Özgün Makale / Original Article

78 Özgün Makale / Original Article Bir Üniversite Hastanesinde Hemodiyaliz ve Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Hastalar nda Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar Depression, Anxiety Levels and Coping Strategies with Stress in Continuous Ambulatory Peritoneal Dialysis (CAPD) and Hemodialysis (HD) Patients in a University Hospital Selma ÇET NKAYA, Naim NUR*, Adnan AYVAZ**, Deniz ÖZDEM R*** Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi, T p E itimi, *Halk Sa l, **Çocuk Sa l ve Hastal klar ve ***Aile Hekimli i Anabilim Dal, Sivas, Türkiye ÖZET Amaç: Bu çal flma sürekli ayaktan periton diyalizi (SAPD) ve hemodiyaliz (HD) hastalar nda depresyon, anksiyete düzeyleri ve stresle bafla ç kma tutumlar n de erlendirmek amac yla yap lm flt r. Yöntem: Kesitsel bir araflt rma olarak planlanan çal flma 01-31 A ustos 2007 tarihleri aras nda Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi nde kronik böbrek yetmezli i nedeniyle tedavi uygulanan HD ve SAPD hastalar nda yap lm flt r. Ankette hastalar n sosyodemografik özelliklerini, sigara ile alkol kullan m n ve psikolojik durumunu de erlendiren sorular sorulmufltur. Psikolojik de erlendirmede, Beck Depresyon Ölçe i, Durumluk ve Sürekli Kayg Ölçe i (STAI-I, STAI-II) ve COPE Stresle Bafla Ç kma Tutumlar n De erlendirme Ölçe i kullan lm flt r. Bulgular: Çal flmaya kat lan SAPD hastalarda depresyon görülme oran %33.3 iken HD hastalar nda bu oran %61.3 tür. SAPD hastalar n n depresyon, durumluk ve sürekli kayg puanlar s ras yla 14.1±8.4, 39.3±4.7, 47.6±5.1, HD hastalar n n 19.9±9.9, 41.0±3.7, 49.5±6.2 dir. SAPD hastalar n n depresyon puan HD hastalar na göre anlaml düzeyde düflük bulunmuflken (p<0.05), durumluk ve sürekli kayg ölçek puanlar aras nda fark saptanmam flt r (p>0.05). Stresle bafla ç kma tutumlar n de erlendirmede her iki grupta da en s k dini olarak bafla ç kma ikinci olarak pozitif yeniden yorumlama ve geliflme yöntemi kullan lmaktad r. Gruplar aras nda sadece flakaya vurma ve zihinsel bofl vermede istatistiksel olarak anlaml bir fark tespit edilmifltir (p<0.05). Sonuç: HD hastalar nda baflta olmak üzere tüm diyaliz hastalar nda depresyon ve anksiyete s k görülen ruhsal hastal klardand r. Bu nedenle bu hasta grubunun düzenli olarak psikiyatrik de erlendirmeye al nmas gerekmektedir. (Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84) Anahtar kelimeler: Hemodiyaliz, sürekli ayaktan periton diyalizi, depresyon, anksiyete, stresle bafl etme stratejisi ABSTRACT Objective: This study is aimed to evaluate depression and anxiety levels and coping strategies with stress in continuous ambulatory peritoneal dialysis (CAPD) and hemodialysis (HD) patients. Method: Study which was planned as a descriptive cross-sectional research has been made among patients who were under treatment with CAPD or HD for chronic renal failure in Cumhuriyet University Hospital in 01-31 August 2007. Questions were asked to determine the demographic profile, tobacco and alcohol use patterns and psychological status of the patients. Beck Depression Inventory and State-Trait Anxiety Inventory I-II (STAI-I, STAI-II) and Coping Strategies With Stress Inventory (COPE) were used for psychological evaluation. Results: Depression rate was 33.3% in CAPD patients and 61.3% in HD patients. Beck Depression Inventory and State-Trait Anxiety Inventory I-II (STAI-I, STAI-II) scores were 14.1±8.4, 39.3±4.7, 47.6±5.1 and 19.9±9.9, 41.0±3.7, 49.5±6.2 in CAPD and HD patients respectively. CAPD patients depression scores were significantly lower than HD patients (p<0.05) whereas there was no significant difference between Beck Depression Inventory and State-Trait Anxiety Inventory scores (p>0.05). In both groups