2013 Yılında ve 2014 ün İlk 6 Ayında Türkiye Ekonomisi. Araştırma Raporları

2013 Yılında ve 2014 ün İlk 6 Ayında Türkiye Ekonomisi Araştırma Raporları 19.11.2014

Hazırlayan: Prof. Dr. Belkıs SEVAL İçindekiler 2013 de Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler... 2 2013 de Ödemeler Dengesi ndeki Gelişmeler... 5 Tasarruf Yatırım Dengesi... 5 Kamu Bütçesi Performansı... 6 2014 İlk Yarıda Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler... 7 Cari Denge... 11 1

2013 de Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler 2013 yılı ülkemizin GSMH yaratırken ortaya koyduğu bileşimin değişmediği, genel trendlerin devam ettiği bir yıl olarak sonlanırken, büyüme hızı %4.05 olarak gerçekleşmiştir. Bu oran risklerin azaltılması amacıyla ekonominin frenlendiği ve büyüme oranının %2,2 ye düştüğü 2012 yılını takibeden dönemde, ekonominin nispeten daha gevşek politikalarla yönetilmesi sonucu elde edilebilmiştir. Ancak yine de Cumhuriyet dönemi yıllık büyüme ortalaması olan %4,5 un altında kalmıştır. 2013 yılı büyüme oranımız yurtdışı koşullarda değişme olmadığı ve GSMH'nin tüketime dayalı büyüme şeklinde tezahür eden yapısal özelliği değişmediği müddetçe, Türkiye nin düşük büyümeli bir döneme girdiği kanısını güçlendirmiştir. Harcamalar açısından GSYH'nin bileşenlerinin: Tüketim Harcamaları + Kamu Harcamaları + Yatırım Harcamaları + Net İhracat olduğu tekrar hatırlanırsa, Türkiye de yaratılan GSYH'nin içinde pay alan en büyük kalem olan hanehalkı tüketim harcamaları bu yıl da geçen yıl olduğu gibi GSYH'nin %67 sini oluşturmuştur. Toplam oran aynı kalırken, tüketimin yıl içinde seyri de geçen seneki trendi tekrarlamış, tüketim aynı geçen yıl olduğu gibi ilk çeyrekte %70 lere sıçrarken, ikinci ve üçüncü çeyrekte %65 lere düşmüş, son çeyrek tekrar %67'ye yükselmiştir. Ülkemizin büyümesinde temel değişkenin hanehalkı tüketim harcamaları olduğunu teyit eden bir diğer önemli gösterge, bileşenlerin büyümeye yaptığı katkılara ilişkin orandır. Ülkemizin büyüme oranlarına en büyük katkıyı hanehalkı tüketim harcamaları yapmaktadır. Öte yandan ülkemiz küçülürken en büyük daralma yatırım harcamalarından gelmekte, hanehalkı tüketim harcamaları çok daha düşük oranda azalmaktadır. Bu yıl da aynı trend tekrar etmiş, GSYH deki %4,05 lik büyümeye en yüksek katkı %3,10 oranı ile hanehalkı tüketiminden gelmiştir. Devletin Nihai Tüketim Harcamaları büyük bir istikrar göstererek son 16 yılın dokuzunda olduğu gibi GSYH'nin %11'ini oluşturmuş (geri kalan beş yılda %10), bu kalemin büyümeye katkısı yine son 16 yılda olduğu gibi yüzde birin altında kalarak %0,64 olmuştur. Devletin nihai tüketim harcamaları ilk üç çeyrekte nispeten aynı düzeyde seyrederken (sırasıyla %10,2; %10,6 ve %9,4), son çeyrekte %13,4'e yükselmiştir. Böylelikle devletin tüketim harcamalarının yıl içine dağılma özelliği gecen seneki trendi tekrarlamıştır. (2012 yıl içi dağılımı çeyrekler itibariyle %9,8, %10,3, %9,6 ve %13,1 düzeyinde gerçekleşmiştir.) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu olarak adlandırdığımız yatırım harcamalarının bu yıl toplam içindeki %25'lik payı değişmese de, GSYH'deki büyümeye katkısı %1,6 ile çok düşük seviyede olsa da, toplam hacmi gecen yıla göre %4,3 artmıştır. Gecen yılki %2,7 lik azalma göz önüne alınırsa bu sevindirici bir gelişmedir. Bu artışta önemli pay kamu sektörü yatırım harcamalarından gelmekle beraber, bu yıl kamu sektörünün yatırım harcamalarında ağırlıklı artışı inşaat harcamalarından gelmektedir. Özetlersek: Tablo 1. Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 2012 (%) 2013 (%) Yatırımların GSYH'daki payı 25 25 Kamu Sektörü 4 5 Makine-Teçhizat 1 1 İnşaat 3 4 Özel Sektör 21 20 Makine-Teçhizat 14 14 İnşaat 7 6 2

