Sayısal kontrol, metal ve metal olmayan her türlü malzemelerin talaş kaldırmak suretiyle işlenmesinde kullanılan tüm takım tezgahlarında kullanılır.

1. NC (NUMERİCAL CONTROL) Sayısal kontrol (NC Numerical Control), takım tezgahlarının sayı harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir.komutlar ilgili takım tezgahına veri blokları şeklinde yüklenir. Her veri bloku tezgahın anlayabileceği bir dizi komuttan meydana gelir.bu komutları daha sonra açıklayacağım. Sayısal kontrol, metal ve metal olmayan her türlü malzemelerin talaş kaldırmak suretiyle işlenmesinde kullanılan tüm takım tezgahlarında kullanılır. 2. CNC (COMPUTER NUMERİCAL CONTROL) Bilgisayarlı Sayısal Kontrol(CNC- Computer Numerical Control), takım tezgahlarının sayısal komutlarla bilgisayar yardımıyla kontrol edilmesidir. CNC Tezgahlarda, NC tezgahlardan farklı olarak bir bilgisayarlı kontrol ünitesi bulunur.böylece NC programları,kesicilerle ilgili bazı teknik ve ofset bilgileri kalıcı olarak tezgah hafızasında saklanabilir. Ayrıca imalatın her aşamasında programa müdahale edilir ve programda istenilen değişiklikler yapılır. Bilgisayardaki programda,tezgahların hareketlerini kontrol etmek için harfler ve sayılardan oluşan komutlar kullanılır.(g ve M harfleri) Mesela programda G00 kodu,takımın talaş kaldırmadan,koordinatları belirtilen noktaya gitmesini sağlamak için kullanılır.aynı şekilde M03;takımın bağlı bulunduğu mili,saat yönünde harekete başlatır ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. M05 kodu ise,takımın bağlı bulunduğu milin durmasını sağlar. Endüstride kullanılan tüm CNC tezgahlarında, G (İngilizce okunuşu- ciy) ve M (İngilizce okunuşu - em ) kodları olarak ifade edilen bu özel kodlar ISO (Uluslararası Standartlar Kuruluşu)tarafından standartlaştırılmıştır. İlk CNC freze tezgahından günümüze NC teknolojisi hemen her alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.bu uygulamalardan bazıları şunlardır; tornalama, frezeleme, delme, taşlama, alevle kesme, bükme, form verme, üç boyutlu ölçme, elektro erozyon ve robot uygulamaları. 3.CNC TEZGAHLARININ AVANTAJLARI a.programların kaydedilmesi: CNC tezgahların en önemli özelliği, yazılan parça programlarının kontrol ünitesinin belleğinde depolanabilmesidir.bu program bellekten çağrılarak defalarca kullanılabilir. Parça programları elektrik kesildiğinde ya da tezgahın enerjisi kapatıldığında da bellekte kalacaktır. b.düzenleme: Bellekteki bir parça programının üzerine değişiklik yapılması, bir hatanın düzeltilmesi yada bir programda yeni eklemeler ve düzenlemeler yapılması son derece kolaydır. 1