the most frequently used coping strategy was religious coping followed by positive re-interpretation and development methods. The only significant difference between groups were in to laugh it off and not to worry about it strategies. Conclusion: Depression and anxiety appeared frequently in all dialysis patients, but depression was more frequent in HD patients. Therefore it is considered necessary for dialysis patients (CAPD and HD) to be under regular psychiatric evaluation. () Key words: Hemodialysis, continuous ambulatory peritoneal dialysis, depression, anxiety, coping strategies with stress Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Selma Çetinkaya, Cumhuriyet Üniversitesi T p Fakültesi, T p E itimi Anabilim Dal, Sivas, Türkiye E-posta: drselmacetinkaya@hotmail.com Gelifl tarihi: 21.07.2008 Kabul tarihi: 11.09.2008

Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar 79 Girifl Kronik böbrek hastal (KBH), glomerüler filtrasyon de erinin azalmas na ba l olarak geliflen böbre in s v -solüt dengesini ayarlama, metabolik ve endokrin fonksiyonlar nda kronik ve ilerleyici böbrek fonksiyonlar ndaki bozulmad r. Böbrek fonksiyonlar klinikte kreatinin klirensi ile yans t lan glomerüler filtrasyon h z (GFR) ile ölçülür. Normal de erleri yetiflkin erkekler için 105-140 ml/dakika ve kad nlar için 95-120 ml/dakikad r. GFR yaflla orant l olarak do al azalma gösterir. KBH, GFR da azalma olsun veya olmas n, böbrekte 3 aydan daha uzun süre yap sal ya da ifllevsel bozukluklarla giden idrar, kan ya da görüntüleme yöntemleri ile saptanan bir hasar olmas olarak aç klanabilir (1). KBY veya son dönem böbrek hastal (SDBH) ise KBH l bir hastan n GFR n n 15 ml/dakikan n alt na düfltü ü klinik ve fonksiyonel durumdur. KBY, s k yo un bak m ünitesi yat fllar na gereksinim do uran ve hayat boyu izlem gerektiren bir gruptur. Bu safhada bafll ca üç tedavi seçene i vard r. Bunlar: böbrek nakli, sürekli ayaktan periton diyalizi (SAPD) veya hemodiyaliz (HD) uygulamas d r (2,3). Uygun zamanda ve do ru diyaliz tedavisi uygulanmas hastalar için hayat kurtar c bir yöntemdir. HD, hastadan al nan kan n bir membran arac l yla diyaliz iflleminden geçirilmesi, s v ve kat içeri in yeniden düzenlenmesi esas yla çal fl r. SAPD de membran olarak do al periton zarlar kullan l r ve periton bofllu unu dolduran diyalizat s v s birkaç saatlik dengeleme süresinden sonra yenisi ile de ifltirilir (3). HD uygulamas nda hasta makineye ve sa l k personeline ba ml iken, SAPD yapan hasta tedaviyi kendisi ev ortam nda ve daha ba ms z olarak yapabilmektedir. KBY nedeniyle hastaneye yat r lan son dönem böbrek hastalar n n yaklafl k %10 unda psikiyatrik bozukluklar vard r (4). Bu bozukluklar depresyon, demans, alkol ve madde ile ilgili bozukluklar, anksiyete ve kiflilik de ifliklikleridir. Bedensel rahats zl olanlarda depresyon belirtileri s k görülmekte olup bu durum onlar n ruhsal ve sosyal yaflant lar n olumsuz olarak etkilemesine neden olmaktad r. KBY hastalar nda depresyon insidans %5-60 aras nda de iflmektedir (4). Depresyon yaflam kalitesinin güçlü bir öngörücüsüdür. Depresif semptomlar n say s do rudan yaflam kalitesi ile iliflkilidir (5). KBY li hastalarda depresyon varl yaflam kalitesini olumsuz etkilerken, düflük yaflam kalitesi ve depresyonun bir arada bulunmas daha yüksek oranda komorbidite ile iliflkilidir (6,7). Depresyonun tan n p düzeltilmesi yaflam kalitesini art r r (5). Bununla birlikte antidepresif tedavilerin t bbi sonuçlar üzerine etkileri çok aç k de ildir (8). Transplantasyon uygulanan hastalarda HD hastalar - na göre depresyon oranlar daha düflük ve yaflam kalitesi daha iyi olmaktad r (9). Di er yandan HD hastalar nda yaflam kalitesi SAPD hastalar na göre belirgin olarak düflük bulunmufltur (10). Bu durum