Yukarıdaki tablodan da görüleceği gibi devletin yatırımlardaki payı 2013 senesinde artarken, bu artış inşaat kaynaklı olmuş; öte yandan özel sektörün yatırımları içinde inşaatın payı azalmıştır. Aynı olguyu kalemlerdeki artışı gösteren aşağıdaki tablodan da izleyebiliriz: Tablo 2: GSYH Bileşenlerinin Bir Önceki Yıla Göre Değişimi 2012 (%) 2013 (%) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu -2,7 4,3 Kamu Sektörü 10,3 22,9 Makine-Teçhizat 42,4 3,9 İnşaat 2,8 29,1 Özel Sektör -4,9 0,7 Makine-Teçhizat -7 1,3 İnşaat -0,1-0,7 Yatırımlardaki artışın ağırlıklı olarak devletten kaynaklandığını gösteren bir diğer tablo aşağıda sunulmuştur. Tablo 3: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı 2012 (%) 2013 (%) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu -0,7 1,06 Kamu Sektörü 0,39 0,93 Makine-Teçhizat 0,30 0,04 İnşaat 0,09 0,89 Özel Sektör -1,09 0,14 Makine-Teçhizat -1,08 0,18 İnşaat -0,01-0,04 Yatırımlardaki artış devlet kaynaklı olmasına rağmen, geçen sene negatif olan özel sektör yatırımlarının artışa geçmesi bu yılın en önemli olumlu gelişmelerinden biridir. 2011 in son çeyreğinden başlayarak yedi çeyrek boyunca küçülen özel sektör makina teçhizat harcamaları, bu yılın üçüncü çeyreğinde artışa geçmiştir. Net yatırım miktarını belirleyen Stok Değişimi, bu yıl GSMH içinde sıfıra yakın pay alsa da gecen sene stok erittiğimiz bir yıl olduğu için bu yıl büyümemize katkısı ikinci en yüksek bileşeni oluşturarak%1,59 olmuştur. Bilindiği gibi ülkemizin potansiyel büyüme oranının üstünde büyüdüğü, bir başka deyişle hanehalkı tüketim harcamaları kaynaklı iç talebin büyümeye en büyük katkıyı verdiği yıllar dış kaynak ihtiyacımızın da aynı ölçüde arttığı yıllardır. Ülkemiz tüketim kaynaklı büyümesini dış kaynak temin etmeden gerçekleştirememektedir. Bu yıl da büyümenin potansiyel oranın altında kalmasına rağmen artış trendine girmesi, dış talebin büyüme oranına katkısını negatife çevirmiştir. Tablo 4: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı (%)- Özet 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Tüketim Har. 5,6 3,3 3,8-0,2-1,6 4,7 5,3-0,3 3,1 Kamu Har. 0,3 0,8 0,6 0,2 0,8 0,2 0,5 0,6 0,6 Yatırım Har. 4,0 3,0 1,4-1,2-6,8 8,6 4,0-2,2 2,6 Net İhracat -1,4-0,3-1,2 1,9 2,7-4,4-1,1 4,0-2,3 GSYH Büyüme Oranı 8,4 6,9 4,7 0,7-4,8 9,2 8,8 2,2 4,0 GSYH deki büyümeye gelirler tarafından baktığımız zaman 2013 yılında % 4,05 lik büyümeye en yüksek katkı %2,2 ile finans, sigorta ve mali aracılık hizmetlerinden gelmiştir. Bu sektör toplam yaratılan gelir içinde sektörlerin payı açısından irdelendiğinde %24 payla ilk sırada yer alan imalat 3

sanayiini %21,58 ile takip ederek ikinci sıraya yerleşmiştir. Finans sektörünün artan önemini vurgulayan bir diğer gösterge de bir önceki yıla göre en fazla büyümeyi %12,45 büyüme oranı ile mali aracılık ve %9,85 büyüme oranı ile finans ve sigorta sektörünün gerçekleştirmesidir. Büyümeye ikinci önemli katkıyı %0,92 ile GSMH mizde en büyük payı olan imalat sektörümüz yapmış, ancak bu yılki büyüme oranı %3,79 gibi düşük bir düzeyde kalmıştır GSYH de üçüncü büyük paya sahip olan (%12,74) toptan ve perakende ticaret büyümeye yaptığı %0,6 lık katkı ile de üçüncü sırada yer almaktadır. Ancak aynı imalat sanayimiz gibi bu sektör de %4,87 gibi nispeten düşük bir büyüme göstermiştir. Ulaştırma, depolama ve haberleşme sektörü %12,31 payla dördüncü büyük sektör olma özelliğini korurken, büyümeye yaptığı katkıda da %0,4 payla dördüncü sırada yer almaktadır. Ancak aynı diğer üç büyük sektörde izlediğimiz düşük büyüme performansı bu sektörde de tekrarlanmış, büyüme oranı %3,4 düzeyinde kalmıştır. GSMH mizin %50 sini oluşturan imalat, toptan ve perakende ticaret ve ulaştırma depolama ve haberleşme sektörlerindeki %3-%4 civarındaki büyüme hızları, bu seneki toplam büyümemizin de %4 seviyesinde kalmasının nedeni olmuştur. GSMH mizde payı giderek azalarak beşinci sırada yer alan tarım, ormancılık ve balıkçılık sektörü ancak % 3,12 büyüyebilmiş ve