c.çevrim fonksiyonu: Sık kullanılan çeşitli uygulamalar ( silindirik, alın ve konik tornalama, vida açma, dikdörtgen cep boşaltma vb.) bellekte kayıtlıdır. Çevirim (döngü ) fonksiyonu parça programlarının yazılımını önemli ölçüde kısaltır. d.alt programlar:bir programın içinde iş parçasının değişik kısımlarında uygulanacak olan tekrar işlemleri olabilir.aynı programın, farklı koordinatlar için tekrar yazılması yerine, bunun için bir alt program yazılır ve istenilen yerde çağrılarak uygulanır.bu ise yazılacak parça programını kısaltacaktır. e.kesici telafisi:kesici takımların uzunluk, çap ve takım ucu yarıçapı değerleri birbirinden farklıdır. CNC tezgahlarda kesici bilgileri kontrol ünitesine girilir.kontrol ünitesi bu bilgilere göre gerekli hesaplamaları yaparak kesici telafilerini (kompanzasyon) yerine getirir;iş parçasının tam ölçüsünde çıkması için kesicilerin boyut farklarını matematiksek olarak hesaplayarak ölçülere ekler yada çıkarır.böylece iş parçaları programda ve teknik resimde verilen değerlerde işlenmiş olur. f.ideal işleme koşulu:üretim anında kesme şartları sürekli olarak kontrol ünitesi tarafından izlenir ve gerekli düzenlemeler anında yapılır. Örneğin torna tezgahında bir alın tornalama işleminde kesici, dış çaptan merkeze doğru hareket ederken aynanın devri de otomatik olarak artacaktır. g.simülasyon: Yazılan programın üretimine geçilmeden önce bu program kontrol ünitesinde bulunan ekranda (VDU) grafik olarak işlenir, yani simüle edilir. Bu simülasyon sonucu parçanın üretimine geçilmeden önce yazılan programın doğruluğu test edilmiş olur. h.diğer üniteler ile iletişim: Diğer bilgisayarlar ile iletişim kurulabilir. Bu şekilde, kontrol ünitesinin belleğindeki bir program merkezi bir bilgisayara gönderilebilir yada başka bir bilgisayardaki program tezgaha aktarılarak işlenebilir. j.arızanın bulunması: CNC Tezgahında bir arıza olduğunda, elektronik aksam kontrol ünitesine test ettirilebilir. Kontrol ünitesi, arızanın hangi birimde olduğunu tespit ettikten sonra bu bilgiyi grafik ekranda görüntüler. k.kesicilerin otomatik değişimi: CNC tezgahlarda üretim yüksek hassasiyette gerçekleştirilir ve üretilen parçaların tamamı birbirinin özdeşidir. Bu ise sanayinin en fazla gereksinim duyduğu aynı tolerans değerlerine sahip özdeş parçaların seri üretimini sağlar. CNC tezgahlarının yukarıda bahsedilen böylesine avantajlarının yanı sıra birkaç dezavantajlarından söz edilebilir. Bunlar; tezgahın ilk alım fiyatının yüksek olması, bakımının daha masraflı olması ve daha eğitimli tezgah operatörüne gereksinim duyulmasıdır. 4. CNC TEZGAHLARINDA KESİCİ TAKIMLAR CNC tezgahlarda işleme süresini ve işleme kalitesini en fazla etkileyen faktörlerin başında kesici takımlar ve bunların bağlanma sistemleri gelir. Bu tezgahlarda kullanılacak kesici uç ve takımların şu özelliklere sahip olması gerekir. Kesici uç kolayca değiştirilebilir. Çıkan talaşları kırma özelliği olmalıdır. Kesici takım sağlam ve dengeli bağlanabilmelidir. Kesici uç hassas olarak bağlana bilmelidir. Kesici takım değişimi kolay ve hızlı olmalıdır. Kesici uç yüksek sıcaklıkta sertliğini kaybetmemelidir. Kesici Takım Gereçleri: CNC tezgahlarında kullanılan kesiciler; HSS kesiciler ve sert metal uç kesicilerdir. 2