HD hastalar nda iki diyaliz seans aras nda uygulanan tedavi biçimi ile iliflkili olabilir (11). SDBH olan hastalarda depresif durumun azalt lmas ile ilgili giriflimlere acilen ihtiyaç vard r (12). Hem depresyon hem de yaflam kalitesi ölçümleri seri ve basit bir flekilde de erlendirilmelidir. Bu sorunlar n h zl bir flekilde tan nmas hastan n depresyonun önemi konusunda e itilmesine yard mc olur (7). Bedensel rahats zl olan kiflilerde depresyon ile birlikte anksiyete de çok s k görülmektedir. kisinin birlikte görülme oran %9.0-40.0 aras nda de iflmektedir (13). Stres verici olaylar ya da etkenlerin olumsuz etkilerini en aza indirmek ya da tümüyle ortadan kald rmak için baz bafla ç kma stratejilerini kullanmak evrensel bir tutumdur. Bafla ç kma, bireyin kendisi için stres oluflturan olay ya da etkenlere karfl direnmesi ve bu durumlara karfl dayanma amac yla gösterdi i biliflsel, duygusal ve davran flsal tepkilerin tümü olarak tan mlanabilir (14,15). Kiflinin kulland bafla ç kma tutumlar yafl, cinsiyet, kültür ve hastal k gibi çok çeflitli etkenlere ba l olarak de iflebilir ve bireye özgü bir nitelik tafl r (16). Genel olarak bafla ç kma tutumlar n sorun çözmeye yönelik olanlar ve emosyon odakl olanlar fleklinde ikiye ay rmak olas d r (17). Bunlardan ilki sorunun ana kayna na iliflkin bafla ç kma tutumlar n, ikincisi ise ana kayna n yol açt duygusal etkiyle bafla ç kma tutumlar n içerir. Bir baflka s n fland rma ise bafla ç kma tutumlar n aktif ve pasif tutumlar biçiminde tan mlamakt r. Aktif olanlar stresörün kendisinin de ifltirilmesini ya da ortadan kald r lmas n hedefleyen davran flsal ya da psikolojik yan tlar, pasif olanlar ise stresörlerden uzaklaflt ran davran fllar içerir (18). Bu aç dan bafla ç kma tutumlar n uyuma yönelik olanlar ve olmayanlar fleklinde tan mlamak da mümkündür. Uyuma yönelik olmayan bafla ç kma tutumlar, stres oluflturan etkenler ya da yaflam olaylar ile psikiyatrik bozukluklar aras ndaki iliflkinin anlafl lmas nda merkezi bir rol oynamaktad r (19). Uyuma yönelik ya da aktif bafla ç kma tutumlar ndan çok, emosyonel gerilimi azaltmaya yönelik bafla ç kma tutumlar n n kullan lmas ile psikopatolojik belirtilerin ortaya ç kmas nda ve sürmesinde anlaml bir iliflki oldu u gösterilmifltir (19-21). Bu çal flman n temel amaçlar ; 1. Depresyon aç s ndan SAPD ve HD hastalar nda bir fark olup olmad n de erlendirmek, 2. Anksiyete aç s ndan SAPD ve HD hastalar nda bir farkl l - n bulunup bulunmad n saptamak, 3. SAPD ve HD hastalar nda stresle bafla ç kma tutumlar aras nda farkl l n olup olmad n belirlemektir. Yöntem Örneklem Kesitsel bir araflt rma olarak planlanan çal flma 01-31 A ustos 2007 tarihleri aras nda Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi nde kronik böbrek yetmezli i nedeniyle tedavi alan HD ve periton diyalizi hastalar nda yap lm flt r. Çal flmaya araflt rmay kabul eden HD tedavisi alan 36 hastadan 31 (%86.1) kifli, periton diyalizi ünitesinde 37 hastadan 30 (%81.1) kifli al nm flt r. HD ve SAPD tedavisine bafllama süresi bir y ldan az olan ve her iki grupta da formlar eksik dolduran toplam 12 kifli örnekleme dahil edilmemifltir. Çal flman n verileri baflhekimlikten ve hastalardan gerekli izinler al nd ktan sonra anket yöntemiyle toplanm flt r. Veri Toplama fllemi HD ünitesindeki anketler çal flmay yapan hekim, SADP ünitesindeki anketler ise sorumlu hemflire taraf ndan uygulanm flt r. Hastalara bilgi verildikten sonra anket formu hastalara tek tek okunarak doldurulmufltur. Çal flmada hastalara sosyodemografik özelliklerine, sigara ile alkol içme durumuna yönelik anket uygulanm flt r. Ayr ca psikiyatrik belirtilerini de erlendirmek amac ile Beck Depresyon Ölçe i, Durumluk ve Sürekli Kayg Ölçe i ve

