İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja Kosova nınbaşkentipriştine dengençarnavutsanatçılarınsergisine Exception [İstisna]gibibir ad vermek ve bu sergiyi, Sırbistan ın en büyük iki şehri Belgrad ve Novi Sad da sergilemek ilk bakışta oldukça uygun görünebilir. Çok keskin iki kutbun olduğu böyle bir durumda, Kosova ve Sırbistan dan insanları bir araya getiren bu tip bir sergi organize etmek şüphesiz istisna olarak görülebilir(on yıllardır süren bir savaş, bir tarafta Kosova nın tek yanlı olarak bağımsızlığını ilan etmesiyle bir sonuca bağlanıyor, öbür tarafta Sırbistan yönetiminin, Kosova nın, uluslararası arenadatanınansırbistandevletininbirparçasıolarakkalmasıyönündekikesintavrıvar.)yinede serginin gerçekleş(me)mesiyle sonuçlanan olaylar dizisi, olan bitenlerin çoğunun istisna değil, neredeyse, periferideki kültür politikaları diye adlandırabileceğimiz oyunun kaidesi olduğunu gösterdibize. İstisna:BuAdBizeNeSöylüyor? Sadecesergininadınabakarakbileorganizatörlerin 1 tutarsızlıkgösterdiğinifarkedebilirizkibuda, nihayetinde olayların bir istisna olmaktan fersah fersah uzakta bir yöne doğru yönelmesini mümkünkıldı.priştinelilerlebusanatetkinliklerininkavramsalçerçevesinioluşturmavetartışma sürecinde ilk başta sergi adının İngilizce konması herkese normal gelmişti, ancak bu kelimenin Sırpçaya çevirisi enhafifindenbiraztuhaftı.sergiadı Exception Sırpçaya odstupanje olarak çevrilmişti. Aslında İngilizce exception kelimesinin Sırpçaya doğru çevirisi izuzetak tır, tam olarak, kurallardan veya işlerin normal gidişatından muaf olmak anlamına gelir. Bunun aksine odstupanje kelimesinin iki katmanlı bir anlamı vardır. Birincisi askeri terminolojide birliklerin taktikgereğigeriçekilmesidir,gündelikkonuşmadaisebasitçegeridurmak,yanigerçekanlamda bir şeyden çekilmek demektir. Organizatörlerin kafasında bu sergiyi planlarken kesinlikle bu anlam yoktu. Halbuki etkinliğe musallat olan anlam tam da bu oldu; zira sergi birkaç defa ertelendivenihayetindebelgrad dakiaçılışaslagerçekleşemedi. Odstupanje kelimesinin ikinci anlamıysa anormallik hatta sapkınlıktır. Kontekst Galeri küratörlerivepriştine denbazıarkadaşlarımız,meslektaşlarımızlayazışırkenbenimkafamdaolan buikincianlamdı(prelomkolektivbelgrad da,sergibağlamındayapılmasıplanlanantartışmaların hazırlık aşamasında davet edilmişti.) Ben bu sergi adını, dayatılan politik tercihlerden sapma anlamında anladım. Bu dayatılan politik tercihler hep düzmecedir, çünkü üzerine hâkim politik söyleminkurulduğuikilikleritemsilederler.budaşuanlamagelir:tümolanbitenlerdevarolan akut kutuplaşma verili kabul edilerek insanlar bu iki verili politik duruştan birini seçmek zorundadır güya. Bu somut örneğe bakarsak seçim şu iki duruş arasında yapılabilirdi: Ya Kosova nın bağımsızlığı taraftarısınızdır (bu da ya Kosovalı bir Arnavut veya Sırbistan ulusal özüne ihanet eden birisinizdir anlamına gelir) ya da aleyhtarı (bu da ya sadık bir Sırp vatandaşısınızveyakosova yaihanetediyorsunuzdemektir.) 2 Bu alternatifler in,tamdapolitik olanaklar alanını sınırlandırma ve kapatmaya hizmet edeceği çok açıktır, zira bu iki seçenekten hangisini seçerseniz seçin, kendinizi her zaman hâkim politik söylemin sınırladığı ve belirlediği duruşlarıniçindebulursunuz. Şimdi serginin adının anlamları meselesine dönersek, serginin adı ve Sırpça çevirisi arasındaki uyuşmazlık, çoğunlukla Avrupa ve ABD kurumlarından fon alan yerel STK ların sorunlu işleme biçimlerinin bir semptomudur. 3 Bir proje üzerinde çalışmanın kaçınılmaz ikiliğini yansıtır. Fon 1 Busergi,Belgrad dankontekst(www.kontekstgalerija.org)ilenovisad danesnekkültürlerveteknolojilerenstitüsü Napon(www.napon.org)adlıSTK lartarafındanorganizeedildi.sergiküratörlerividaknežević,kristianlukić,ivana MarjanovićveGordanaNikolićidi. 2 Bazıyorumcularagöre,hâkimSırppolitikikiliğininyaratılmasındakitemelsuçlumedya. Böylesinekritikolanmakro politikkoşullarda,sırbistan dasergihaberleriniverenkitleiletişimaraçlarıbüyükölçüdeçuvalladı,geçmiştepekçokdefa olduğugibi.yaayrıntılıbirpolitikplanınbirparçasıolarakyadabasitçekamusalsöylemkonusundasorumsuzoldukları içinhalkarasındageriliminveayrılıklarıntırmanmasındaönemlibirroloynadılar.halkışuikiduruşdanbirinikabuletmeye zorladılar:serginintaraftari(avrupa,demokrasi,tolerans,enternasyonalizm)veyaaleyhtari(sırbistan,milliyetçilik, tarihideğerlerinkorunması,millionur,avro Atlantikentergasyonkarşıtlığı,toleranskarşıtlığı).