büyümemize %0,021 gibi düşük bir katkı sunmuştur. İnşaat sektörü ekonomiyle aynı paralelde ama daha büyük tepki vererek büyüme özelliğini bu yılda tekrarlamış, geçen seneki %0,5 lik çok düşük büyümesine karşın bu sene %7 düzeyinde büyüyerek üçüncü en yüksek büyüyen sektör olmuştur. Toplam büyümeye katkısı ise %0,4 tür. Bu yıl sektörler bazında kayda değer bir diğer önemli gelişme ise konaklama ve yiyecek hizmetleri faaliyetleri sektöründe gözlemlenen %9,16 lık yüksek büyüme oranıdır. Tek küçülen sektör ise -0.02 ile madencilik ve taş ocakçılığı sektörüdür. Sektörlerimizin GSMH ya ilişkin değerleri aşağıdaki gibi özetlenebilir: Tablo 5: Yüzde Dağılım (%) 2011 2012 2013 İmalat Sanayi 24,22 24,12 24,06 Toptan ve Perakende 12,91 12,64 12,74 Ticaret Finans, Sigorta 11,91 12,03 12,70 Ulaştırma, Depolama 12,40 12,39 12,41 Tarım, Ormancılık, 9,21 9,30 9,21 Balıkçılık İnşaat 5,81 5,72 5,88 Gayrimenkul Faal. 4,75 4,74 4,64 Diğer 18,37 18,80 18,75 Sektörler Toplamı 99,58 99,74 100,39 Dolaylı Ölçülebilen -8,13-8,23-8,89 Mali Aracılık Hiz. Vergi-sübvansiyon 8,55 8,49 8,50 Toplam 100,00 100,00 100,00 Tablo 6: Büyüme Oranları (%) 2011 2012 2013 Finans, Sigorta 9,60 3,15 9,85 İnşaat 11,54 0,57 7,08 Toptan ve Perakende Tic. 11,19 0,00 4,87 İmalat San. 10,00 1,72 3,79 Ulaştırma, Depolama 10,38 2,01 3,40 Tarım, Orman., Balıkçılık 6,05 3,12 3,21 Dolaylı Ölç. Mali Arac. Hiz. 12,45 3,37 12,45 Toplam 8,77 2,13 4,05 4

Tablo 7: Büyümeye Katkıları (%) 2011 2012 2013 Finans, Sigorta 1,13 0,38 1,18 İmalat San. 0,57 0,29 0,92 Toptan ve Perakende Tic. 1,41 0,00 0,62 Ulaştırma, Depolama 1,27 0,25 0,42 İnşaat 0,65 0,03 0,40 Tarım, Orman., Balıkçılık 0,57 0,29 0,29 Diğer 3,27 1,04 0,89 Sektörler Toplamı 8,87 2,28 4,72 Dolaylı Ölç. Mali Arac. Hiz. -0,98-0,27-1,02 Vergi-sübvansiyon 0,88 0,12 0,35 Toplam 8,77 2,13 4,05 2013 de Ödemeler Dengesi ndeki Gelişmeler Türk Ekonomisi nin ödemeler dengesi yapısal özelliği bu yıl da tekrar etmiş, büyüme oranımızın artması ile birlikte cari açığımız tekrar artış trendine girmiştir. Türkiye yeteri kadar büyüyemediği veya küçüldüğü yıllarda cari dengesini daima düzeltirken, potansiyel büyüme oranına yaklaşan büyüme oranlarında cari dengesi tekrar bozulmaktadır. Bir başka ifadeyle, ülkemiz dış kaynaksız büyüyememektedir. Bu gelişmeyi aşağıdaki tablodan izleyebiliriz: Tablo 8: Cari İşlemler Dengesi (milyon dolar) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Cari İşlemler Dengesi -40.372-12.124-45.420-75.082-48.497-65.025 Dengede Değişim -%69,9 %274 %65,3 -%35,4 %34,1 Cari Denge/GSYH -5,4-2,0-6,2-9,7-6,2-7,9 Cari açığın finansmanında bu yıl da doğrudan yatırımlar ve mevduat toplam finansman içindeki payını değiştirmezken, portföy yatırımlarının azalan payı kredi kullanımlarındaki artışla telafi edilmiştir. Tablo 9: Dış Finansman İhtiyacı ve Kaynakları (milyon dolar) 2012 Yüzde 2013 Yüzde 1- Cari İşlemler Dengesi -48.497-65.025 2- Net Hata ve Noksan 1.059 3.146 3- Sermaye Hesabı Dengesi -52-92 i. Toplam Finansman İhtiyacı -47.490-61.971 (1+2+3) ii. Toplam Finansman (1+2+3) 47.490 100 61.971 100 A) Sermaye Hareketleri 69.288 146 68.694 111 Doğrudan Yatırımlar 9.150 19 9.751 16 Portföy Yatırımları 40.789 86 23.709 38 Kredi Kullanımları 12.795 27 29.279 47 Mevduat 7.799 16 7.580 12 Diğer -1.324-3 -1.625-3 B) İMF Kredileri -2.007-4 -852-1 C) Rezerv Değişimi (-artış) -19.791-42 -5.871-9 Tasarruf Yatırım Dengesi Bilindiği gibi ekonomimizin en temel yapısal sorunu yüksek tüketim oranımız, dolayısı ile düşük tasarruf kapasitemiz ve bu ikili özelliğimiz nedeniyle sağlıklı yüksek büyümemizi temin etmekten 5