HSS Kesici Takımlar: HSS kesiciler tek parça olarak kullanılır. Bu kesiciler küçük çaplı deliklerin delinmesi, kanal açılması, vb. işlerde kullanılır. Sert Metal Uçlar: Sert metal uç kesiciler değişik boyut ve şekillerde standart olarak üretilir. Her bir uçta (ucun tasarımına bağlı olarak 6,8 yada daha fazla kesme kenarı bulunur. Bir kenar köreldiğinde, diğer bir kenar kesme yapacak konuma indekslenir. Kesici uçların en önemli avantajları; standart ve hassas boyutlarda üretilmesi, doğru kesme geometrisine sahip olması, hızlı değiştirilmesi ve bileme işleminin olmamasıdır. Kesici ucun bütün kenarları kullanıldıktan sonra bu uç yeni bir uç ile değiştirilerek işleme kanılan yerden devam edilebilir. ISO talaş kaldırma için sert metal kesicileri 3 ana gurupta toplamıştır. P: uzun talaş veren malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( çelik, çelik döküm, paslanmaz çelik, uzun talaş bırakan temper döküm vb.) M: işlenmesi güç olan malzemeleri işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( manganlı sert çelik, ısıya dayanıklı çelikler, paslanmaz çelik, sert döküm vb.) K: kısa talaş bırakan malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( döküm, sert çelikler, demir dışı metaller, alüminyum vb.) 5. CNC TEZGAHLARINDA TAKIM MAGAZİNİ CNC tezgahlarında birden fazla kesici takım kullanılır. Bu kesiciler, magazin olara adlandırılan bir takımlıkta bulunur ve programda yer alan sıraya göre buradan değiştirilerek iş parçasından talaş kaldırırlar. ( bu takımlık torna tezgahlarında taret olarak adlandırılır.) Takım magazini tezgahın yapısına göre hidrolik, pnömatik yada servo motor tahrikiyle çalışır. Magazin dönerek pozisyona gelmesini sağlayan komutu kontrol ünitesinden alır. Bu ünite takımın bağlandığı istasyonun pozisyona gelip gelmediğini de denetler. 6. CAD/CAM SİSTEMLERİ CAD/CAM sistemi, işletmelerdeki verimliliği arttırmak için tasarım ve imalat sürecinin bilgisayar ortamında birleştirilmesi işlemidir. CAD/CAM kullanıcısı, tasarım ve üretim yazılımlarını kullanarak; önce ürünün teknik resmini ve modellemesini gerçekleştirir. Daha sonra bu çizimden yararlanarak parça üretimi için gerekli olan NC kodlarını bilgisayar yardımıyla üretir. CAD/CAM sistemleri ayrıca üç boyutlu modellerin montajını görme ve analiz etme kolaylığı sağlar böylece, iş parçasının, üretimine geçilmeden önce güvenirliği ve dayanıklılığı test edilerek olası hatalar baştan düzeltilebilir. CAD/CAM sistemlerinde yüzeyi, bir parçanın kabuğunun matematiksel temsilidir. Parçanın kabuğu (shell) bir çadırın sıkıca bağlanarak gerilmiş bezine benzetilebilir. Bu iki ucu arasındaki eğimli yüzey, yüzlerce düz yüzey ile tanımlanır. Eğri yüzeyleri tanımlamak için kullanılan düz yüzeylerin hesaplanmasında CAM sistemleri, NURBS (Non uniform Rational B-Spline) gibi çeşitli standartlardan yararlanır. CAD/CAM sistemlerindeki gelişmeler 1950 li yıllarda MIT ın NC tezgahı üretimi çalışmaları sırasında başladı. MIT, televizyona benzeyen ilk grafik ekranı ( CRT- cathode ray tube) Whirlwind bilgisayara bağlayarak basit resimler üretti. Bunu, en yaygın programlama dili APT nin (Automatically programmed tools) geliştirilmesi izledi. Ivan sutherland ın 1962 yılında tez olarak yayınladığı Sketch pad sistem, CAD ın kilometre taşıdır. Çeşitli grupların bu tez üzerinde yaptıkları geliştirme çalışmaları sonucu Bilgisayar destekli Tasarım (CAD) kavramı ortaya çıkmış ve kullanılmaya başlanmıştır. 1970 yıllardaki gelişmeler arasında IGES (ınitial Graphics Exchange Speci fication) kullanımı da yer almıştır. 3

1970 ler ayrıca bilgisayar tasarım uygulamaları olarak bilinir. Turnkey (Hazır) sistemler, tasarımcılara model ve çizim yapabilmeleri için üç boyutlu merkezileştirilmiş veri tabanları sağladı. Bu sistemler başlangıçta tel çerçeve ( wireframe) modellemeye destek vermekte, yüzey (surface) uygulamaları ise kısıtlı kalmaktaydı. Bu nedenle yalnız temel tasarım uygulamaları yapılabilmekteydi,ama endüstrinin gerçek tasarım sorunlarını çözmekten uzaktı. 80 li yıllar CAD/CAM teknolojisinin başını çektiği yıllar olarak sayılabilir. Bu dönemde yeni teoriler ve algoritmalar geliştirildi.temel hedef, geleceğin fabrikasını kurmak için tasarım ve imalatın değişik öğelerini bütünleştirerek otomasyona geçmekti. 7.CNC FREZEDE KOORDİNAT SİSTEMLERİ CNC takım tezgahlarında, eksen tanımlamaları için kartezyen koordinat sistemi kullanılır.cnc freze tezgahlarında 3 temel eksen vardır. Bunlar; tezgah tablasının boyuna ve enine hareket eksenleri ( X,Y ) ve iş milinin eksenidir (Z ). Bu tezgahlarda her üç eksen de birbirine 90 derece açıda yani birbirlerine dik konumdadır. 7.1. Mutlak ( Absolute) Koordinat Sistemi Bu sistemde belirli bir nokta, başlangıç Noktası (0,0,0 ) olarak belirlenir ve takımın hareket edeceği noktaların başlangıç noktasına olan uzaklıkları dikkate alınır. A noktasının yeri : X = 0, Y = 0, Z = 9 B noktasının yeri : X = 11, Y = 18, Z = -5 C noktasının yeri : X = 37,5, Y = 38, Z = -2 D noktasının yeri : X = 60, Y = 26, Z = -4 E noktasının yeri : X = 88, Y = 52, Z = 0 4