(AnaVujanović, İstisna Yok! Kontekstarşivi06/07/08Kontekst,Belgrad,2008,s.168,bkz. http://www.kontekstgalerija.org/pdf_08/kontekstarhiva.pdf.bumetninbiröncekiversiyonureartikluacija3gazetesinde debasıldı,ayrıcabkz.http://www.reartikulacija.org/re3/eng/stateofexception3_eng_excep.html) 3 JanovićveMočnik,periferidekikültürelişleyişlerleilgilikalemealdıklarımetinde, bağımsızkültüraktivistleri hakkında sondereceaydınlatıcıbirbetimlemeyapıyorlar: Kültürodaklımarjinalfaillergrubu,çeşitlialternatifkültürelüretimciler Issue#1 1
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja alabilmek için başvurunuzu, o kurumların verdiği rehber ilkeler doğrultusunda formüle etmek zorundasınızdır, ki o ilkeler de baskın bir şekilde çağdaş neoliberal kültürlerarasıcılık politikaları ruhuyla formüle edilmişlerdir: Bu, resmi AB kültür politikalarında kullanılan bir terimdir. İçinde bulunduğumuzikikutupludünyasonrasıdönemdehâkimpolitikayrımlarartık20.yüzyılınönde gelenikipolitikideolojisiüzerindenyapılmıyor,artıközgülvefarklıkültürelkimlikleratfedilerek çeşitlendiriliyor. Kültürlerarasıcı politikalar, Öteki yle buluşma yı kolaylaştırmayı, o Öteki hakkında bilgilenerek onu anlamayı, takdir etmeyi, ona saygı gösterebilmeyi, aynı zamanda eskiden savaş halinde olan tarafların, yani Ötekiler in savaş sonrası dönemde iletişimlerini mümkünkılmayıveuzlaşmasüreçlerinedestekolmayıamaçlıyor. Öyleyse bir proje ile gerçekten ne yapılacağı, projeyi gerçekleştirmek için gereken finansmanı sağlayabilmek için projeyi tamı tamına o rehber ilkelerin talep ettiği şekilde sunma becerisine bağlı.somut İstisna sergisiörneğinegelirsek,bunun,neredeysekesinbirbiçimdeprojeyi,güya tekilikikültürarasında,savaşınkesintiyeuğrattığıiletişimiyenidenmümkünkılabilecekbirproje olarak sunmak anlamına geldiğini söyleyebiliriz. Projenin organizatörleri, bu görünüşte asil ve kesinliklezorlugörevlekendileriniciddibirbiçimdeözdeşleştirmişlerdivebunusergikataloğunda daaçıkbirbiçimdeifadeetmişlerdizaten: [G]ünümüzSırbistantoplumununbugünKosova daki Arnavutlukkültürüvetoplumunutanımamasışaşırtıcıdeğildir;bugeçmişonyıllardadaböyleydi. Sırbistan medyasında Kosova daki Arnavutlar hakkında enformasyona tam, Kosova daki Sırplar hakkında enformasyona kısmi bir abluka uygulanması belli bir huzursuzluk duygusu yaratıyor; Kosova dayaşayaninsanlarhakkındakonuşmakuygungörülmüyor,budaenformasyonalanında bir nevi soykırım anlamına geliyor. Exception sergisinin ardında yatan fikir, önümüzdeki dönemde gerçekleşecek yuvarlak masa toplantıları, sunumlar ve hazırlanacak yayınlarla birlikte, Sırbistan da yaşayan ortalama bir kişinin bilmesine izin verilmeyen veya bilmek istemediği bazı olgularıanalizetmek.[ ]Pekibuörnektesanatalanınedemektir?Sanatalanıinsanların,başka şeylerin yanı sıra kamuya açık bir ortamda, medyada ve parlamentoda konuşulması gereken şeyleri konuştukları bir yerdir ve bu, bu alanda bir arada var olmanın geçmişi ve geleceği meselesidir,tamdaoöznelerinmeselesidir. 4 Şimdieğerbuprojetamamenbuikikültürarasındakiiletişimin,birbirihakkındabilgisahibiolmak çerçevesinde (yeniden) kurulmasına odaklanacak şekilde tasarlandıysa, o zaman körü körüne yukarıda söz edilen rehber ilkelere uymuş olurdu. Herkesi Öteki siyle bir araya getirmeyi planlayankültürlerarasıcıprogramaslında herzamanresmiolarakiddiaedildiğigibi okadar dailericibirhamledeğildir,çünkübuhamleaynızamandabukültürelkimlikleribirbirindenayrı, birbirlerine kültürel hakları çerçevesinde tolerans göstermeyi, saygı duymayı öğrenmek zorundaolankarşılaştırılamaz Ötekiler olarakonaylarsadece.organizatörlerin,sergiyeyuvarlak masa ve panel tartışmalarının eşlik etmesi gerektiği şeklindeki düşüncesi, açıkça planlanan etkinliklerin bu kültürlerarasıcı iletişim paradigması nın çok ötesine gitmiş olması gerektiğini gösteriyor. Tam da bu tartışmalar kanalıyla, sanat ve kültür aktivizmi alanlarının yanı sıra genel toplumsalvepolitikortaksorunların,durumlarınvestratejilerinirdelenmesitemelindegerçekbir alışveriş kurulabilirdi. 