uzak kalan yatırım oranımızdır. Bu koşullarda düşük tasarruf oranımız düşük düzeydeki yatırım hacmimizi finanse edemediği için büyüme ihtiyacımızın sürekli dış kaynak ihtiyacı doğurmaktadır. Ülkemizde kamu tasarruf açığının uzun yıllar büyük çarpıklığa neden olduğu ve bu çarpıklığın 2001 den sonra kamu açıklarının kapatılması suretiyle giderildiği gerçeği, artık bugün 2014 yılında geldiğimiz noktada bizi avutma özelliğini kaybetmiştir. 2013 yılında Türkiye GSMH sinin %12,62 sini tasarruf ederken, tarihinin en düşük tasarruf oranını gerçekleştirmiştir. Düşük tasarrufumuz ağırlıklı olarak özel tasarruf hacmimizden kaynaklanmaktadır. Özel tasarruflar bu yıl GSMH nin ancak %9,72 sini oluşturabilmiştir. Yine bu yıl ülkemiz GSYH nin %19,56 sı kadar yatırım yapabilmiştir. Bu oran kriz yıllarından sonraki en düşük yatırım oranıdır. Türkiye nin tüketime dayanan büyüme hızı arttıkça tasarrufları iyice azalmakta, bu da tasarruf yatırım farkını büyütmektedir. 2013 yılı 2012 ye göre daha yüksek büyüme gösterdiğimiz bir yıl olduğu için tasarruf açığının daha büyüdüğü bir yıl olmuştur. Bu durum aşağıdaki tabloda özetlenebilir: Tablo 10: Yurtiçi Tasarrufların ve Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı (%) Yıllar Kamu Tas. Özel Tas. Toplam Tas. Kamu Yat. Özel Yat. Toplam Yat. Yurtiçi Toplam Tas- Toplam Yat. 2008 1,71 15,11 16,82 4,26 17,84 22,10-5,28 2009-0,84 14,08 13,24 4,42 10,86 15,28-2,04 2010 1,55 11,98 13,53 4,05 15,79 19,84-6,31 2011 3,69 10,69 14,38 4,11 19,74 23,85-9,47 2012 2,91 11,62 14,53 4,41 15,96 20,37-5,84 2013 2,90 9,72 12,62 4,74 14,82 19,56-6,94 Yukarıdaki tablodan da izlenebileceği gibi 2013 yılında hem tasarruflar hem yatırımların GSYH içindeki payı küçülürken toplam yurtiçi tasarruf yatırım farkı artmıştır. Bu ülkemiz için son derece olumsuz bir gelişmedir. Bu olumsuzluk kamudan değil özel kesimden kaynaklanmaktadır. Kamu tasarrufları geçen yıla göre aynı kalmış yatırımları ise az da olsa bir miktar artmıştır. Öte yandan Hem özel tasarruflar hem de özel yatırımlar azalırken toplam tasarruf açığına temel katkıyı özel kesim vermiştir. Kamu Bütçesi Performansı 2013 yılı bütçesi 2012 yılına göre daha başarılı bir dengeyle sonuçlanmış, Faiz harcamalarının toplam harcamalar içindeki payı bir önceki yıla göre azalırken, Bütçe Dengesi/GSYH oranı %2,09 dan - %1,22 ye düşmüş, bu düşüş harcamaların azalmasından ziyade bütçe gelirlerinin artmasından kaynaklanmıştır. Bu değerlendirme %91,6 dan %95,2 ye yükselen Bütçe Gelirleri/Bütçe Harcamaları, %22,8 den %24,2 ye artan Bütçe Gelirleri /GSYH oranlarından ve %24,9 dan %25,4 e çıkan Bütçe harcamaları / GSYH oranlarından izlenebilir. Türkiye bir önceki yıla göre daha yüksek büyüme oranına sahip olurken gelirlerini artırarak bütçe dengesini düzeltmektedir. Bu yıl da vergi gelirlerinin toplam gelirler içindeki payı aynı kalırken toplam vergi gelirleri içinde dolaysız vergilerin payı azalmış dolaylı vergilerin payı daha da artmıştır. Bu yıl bütçedeki en olumsuz gelişme harcamalar içindeki payı %41,3 den % 42 ye yükselen Cari Transfer harcamalarıdır. 6

2014 İlk Yarıda Gayri Safi Yurtiçi Hasıladaki Gelişmeler 2014 ün ilk iki çeyreğinde gayri safi yurtiçi hasılamız sabit ve cari fiyatlarla aşağıdaki gibidir: Tablo 11: GSYİH-Harcamalar Yöntemiyle (Cari Fiyatlarla)(TÜIK)(Yeni Seri)(Üç Aylık, BinTL) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 261.764.358 275.700.541 281.136.974 290.782.718 284.773.470 292.387.662 Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 269.917.561 290.917.995 302.074.085 305.360.700 295.906.164 309.953.316 (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 10.160.137 17.409.169 23.077.712 17.429.176 13.959.748 20.323.184 Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 2.006.934 2.191.715 2.140.601 2.851.194 2.827.054 2.757.531 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 51.373.567 56.685.164 55.893.187 71.645.693 62.022.889 61.008.187 Maaş, Ücret 33.250.788 31.821.529 32.299.379 31.669.680 39.057.081 35.799.973 Mal ve Hizmet Alımları 18.122.780 24.863.635 23.593.808 39.976.013 22.965.808 25.208.214 