Adrenal Gland Anatomi ve Fizyolojisi

Transkript

1 Adrenal Gland Anatomi ve Fizyolojisi Doç. Dr. Türkay Kırdak Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi A.D Endokrin Cerrahi Birimi Nisan 2011, Antalya

2 Adrenal gland embriyolojisi 1

3 Adrenal gland embriyolojisi 2

4 Adrenal gland embriyolojisi 3

5 Adrenal Gland, Histoloji

6 Sempatik trunkus/ganglionlar Adrenal medulla/paraganglia Sempatik pleksus

7 Gelişim anomalisi Agenezis: aynı taraf böbrek yokluğu ile Füzyon: atnalı böbrek ile Hipoplazi: yaşamla bağdaşmaz Aksesuar bez: korteks ± medulla * Korteks: epididim, spermatik kord, round ligaman

8 Ekstraadrenal yerleşimler zuckerkandle organı

9 Medüller artıklar Kortikal artıklar Maskülinizan tümör

10 Aksesuar glandların en sık yerleşim yeri (aorta üzerinde Çöliak ve SMA arası)

11 Adrenal Gland Histoloji

12 Ağırlık: 4-8 g

13 ön yüz Sağ Sol arka yüz Sağ Sol

14

15

16

17

18

19

20 SAĞ SOL

21

22

23 Mikrovasküler yapı

24 Lenfatik akım skandalakis

25 Adrenal gland, sinirler

26 Adrenal gland, sinirler (Postganglionik) skandalakis

27 Adrenal Fizyoloji Glomerulosa Mineralokortikoidler (aldosteron) Korteks Fasciculata Glukokortikoidler (kortizol) Reticularis Seks steroidleri (androjenler) Medulla Katekolaminler (epinefrin, norepinefrin)

28 Hormon Sentezi Adrenokortikal hormonlar kolesterol den sentez edilirler. LDL Kolesterol kolesterol Kolesterol mitokondrilerde pregnolonon a dönüşür. Diğer sentez basamakları Endoplazmik retikulumda geçer

29 Steroid yapısı Cyclopentanoperhydrophenanthrene çekirdeği

30 Kolesterol yan ADRENOKORTİKAL Hormon Sentezi zincir ayrıştırıcı desmolaz (ACTH) 17 Hidroksilaz 17 Hidroksilaz 21 Hidroksilaz 21 Hidroksilaz

31 ACTH salgısı pulsatildir Hipotalamus Periyodik çalışır ACTH salgısı ACTH sal Sabah Akşam (20 µg/dl) (5 µg/dl)

32 ACTH kortizol CUSHING ACTH NORMAL kortizol

33 Travm a Hipoglisemi Stres ACTH salgısı Hipoksi Ağrı Mental stres

34 ACTH Etki Mekanizması ACTH Adenil siklaz camp Hücre içi enzim aktivasyonu / hormon sentezi ADRENAL HÜCRE

35 Hipotalamik pituiter adrenal axis Sentetik glikokortikoid

36 Mineralokortikoidler Aldosteron (Mineralokortikoid aktivitenin %90 ı, çok güçlü) Dezoksikortikosteron (aldosteronun1/30 kadar güçlü) Kortikosteron (hafif mineralokortikoid aktivitesi var) 9 Fulorokortizol (sentetik, aldosterondan daha güçlü) Kortizol (mineralokortikoid aktivitesi az (1/400), ama aldosterona göre çok (1000 kat) salgılanır) Kortizon (sentetik, hafif mineralokortikoid aktivite) Glikokortikoidler Kortizol (Glikokortikoid aktivitenin %95 i, çok güçlü) Kortikosteron (kortizolden daha az güçlü, aktivitenin%4 ü) Kortizon (Sentetik, kortizol kadar güçlü) Prednizon (sentetik, kortizolden 4 kat güçlü) Metilprednizon (sentetik, kortizolden 5 kat güçlü) Deksametazon (Sentetik, kortizolden 30 kat güçlü)

37 Adrenokortikal hormon salgılanma miktarı Hormon Salgılanma hızı Mineralokortikoid µg/gün Glikokortikoid mg/gün Androjenler 20 mg/gün

38 Steroid hormonların kanda taşınması Mineralokortikoidler Transkortin (%20), albumin (%40) Plazma yarı ömrü 15 dk. (proteine az bağlı) Glikokortikoidler Proteine % 95 bağlanır. Transkortin e (%75) Plazma yarı ömrü 90 dk.