5 Bu, Kontekst Galeri küratörlerinden Vida Knežević tarafından, İtalyan bir veizleyicilerdenoluşur.buinsanlar güncelkültürelsahneninkapalıdünyasındamücadeleederler, küçükölçekliişler yaparlarveya sosyo kültür kisvesinebürünürler, kültürelçeşitlilik ve azınlık politikalarınaparazitolurlar,ulusötesi oligopolilerintarafınıtutanyasaldüzenlemelerinboşluklarındanfaydalanırlarveyahenüz serbestticaret yasaları kapsamındadüzenlenmemişmekânlaricatederler.tümbualternatifformlarınortakyanı,kültürelüretimingüncel araçlarınıntoplumsallaşmışkarakteriniveçağdaşiletişimteknolojilerinin,özelilişkilerinaracılığıolmaksızındünyaçapında izleyicikitlelerioluşturmakabiliyetiolantoplumsalaçıdanüreticipotansiyelinidoğrudankabuletmeleridir.başkabir deyişle,alternatifkültürelpratikler,bireyileonuntoplumsallığıarasındakiayrımıbaskılar,19.yüzyılın,sanayikapitalizmini mümkünkılmışolantipikbirözelliğitrennung,scheidung umaddianlamdatasfiyeeder.alternatifpratiklerbuyolla doğrudan,tarihselvemaddianlamdazatentoplumsallaşmışolanıkendinemaledenulusötesisermayeninçabalarının karşısınadikilir,onunlaçarpışır.[ ]Üçüncügrubunpolitikaları,alternatiftoplumsallaşmavekültürelüretimmekânları yaratırkenbiryandanda,hemiktidardakilertarafındanmarjinalleştirilirveyasalanlamdasuçludurumadüşürülür,hemde sistematikıslahveticarisömürüsüreçlerininyarattığıbaskılaramaruzkalır.[ ]Alternatifkültürelüretimaçısından, bağlantısalakış,yaratımvehayattakalmakiçinenönemliveolmazsaolmazkoşuldur. (NikolaJanovićveRastkoMočnik, ThreeNexalRegisters:Identity,PeripheralCulturalIndustry,AlternativeCultures, http://www.pozitiv.si/petrovaradintribe/pages/rastko Nikola PolicyBook%5B1%5D.doc,s.9 10). 4 http://www.kontekstgalerija.org/pdf_08/odstupanje.pdf,s.19. 5 Sonrakiolaylar,kimiorganizatörlerinvekatılımcıların,sanateserlerinindebuyaklaşımıdestekleyeceğiyönündeki neredeysenaiffikirleresahipolduklarınıgösterdi: BunefretveköryıkımtepkileriniözündetetikleyenşeySırpkültürel Issue#1 2
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja gazeteciyleyaptığıbirtartışmada,sergikataloğundakindendahaaçıkbirşekildedilegetirilenbir görüştür: [S]ırplar ile Arnavutlar arasındaki hâkim önyargılara, sessizliklere ve tabulara bir istisna oluşturmak istiyoruz. Bu sergi, burada olup bitenlere dair bizim istisnamız olmalıydı. 6 Buradaki temel düşünce sadece bir şeyleri tartışmak değil, kolektif maddi pratikleri irdelemek, ifadeetmekvegenişletmeküzeretartışmaktı,tümbusergi etkinliktasarısınınöngördüğügibi.bu, hâkim kültür politikalarına karşı aktif bir muhalefet pratiği içine girerek, hakikaten bir istisna yaratmakanlamınagelebilirdi. DevletPolitikalarınınSığSularında Bu özgürleştirici plana rağmen olayların akışı, bu tip bir istisnanın mümkün olma şansının sıfıra yakınolduğunuvetümolanbitenin,istisnaideğilmalesefbeklenensonuçlardoğurduğunuortaya çıkardı, zira proje, devlet politikasının sığ sularında karaya oturdu. Bu, Novi Sad daki sergi açılışındaki konuşmalardan birini, Sırbistan başkanlık seçim kampanyası kapsamında yerel bir politikacının vermesiyle oldukça açık seçik görüldü. Böyle bir konuşmaya izin vererek organizatörler Novi Sad da, serginin bir tür politikleşmesinin baraj kapaklarını açtılar, halbuki kesinlikleböylebirşeyamaçlamıyorlardı.buolayhızla,medyanınskandallaraolandoymakbilmez iştahının ve politikacıların bıkkın kitleleri ve kime oy vereceğini bilemeyen seçmenleri (ilk denemelerde başarılı olamayan seçimler beşinci kez tekrarlanıyordu) acilen harekete geçirme ihtiyacınıninsafınakaldı.gelişmeler,serginin Kosova yısırportodoksluğununezelidokusundan koparıp almaya yönelik bir hamle olarak görülmesiyle ve milliyetçi haklı öfke patlamalarının hedefi haline getirilmesiye sonuçlandı. Novi Sad dan sonra Belgrad daki Kontekst Galeri de 7 Şubat taaçılmasıhedeflenensergi, gerçekşey everilecektepkininbirprovası,birönuygulaması olacaktı:yani,ongünsonratekyönlüolarakilanedilecekolankosova