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 75.296.529 82.209.931 77.152.262 83.409.129 86.718.402 90.499.901 Kamu Sektörü 14.039.738 17.832.218 18.757.687 22.906.531 17.007.410 19.907.160 Makine-Teçhizat 1.344.463 2.122.723 2.482.408 5.994.072 1.555.652 2.109.184 İnşaat 12.695.275 15.709.494 16.275.279 16.912.460 15.451.757 17.797.976 Özel Sektör 61.256.791 64.377.714 58.394.575 60.502.598 69.710.992 70.592.740 Makine-Teçhizat 41.117.659 42.737.839 39.291.840 41.155.639 46.229.269 44.977.396 İnşaat 20.139.132 21.639.875 19.102.735 19.346.959 23.481.723 25.615.344 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 388.434.454 414.595.636 414.182.423 445.837.540 433.514.761 443.895.750 Stok Değişmeleri -7.274.440 2.347.861 22.097.213-12.369.492-5.751.464 1.129.661 Toplam Yurtiçi Talep 381.160.014 416.943.497 436.279.636 433.468.048 427.763.297 445.025.411 Mal ve Hizmet İhracatı 84.791.655 98.345.092 109.045.121 109.227.349 114.971.564 118.768.620 (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı - 110.264.298-128.915.777-128.101.751-136.797.626-134.305.755-139.873.213 Net İhracat -25.472.643-30.570.685-19.056.630-27.570.277-19.334.191-21.104.593 GSYH 355.687.371 386.372.812 417.223.006 405.897.771 408.429.106 423.920.818 Tablo 12: GSYİH-Harcamalar Yöntemi (Sabit (1998) Fiyatlarla)(TÜIK)(Yeni Seri)(Üç Aylık, BinTL) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 19.580.650 19.824.266 21.854.417 21.182.375 20.205.534 19.902.066 Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 20.274.876 21.095.084 23.460.234 22.320.699 20.979.974 21.183.205 (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 845.370 1.430.278 1.753.415 1.328.364 950.546 1.457.578 Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 151.143 159.459 147.598 190.041 176.106 176.439 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 2.868.872 3.201.243 3.103.951 4.188.381 3.133.893 3.277.368 Ücret 1.427.000 1.435.251 1.443.187 1.480.456 1.489.232 1.496.287 Mal ve Hizmet Alımları 1.441.871 1.765.992 1.660.764 2.707.924 1.644.661 1.781.081 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 7.017.528 7.812.805 7.395.228 8.002.328 7.006.994 7.536.188 Kamu Sektörü 1.124.147 1.434.885 1.469.206 1.853.049 1.205.625 1.422.270 Makine-Teçhizat 130.781 223.546 249.499 608.731 128.540 194.935 İnşaat 993.366 1.211.339 1.219.707 1.244.318 1.077.085 1.227.334 Özel Sektör 5.893.380 6.377.919 5.926.021 6.149.279 5.801.369 6.113.918 Makine-Teçhizat 3.999.675 4.500.769 3.949.102 4.179.579 3.819.815 4.156.906 İnşaat 1.893.705 1.877.150 1.976.919 1.969.700 1.981.553 1.957.012 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 29.467.050 30.838.314 32.353.596 33.373.084 30.346.421 30.715.622 Stok Değişmeleri -223.494 613.732 1.135.305-1.347.862-520.820 479.828 Toplam Yurtiçi Talep 29.243.556 31.452.046 33.488.901 32.025.222 29.825.601 31.195.450 Mal ve Hizmet İhracatı 7.087.017 8.111.081 8.326.984 8.375.473 7.872.982 8.557.408 (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı -8.304.063-9.379.332-8.832.813-9.117.976-8.366.303-8.949.687 Net İhracat -1.217.046-1.268.251-505.829-742.503-493.321-392.279 GSYH 28.026.510 30.183.795 32.983.072 31.282.719 29.332.280 30.803.171 7

Bu tablonun ortaya çıkardığı en çarpıcı sonuç, ikinci çeyrekte Türkiye nin Tüketimi önemli ölçüde frenlemesidir. Birinci çeyrekte hanehalkının ve devletin tüketim harcamalarındaki büyüme oranları geçen yılın ilk çeyreğine büyük benzerlik göstermesine rağmen, ikinci çeyrekte hem hanehalkı hem de devletin tüketim harcamaları kayda değer düşüş göstermiştir. Büyümenin en önemli itici gücünün tüketim olması nedeniyle doğal olarak, azalan tüketim GSYH daki büyüme oranını da yarı yarıya düşürmüştür. Büyümenin ikinci önemli bileşeni olan yatırımlar her iki çeyrekte küçülmüştür. Bu küçülme hem devlet hem de özel sektör yatırım