80 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 COPE Stresle Bafla Ç kma Tutumlar n De erlendirme Ölçe i uygulanm flt r. Her bir uygulama yaklafl k 25-30 dakika sürmüfltür. Hastalar anketten s k ld nda ya da kendini yorgun hissetti inde anketlere ara verilmifl, kendini iyi hissetti i anda devam edilmifl ve ayn gün içinde bitirilmifltir. Veri Toplama Araçlar Demografik Bilgi Formu: Yafl, cinsiyet, böbrek hastal n n bafllama tarihi, HD ve SAPD girifl süresi, ö renim durumu, mesleki durum, medeni durum, sosyoekonomik durum, yaflan lan yer, sigara ve alkol kullan m hakk nda bilgi toplamak için haz rlanm flt r. Beck Depresyon Ölçe i: Depresyon yönünden riski belirlemek ve depresif belirtilerin düzeyini ve fliddet de iflimini ölçmek için 1961 y l nda Beck taraf ndan gelifltirilen ölçe in Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çal flmas 1988 y l nda Hisli taraf ndan yap lm flt r (22,23). Ölçek 21 maddeden oluflmakta olup kiflinin kendini de erlendirdi i dört seçenek sunulmufltur. Her madde 0-3 aras nda giderek artan bir puan almaktad r. Ölçekte al nabilecek maksimum puan 63 olup, kesme puan Türkçe formunda 17 dir (24). Beck ve arkadafllar depresyon düzeylerini 0-13 puan depresyon yok, 14-19 puan düflük, 20-28 puan orta, 29-63 puan yüksek derecede depresyon fleklinde s n fland rm fllard r. Durumluk ve Sürekli Kayg Ölçe i (STAI-I, STAI-II): Spielberger ve arkadafllar taraf ndan 1970 y l nda gelifltirilmifl olup 14 yafl üzerindekilere uygulanabilen bir testtir. Ölçe in Türkçe ye adaptasyonu, geçerlilik ve güvenirlilik çal flmas Öner ve Le Compte (1983) taraf ndan yap lm flt r (25,26). Durumluk kayg ölçe i, bireyin belirli bir anda ve belirli koflullarda kendini nas l hissetti ini, sürekli kayg ölçe i ise bireyin içinde bulundu u durum ve koflullardan ba ms z olarak kendini nas l hissetti ini belirler. Kendi kendine doldurulabilecek bir testtir. Durumluk kayg ve süregiden kayg y ölçmeye yönelik 20 sorudan oluflmaktad r. Durumluk Kayg Ölçe i, ani de ifliklik gösteren heyecansal reaksiyonlar de- erlendirmede oldukça duyarl bir araçt r. Envanterin ikinci bölümünde yer alan yine 20 maddeden oluflan Sürekli Kayg Ölçe i, kiflinin genelde, yaflama e ilimi gösterdi i kayg n n süreklili ini ölçmeyi amaçlamaktad r. Skorlar 20 (düflük anksiyete) ile 80 (yüksek anksiyete) aras ndad r. 36 ve alt puan kayg n n olmad - n, 37-42 hafif kayg y, 43 ve üstü puan ise yüksek kayg y gösterir. Genel olarak, durumluk ve sürekli kayg puanlar n n yüksek olmas, anksiyete düzeyinin yüksek oldu unu göstermekte olup, puanlar 60' n üstünde olan bireylerin profesyonel yard ma gereksinimleri oldu u belirtilmektedir. COPE (Bafla Ç kma Tutumlar n De erlendirme Ölçe i): Carver ve ark taraf ndan 1989 y l nda gelifltirilen ölçek A argün ve ark taraf ndan Türkçeye çevrilmifl ve geçerlilik ve güvenirlik çal flmas yap lm flt r (27,28). Bu ölçek yard m yla insanlar n günlük yaflamlar nda güç ve bunalt verici olaylarla karfl laflt klar nda nas l tepki verdikleri incelenir. Sorular n dört seçene i vard r. Seçenekler 1=Asla böyle bir fley yapmam; 2= Çok az böyle yapar m; 3= Orta derecede böyle yapar m; 4=Ço unlukla böyle yapar m fleklindedir. Ölçek 60 soru ve 15 alt ölçekten oluflmaktad r. Bu alt ölçekler flu bafll klardan oluflur: 1. Pozitif yeniden yorumlama ve geliflme, 2. Zihinsel bofl verme, 3. Soruna odaklanma ve duygular aç a vurma, 4. Yararl sosyal destek kullan m, 5. Aktif bafla ç kma, 6. nkâr, 7. Dini olarak bafla ç kma, 8. fiakaya vurma, 9. Davran flsal olarak bofl verme, 10. Geri durma, 11. Duygusal sosyal destek kullan m, 12. Madde kullan m, 13. Kabullenme, 14. Di er meflguliyetleri bast rma, 15. Plan yapmad r. Her alt ölçek dörder sorudan oluflup bafla ç kma tutumu hakk nda bilgi verir. Her alt ölçekten al nacak puan n yüksekli i hangi bafla ç kma