ADRENAL KORTEKS HORMONLARI SALGI BOZUKLUKLARI Doç. Dr. Fadıl Özyener Fizyoloji AD
Bu dersin amacı öğrencilerle: Adrenal androjenleri ve adrenal korteks hormonlarının (AKH) normalden az veya çok salgılanımında oluşabilecek fizyopatolojik gelişmeleri gözden geçirmektir.
Adrenal androjenler
Adrenal seks steroidleri dehidroepiandrosteron (DHEA): özellikle fetal yaşam sırasında önemli progesteron ve östrojen: menopoz sonrası önemli ACTH ile -bir olasılıkla hipofiz kaynaklı başka bir hormondenetlenir, fakat gonadotropinler ile denetlenmezler.
Adrenal seks steroidleri (ASS) Kadında koltuk altı ve genital kıllanmada önemli olan ASS normal miktarda salgılandıklarında çok az maskülinizan etki gösterir. Aşırı salgılanacak olurlarsa: Püberte öncesi erkek çocuklarda, testis gelişmesinin eşlik etmediği ikincil cinsiyet özelliklerinde erken gelişmeye yol açabilirler (prekos püberte). Kadınlarda, dişi södohermafroditizmi ve adrenogenital sendroma neden olurlar.
Adrenalkorteks salgı bozuklukları Hipoadrenalizm (Addison hastalığı) Primer Aldosteronizm (Conn sendromu) Hiperadrenalizm (Cushing sendromu) Adrenogenital sendrom
Hipoadrenalizm (Addison hastalığı) Adrenal kortekste AKH yapımının yetersizliği AK in primer atrofisi (%80 kortekse karşı otoimunite sonucu oluşur, diğer sebepler arasında kanser ve tüberküloz metastazları sayılabilir).
Addison Hastalığı (böbreküstü bezi yetmezliği, BBY) Temel sorunlar: Mineralokortikoid eksikliği Glukokortikoid eksikliği Melanin pigmentasyonu
Mineralokortikoid eksikliği bulguları Na + böbreklerden atılırken, K + tutulur ve plazmada K +. Plazma Na + u azalması ile plazma hacmi de azalır; hipotansiyon, dolaşım yetmezliği ve sonuçta ölümcül şoka kadar ilerleyebilir.
Glukokortikoid eksikliği bulguları Açlık ölümcül hipoglisemiye, her tür bunalım kollapsa yol açabilir. Stres sırasında oluşabilen ağır güçsüzlükle beraber fazladan GK gerektiren durumların ortaya çıkması Addison krizidir.
Melanin pigmentasyonu Derinin yaygın esmerleşmesi ve kronik GK eksikliğinin karakteristik nokta pigmentasyonu görülür. Bu durum ACTH ın MSH etkinliği nedeni iledir.
Hiperadrenalizm (Cushing sendromu) Plazma GK inde artışların uzun sürmesi sonucu oluşan klinik tablo Harvey Cushing tarafından tanımlanmıştır. ACTH a bağımlı veya bağımsız olabilir.
ACTH dan bağımsız Cushing sendromu: glükokortikoid salgılayan tümörler ve romatoid artirit gibi hastalıklarda dıştan uzun süre GK verilmesi sonucu ACTH a bağlı Cushing sendromu: ACTH salgılayan ön hipofizin ve ACTH/CRH salgılayan, başlıca akciğer olmak üzere başka organların (ektopik ACTH sendromu) tümörleridir.
Cushing sendromu belirti ve bulgular Vücut proteinleri tüketilmiş, derialtı yağ doku azalmış, kaslar ince ve zayıftır. Yaralar zor iyileşir, önemsiz darbeler bere ve çürüklere neden olur Vücut yağı karın duvarı, yüz ve ensede bizon hörgücü oluşturacak şekilde toplanmıştır.
Hiperglisemi eğilimi, özellikle genetik olarak diabete yatkın kişilerde, insüline-dirençli diabetes mellitus u başlatmak için yeterli olabilir. Hiperlipidemi ve ketoz diabetle beraber bulunur, fakat asidoz genellikle şiddetli değildir. Yüz kılları ve akne bir miktar artar, böbreküstü androjenlerin salgısının artmasından kaynaklanır.
Karakteristik pletorik, yuvarlaklaşmış, aydede yüz Kemik kütlesinin kaybı (osteoporoz) Yaklaşık %85 hastada hipertansiyon EEG de temel ritimlerin hızlanmasından toksik psikoza kadar değişen mental anormallikler
Cushing sendromu tedavi ACTH düzeyini azaltmak esastır. Tümör mümkünse çıkarılmalı Steroid yapımını engelleyen veya ACTH salınımını baskılayan ilaçlar kullanılmalı Gerektiğinde tam veya kısmen bilateral adrenalektomi Kortikosteroid replasmanı
Adrenogenital sendrom Steroid biyosentezine katılan enzim sistemlerinden herhangi birisinin inhibisyonunu veya doğmalık eksiklikler, yetersiz kortizol salgılanmasına ve doğumsal böbreküstü (konjenital adrenal) hiperplazisi sendromuna yol açar.
(doğumsal virilizan adrenal hiperplazi) Doğumsal böbreküstü hiperplazisi olgularından % 90-95 21ß-hidroksilaz, %1-2 11ß-hidroksilaz sorumludur.
% 90-95 21ß-hidroksilaz, %1-2 11ß-hidroksilaz
Belirti ve bulgular Genellikle, yaşamı sürdürecek kadar GK ve MK yapılır. Genetik dişilerin genitalleri ağır olgularda, maskülinizedir (dişi södo - hermafroditizim).
doğumsal virilizan adrenal hiperplazi_devam 21ß-hidroksilaz eksikliği olan hastaların çoğu, büyük miktarda Na + yitirir (tuz-kaybeden şekli). 11ß-Hidroksilaz eksikliğinde, virilizasyon artı deoksikortizol ve deoksikortikosteronun fazla salgılanması vardır. Bu olguların üçte ikisinde hipertansiyon (hipertansif şekli) da vardır.
Doğumsal böbreküstü hiperplazisinin tedavisi Glükokortikoid tedavisi eksikliği giderdiği için doğmalık böbreküstü hiperplazisinin virilizan şekillerinin hepsinde gereklidir. ACTH salgılanması inhibe edilerek androjenler ile diğer steroidlerin anormal salgılanması azaltılır.
Primer Aldosteronizm (Conn sendromu) Z glomeruloza hücre tümörü Hiperplazik böbreküstü bezinden aşırı salgı (nadir) Hipokalemi, hafif hipernatremi, hipertansiyonla beraber Tedavi cerrahi (tümörün veya hiperplazik dokunun çıkarılması)
Görünürde MK fazlalığı (AME) Hastalarda hiperaldosteronizmin klinik tablosu vardır, ancak plazma renin etkinliği kadar plazma aldosteron düzeyi de düşüktür. 11ß-hidroksisteroid dehidrogenaz tip 2 inhibe edilirse/yoksa kortizolun MK etkisinin belirginleşmesi sendromudur.
Diğer nadir görülen eksiklikler Kolesterol desmolaz eksikliği Yenidoğanda steroidojenik akut düzenleyici (StAR) protein e ait gende işlev yokluğu mutasyonu 3ß-Hidroksisteroid dehidrogenaz eksikliği