harcamalarında gerçekleşmiştir. Tablo 13: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 3,1% 5,6% 5,8% 6,3% 3,2% 0,4% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 7,9% 8,1% 1,9% 6,9% 9,2% 2,4% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Önemli bileşimlerde daralmayı bileşenlerin büyümeye katkılarından da izlemek mümkündür. Birinci çeyrekte Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi, Devletin Nihai Tüketim Harcamaları ve Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu kalemlerinin büyümeye katkısı 2013 yılının ilk çeyreğine önemli ölçüde benzerken, ikinci çeyrekte Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi nin büyümeye katkısı %3,6 dan %0,3 e düşmüş; Devletin Nihai Tüketim Harcamaları nın büyümeye katkısı %0,8 dan %0,3 e düşmüş; Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu ise stok değişimleri ile beraber büyümeye negatif katkı verir hale gelmiştir. İlk çeyrekte de ikinci çeyrekte de büyümeye katkı, en fazla net ihracattan gelmektedir. Bu çok tipik bir gelişmedir. Türkiye ne zaman tüketimini azaltsa büyüme hızı ve dolayısı ile fon ihtiyacı azalmakta, bu gelişme de cari açığı azaltmaktadır. Azalan cari açık ise büyümeye pozitif katkı sunmaktadır. Tablo 14: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Katkısı Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 2,2% 3,6% 3,8% 4,2% 2,2% 0,3% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 0,8% 0,8% 0,2% 0,9% 0,9% 0,3% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Stok Değişmeleri 1,5% 2,9% 1,1% 0,8% -1,1% -0,4% Net İhracat -1,5% -3,7% -2,0% -3,3% 2,6% 2,9% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun ayrıntısına bakarsak bu bileşendeki küçülmeyi azaltan en önemli unsurun inşaat olduğunu görürüz. Aşağıdaki bileşenlerin büyüme oranları özetlendiği tablodan izleneceği gibi, 2014 ün ilk ve ikinci çeyreğinde hem kamunun hem devletin makina teçhizat alımları küçülürken, inşaat 2014 ün her iki çeyreğinde de hem kamu hem özel sektör için artmıştır. Tablo 15: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% Kamu Sektörü 53,8% 28,4% 18,5% 13,3% 7,2% -0,9% Makine-Teçhizat 105,4% 39,2% 0,3% -11,6% -1,7% -12,8% İnşaat 48,9% 26,6% 23,1% 31,5% 8,4% 1,3% Özel Sektör -5,9% -0,9% 2,5% 5,8% -1,6% -4,1% Makine-Teçhizat -6,1% -1,3% 2,3% 10,3% -4,5% -7,6% İnşaat -5,3% 0,1% 2,9% -2,6% 4,6% 4,3% 8

İnşaatın yatırım bileşeni içinde artan önemini ve büyümenin itici gücü haline geldiği sonucunu büyümeye verdiği katkıdan da ayrıntılı olarak incelersek, makina ve teçhizat her iki çeyrekte hem kamu hem devlet için büyümeye sıfır veya negatif katkı yaparken, inşaat her durumda pozitif katkı sunmuştur. Tablo 16: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Katkısı Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Kamu Sektörü 1,4% 1,1% 0,7% 0,7% 0,3% 0,0% Makine-Teçhizat 0,2% 0,2% 0,0% -0,3% 0,0% -0,1% İnşaat 1,2% 0,9% 0,7% 1,0% 0,3% 0,1% Özel Sektör -1,3% -0,2% 0,5% 1,1% -0,3% -0,9% Makine-Teçhizat -1,0% -0,2% 0,3% 1,3% -0,6% -1,1% İnşaat -0,4% 0,0% 0,2% -0,2% 0,3% 0,3% Büyüme istatistiklerine GSYH nin dağılımı perspektifinden baktığımızda da, bu yılın ilk iki çeyreğinde Yerleşik Hanehalklarının Tüketiminin ve Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun geçen yılın ilk iki çeyreğine oranla paylarının azaldığını görebiliriz. Öte yandan devletin nihai tüketim harcamalarındaki azalış hanehalkı tüketimine oranla daha düşük olduğundan, GSYH nin dağılımında payını korumuş, hatta ilk çeyrekte artırmıştır. Tablo 17: GSYH Yüzdesel Dağılım Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 69,9 65,7 66,3 67,7 68,9 64,6 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 10,2 10,6 9,4 13,4 10,7 10,6 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun ayrıntısına baktığımızda, kamu yatırımlarının oranı GSYH nin dağılımında pek fazla