tutumunun kifli taraf ndan kullan ld hakk nda fikir verir. statistiksel De erlendirme Bu araflt rmada istatistiksel de erlendirmeler için SPSS-10.0 istatistik paket program kullan lm flt r. Gruplar n karfl laflt r ld analizlerde kategorik de iflkenler için ki-kare, sürekli de iflkenler için t testi ve ikiden fazla grup aras nda fark olup olmad n tespit etmek için varyans analizi, ikili karfl laflt rmalarda varyans sonras posthoc Tukey testi, korelasyon karfl laflt rmalar nda Pearson testi uygulanm flt r. Bulgular Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi nde kronik böbrek yetmezli i nedeniyle tedavi edilen SAPD ünitesindeki 37 hastan n 30 u (%81.1), HD ünitesindeki 36 hastan n 31 i (%86.1) çal flmaya al nm flt r. SAPD ünitesindeki hastalar n 15 i erkek, 15 i kad n, HD ünitesindeki hastalar n 14 ü erkek, 17 si kad nd r. Çal flmaya al - nan SAPD hastalar n n yafl ortalamalar 53.2±15.0, HD hastalar - n n 45.1±12.3 dür ve arada istatistiksel olarak fark bulunmufltur (p<0.05). SAPD hastalar na KBY tan s konmas ndan itibaren geçen süre 93.2±52.1 ay, diyalize bafllanmas ndan itibaren geçen süre 72.2±39.8 ay, HD hastalar nda s ras yla 58.0±65.2 ay, 33.4±53.7 ayd r. SAPD hastalar na KBY tan s n n konuldu u ve diyalize baflland zaman HD hastalar na göre daha önce olup aralar ndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur (p<0.05). Çal flmaya kat lan hastalar n sosyodemografik özellikleri Tablo 1 de verilmifltir. Çal flmaya kat lan SAPD hastalar n n sosyodemografik özellikleri HD hastalar nkine göre daha yüksek bulunmufltur. Beck Depresyon Ölçe inde kesme noktas n 17 olarak al rsak çal flmaya kat lan SAPD hastalarda depresyon görülme oran %33.3 iken HD hastalar nda bu oran %61.3 tür. Aralar ndaki bu fark da istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur (χ 2 =4.77, p<0.02). Depresyon düzeyini Beck ve arkadafllar gibi al rsak SAPD hastalar nda %23.3 hafif, %16.7 orta ve %6.7 fliddetli depresyon, HD hastalar nda %22.6 hafif, %29.0 orta ve %22.6 fliddetli depresyon saptanm flt r. SAPD hastalar nda %50.0 hafif ve %20.0 yüksek durumluk kayg düzeyi, %10.0 hafif ve %90.0 yüksek sürekli kayg düzeyi tespit edilmifltir. HD hastalar nda %58.1 hafif ve %32.3 yüksek durumluk kayg düzeyi, %12.9 hafif ve %87.1 yüksek sürekli kayg düzeyi saptanm flt r. SAPD ve HD hastalar n n depresyon, durumluk ve sürekli kayg ile stresle bafla ç kma tutumlar n de erlendirme ölçek puanlar Tablo 2 de verilmifltir. SAPD hastalar n n depresyon, du-

Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar 81 rumluk ve süreklilik kayg puanlar s ras yla 14.1±8.4, 39.3±4.7, 47.6±5.1, HD hastalar n n 19.9±9.9, 41.0±3.7, 49.5±6.2 dir. SAPD hastalar n n depresyon puan HD hastalar na göre anlaml düzeyde düflük bulunmuflken, durumluk ve sürekli kayg ölçek puanlar aras nda fark saptanmam flt r (Depresyon için t=-2.46, p<0.01, Durumluk Kayg için t=-1.55, p>0.05, Sürekli Kayg için t=-1.34, p>0.05). Stresle bafla ç kma tutumlar n de erlendirmede her iki grupta da en s k dini olarak bafla ç kma, ikinci olarak pozitif yeniden yorumlama ve geliflme yöntemi kullan lmaktad r. Gruplar aras nda sadece flakaya vurma ve zihinsel bofl vermede istatistiksel olarak anlaml bir fark tespit edilmifltir (p<0.05). Cinsiyetler aras nda depresyon, durumluk ve sürekli kayg ile stresle bafla ç kma tutumlar aras nda bir fark tespit edilmemifltir. HD tedavisi gören hastalarda depresyon ile sürekli kayg, diyalize bafllanmas ndan itibaren geçen süre, stresle bafl etme yöntemlerinden davran flsal olarak bofl verme ve madde kullan m aras nda pozitif yönde, yararl sosyal destek kullanma, pozitif yeniden yorumlama ve geliflme, aktif bafla ç kma, flakaya vurma ve plan yapma aras nda negatif yönde yüksek düzeyde bir korelasyon saptanm flt