7.2. Artırımlı-Kademeli (Inremental) Koordinat Sistemi Bu sistemde takımın hareket edeceği nokta, bir önce bulunduğu noktaya göre belirlenir.başka bir ifade ile takımın bir önce bulunduğu nokta, başlangıç noktası(0,0,0) olarak kabul edilir ve bulunan noktanın bir önceki noktaya olan uzaklığı, noktanın sağında veya solunda yada yukarı veya aşağısında olmasına göre belirlenir. Örnek olarak aşağıdaki şekilde takımın hareket ettiği noktaların koordinatlarını belirlersek: A noktasının başlangıç noktasına göre koordinatları: A noktasının yeri : X = 0, Y = 0, Z = 9 B noktasının yeri ( A noktasına göre ) : X = 11, Y = 18, Z = -14 C noktasının yeri ( B noktasına göre ) : X = 26, Y = 14, Z = + 3 D noktasının yeri ( C noktasına göre ) : X = 20, Y = -6, Z = -2 E noktasının yeri ( D noktasına göre ) : X = 28, Y = 24, Z = + 4 5

8. ISO (Uluslar arası Standartlar Kurumu ) TARAFINDAN FREZE TEZGAHLARINDA KABUL EDİLMİŞ BAZI G ve M KODLARI Bilgisayardaki program yardımıyla tezgahları kontrol edebileceğimizi belirtmiş ve bu kontrolü sağlamak için ISO ( Uluslar arası Standartlar Kurumu ) tarafından standartlaştırılmış olan bazı G ve M kodları: 8.1.G KODLARI KODU GÖREVİ G90 Takımın başlangıç noktasına ( Mutlak noktaya göre ) hareket etmesini sağlar G91 G70 Takımın bir önceki konumuna göre ( Kademeli- Artırımlı olarak ) hareket etmesini sağlar. İNÇ- (IMPERIAL ) Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar. G71 METRIK Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar. G00 Takımın, talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar. G01 G02 G03 G79 Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında doğrusal olarak hareket etmesini sağlar. Takımın, talaş kaldırarak ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini sağlar. Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi istikametinde hareket etmesini sağlar. Takımın iki nokta arasında belirli derinlikte ve takımın genişliğinde kanal açmasını sağlar. Kanal açma döngüsüdür. 6

G88 G89 Takımın belirli genişlik, uzunluk ve derinlikte frezeleme yapmasını sağlayan Dikdörtgen Frezeleme Döngüsüdür. Takımın belirli çapta ve derinlikte dairesel frezeleme yapmasını sağlayan bir döngüdür. G87 G81 G82 G83 G28 Takımın belirli çapta ve derinlikte ancak konik olarak ( tabak şeklinde ) dairesel frezeleme yapmasını sağlayan bir döngüdür. Takımın, en fazla çapına kadar olan derinlikteki delikleri delmesini sağlayan Delik Delme Döngüsüdür. Takımın, delme sırasında belirli bir süre beklemesini sağlayan Beklemeli Delik Delme Döngüsüdür. Takımın, derin deliklerin delinmesinde (takım çapının iki katından fazla ) delme işleminin pasolu olrak yapılmasını sağlayan Pasolu Delik Delme Döngüsüdür. Daha önce frezelenmiş bir bölgenin bir eksene göre simetrisini Frezeleyen Ayna Frezeleme Döngüsüdür. M KODLARI KODU M03 M04 M05 M06 M08 M09 M02 M30 M99 M43 M44 M45 GÖREVİ Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştır, takımın saat ibresi yönünde ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştırır,takımın saat ibresinin aksi istikamette ve belirli bir devirde dönmesini sağlar. Takımın bağlı bulunduğu motorun durmasını sağlar. Takımın değiştirilmesini sağlar. Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru çalıştırır. Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru durdurur. Programın sonunu belirtir(sadece bir parça işlenecekse) Programın sonunu beliritr.(birden fazla parça işlenecekse) Programın sonunu belirtir. (Programa daha sonra devam edilecekse programı geçici olarak durdurur) Programın içinde bir alt programın oluşmasını sağlar.) Alt programın sona ermesini sağlar. Hazırlanmış olan alt programın çağrılmasını sağlar. 7

8.1.1. G00 KODU Takımın talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar. Takımı A noktasından B noktasına talaş kaldırmadan götürmek istiyorsak ; G M X Y Z I J F S 00 35 40 2 8.1.2. G01 KODU Takımın belirtilen noktaya, talaş kaldırarak doğrusal hareket etmesini sağlar. Bu kod kullanılırken mutlaka takımın ilerleme hızı Feed Rate (mm/dak) belirtilmeli ve bu değer F sütununun altına yazılmalıdır. Şekilde, başlangıç noktasında bulunan takımı G00 kodunu kullanarak önce C noktasına hareket ettirelim. Takımı parça yüzeyine çarpmaması için 2 mm lik bir mesafede tutmak gerekir. Bu yüzden Z değeri 2 yazılır. 8

