şlkşlllll DİL BİLGİSİ SÖZCÜK TÜRLERİ Zarflar ve edatlar PROJE: TUTKU YILMAZTÜRK FİDAN ÇİFTÇİ ÖMER BÖLÜKMEŞE BİRNUR EKİZ HAZIRLAYAN: FİDAN ÇİFTÇİ 20110904030 TÜRKÇE ÖĞRETMENLİĞİ 2. SINIF BİLGİSAYAR DERSİ YRD. DOÇ. DR. NURAY GEDİK 08.12.2012
İçindekiler ZARFLAR... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Durum zarfları... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Zaman zarfı... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Yer yön zarfı... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Azlık çokluk zarfları... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Soru zarfı... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. EDATLAR... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. İle... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Gibi... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. İçin... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Göre... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Kadar... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Doğru... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Değil... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. Başka... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1
SÖZCÜK TÜRLERİ 1.ZARFLAR Durum zarfları zaman zarfı yer yön zarfı azlık çokluk zarfları soru zarfı İsim ve fiiller sözcük türlerinin temelini oluşturur. İsimler varlıkları ya da kavramları karşılar. Fiiller ise hareketleri oluşları karşılar. Nasıl ki varlıkların belli nitelikleri varsa fiillerin de belli nitelikleri vardır. İsmin niteliğini bildiren sözcüklere sıfat denir. Fiillerin niteliğini bildiren sözcüklere de zarf diyoruz. Satın aldığımız ev güzel bir evdi. 2
Cümlesinde güzel sözcüğü ev isminin niteliğini bildiriyor, onun nasıl olduğunu açıklıyor. Öyleyse bu sözcük sıfat sıfat görevindedir. Aynı sözcük; Satın aldığımız ev güzel görünüyor. güzel sözü zarftır. Cümlesinde görünmek fiilinin nasıl olduğunu bildiriyor. Bu durumda ise Kısaca zarflar fiillerle ilgili sözcüklerdir. Bunun dışında, sıfatın, adlaşmış sıfatın veya başka bir zarfın derecesini bildiren zarflar da vardır. Örneğin çok sözü Bu konuyu çok tartıştık. Cümlesinde fiilin, Çok güzel bir bahçeydi. Cümlesinde sıfatın, Çok hızlı yürüyorsun. Cümlesinde zarfın, Huzur evine çok yaşlılar alınmalıdır. Cümlesinde adlaşmış sıfatın zarfıdır. 3
Zarfların türlerini ise şu şekilde gruplandırırız. 1.Durum Zarfları Fiilin durumunu yani nasıl yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan nasıl sorusuna cevap verir. O hızlı koşardı. (nasıl koşardı?) Çok tatlı gülümsüyor.(nasıl gülümsüyor?) Bugünler zor geçecek.(nasıl geçecek?) Cümlelerinde altı çizili sözler durum bildiren zarflardır. Bu sözcüklerden sonra isim gelseydi sözcükler sıfat olacaktı. 1 Örneğin, Öğretmen yavaşça yerinden kalktı. Cümlesinde yavaşça zarfıyla onun nitelediği fiil arasını başka sözcük girmiştir. Elbette bu, zarfın özelliğini değiştirmez. 2. Zaman Zarfı Fiilin ne zaman yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan ne zaman sorusuna cevap verir. Tatilden dün dönmüşler. Akşama bizde toplanıyoruz. Artık buradan gitmelisin. Cümlelerinde altı çizili sözcükler fiilin görevini bildirdiğinden zarf görevindedir. Elbette bu cümlelerde zaman zarfı olarak kullanılan sözcükler başka cümlelerde başka görevler üstlenebilir. 1 Zarfın mutlaka fiillerden önce gelmesi şart değildir. Zarfla fiil arasına başka sözcükler girebilir. 4