r. SAPD hastalar nda ise depresyon ile tan konmas ndan itibaren geçen süre aç s ndan negatif yönde, stresle bafl etme yöntemlerinden soruna odaklanma ve duygular aç a vurma ile duygusal sosyal destek kullanma aras nda pozitif yönde korelasyon bulunmufltur. SAPD ile HD hastalar nda depresyon ile di er faktörler aras ndaki korelasyon Tablo 3 de gösterilmifltir. Tart flma Son dönem böbrek yetmezli i geliflen hastalarda en s k kullan lan renal replasman tedavisi HD yöntemi olmakla beraber son y llarda giderek artan oranda SAPD uygulanmaktad r. Türkiye de 2002 y l sonu itibariyle düzenli HD program nda olan hasta say s 20.600, 2005 y l nda 28.507, 2006 y l nda 33.950 dir. SAPD program nda olan hasta say lar na bak ld nda 2001 y l sonu itibariyle 1.927, 2002 y l sonu itibariyle 2.556, 2005 y l sonu itibariyle 3.381 ve 2006 y l sonu itibariyle 4.103 hastad r. Bu rakamlar da göstermektedir ki gün geçtikçe KBY hasta say s ve bunun sonucunda HD ile SAPD tedavisi alan hasta say s da artmaktad r (29-33). Depresyon kronik hastal klar nedeniyle tedavi alan hastalarda daha yüksek oranda görülmektedir (34-36). Dünya Sa l k Örgütünün (WHO) bir araflt rmas nda temel sa l k alan nda depresyonun Tablo 1. SAPD ile HD hastalar n n sosyodemografik özellikleri Hastalar n Sosyodemografik Özellikleri SAPD (n=30) HD (n=31) Toplam (n=61) Ö renim Durumlar Okuryazar de il 13.3 32.2 23.0 Okuryazar 10.0 6.5 8.2 lkö renim mezunu 36.7 29.0 32.8 Lise mezunu 40.0 25.8 32.7 Üniversite mezunu - 6.5 3.3 Mesleki Durumlar Ev han m 43.3 48.4 45.9 Emekli 33.3 29.0 31.1 Esnaf 6.7 12.9 9.8 Memur 6.7-3.3 flçi 3.3 3.2 3.3 Di er 6.7 6.5 6.6 Sosyoekonomik Durumlar Yüksek 20.0 16.1 18.0 Orta 70.0 45.2 57.4 Düflük 10.0 38.7 24.6 Medeni Durumlar Evli 76.7 64.5 70.5 Bekar 13.3 12.9 13.1 Dul 10.0 22.6 16.4 Sigara çme durumu çiyor 20.0 12.9 16.4 çmiyor 73.3 83.9 78.7 B rakm fl 6.7 3.2 4.9 Alkol çme durumu çiyor - 3.2 1.6 çmiyor 100.0 93.5 96.7 B rakm fl - 3.2 1.6 SAPD: Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi HD: Hemodiyaliz

82 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 en çok görülen psikolojik hastal klardan biri oldu u ve dünyada görülen bütün hastal klar içinde %10.4 lük bir k sm oluflturdu u belirtilmifltir (37). HD hastalar nda da depresyon görülme s kl n n yüksek oldu unu gösteren birçok çal flma mevcuttur. Bu hastalarda depresyon görülme oran %13-100 aras nda de iflmektedir (11,12,38). Çal flmam zda HD hastalar nda depresyon görülme oran %61.3, SAPD hastalar nda %33.3 olarak bulunmufltur. Erengin ve arkadafllar HD hastalar nda Beck Depresyon Ölçe i puanlar n 14.1±11.3, SAPD hastalar nda 9.0±6.3 olarak belirtmifller ve aradaki fark da anlaml bulmufllard r (11). Keçecio lu ve arkadafllar HD hastalar nda 14.4±10.2, SAPD hastalar nda 12.0±12.1 olarak bulmufllar, ancak aralar nda fark tespit etmemifllerdir (10). Bizim çal flmam zda HD hastalar n n Beck Depresyon Ölçe i puanlar 19.9±9.9, SAPD hastalar n n 14.1±8.4 olarak sap- Tablo 2. SAPD ile HD hastalar n n depresyon, durumluk ve sürekli kayg ile bafla ç kma tutumlar n de erlendirme ölçek puanlar Özellikler Diyaliz Türü Ort±SS t p Beck Depresyon SAPD 14.1±8.4-2.46 0.01 HD 19.9±9.9 Durumluk Kayg SAPD 39.3±4.7-1.55 0.12 HD 41.0±3.7 Sürekli Kayg SAPD 47.6±5.1-1.34 0.18 HD 49.5±6.2 Bafla Ç kma Tutumlar 1- Pozitif yeniden yorumlama ve geliflme SAPD 13.3±2.5 0.37 0.79 HD 13.1±2.2 2- Zihinsel bofl verme SAPD 10.5±2.5 3.20 0.00 HD 8.5±2.4 3- Soruna odaklanma ve duygular aç a vurma SAPD 11.6±2.8-0.47 0.64 HD 11.9±2.8 4- Yararl sosyal destek kullanma SAPD 11.9±3.1 1.36 0.18 HD 10.8±3.0 5 Aktif bafla ç kma SAPD 12.1±2.9 1.10 0.28 HD 11.3±2.8 6- nkar SAPD 7.6±2.7 0.76 0.45 HD 7.1±2.5 7- Dini olarak bafla ç kma SAPD 15.4±1.0 0.50 0.61 HD 15.3±1.6 8- fiakaya vurma SAPD 7.2±2.5 2.26 0.02 HD 5.8±2.3 9- Davran flsal olarak bofl verme SAPD 7.5±2.4-1.02 0.31 HD 8.2±2.7 10- Geri durma SAPD 10.8±2.4 0.97 0.33 HD 10.3±1.3 11- Duygusal sosyal destek kullanma SAPD 11.4±3.2-0.79 0.43 HD 12.0±3.1 12- Madde kullan m SAPD 4.3±0.8-0.09 0.93 HD 4.3±1.0 13- Kabullenme SAPD 11.9±2.7-1.90 0.06 HD 13.2±2.7 14- Di er meflguliyetleri bast rma SAPD 10.7±2.3 0.88 0.38 HD 10.3±1.5 15- Plan yapma SAPD 12.1±2.7 0.59 0.55 HD 11.7±2.8 FOrt±SS: Ortalama±Standart Sapma SAPD: Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi HD: Hemodiyaliz

Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar 83 tanm flt r ve aralar nda istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmufltur. Bu fark muhtemelen HD hastalar n n SAPD uygulanan hastalara göre haftada üç gün ortalama 4 saat diyaliz makinesine, sa l k personeline ve ailesine ba ml olmas ndan, diyaliz ünitelerinde s k görülen ölümler ve ölüm korkusundan, fiziksel durumun s k de iflmesinden, böbrek hastal n n daha fliddetli olmas ndan, s v ve g da al m nda büyük k s tlamalar getiren diyet programlar - n uygulama güçlü ünden kaynaklanmaktad r (39). SAPD de hasta tedavisini evde rahatl kla yapabilmekte, sürekli bir diyaliz uygulamas oldu u için biyokimyas ve s v dengesi ani de ifliklik göstermemekte, baflkalar na ba ml olmamaktad r (11). HD ve SAPD uygulanan hastalarda normal sa l kl kiflilere göre daha yüksek düzeyde anksiyete saptanmaktad r. Özellikle HD hastalar nda makineye ba ml l k, diyalize girilen sürenin uzamas, fiziksel durumun ve aile düzeninin bozulmas veya komplikasyonlar n ortaya ç kmas durumlar nda anksiyete daha da artmaktad r (40). Erengin ve arkadafllar HD hastalar nda durumluk ve sürekli kayg ölçe i puanlar n 38.0±10.7, 48.4±9.8, SAPD hastalar nda s rayla 34.1±9.6, 43.4±6.4 olarak tespit etmifller ve sürekli kayg puanlar aras nda fark bulmufllard r (11). Özcan ve arkadafllar HD hastalar nda durumluk ve sürekli kayg ölçe i puanlar n 45.9±9.5, 49.7±6.7, SAPD hastalar nda 39.1±10.9, 44.1±9.0 olarak saptam fllar ve aralar nda istatistiksel fark tespit etmifllerdir (41). Bizim çal flmam zda SAPD hastalar n n durumluk ve sürekli kayg puanlar s ras yla 39.3±4.7, 47.6±5.1, HD hastalar n n 41.0±3.7, 49.5±6.2 olarak bulunup aralar nda fark saptanmam flt r. Çal flmam zda her iki grupta da stresle bafla ç kma tutumlar ndan en s k dini olarak bafla ç kma, ikinci olarak pozitif yeniden yorumlama ve geliflme yönteminin kullan ld sonucuna var lm flt r. Bu durum bize hastalar n dini inançlar sayesinde hastal - n kabullendi ini ve onunla birlikte yaflamay ö rendi ini göstermektedir. Gruplar aras nda sadece flakaya vurma ve zihinsel bofl vermede istatistiksel olarak anlaml bir fark tespit edilmifltir (p<0.05). SAPD hastalar daha s k flakaya vurmakta ve zihinsel olarak bofl vermektedir. Tablo 3. SAPD le HD hastalar nda depresyon ile di er faktörler aras ndaki korelasyon De iflkenler r p SAPD hastalar Tan konmas ndan itibaren geçen süre (Ay) -0.49 0.00 Soruna odaklanma ve duygular aç a vurma 0.36 0.05 Duygusal sosyal destek kullanma 0.37 0.04 HD hastalar STAI-II 0.44 0.01 Diyalize bafllanmas ndan itibaren geçen süre (Ay) 0.44 0.01 Pozitif yeniden yorumlama ve geliflme -0.46 0.00 Yararl sosyal destek kullanma -0.44 0.01 Aktif bafla ç kma -0.39 0.03 fiakaya vurma -0.39 0.00 Davran flsal olarak bofl verme 0.56 0.00 Madde kullan m 0.46 0.00 Plan yapma -0.47 0.00 SAPD: Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi HD: Hemodiyaliz Sonuç HD hastalar baflta olmak üzere tüm diyaliz hastalar nda depresyon ve anksiyete s k görülen ruhsal hastal klardand r. Bu nedenle bu hasta grubunun düzenli olarak psikiyatrik de erlendirmeye al nmas gerekmektedir. Takipler s ras nda depresyon ve anksiyete puanlar yüksek tespit edilen hastalar daha s k kontrol edilmeli, psikolojik destek sa lanmal d r. Bu sayede hastalar n tedaviye uyumu ve yaflam kalitesi artacakt r. Teflekkür Çal flmam z s ras nda bizden yard mlar n esirgemeyen diyaliz merkezinin sorumlu doktor ve hemflirelerine, ayr ca anketleri b kmadan tamamlayan diyaliz hastalar na, istatistiklerde bize yard mc olan Yrd. Doç. Dr Ziynet Ç nar a sonsuz teflekkürlerimizi sunar z. Kaynaklar 1. Potter GS, Johnson RJ, Fink GD. Role of endothelin in hypertension of experimental chronic renal failure. Am.Heart Ass (Hypertension. 