Şekilde başlangıçta Orijinde noktasında bulanan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve oradan da talaş kaldırarak B noktasına götürmek için G01 komutu kullanılacaktır. G M X Y Z I J F S 00 12 14 2 G01 komutuyla A noktasında bulunan takım Z ekseninde 3 mm daldırılır ve takım B noktasına götürülür.. G M X Y Z I J F S 00 12 14 2-2.5 80 01 35 40 LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 12 14 2 N20 01 12 14-3 80 N30 01 35 40-3 80 8.1.3 G02 KODU Takımın talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini sağlar. (90 derece ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır.) Bu kodun uygulanmasında takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş noktalarını belirlememiz gerekir. Aşağıdaki şekle göre 9

Yukarıdaki şekilde başlangıçta Orijinde bulunan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve daha sonra A noktasından B noktasına G 02 koduyla gitmek için ( C noktası yayın merkezi olmak üzere ) ; LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 36 31 2 N20 01 36 31-3 80 N30 02 63 58-3 27 0 50 I ve J yi belirlemek için takımın bulunduğu yayın başlangıç noktası ile yayın merkezi birleştirilir. A- C doğrusunun uzunluğu tespit edilir. A-C = 63 36 = 27 A-C doğrusu X eksenine paralel olduğu için I = 27 olur. Bu durumda J= 0 olur. Eğer A-C doğrusu Y eksenine paralel olsaydı; J =15 I= 0 olurdu. 8.1.4. G03 KODU Takımın,talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi istikametinde hareket etmesini sağlar ( 90 0 ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır. Bu kodun uygulanmasında da G02 kodunda olduğu gibi takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş noktalarını belirlememiz gerekir. Yukarıdaki şekildeki B noktasından A noktasına G 02 komutuyla gitmek için : takım ilk önce B noktasına talaş kaldırmadan götürülür ve daha sonra G 02 komutuyla A noktasına gelinerek istenilen yay çizilir. ( Yayın merkez noktası C olmak üzere ) LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 63 58 2 10

N20 01 63 58-3 80 N30 02 36 31-3 0 27 50 B-C doğrumuz y eksenine paralel olduğu için J = 27, I = 0 olur. 9. FREZE TEZGAHINDA KULLANILAN DÖNGÜLER Birkaç pasoda kaldırılması gerekli olan talaşın birden fazla kodla değil de bir kodla kaldırılması işlemidir. Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için kullanılır. G79 kodu kullanılırken : X : Kanalın yatay başlangıç noktası kanalın yatay bitiş açısı Y : Kanalın dikey başlangıç noktası kanalın dikey bitiş açısı Z : Kanalın derinliği J : Paso sayısı F : Takımın ilerleme hızı Aşağıdaki örnekte G79 kodu kullanılırken X :101-32 = 69,Y:28-28= 0, Z:15, J:5, F:90 (mm/dak) Değerler belirlendikten sonra,g79 kodu ile tek bir satırda kanalın frezelenmesi sağlanmış olur. BC kanalını açmak için programı yazalım. LINE G M X Y Z I J F S N10 90 N20 71 N30 03 2500 11

N40 0 0 25 2 3 1 N50 00 32 28 2 N60 79 69 0-15 5 90 Takım B-C kanalını açtıktan sonra, B noktasına gelerek parçadan 2 mm yukarıda durur. B-D kanalını frezelemek için aşağıdaki programı yazarsak ; X : 97 32 = 65 Y : 52 28 = 24 LİNE G M X Y Z I J F S N10 90 N20 71 N30 03 2500 N40 0 0 25 2 3 1 N50 00 32 28 2 N60 79 65 24-15 5 90 B-C kanalını açmak için ; X : 32 32 = 0 Y : 62 28 = 34 LİNE G M X Y Z I J F S N10 90 N20 71 N30 03 2500 N40 0 0 25 2 3 1 N50 00 32 28 2 N60 79 0 34-15 5 90 9.1.Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için kullanılır. Bu döngü kullanılırken takım G00 koduyla ilk önce işlencek olan yerdeki noktaya getirilir ve 2mm yüksekte tutulur. daha sonra G79 koduyla beraber X (kanalın yatayla başlangıç noktası 12