nınbağımsızlığına. Planlanantartışmalariptaledilince Priştine denkatılımcılar, haklı olarakbelgrad dakivarlıkları konusundagönülsüzolmuşlardı vebarizşekildekötüyegidenolaylardizisikontekstgaleri nin aşırısağörgütlerinhedefihalinegeleceğinidoğrulayıncagaleriküratörleri,1990 larınortalarından beri Öteki Sırbistan 7 diye anılan çevrelerin bir kısmının yardım ve desteğine başvurdular. Sonunda serginin siyasal rotasını mühürleyen de bu hamle oldu, zira hâkim Sırp siyasi ikiliğine tamı tamına denk düşmüştü: Avrupa yanlısı demokratik güçler karşısında milliyetçi şovenist güçler.böylecekaçınılmazolaniçinsahnekurulmuşoldu: Obraz [ Onur ]üyelerindenbirgrup genç, galerinin önünde toplanıp protesto ederken, içeri giren birkaç kişinin de (Sırp Sanatçı Derneği ve Kosova dan Sınırdışı Edilen ve Sığınmacı Olan Sırplar Derneği üyesi) mikrofonu ele geçirmesivedrenmaliqui nin FacetoFace [YüzYüze]adlıişiniyırtmasındanveyetkilipolisinde serginin güvenliğini sağlayamayacağını, galerinin derhal kapatılması gerektiğini söylemesinden dolayı sergi açılamadı. Kosova dan gelecek Arnavut misafirlerin yokluğunda bu olay, Sırp milli onurununsavunucuları ile onaihanetedenler,yanimedenidavranışların,yurttaşlıkhaklarıve Öteki nekarşıtoleransınşefkatli savunucuları arasındabirçatışmayadönüştü. Tüm olayın süresi hızla medya ve genel anlamda kamuoyu nezdinde doldu, zira Kosova nın bağımsızlıkilanıyaklaşıyordu;biryandandabazıgruplarvegirişimler,resmikurumlardanserginin (yeniden) açılmasını talep etmeye başladılar. Bu girişimlerden biri de RUK (Radnici u kulturi ırkçılığının, gayrimedeniarnavut stereotipininpriştinegüncelsanatsahnesininmükemmelenifadeedilmişsanatsal konumlanışlarıtarafındantamamenaksibirşekildegösterilmesine,dolayısıylabustereotipinsıfırlanmasına katlanamamasıdır. ( ExceptionProvestobeaRule:AReportbyEduardFreudmannandIvanaMarjanović Kontekst arşivi06/07/08,kontekst,belgrad,2008,s.175,bkz.http://www.kontekstgalerija.org/pdf_08/kontekstarhiva.pdf). 6 Bkz.http://www.osservatoriobalcani.org/article/articleview/9779/1/407 7 ÖtekiSırbistan terimi,özellikle,1996/97tarihlimiloševićrejimikarşıtıkitleprotestolarındansonrageçerlilikkazandı. BuprotestolartümSırbistan daüçayboyuncakesintisizdevametti.bu,batılısöylemde otoriteryen,totaliteryen ve milliyetçi şovenist İlkSırbistan diyenitelenenmilošević in resmi Sırbistanıylatabantabanazıt Öteki,Batıyanlısı, sivilvedemokratiksırbistan ıntamalamıylakendinigösterdiğiandı.bu ÖtekiSırbistan 1990 lıyıllardapatlayanmuhalif partilervestksektöründenoluşuyordu,ancaksiyasalaçıdanbakıldığındaepeybüyükbirçeşitlilikgösteriyordu. Gelenekselliberallerden,Milošević tendaharadikalolanmilliyetçileredeğinkesimlerikapsıyordu.buprotestolarsonrası venihayetinde2000yılındagerçekleşenvemilošević indevrilmesiylesonuçlanan 5EkimDevrimi,Sırbistan ınbutaban tabanazıttemsilcilerinindeaslındaötekilerinaynagörüntüleriolduğunuvedeğişiminneredeyseheralandayüzeysel kaldığınıgösterdi:aynı,suçsayılabileceközelleştirmeyöntemleri,çetetipiörgütlenmelerveutanmazcayapılan sömürüler,sırbistan ınimajınıabve uluslararasıtoplum adahaçekicigöstermeküzereyapılanestetikcerrahinin altındankendinigöstermeyedevametti. Issue#1 3
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja [Kültürİşçileri])adlıçalışmagrubunaaitti.Gruptaserginintümküratörleridevardıve7Şubatadlı birgazetedahiçıkardılar.kendilerinikültürişçileri 8 olarakatamalarınınaklagetirdiğibarizsorunu bir kenara koyarsak girişimin üyelerinden bazıları bir zamanlar veya hâlâ devlete bağlı çeşitli kültür kurumlarında yüksek pozisyonlarda bulunan insanlardı, örneğin aralarında bir Kültür Bakanlığı müsteşarı, Belgrad Üniversitesi Sanat Fakültesi Dekanı veya Güncel Sanat Müzesi baş küratörü de vardı RUK gazetesine yöneltilen temel itiraz, serginin sorunlarını, Belgrad ve bu şehrin sanat ve kültür ortamı gibi son derece kısıtlı bir çerçeveyle sınırlamasıydı. Bu daraltma, editörlerin, sergiyi hâlâ açılacak gibi düşünmek ve sadece ve sadece vahşi açıl(may)ış olayına odaklanmakşeklindekikararlarınınbirsonucuydu. 