değişmezken, özel sektör yatırımlarının payı anlamlı olarak azalmıştır. Dikkati çeken diğer bir husus, Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumunun payı azalırken inşaatın payının azalmaması, hatta artmasıdır. Tablo 18: GSYH Yüzdesel Dağılım Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Kamu Sektörü 4,0 4,8 4,5 5,9 4,1 4,6 Makine-Teçhizat 0,5 0,7 0,8 1,9 0,4 0,6 İnşaat 3,5 4,0 3,7 4,0 3,7 4,0 Özel Sektör 21,0 21,1 18,0 19,7 19,8 19,8 Makine-Teçhizat 14,3 14,9 12,0 13,4 13,0 13,5 İnşaat 6,8 6,2 6,0 6,3 6,8 6,4 Tüketimin azalmasıyla, azalan cari açığımızın göstergesi olan net ihracat her iki çeyrekte de önemli ölçüde azalmıştır. 2013 ün üçüncü çeyreğinden beri küçülen net ihracat rakamı Türk Ekonomisi ndeki küçülmenin en iyi sinyallerinden birini oluşturmaktadır. 9

Tablo 19: GSYH Yüzdesel Dağılım Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 69,9 65,7 66,3 67,7 68,9 64,6 Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 72,3 69,9 71,1 71,4 71,5 68,8 (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 3,0 4,7 5,3 4,2 3,2 4,7 Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 0,5 0,5 0,4 0,6 0,6 0,6 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 10,2 10,6 9,4 13,4 10,7 10,6 Ücret 5,1 4,8 4,4 4,7 5,1 4,9 Mal ve Hizmet Alımları 5,1 5,9 5,0 8,7 5,6 5,8 Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 25,0 25,9 22,4 25,6 23,9 24,5 Kamu Sektörü 4,0 4,8 4,5 5,9 4,1 4,6 Makine-Teçhizat 0,5 0,7 0,8 1,9 0,4 0,6 İnşaat 3,5 4,0 3,7 4,0 3,7 4,0 Özel Sektör 21,0 21,1 18,0 19,7 19,8 19,8 Makine-Teçhizat 14,3 14,9 12,0 13,4 13,0 13,5 İnşaat 6,8 6,2 6,0 6,3 6,8 6,4 Toplam Yurtiçi Nihai Talep 105,1 102,2 98,1 106,7 103,5 99,7 Stok Değişmeleri -0,8 2,0 3,4-4,3-1,8 1,6 Toplam Yurtiçi Talep 104,3 104,2 101,5 102,4 101,7 101,3 Net İhracat -4,3-4,2-1,5-2,4-1,7-1,3 GSYH 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tablo 20: GSYH Bileşenlerinin Büyümeye Katkısı Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 2,2% 3,6% 3,8% 4,2% 2,2% 0,3% Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 2,7% 4,4% 3,8% 3,9% 2,5% 0,3% (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 0,7% 0,9% 0,1% -0,2% 0,4% 0,1% Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 0,2% 0,0% 0,1% 0,1% 0,1% 0,1% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 0,8% 0,8% 0,2% 0,9% 0,9% 0,3% Ücret 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% 0,2% Mal ve Hizmet Alımları 0,6% 0,7% 0,0% 0,7% 0,7% 0,0% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,1% 0,9% 1,2% 1,9% 0,0% -0,9% Kamu Sektörü 1,4% 1,1% 0,7% 0,7% 0,3% 0,0% Makine-Teçhizat 0,2% 0,2% 0,0% -0,3% 0,0% -0,1% İnşaat 1,2% 0,9% 0,7% 1,0% 0,3% 0,1% Özel Sektör -1,3% -0,2% 0,5% 1,1% -0,3% -0,9% Makine-Teçhizat -1,0% -0,2% 0,3% 1,3% -0,6% -1,1% İnşaat -0,4% 0,0% 0,2% -0,2% 0,3% 0,3% Toplam Yurtiçi Nihai Talep 3,0% 5,3% 5,1% 7,0% 3,1% -0,4% Stok Değişmeleri 1,5% 2,9% 1,1% 0,8% -1,1% -0,4% Toplam Yurtiçi Talep 4,5% 8,3% 6,2% 7,7% 2,1% -0,9% Mal ve Hizmet İhracatı 0,7% -0,1% -0,7% -0,5% 2,8% 1,5% (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı -2,2% -3,6% -1,3% -2,8% -0,2% 1,4% Net İhracat -1,5% -3,7% -2,0% -3,3% 2,6% 2,9% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% 10

Tablo 21: GSYH Bileşenlerinin Büyüme Oranları (önceki yılın aynı dönemine göre) Yerleşik Hanehalklarının Tüketimi 3,1% 5,6% 5,8% 6,3% 3,2% 0,4% Yerleşik ve Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 3,8% 6,5% 5,5% 5,6% 3,5% 0,4% (Eksi) Yerleşik Olmayan Hanehalklarının Yurtiçi Tüketimi 30,6% 21,0% 2,6% -3,6% 12,4% 1,9% Yerleşik Hanehalklarının Yurtdışı Tüketimi 49,7% 7,8% 18,5% 13,5% 16,5% 10,6% Devletin Nihai Tüketim Harcamaları 7,9% 8,1% 1,9% 6,9% 9,2% 2,4% Ücret 4,3% 3,5% 3,6% 4,0% 4,4% 4,3% Mal ve Hizmet Alımları 11,7% 12,0% 0,5% 8,6% 14,1% 0,9% Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 