Örneğin, dün sözü; Dün sabah onunla karşılaştım. Cümlesinde sabah isminin sıfatı, Dünü bilmeyen bugünü anlayamaz. Cümlesinde ise isim olarak kullanılmıştır. Çünkü fiilin zamanını bildirmiyor. 3. Yer Yön Zarfı Fiilin yöneldiği yeri bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan nereye sorusuna cevap verir ve ek almaz. Bu tür zarfların sayısı bellidir. Yukarı çık, ben de geliyorum. Cümlesinde fiile nereye çık diye sorarsak yukarı cevabı gelir. Ek de olmadığına göre bu yer yön zarfıdır. Eğer cümle yukarıya çık şeklinde olsa idi, sözcük isim görevinde kullanılmış olacaktı. Aşağı indi. Geri geldi. İleri gitti. İçeri girdi. Öte gitti. Beri geldi. Dışarı çıktı. Altı çizili sözler yer zarflarıdır. Yer yön sözcüklerini yön bildiren sözcüklerle karıştırmamalıyız. Ayrıca yer yön zarfları cümlede değişik görevler kazanabilir. 5
Aşağısı çok karanlıktır. İsim görevinde kullanılmıştır. 4. Azlık çokluk zarfları Fiilin, sıfatın, zarfın adlaşmış sıfatın miktarlarını bildirebilen geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu zarflar ne kadar sorusuna cevap verir. Pastadan biraz alabilir miyim? Cümlesinde alabilir miyim fiiline ne kadar sorusunu sorarsak biraz cevabı gelir. Bu sözcük zarftır. Bu tür zarflar sıfata sorulan ne kadar sorusuna da cevap verir. Çok güzel bir kitaptı. Bu tür zarflar zarfa sorulan ne kadar sorusuna cevap verir. Adlaşmış sıfatın da derecelerini de bildirebilir. 5. Soru zarfı Cümlelerde zarfları bulmak için kullandığımız sorular vardı. Bunların hepsi- nereye hariç- soru zarflarıdır. Bunlara cevap olarak verilen sözcüklerde çoğu zaman zarf olur. Nasıl buldun burayı? (güzel buldum) Gittiği yerden ne zaman dönecek? Gölde ne kadar kaldınız? Bazen ise soru zarfına zarf türünde ki tek bir sözcükle cevap veremeyiz. Böyle cümlelerde soru zarf olmasına rağmen cevap zarf olmayabilir. Neden söz vermesine rağmen gelmiyor? 6
EDATLAR (İLGEÇLER) Kendi başına bir anlamı olmayan, diğer söz ve söz öbekleriyle kullandığında anlam kazanan, çoğu zaman eklendiği söz öbeğine sıfat, zarf gibi görevler kazandıran sözcüklerdir. Edatların anlamlı olması cümle içinde kullanılmasına bağlıdır. Bu durumda anlamı hangi söze bağlı ise onunla aynı görevde kullanılıyor demektir. İle Edat olarak cümlede değişik anlamlar verecek şekilde kullanılır daha çok kendinden önceki sözcüğe eklenerek -le-la biçiminde görülür. Seyahate tren ile gidecekmiş. Bu konuyu değişik örneklerle açıklayalım. Yemek yaparken elini bıçakla kesmiş. Buralarda ile edatı yüklemlerin yapılışında kullanılan araçları bildirir. Bu durumda ne ile sorusuna cevap verir. Bu gece arkadaşlarla bizim evde toplanıyoruz. O herkesle iyi geçinirdi. Edat birliktelik anlamı taşır. Hatta bazen ile birlikte şeklinde kullanılır. Çocuklar ellerinde çiçeklerle karşıladılar bizi. Ona yaptığının doğru olmadığını güzellikle anlattım. 7