9 Buşuanlamageliyordu:Sergininbuşekilde politikleşmesinde 10 hayati bir önem taşıyan Novi Sad daki olaylardan söz edilmemişti ve küratörlerin kafasındaki düşünce veya sanat işleri hakkında herhangi bir tartışma olamazdı, zira sergiyikimseziyaretedememişti. Olaya verilen eleştirel tepkilerin çoğu gibi RUK grubu ve gazetesinde, serginin kapatılması, yani açılamamasındaki en büyük suçlunun Sırp devleti ile onun hükümeti ve yönetimsel ve emniyet birimleriolduğudilegetirildi.eleştirihedefinesırpdevletaygıtlarınıntepkisiniveyadahadoğrusu tepkisizliğinialırkentemeldüşünce,sözlüveyafizikselanlamdatehlikealtındaolansanat(çılar)ın haklarının yetkililer tarafından korunması meselesine odaklandı. 11 Bu, vatandaşlarının temel vatandaşlık haklarını sağlama ve koruma konusunda yetersiz kalan devlete yöneltilen bir itiraz oldu. 12 Bununnihaisonucu,tümyapabileceğimizin, normal durumuvesanatınözerkliğinesaygı duyulduğuveözerkliğininresmiolarakkabuledildiğinormatifkoşullarıyenidensağlamalarıiçin devlet aygıtlarına başvurmak ve harekete geçmelerini beklemek olduğudur. Dahası, Anayasa tarafından garanti altına alınan vatandaşlık haklarının uygulanmasına yapılan vurgu ve bunu yapmayan devlete yöneltilen eleştiri, RUK u etkin bir şekilde hâkim politik ikiliğin bir tarafında konumlandırdı. Hatta bu gazetede yayımlanan yazılardan biri ilerici vatandaşları gerici olanlarla ilişkilendirdi. 13 Bu ilerici ve gerici vatandaşlar arasındaki karşıtlık tamı tamına yukarıdasözedilenhâkimsırpsiyasiikiliğiniyansıtıyorvedolayısıylaruk un,bırakınonueleştirel anlamda ters yüz etmeyi, ondan kaçma konusundaki beceriksizliği ve nihayetinde yetersizliğini gösteriyor. Tüm bu nedenlerden dolayı RUK çabası pek çok eleştirel tepkinin başına geldiği gibi hâkim politikalarınçeperlerindekalıyor,aslagerçekteonuradikalbirşekildesorgulamayıbaşaramıyor. Hâkim politikalar bu çabaları, aşırı milliyetçi grupları nasıl kullanıyorsa aynı şekilde kullanıyor: Sadece anayasal çerçevede işlevsel bir politik karşıtlık yaratmak, muhalif tarafları birbirine 8 Tamda 7Şubat gazetesinde,çeşitlialanlardanprofesyonellerinetkinlikleilgiligörüşlerinin,etkinliğegidip gitmediklerininvebununnedenlerininsorulduğubiranketeyanıtverdikleribirbölümde,nebojšamilikić inyönelttiğibir sınıftemelli eleştirideyayımlandı.milikićbelgrad dakirexadlıkülürmerkezininprogramkoordinatörü(bumerkez,b92 altındaçalışıyor,b92isezamanındaözelleştirilmişolanbirsırpmedyakuruluşu,bugünenbüyükkuruluşlardanbiri.) Milikićşöylediyor: Kültürdünyasındaçalışanbirgrupyöneticininkendilerinekültürişçisidemesiçokgarip.Bu, burjuvazininteatralbirşekildeişçisınıfıkostümlerigiymesivakasıdır[ ] (NebojšaMilikić, Everyonespeaks The7 th of February,s.6[İngilizceçevirisiDušanGrlja yaait]).birkültürişçisiolarakimzaatanmilikić inkendisiningözdenkaçırdığı şey,kendiişçitaraftarlığının,tamda,yöneticisınıfaayrılmışyapısalyerlerihalihazırdaişgaletmekgibigünahlaratövbe etmekiçinkullanılanbirburjuvaaygıtıolduğudur. 9 Bugazeteninilksayısı,kesintiyeuğratılansergiaçılışıolayını,yanısırabununardındayatanpolitikalarıgözlerönüne seripanalizetmeyiamaçlıyor.sergininboşmekanındageriyeolaykaldı! ( WhytheNewspaperofWorkersinCulture? editoryalyazısı,the7 th offebruary,s.1[ingilizceçevirisidušangrlja yaait]) 10 AslındaşayetNoviSad dakiolaylarolmamışolsaydı,kontekst tekibelgradsergisibüyükihtimalleherhangibirkesintiye uğratılmadanaçılabilirdi tıpkıkontekst in2006 da,kosovalıgençsanatçılarınişleriniilkdefasunmaküzeredüzenlediği sergigibi zirabutipetkinliklermarjinalgörülür,önemlibirkamuoyuilgisiçekmezveneredeysehiçdikkatçekmeden gelirgiderler. 11 BelkideKONTEKSTGaleri deolanolayı,içindebulunduğumuzbeyazkübünduvarlarınınartıkgüvenebileceğimizbir sığınakolmayıpsanatsalifadeözgürülüğühayalikurduğumuzhayalibiryerolduğukonusundabiziuyaranbiralarm zilidir... (DejanSretenović, Alarmnisignal [ AlarmZili ],The7 th offebruary,s.5[ingilizceçevirisidušangrlja yaait]). 12 RUKgazetesinineditörlerişöyleaçıklıyorlar: SanatınpolitikuzamıortadankaldırılmıştırveAnasayailekorunan düşünceveifadeözgürlüğüyasaklanmıştır. ( WhytheNewspaperofWorkersinCulture? editoryalyazısı,the7 th of February,s.1[İngilizceçevirisiDušanGrlja yaait]) ŞuandanitibarenSırbistanvatandaşlarınıninsanhaklarıvesiyasal haklarınınvarlığınıngöstergesibirşeyinvarlığınabağlı:exceptionsergisinin.şayetbusergikapalıkalmayadevamederse, apartheidveiçsavaşmatrisihalaiktidardaveonunvatandaşlarıdainsanhaklarındanvesiyasalhaklarındanyoksun demektir. (BranimirStojanović, TamogdejebioŠiptarbićesavremenaumetnost [ Şiptar ınarnavut]olduğuyerde GüncelSanatdaOlacaktır ],The7 th offebruary,s.3[ingilizceçevirisidušangrlja yaait]). 13 Bkz.BranimirStojanović,a.g.e. Issue#1 4