kanalın yatay bitiş noktası), Y (kanalın dikey başlangıç noktası kanalın dikey bitiş noktası), Z (kanalın derinliği), J (paso sayısı) ve F (takım hızı) kodlarındaki değerler girilir. Yukarıdaki örnekte G79 kodunu B - C noktalarında uygularsak; X = 115 30 = 85, Y= 70 70 = 0, Z = 17, J = 5, F = 80 (mm/dak) LİNE G M X Y Z I J F S N10 90 N20 71 N30 0 0 25 2 3 1 N40 03 2000 N50 00 30 70 2 N60 79 85 0-17 05 80 Takım, B-C kanalını açtıktan sonra, C D kanalını açmak için takım, C noktasına getirilerek parçadan 2 mm yüksekte tutulur. X = 115 115 = 0, Y= 20 70 = -50, Z = 17, J = 5, F = 80 (mm/dak) B D kanalı için, takım B noktasına G00 kotuyla getirilir. X = 115 30 = 85, Y= 20 70 = -50, Z = -17, J = 5, F = 80 (mm/dak) N90 00 30 70 2 N100 79 85-50 -17 5 80 9.2. G88 Dikdörtgen Frezeleme Döngüsü : Belirli uzunluk, genişlik ve derinlikteki boşlukların belirtilen pasoda işlenmesini sağlayan döngüdür. Bu döngü kullanılırken takım, işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur. G88 döngüsü kullanılırken ; X : İşlenecek dikdörtgenin X eksenindeki uzunluğu Örnek parçada 89 42 = 27 Y : İşlenecek dikdörtgenin Y eksenindeki uzunluğu Örnek parçada 51 23 = 28 Z : İşlenecek derinlik Örnek parçada = 16 J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) 13

Örnek parçada 16 / 2 = 8 F : İlerleme hızı Takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G88 kodu ile bu kodla ilgili değerleri yazarak Döngü başlatılır. LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 65,5 37 2 N20 88 47 28-16 8 80 Döngü bittikten sonra takım, döngüye başladığı noktaya geri döner. 9.3. G89 Dairesel Frezeleme Döngüsü : Bu döngü, belirli çapta ve derinlikte boşlukların işlenmesini sağlar.bu döngü kullanılırken takım, G88 kodunda olduğu gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeylerinden 2 mm yukarıda tutulur. G89 döngüsü kullanılırken takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G89 kodu ve bu kodla ilgili değerler yazılarak Döngü başlatılır. X : İşlenecek dairenin dış çapı Örnek parçada : 50 Y : İşlenecek dairenin iç çapı Örnek parçada :0 Z : İşlenecek derinlik Örnek parçada : 16 J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) Örnek parçada : 16 / 2 = 8 14

F : İlerleme hızı LINE G M X Y Z I J F S 00 63 38 2 89 50 0-16 8 80 Döngü bittikten sonra takım, döngüye başladığı noktaya geri döner. 9.4. G87 Tabak Frezeleme Döngüsü : Bu döngü, dış ve iç çapı belirli olan boşluğun konik biçimde işlenmesini sağlar. Bu döngü kullanılırken takımı,g89 kodunda olduğu gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2mm yukarıda tutulur. G87 döngüsü kullanılırken: X:İşlenecek dairenin dış çapı Örnek parçada:50 Y:İşlenecek dairenin iç çapı: Örnek parçada:10 Z:İşlenecek derinlik: Örnek parçada:16 I: Derinlik faktörü: (Genellikle 1 alınır) J: Paso sayısı ( Derinlik / 2 ) Örnek parçada: 16 / 2 = 8 F : İlerleme hızı 15

LINE G M X Y Z I J F S 00 63 39 2 87 50 10-16 1 8 80 9.5. Delik Delme Döngüsü : Takım çapının en fazla 2 katı derinlikte olan deliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngü kullanılırken takım, delinecek noktaya getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur. Bu döngü kullanılırken Takım, işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G81 kodu ve bu kodla ilgili değerler yazılarak Döngü başlatılır. Z : Delik derinliği Örnek parçada : 26 mm F : Takımın ilerleme hızı 16

