri... 172 2. Müfettişlerin Yetkileri... 173 3. Müfettişlerin Sorumlulukları... 174 4. Teftiş Raporları... 175 III. İşverenlerin Yükümlülükleri... 176

14 İş Hukuku B. CEZA VE YAPTIRIMLAR... 177 I. İdari Para Cezaları... 177 II. Ceza Yaptırımları... 179 EK 4: İŞ KANUNU NA GÖRE UYGULANACAK PARA CEZALARI... 180 EK 5: İŞKOLLARINDAKİ İŞÇİ SAYILARI VE SENDİKALARIN ÜYE SAYILARI... 185 YARGITAY KARARLARI... 198 A. İş Hukuku İle İlgili Kararlar... 198 B. İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili Kararlar... 234 C. İstihdam İle İlgili Kararlar... 238 D. İş Denetimi İle İlgili Kararlar... 242 Kaynakça... 249