39 Steroid hormonlar stoplazmadaki özgün reseptörlere bağlanarak etkilerini gösterir Etkileşim; glikokortikoid yanıt elemanları transkripsiyon faktörleri

40 Metabolizma Adrenokortikal hormonlar kc. de metabolize olur Konjugasyon ile inaktivasyon Kc. hastalıklarında inaktivasyon bozulur Atılım: %25 safra, %75 idrar

41

42 MİNERALOKORTİKOİDLER Ekstraselüler sıvıların elektrolitlerini etkiledikleri için bu ismi alırlar

43 Aldosteron Salgısı Fizyolojik koşullarda aldosteron salgısının iki düzenleyicisi vardır; 1) Ekstraselüler potasyum konsantrasyonu 2) Renin anjiotensin sistemi (Anjiyotensin 2) *ACTH ve Na+ konsantrasyonu çok az etkilidir

44 RENİN ANJİYOTENSİN ALDOSTERON Renal arter basıncı Renal Tubuler Na Anjiyotensinojen RENİN Renal sempatik sinir aktivitesi Kanama Hipovolemi Kalp yetmezliği Renal arter stenozu Ayakta durma (SEKONDER ALDOSTERONİZM) Anjiyotensin 1 ACE (Akciğer) Anjiyotensin 2 ALDOSTERON ÜRETİMİ

45 Aldosteronun etkileri Böbreklerden (toplayıcı tubuluslardan) Na + geri emilimi artar K + (ve H + ) atılımı artar Su geri emilir (Na + ile)

46 Aldosteronun etkileri Aldosteron artışı Hipernatremi Hipokalemi Sıvı tutulması *Ekstraselüler sıvıda Na + konsantrasyonu fazla artmaz

47 Aldosteronun etkileri Aldosteron yüksekliği uzarsa (1 2 gün); vücutta tutulan sıvı artar Arteriyel tansiyon yükselir Böbrekten su tuz atılımı artar (Basınç natriürezi) Fazla aldosterona rağmen su tuz atılımı normale döner, HT devam eder

48 Aldosteronun etkileri Aldosteron yüksekliği Hipokalemi kas zayıflığı Aldosteron yetersizliği hiperkalemi kardiyak toksisite

49 Aldosteronun etkileri Aldosteron yüksekliği hipernatremi K + ve H + atılımı artar Metabolik alkoloz (hafif derecede)

50 Aldosteronun etkileri Aldosteron barsaklardan Na + emilimini arttırır Aldosteron yokluğunda Na + ile birlikte suyun emilimi de azalır (Diyare). Mineralokortikoid yetersizliği; Şok benzeri tablo

51 GLiKOKORTİKOİDLER Kan glikoz düzeylerini arttırmada önemli etkileri olduğu için bu adı alırlar

52 Glikokortikoid Etkileri Karbonhidrat metabolizmasına etkileri Glikoneogenez artar (5 6 kat) Hücrelerde glikoz kullanımı azalır Kan glikozu artar İnsüline dirençli adrenal diyabet (insülin )

53 Glikokortikoid Etkileri Protein metabolizmasına etkileri Hücresel proteinlerde azalma (proteoliz) Karaciğere a.a. transportu artar Karaciğer (ve plazma) proteinleri artar Kan a.a artışı/dokuya a.a transportu azalır *Kortizol yüksekliği kas güçsüzlüğü

54 Glikokortikoid Etkileri Yağ metabolizmasına etkileri Yağ asitlerinin mobilizasyonu (lipoliz) Plazma yağ asidi konsantrasyonu artar Hücreler enerji için yağ asidi kullanır

55 Glikokortikoid Etkileri Stres ve inflamasyonda etkisi İnflamasyon başlamadan; erken evrelerini bloke eder İnflamasyon başladıktan sonra; hızla geriletir. 1. Lizozomal membranları stabilize eder 2. Kapiller geçirgenliği azaltır 3. Lökositlerin inflamasyon alanına göçünü azaltır 4. İmmün sistemi baskılar (lenfosit ve Ab. yapımı azalır) 5. İnterlökin 1 salınımını baskılar, ateş düşer

56 Glikokortikoid Etkileri Allerjik ve immün yanıta etkisi Allerjik reaksiyonlara karşı oluşan inflamatuvar yanıtı ve ürünlerinin açığa çıkmasını engelleyerek baskılar Eozinopeni Lenfoid atrofi / Lenfopeni