Yukarıda şekle göre G00 komutuyla önce takım başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş parçasından 2 mm yükseklikte tutulur. G81 komutuyla birlikte Z ye delik derinliği ve F ye takım hızı girilir. LINE G M X Y Z I J F S 00 55 36 2 81-26 8 80 9.6. G82 Beklemeli Delik Delme Döngüsü : Bu döngüde, iş parçaları üzerinde bulunan ve iç yüzeyleri ve dip kısımlarının temiz olması istenilen deliklerde kullanılır. G00 komutuyla takım önce başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş parçasından 2 mm yükseklikte tutulur. G82 Komutuyla birlikte Z ye delik derinliği, J ye bekleme süresi ve F ye takım hızı girilir. LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 80 60 2 N20 82-30 8 50 9.7. Pasolu Delik Delme Döngüsü : Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir. Bu döngü kullanılırken: Z : Delik derinliği J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir) F : takım ilerleme hızı Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.böylece : Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm 17

Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm Takım Z derinliğinde belirtilen 30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer. LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 80 60 2 N20 83-30 0.75 50 9.7. G83 Pasolu Delik Delme Döngüsü : Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir. Bu döngü kullanılırken: Z : Delik derinliği J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir) F : takım ilerleme hızı Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.böylece : Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm Takım Z derinliğinde belirtilen 30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer. LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 80 60 2 N20 83-30 0.75 50 9.8. G86 Daire Çevresine Delik Delme Döngüsü: Bu döngüye dairesel eksen üzerinde delme döngüsü de denir. Özelliği, bir dairesel eksen (Çember ) üzerinde bulunan ve aralarında belirli bir açı olan birden fazla sayıda deliklerin delinmesi için kullanılır. Bu döngüde esas olan delikler arasındaki açının eşit olmasıdır. 18

Bu döngü kullanılırken takım G00 komutuyla işlenecek bölgenin tam ortasına getirilir. G86 döngüsüyle birlikte ; X = 10 delinecek delik sayısı, Z = -3 mm delinecek derinlik, I=30 ve J=0 İlk deliğin merkez noktasına göre koordinatları veya dairenin yarıçapı F= 80 ilerleme hızı LİNE G M X Y Z I J F S N10 00 80 80 2 N20 86 10-3 25 0 80 10.Alt Program ( Subroutine ) Kullanarak Bir Program Yazma Alt programlama, bir program içinde aynı işlemlerin tekrar tekrar yazılmasını önlemek için yazılan alt programdır. Alt programlama işlemini, WINWORD programındaki COPY ve PASTE ( kopyala ve yapıştır) işlemlerine benzetebiliriz.program içerisinde önce alt program hazırlanır. Daha sonra istenilen noktalara gidip çağrılır. Alt program içinde kademeli koordinat sistemi kullanılır.alt program hazırlarken; M43 : Alt program hazırlama I : Hazırlanan Alt program numarası (M43 ile birlikte kullanılır) M44 : Alt programı bitirme M45 : Hazırlanmış olan alt programı çağırma ( M45 çağrılırken I çağrılan alt program numarası kullanılır. ) Yukarıdaki şekildeki tekrarlanan parçalar, takım ilk önce başlangıç noktasına G00 koduyla getirilir. ve N60. satırda alt program oluşturmak için, M sütununa 43 ve I sütununa alt program satırlar yerine S10, S20...gibi alt programlar oluşur. S10. Satırında, takımı 3 mm parçaya daldırmak için G01 kodunu kullanırız. Batma derinliği olarak Kademeli koordinat sisteminde bulunduğumuz için -5 yazarız. Parçadan 2 mm yukarıda 19

bulunduğumuz için hareket derinliği (2 mm + 3 mm)= -5 mm olur. F sütununa takımın ilerleme hızı 80 yazılır. S20. Satırda G03 kodunu kullanarak X doğrultusunda 15 mm ve Y doğrultusunda -15 mm giderek oluşturulacak bir yay için; X = 15, Y = -15, I =15, J = 0 ve F = 50 ( Z sütununa bir şey yazılmaz çünkü takım parçanın içindedir). S30. Satırda G 01 koduyla X doğrultusunda 15 mm gidilir. F = 80 S40. Satırda G03 koduyla tekrar X doğrultusunda 15 mm ve Y doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay oluşturulacaktır. Bu yay için; X = 15, Y = 15, I =0, J = 15 ve F = 50 S50. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda 15, Y doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur. X = -15, Y = 15, I = 0, J = 15 ve F = 50 S70. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda 15, Y doğrultusunda -15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur. X = -15, Y = -15, I = 15, J = 0 ve F = 50 S.80 satırda alt programı bitirmek için M44 kodu kullanılır. N80. satırda talaş kaldırmadan X = 70, Y = 20 noktasına gidilir. N90. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N100. satırda talaş kaldırmadan X = 70, Y = 60 noktasına gidilir. N110. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N120. satırda talaş kaldırmadan X = 15, Y = 60 noktasına gidilir. N130. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur. N140. satırda X = 12,5 Y = 35 noktasına talaş kaldırmadan gidilir. N150.satırda yeni bir alt program oluşturmak için M 43 ve alt program numarası olarak I = 2 girilir. S10.satırda G 89 koduyla dairesel frezeleme yapılır. S20. satırda alt programı bitirmek için M 44 kodu kullanılır. 20