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja düşürmekvebuçatışmayı,nihayetindekendidokunulmazlığınıveiktidarınındevamınısağlamak üzere yönetmek için. Otoriteler bu tip aşırı grupların kamusal politika ortamına girmelerine, halkın emprovize performansının [happening] sahnelenmesine bir ortam yaratmak ve bunu, kamuoyuiradesi ninbirtezahürüolaraksunmakiçinizinverirler.buşekildesadeceomuzsilkip, Ne yapabiliriz? Bu açıkça anayasal yapımızın büyük bir parçasının iradesidir, ve biz de seçilmiş temsilcileri olarak buna saygı göstermek zorundayız, diyebilecekleri bir ortam yaratırlar. Bu kesinlikle, aşırı gruplarkarşısındadevletiktidarınıngörevdensakınmasıdeğildir,çünküoiktidar mekanizmalarının zaten bir parçasını oluşturur. Öte yandan yetkililer, hareketlerini veya bir harekette bulunmamış olmalarını uluslararası topluluk nezdinde şöyle diyerek doğrulama ihtiyacı da duyarlar: Biz AB entergrasyon politikalarını destekliyoruz ve tüm vatandaşlarımızın vatandaşlık haklarını koruma bağlamında Hukuk İdaresi taraftarıyız, ancak anayasamız kültürel anlamda biraz geri olduğu için hiçbir şey yapamıyoruz ve demokrasi kültürünün ve başka kültürlerevehayattarzlarınasaygınıninsanlarımızdaköksalmasıbirazvakitalacak. Butamda, hâkim kültür politikalarının kısır döngüsünü tamamlayan şeydir, zira periferideki halkların kültürleştirilmesi için dahaçokmiktardauluslararasıfonunverilmesi,bununsonucuolarakda resmijeo politikgündeminuygulanmasıiçinbirgerekçeoluşturur. OlağanüstüHalveKimlikTabanlıDevletinYükselişi Gazete,alttarafındatekbirsatırolanbeyazbirsayfaylabitiyor: RUKgrubu,sanattaolağanüstü halinbaşladığınıdüşünüyor! 14 Olağanüstühali,temelaçıklayıcıkavramolarakalmakbuserginin açıl(ma)yışı hakkında kaleme alınan eleştirel yazıların çoğunda neredeyse zorunlu hale geldi. 15 Bugün tüm modern devletler, mevcut toplumsal düzenin korunması veya düzen kaybolduysa yenidenkurulmasıiçinbazıolağanüstüönlemleralınmasınıgerektirenanlarvedönemlerinortaya çıktığı durumların olduğunu kabul ediyor doğal felaketler, sivil itaatsizlik, iç savaş veya savaş ilanı gibi. Öyleyse olağanüstü hal, hükümetin ilan ettiği ve kendi bazı normal işlevlerini askıya alabileceği,yürütmeyleilgiligücününyetkialanınıgenişletebileceği,sıkıyönetimilanedebileceği, dolayısıyla fiilen anayasanın güvence altına aldığı özgürlükleri (özellikle de habeas corpus, yani ihzaremrini)durumdur. Olağanüstü hal terimi 9/11 olayları ve ardından, George W. Bush un ilan ettiği terörizmle savaş ile birlikte (yeniden) küresel kabul gördü. Olağanüstü hal ABD nin hem ülke içi hem uluslararasıpolitikalarındakullandığıkalıcıbiraygıtadönüştüğüiçin,budurumueleştirenler,yine olağanüstü halin kalıcılaştığı başka bir tarihsel dönemle paralellikler kurdular: Adolf Hitler in Weimar Almanyasında iktidara gelişi ve ardından gelen Nazi yönetimi dönemiyle. Hatta bazı kuramcılar,olağanüstühalin,demokratikhukuksalsüreçlerin,özelgruplarakarşıyöneltilenhukuk dışı devlet şiddeti lehine askıya alınmasıyla nitelenen bir yönetişim formu olarak ele alınmasını önerdi. Guantánamo, bu tip yönetişimin bariz bir örneğidir; oradaki uygulamalarda iş, tehdit oluşturan unsurların kovuşturulması ve hapse atılmasına kadar varıyor. Otoriteler bu tip unsurları nellerindenhukuksalhaklarınıalıponları FransızDevrimi ndeniyibilinenbirterim kullanırsak horslaloi[hukuksisteminindışındaolma]durumunasokuyorlar. Tam da devletin, belirli bireyler veya gruplar üzerinde uyguladığı bu hukuk dışı tecavüzler, kutsal insan hakları ihlallerine karşı post hümanist seslerin çıkmasına neden oldu. Eski Soğuk Savaşdönemitotaliteryanizmineredeysehiçvakitgeçirmeden,birkezdahabuişigörmeküzere