0,4% 3,5% 5,3% 7,5% -0,2% -3,5% Kamu Sektörü 53,8% 28,4% 18,5% 13,3% 7,2% -0,9% Makine-Teçhizat 105,4% 39,2% 0,3% -11,6% -1,7% -12,8% İnşaat 48,9% 26,6% 23,1% 31,5% 8,4% 1,3% Özel Sektör -5,9% -0,9% 2,5% 5,8% -1,6% -4,1% Makine-Teçhizat -6,1% -1,3% 2,3% 10,3% -4,5% -7,6% İnşaat -5,3% 0,1% 2,9% -2,6% 4,6% 4,3% Toplam Yurtiçi Nihai Talep 2,9% 5,3% 5,3% 6,7% 3,0% -0,4% Stok Değişmeleri -64,2% -365,1% 43,4% -14,7% 133,0% -21,8% Toplam Yurtiçi Talep 4,4% 8,2% 6,3% 7,8% 2,0% -0,8% Mal ve Hizmet İhracatı 2,7% -0,4% -2,6% -1,6% 11,1% 5,5% (Eksi) Mal ve Hizmet İthalatı 7,7% 12,4% 5,0% 10,1% 0,7% -4,6% Net İhracat 50,5% 535,9% -463,3% -416,3% -59,5% -69,1% GSYH 3,0% 4,6% 4,2% 4,5% 4,7% 2,1% Cari Denge Ödemeler Dengesi nin sekiz aylık bulguları, GSYH nin net ihracat rakamlarındaki azalışı açıklar niteliktedir. 2014 ün ilk sekiz ayında cari açığımız 45,8 milyar dolardan 29,6 milyar dolara düşmüştür. Bu düşüşün temel nedeni ihracat artarken ithalatın düşmesidir. Yurtiçi nihai talebin düşmesi ile birlikte ihracat artmış ve azalan tüketim ithalatı azaltmıştır. Hizmetler ve gelir dengesinde kayda değer bir değişim yoktur. Bu dönemin dikkati çeken en önemli rakamı net hata ve noksan kaleminin ulaştığı çok yüksek değerdir. Geçen senenin ilk sekiz ayında neredeyse sıfır olan net hata ve noksan, bu yılın ilk sekiz ayında 9 milyar dolar mertebesine ulaşmıştır. 11

Tablo 22: Ödemeler Dengesi Analitik Sunum (Milyon ABD Dolar) 2013 2014 Ocak- Ocak- Ağustos Ağustos A- CARİ İŞLEMLER HESABI -45.785-29.586 1. İhracat f.o.b. 106.798 113.309 2. İthalat f.o.b. -161.475-154.128 Mal Dengesi -54.677-40.819 3. Hizmetler Dengesi: Gelir 30.254 32.907 4. Hizmetler Dengesi: Gider -15.425-16.378 Hizmet Dengesi -39.848-24.290 5. Gelir Dengesi: Gelir 2.961 2.759 6. Gelir Dengesi: Gider -9.613-8.575 Gelir Dengesi -46.500-30.106 7. Cari Transferler 715 520 B. SERMAYE HESABI -80-50 C. FİNANS HESABI 55.232 23.884 8. Yurtdışında Doğrudan Yatırım -1.745-4.049 9. Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 7.866 8.639 10. Portföy Hesabı-Varlıklar 2.436-717 11. Portföy Hesabı-Yükümlülükler 14.421 12.784 11.1. Hisse Senetleri -1.059 1.930 11.2. Borç Senetleri 15.480 10.854 12. Diğer Yatırımlar-Varlıklar 2.491-104 12.1. Merkez Bankası 1 0 12.2. Genel Hükumet -696-199 12.3. Bankalar -940-1.333 12.4. Diğer Sektörler 4.126 1.428 13. Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 29.763 7.331 13.1. Merkez Bankası -1.181-1.645 13.2. Genel Hükumet 470-812 13.3. Bankalar 25.281 6.167 13.4. Diğer Sektörler 5.193 3.621 Cari,Sermaye ve Finansal Hesaplar 9.367-5.752 D. NET HATA VE NOKSAN 207 9.106 GENEL DENGE 9.574 3.354 E. REZERV VARLIKLAR (*) -9.574-3.354 14. Resmi Rezervler -8.722-3.354 15. Uluslararası Para Fonu Kredileri -852 0 16. Ödemeler Dengesi Finansmanı 12

Tablo 23: Dış Finansman İhtiyacı ve Kaynakları Ağustos 2013 Ağustos 2014 1-Cari İşlemler Dengesi -45.785-29.586 2-Net Hata ve Noksan 207 9.106 3-Sermaye Hesabı Dengesi -80-50 i. Toplam Finansman İhtiyacı(1+2+3) -45.658-20.530 ii. Toplam Finansman(=1+2+3) 45.658 20.530 1-Sermaye Hareketleri 55.232 23.884 Doğrudan Yatırımlar 6.121 4.590 Portföy Yatırımları 16.857 12.067 Kredi Kullanımı ve Mevduat 32.260 7.227 2-İFM Kredileri -852 3-Resmi Rezervler(-artış) -8.722-3.354 Ağustos 2013 Ağustos 2014 TOPLAM FİNANSMAN 45.658 100% 20.530 100% 1-Sermaye Hareketleri 55.232 121% 23.884 116% Doğrudan Yatırımlar 6.121 13% 4.590 22% Portföy Yatırımları 16.857 37% 12.067 59% Kredi Kullanımı ve Mevduat 32.260 71% 7.227 35% 2-IMF Kredileri -852-2% 3-Rezerv Değişimi(-artış) -8.722-19% -3.354-16% Yukarıdaki tablolardan izleyeceğimiz üzere cari açığın finansmanında bu yılın ilk 8 ayında geçen yılın ilk sekiz ayına oranla portföy yatırımlarının payı artarken, alınan kredilerin payı anlamlı olarak düşmüştür. Cari açığın finansmanı daha riskli hale gelmiştir. 13