N160. satırda talaş kaldırmadan X = 65, Y = 35 noktasına gidilir. N170. satırda M 45 kodu ile I = 2 no lu alt program çağırılır ve şekil oluşur. N180. satırda talaş kaldırmadan X = 112,5, Y = 35 N190. satırda takım başlangıç noktasına getirilir. 11. G28 MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) KODU Freze programının en yararlı kodlarından biri de MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) kodudur. Bu kod, bir şeklin X veya Y eksenlerine veya her iki eksene göre simetriğini oluşturmak amacıyla kullanılır. Simetrisi işlenecek şekil, bir önceki konuda gördüğümüz gibi bir alt program yardımıyla hazırlanır. Daha sonra simetri noktasına gidilerek aynalama MIRROR IMAGE kodu uygulanır. MIRROR IMAGE kodu kullanılmadan önce aşağıdaki işlemleri yapmalıyız : 1.İşlem: Aynalanacak parça için bir alt program ( Subroutine ) oluşturmalıyız. 2.İşlem:Alt program oluşturulduktan sonra, takımı aynalama ekseninin başlangıç noktasına götürmeliyiz. 3.İşlem: Kademeli koordinat sistemini seçmeliyiz. ( G91 ) 4.İşlem:Aynalama kodunu ve ilgili parametreyi program satırına yazmalıyız.(g28 vex,y ) Simetri ekseni Y ekseni ise ; X = 1 Y = 0 Simetri ekseni X ekseni ise ; X = 0 Y = 1 Şeklin, hem X hem de Y eksenine göre simetriği alınacak ise X = 1 Y = 1 5.İşlem: Alt programı çağırmalıyız. ( M45 ve I = 1 ) 6.İşlem: Aynalama işleminden sonra tekrar G28 kodunu kullanarak X = 0 Y = 0 yazmalıyız. 7.İşlem: Tekrar mutlak koordinat sistemine dönmeliyiz. ( G90 ) 12.CNC TORNA 21

CNC torna tezgahları olarak çeşitli firmaların yapmış olduğu tezgahlar bulunmaktadır. Bunlardan bazıları BOXFORD, EMCO, DYNA dır. Harran Üniversitesi M.Y.O. Makine Bölümü atölyesinde BOXFORD ve DYNA MYTE 3000 CNC tezgahları bulunmaktadır. Bilgisayarda hazırlanan programlar, DYNA MYTE 3000 CNC Torna tezgahına, hem bilgisayar yardımıyla, hem de tezgah üzerinde bulunan ve bir tür bilgisayar sayılabilen CONTROLLER adı verilen program yazma cihazı yardımıyla iletilmektedir. CONTROLLERİN 999 satır kapasiteli hafızası sayesinde kaydedilen programlar bu cihazda saklana bilmektedir. Bu cihazın en güzel özelliği program yazımında, herhangi bir enerji kesiminde programın silinmeyişi ve ayrıca tezgahta parça işleniyorsa tekrar enerji kesiminden sonra tekrar kalınan yerden devam edilebilmesidir. DYNA MYTE 3000 tezgahına bilgisayar bağlantısını sağlayacak kablo konfigrasyonu bulunmadığından parçaların tezgahta işlenmesi sırasında kodlar direk tezgahtan girilmektedir. 13. CNC Torna Tezgahında Koordinat Sistemi Bu tezgahta takım ve fener milinin hareketleri klasik tezgahlarda olduğu gibidir. Yani fener mili saat yönünde dönmektedir. Takım ise X ve Z eksenleri boyunca hareket etmektedir. 14. Dyna Myte 3000 İçin Program Hazırlama DYNA için yazılan programlar üç esas bölümden meydana gelir. Bunlar; Başlangıç bölümü Talaş kaldırma işlemlerinin programlandığı ve içinde döngüler bulunan esas bölüm. Bitiş bölümü 14.1. Programın Başlangıç Bölümü : Genellikle aşağıda belirtilen satırlardan meydana gelir. 14.1.1. SETUP MM 01 : 0. Satırda tezgaha 01 no lu programın başladığını metrik (MM) sistemin seçildiğini bildirir. 22