Durum bildirme anlamı katarak zarf yapmıştır. Cümlede ile sözcüğünün yerine ve sözünü koyduğumuzda anlam bozukluğu oluyorsa ile edat olmuyorsa bağlaçtır. Elindeki sopa ile gelene geçene vuruyordu. Elindeki sopa ve gelene geçene vuruyordu. Öyleyse buradaki ile edattır. Bağlaçlarla ya da diğer sözcük türleriyle karışan başka edatlar da vardır. Bunlar yalnız, ancak, bir tek gibi edatlardır. O kadından şikayet eden yalnız sen değilsin Benim sözümü bir sen dinlemezsin zaten. Bu odaya ancak beş kişi sığar. Tek bu olay değil daha birçok sebep var beni kızdıran. Cümlelerinde altı çizili sözcükler sadece anlamı taşıdıkları için edat görevinde kullanılmıştır. Aynı sözcükleri değişik görevlerde de kullanabiliriz. Gibi Kendinden önceki sözcüklere bağlanarak onlara benzerlik, karşılaştırma anlamları katar. Ayrıca eklendiği sözcüğü sıfat ya da zarf olarak kullandırır. Buz gibi suyu vardı bu dağların. Cümlesinde benzerlik anlamı katan gibi edatı ayrıca buz sözü ile birleşip sıfat görevini üstlenmiştir. Zaman su gibi akıyor. Cümlesinde edat ve zarf görevinde kullanılmıştır. İçin 8
Eklendiği söz öbeğine amaç, sebep gibi anlamlar katar ve daha çok söz öbeğini yükleme bağlar. Arkadaşınız için endişelenmeyin. Onu sınıftan atmak için elbirliği ettiler. Göre Eklendiği söz öbeğine kanaat bildirme, karşılaştırma anlamları katar. Durum da bildirebilir. Babama göre öğretmen olmam daha iyiymiş. Arkadaşlarına göre boyu biraz daha uzundu. Kadar Eklendiği söze karşılaştırma, ölçü, aşağı yukarı yakınlık anlamları katar. e-kadar şeklinde kullanılabilir. Övünüp durma kardeşim, paran kadar konuş. Beni okula kadar takip etti. Çocuk iki yaşında kadar ya var ya yoktu. Burası ona geldiği köy kadar bile güzel görünmedi. Doğru Eklendiği sözcüğe yönelme anlamı katar. Kendinden önceki söze daima -e hal ekiyle bağlanır. Eve doğru yürüdü. Akşama doğru iki üç kişi bize geldiler. Sen şimdi doğru eve git, ben birazdan gelirim. 9
Değil Bu edat eklendiği söz öbeklerine olumsuz anlam katar. Bu sözünle ne demek istediğini anlamıyor değilim. Sen istemedikten sonra gelecek değilim. Başka eder. Eklendiği sözün hariç tutulduğu anlamını katar. -den başka anlamını ifade Senden başka herkes oradaydı. Farklı anlamlarda da kullanılabilir. Başka bir gün yine gelebiliriz. Başkası seni benim kadar düşünmez. 10
Kaynakça Bilgicik - Sözcük Türleri. (2012, Aralık Cuma). Aralık Cuma, 2012 tarihinde Bilgicil: http://www.bilgicik.com/yazi/sozcuk-turleri/ adresinden alındı Bilgihanesi. (2012, Aralık Cuma). Aralık Cuma, 2012 tarihinde Bilgihanesi: http://www.bilgihanesi.com/ adresinden alındı Çok Bilgi - Sözcük Türleri. (2012, Aralık Cuma). Aralık Cuma, 2012 tarihinde Çok Bilgi: http://www.cokbilgi.com/yazi/sozcuk-turleri/ adresinden alındı Ders Zamanı - Sözcük Türleri. (2012, Aralık Cuma). Aralık Cuma, 2012 tarihinde Ders Zamanı: http://www.derszamani.net/sozcuk-turleri-ders-notlari-konu-anlatimi.html adresinden alındı Ek KPSS - Forum. (2012, Aralık Cuma). Aralık Cuma, 2012 tarihinde Ek KPSS: http://www.ekpss.com/forum.php?a=readmsg&topic=122#123 adresinden alındı 11