göreveçağrıldıvekendinieleştiriiçinkuramsal siyasalbirtemelolaraksundu.giorgioagamben gibi son derece saygın bir radikal solcu bile bu perspektifi onaylıyor gibi görünüyor: Modern totaliteryanizmi,sadecesiyasikarşıtlarınıdeğil,nüfusununsiyasalsistemeentegreolmayadirenç gösteren gruplarının bütününün, olağanüstü hal aracılığıyla elimine edilmesini mümkün kılan yasalbiriçsavaşkurumuolaraktanımlayabiliriz.böylece,kalıcıbirolağanüstühalingönüllüolarak yaratılması (teknik anlamda ilan edilmiş olmasa da), demokratik diye adlandırılanlar dahil tüm 14 Schmitt in,egemenliğin,birolağanüstühalilanetmegücündenoluştuğunusöyleyengörüşünütakipederek,babaerkil (veyahattaanaerkil)devletfigürüotoritesiyleözdeşleşenböylehayalibirifadebulmaanınıanalizetmeişininpeşine düşülebilir. 15 [S]ergininkorunmayışı,Milošević in2000yılındadevrilmesininardındansırbistankamusalalanındavarolan olağanüstühalindevamıdır. ( ExceptionProvestobeaRule:AReportbyEduardFreudmannandIvanaMarjanović metninden.) Issue#1 5
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja çağdaş devletlerin temel pratiklerinden biri haline geldi. 16 Dolayısıyla, olağanüstü hal ve onun yasallaşmış şiddet biçimi, Hukuk İdaresi ni tehdit eder ve sivil toplumun özerkliğini ortadan kaldırır,oysabunlaranayasaldemokrasininikiyüzyılındaeldeedilenenönemliikikazanımdır. Söz konusu serginin açılmasını engelleyen olayın eleştirel çözümlemesinde bu olağanüstü hal nosyonununkullanımınınetrafınısarantümomuamma,tamdahâkimkültürel siyasalgündemin kucak açtığı bir duruşa yol açıyor. Yerel demokrasilerin henüz medeni dünyadaki liberal demokratiksistemleringüyauzunzamanöncebenimsediği tolerans,rasyoneldiyalogkültürüve Hukukİdaresi neaitgerçektendemokratikprosedürlerinkurulmasıkonusundagerekliolgunluğa erişmediğişeklindekiduruşudoğuruyor.dolayısıylabuduruş,periferidekidevletlerinkültürelve siyasalanlamdagüya geridengelmeleri durumunuyerleştirmeyevenihayetindedebudurumu süreklikılmaya,dolayısıyladabatılı liberaldemokrasilerin tümdiğerleriiçinbirölçüolmasına, büyük güçlerin kendilerini daha iyi hissetmesine hizmet ediyor. Halbuki herhangi bir anayasaya dayalı ulusal parlamenter demokrasi, bu olağanüstü hal denen şeyin aşağı yukarı gizli izlerini bünyesinde barındırır, zira bu, üzerinde çağdaş ulus devletin ve onun vatandaşlık ilkesinin yükseldiği dışlama politikalarının kurucu bir parçasıdır (buna yakın tarihten verilecek örnekler arasında Fransa daki sans papier ler veya coğrafi olarak daha yakın bir örnek vermek gerekirse, Slovenya daki silinenler bulunuyor.) EskiYugoslavyabölgesindeyenikurulanulus devletlerinortayaçıkışı,güyasadeceolağanüstühal önlemleriyle çözülebilecek bir durumun içinden oldu. Kosova örneğinde, Merciful Angel [Şefkatli Melek] adı verilen NATO bombardımanı bu şekilde nitelenebilir, çünkü uluslararası hukuğun temel ilkelerinden birini, yani egemenlik ilkesini askıya almıştır. Dahası olağanüstü hal bubölgedegerçektenkalıcıolmaeğilimindegibigörünüyor. 17 Buradatemelnokta,tümbuyeni kurulandevletlerinetnikçoğunlukilkesinedayanması anayasalolarakslovenyaslovenyalıların devleti, Hırvatistan Hırvatların devleti, Sırbistan Sırpların devleti vs. oldu yani bu devletlerin hiçbirinintümvatandaşlarını,etnikkökenlerindenbağımsızolarakbünyesinealamaması.buulusdevletlerinkimliğedayalıdevletolarakadlandırılmasınınteknedenidebudeğil. 18 Hiçbiri,etnikve dinselkökenaçısındanhomojenolmadığıiçin,herzamanhepsininbünyesinde,mevcutsiyasalve yasal yapılara entegre edilmesi gereken veya aksi takdirde hors la loi ilan edilecek ötekiler çeşitliazınlıklar bulunuyor. Öyleyse bu ötekiler in seslerini duyurabilmeleri için ellerinde bulunan tek yol kendi özgül kimliklerine veya kültür lerine başvurmaktır. Hâkim söylemde kendilerini bir istisna olarak sunmayıbaşarabilirlerse,haklarınıntanınmasıgerekenözelbirazınlıkolarakçokkültürcü tanıma politikaları nın kapsamına girmiş olurlar. Başaramazlarsa o zaman da sürekli olağanüstü halde olduğu gibi devletin hukuk dışı şiddetini çekmek zorunda kalırlar. Varsayılan bir evrenselliğe öztabiyet başarılı olduğunda, tabi olan söylemin özgüllüğü kimlik haline gelir, böylece de kültürleştirme gerçekleşmiş olur. Kültürleştirme, aşırı bir toplumsallık halinin evcilleştirilmesi, kontrol altına alınması, ve indirgenmesidir. Bu operasyon başarısız olunca, aşırılık zaptedilemez halegelir ozamangerekirse,meşruolmayanbirgüçtarafındanyasadışıilanedilmelidir. 