57 Glikokortikoid Etkileri Yara iyileşmesi Fibroblast, Kollojen Kemiklere etkisi Osteoblastik aktivite azalır (osteopeni) Ca + emilimini azaltır hipokalsemi İkincil PTH artışı

58 Adrenal Seks Steroidleri Seks steroidlerinin ana kaynağı gonadlardır Adrenal seks steroidlerinin etkisi gonadal seks steroidlerinin etkisine göre daha azdır

59 Adrenal Seks Steroidleri ACTH 17 hidroksipregnolonon Dehidroepiandrosteron. (DHEA) DHEA DHEA S Androstenodion (en az miktarda) Testosteron (periferde oluşur, aktif androjenik hormon) Progesteron/östrojen (az miktarda)

60 Adrenal Seks Steroidleri Erkek: sekonder seks karakteristikleri Puberte öncesi artış: puberte prekoks Kadın: virilizim Prenatal yaşamda erkek genital organlarının gelişimini sağlar. Prenatal yokluğu kadın genital gelişimini uyarır.

61 Adrenal Seks Steroidleri Adrenal korteksten androjen ve östrojen salgısının mekanizması iyi anlaşılamamıştır. Adrenal gland androjen üretiminde artış; puberte (adrenarş) konjenital adrenal hiperplazi (21 hidroksilaz )

62 Adrenal gland androjen üretiminde artış; konjenital adrenal hiperplazi (21 hidroksilaz ) 21 hidroksilaz eksikliği Kortizol sentezi azalma ACTH salgısı artar androjenik seks karakteri Biriken aşırı steroid prokürsörlerinin androjen yapımında kullanılması

63 Adrenal Medulla, Fizyoloji Sempatik sinir sistemi ile ilişkilidir. Kromafin hücreler (feokromasit) rudimenter postganlionik sinir lifleri gibi kabul edilir.

64 Adrenal Medulla, Fizyoloji Normal şartlarda medulladan fazla katekolamin salınmaz Korku, kızgınlık, stres sempatik uyarı

65 Adrenal Medulla Sempatik uyarı (Asetilkolin) dopamin Kromaffin norepinefrin hücre epinefrin

66 ACTH Sempatik uyarı Biolojik amin sentezi Tirozin hidroksilaz Amino acid decarboxilase Kortizol dopamine beta hydroxilase *Fentolamin N metil transferaz (PNMT)

67 Katekolamin reseptörleri Alfa 1 Alfa 2 Beta 1 vazokonstriksiyon, pupiller dilatasyon, uterin kontraksiyon, insülin ve glukagon salgısı baskılanır, glikojenoliz presnaptik norepinefrin salınımı, trombosit aggregasyon kalp kası, yağ dokusu (lipoliz), ince barsak (motilite azalır) Beta 2 vazodilatasyon, bronşial, uterin düz kas, iskelet kası, karaciğer Dopamin kalp kasında (+) inotrop ve kronotrop etki, hafif periferik vazokonstriksiyon, renal arteriol dilatasyonu

68 KATEKOLAMİN METABOLİZMASI Epinefrin Norepinefrin COMT MAO MAO COMT Metanefrin Dihidroksimandaleik asit Normetanefrin COMT MAO MAO Vanilmandeleik asit (VMA) COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz

69 MAO DOPAMİN COMT Dihidrofenil asetik asit metoksitiramin COMT MAO Homovanilik asit COMT:Cathecol-o-metil transferaz, MAO:monoaminooksidaz

70

71 Organ/doku Reseptör Etki Kalp Beta 1 Kronotrop/inotrop Damar Alfa Beta 2 Vazokonstriksiyon Vazodilatasyon Böbrek Beta Artmış Renin salınımı Barsak Alfa,beta Azalmış motilite Pankreas Alfa Beta Azalır insülin/glukagon Artar insülin/glukagon Karaciğer Alfa, Beta Artmış glikojenoliz Cilt (apokrin bezler) Alfa Terleme Bronşiol Beta 2 Dilatasyon Uterus Alfa Beta Kontraksiyon Relaksasyon

72 Adrenerjik reseptör agonistlerinin karşılaştırmalı etki güçleri Reseptör Alfa Beta 1 Beta 2 Agonist Epinefrin>norepinefrin>>izoprotorenol İzoprotorenol>epinefrin=norepinefrin İzoprotorenol>epinefrin>>norepinefrin