19 Bu serginin hakiki küresel bağlamını işte tam da bu kültürleştirme 20 süreçleri oluşturdu. Kültürleştirme sadece siyasal mücadelelerin modern siyaset alanından sınırdışı edilip sağa sola 16 GiorgioAgamben,StateofException[OlağanüstüHal],TheUniversityofChicagoPress,Chicago,2005,s.5. 17 Bkz. İstisnaKaideOluyor:EduardFreudmannveIvanaMarjanović inraporu. 18 Buargümanşumetindegeliştirilmiştir:NikolaJanovićveRastkoMočnik, ThreeNexalRegisters:Identity,Peripheral CulturalIndustry,AlternativeCultures,a.g.e. 19 A.g.e.,s.15. 20 Kültürleştirme[culturalisation]nosyonutemelolarakBorisBudenveRastkoMočnik inyazılarındansonrageçerlilik kazandı. İlkbakıştakültüralanınınacımasızcaekonomialanıtarafındanişgaligibigörünenşey;kültürün,metalaştırma mantığıtarafındanyıkımıolarakgörülenşey,aslındabirzamanlartoplumsaldayanışmamekanizmalarıolanşeylerden geriyekalan,havadaserbestçeuçuşandöküntülerinbirkolajı,birsargassodeniziolaraközerkbirkültüralanıkurar. Serbestpiyasaekonomisiveonunörgütlübaskıaygıtlarının(DünyaTicaretÖrgütü,UluslararasıParaFonu,DünyaBankası gibi)hücumualtında.zaferleçıkanekonomiveyükselenkültürelçeşitliliğinarasındagerçekteyokolanşeysesiyaset alanıdır.sonuçolarakzamanımızınenhayretvericisosyo yapısalolayı, kültürelistisna savunucularınıninanmamızı istediğigibikültüralanınınekonomialanıtarafındanbastırılması(veyabununolmasıtehdidi)değildir.siyasetalanınınyok oluşudur veyadahadoğrusu,toplum yönetimi ninçeşitlibranşlarınadönüşmesidir.siyasalpartilerartık,toplumsal Issue#1 6
İstisnaveOlağanüstüHal DušanGrlja saçılmış birbirine rakip kültürel seçenekler alanına girmesi anlamına gelmiyor, kültür araçlarını, kültürün sözde şiddet içermeyen sembolik mekanizmalarını kullanarak çatışmaların çözümündekullanmaküzereöğrenme,kabuletmeveuygulamaanlamınadageliyor. 21 Dolayısıyla kültürleştirme, günümüzün neo liberal kapitalist sisteminde önemli bir rol oynuyor: Çağdaş toplumsalçatışmalarıyatıştırmavenötralizeetmerolünü.serginin,insanlarınilgiodağınataşımak istediğiçatışmaları. İngilizcedençeviren:ÇiçekÖztek gruplarıveyaonlarınfarzedilençıkarlarınıtemsiletmiyorlar;hepsisankitekbirsiyasalaygıtınfraksiyonlarıgibielele vermiş,toplumuntamamınınyönetiminesoyunmuşdurumdalar.yönetimselaygıtlarlave yönetişim aygıtlarıyla kaynaşarak,birtoplumsalbütünselliketkisiyaratıyorlar.[ ][P]olitik sorun ların kültürleştirilmesi kendilerindenyasalbir mevcudiyetesirgenensiyasalgüçlerinverdiğiyetersizolsadazorunlubirtepkideğil,tamdayasalsiyasalaygıtınkendisinin dönüşümütarafındankışkırtılanbirşeydir.vedolayısıylada üretken dir.[ ]:Burada,bazıdevletlerin(veyadevletolarak görülenbazıoluşumların)kendisininsalt kültürel yapılarolarakvarolmalarınoktasınadekuzananbirüretkenliktensöz ediyoruz. (NikolaJanovićveRastkoMočnik, ThreeNexalRegisters:Identity,PeripheralCulturalIndustry,Alternative Cultures.Bkz.http://www.pozitiv.si/petrovaradintribe/pages/Rastko Nikola PolicyBook%5B1%5D.doc,s.11 12). 21 [K]ültürleştirme,basitçesiyasalmeselelerinkültürelmeseleleretercümesiolmaktançokötebiranlamtaşıyor. Kültürleştirmeaynızamandabir kültürokulu dur:öznelerin,hâkimkültüriçineğitilmeleri,yetiştirilmelerive beslenmeleri.dolayısıyla kültür, halkkitlelerinin veyadahauygunbirtabirlekapitalistdüzeninöznelerinin(subject: İngilizcedekihemöznehemtebaanlamlarında)ideolojikeğitimindeveyadahadoğrubirdeyişleformasyonundasadece birandır(almancabildungkelimesihemeğitimhemformasyonanlamınıkendindebarındırır).toleranskültürü,iletişim kültürü,çevrekültürü,dijitalkültürvs.tümbunlaryenitoplumsalokur yazarlığınneo liberalbiçimleridir(althusser in savoir faire doğruşeyidoğruşekildeyapmayetisi kavramınıhatırlayalım). (DušanGrljaveJelenaVesić, TheNeoliberalInstitutionofCultureandtheCritiqueofCulturalization.Bkz.http://eipcp.net/transversal/0208/prelom/en) Issue#1 7