1997; 30: 1578-84. 2. Tomson U. Management of chronic kidney disease Udayaraj Medicine 2007; 35: 442-6. 3. Ersoy FF. Son dönem böbrek yetmezli inde uygun diyaliz yönteminin seçimi. Türkiye Klinikleri J Int Med Sci Nefrology-Special Topics 2005; 1: 88-92. 4. Daugirdas JT, Blake PG, Ing TS. Psikoloji ve rehabilitasyon. Ed. Bozfaz - o lu S. Diyaliz El Kitab. 3. Bask, Ankara: Günefl Kitapevi; 2003; 413-4. 5. Zimmermann PR, Camey SA, De Jesus Mari J. A cohort study to assess the impact of depression on patinets with kidney disease. The International Journal of Psyhiatry in Medicine 2006; 4: 457-68. 6. Tossani E, Cassano P, Fava M. Depression and renal disease. Semin Dial 2005; 2: 73-81. 7. Lew SQ, Pirainot B. Quality of life and psychological ssues in peritoneal dialysis patients. Semin Dial 2005; 2: 119-23. 8. Wuerth D, Finkelstein SF, Finkelstein FO. The identification and treatment of depression in patients maintained on dialysis. Semin Dial 2005; 2: 142-6 9. Zimmermann PR, de Figueiredo CE, Fonseca NA. Depression, anxiety and adjustment in renal replacement therapy: a quality of life assessment. Clin Nephrol 2001; 56: 387-90. 10. Keçecio lu N, Özcan E, Y lmaz H, Sezer MT, Ery lmaz M, Ersoy FF, Süleymanlar G, Yakupo lu G. Hemodiyaliz ve kronik ambulatuar periton diyalizi tedavisi gören hastalar ve bu hasta yak nlar n n depresyon, anksiyete ve yaflam kalitesi aç s ndan karfl laflt r lmas. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi 1995; 3: 172-6. 11. Erengin N, Keçecio lu N, Güven M, Sarikaya M, Tuncer M, Özcan S, Süleymanlar G, Ersoy F, Yakupo lu G. Hemodiyaliz ve sürekli ayaktan periton diyalizi uygulanan hastalar n yetiyitimi, depresyon ve anksiyete yönünden karfl laflt r lmas Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi 1998; 7: 137-40. 12. Kimmel PL, Peterson RA. Depression in end-stage renal disease patients treated with hemodialysis: tools, correlates, outcomes, and needs. Semin Dial 2005; 2: 91-7. 13. Ateflçi FÇ, Karada F, O uzhano lu NK. Bir üniversite hastanesi yatan hastalar nda psikiyatrik bozukluklar n da l m. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2000; 1: 148-56. 14. Folkman S. Personal control and stress and coping processes: a theoretical analysis. J Pers Soc Psychol 1984; 46: 839-52. 15. Folkman S, Lazarus RS, Gruen RJ, DeLongis A. Appraisal, coping, health status, and psychological symptoms. J Pers Soc Psychol 1986; 50: 571-9. 16. Holahan C, Moos RH. Personal and contextual determinants of coping strategies. J Pers Soc Psychol 1987; 52: 946-55. 17. Folkman S, Lazarus RS. An analysis of coping in a middle-aged community sample. J Health Soc Behav 1980; 21: 219-39.

84 Depresyon, Anksiyete Düzeyleri ve Stresle Bafla Ç kma Tutumlar Nöropsikiyatri Arflivi 2008; 45: 78-84 18. Holahan C.J, Moos RH. Risk, resistance, and psychological distress: A longitudinal analysis with adults and children. J Abnorm Psychol 1987; 96: 3-13. 19. Rohde P, Lewinsohn TM, Tilson M, Seeley J. Dimensionality of coping and its relation to depression. J Pers Soc Psychol 1990; 58: 499-511. 20. Spurrell MT, McFarlane AC. Post-travmatic stress disorder and coping after a natural disaster. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1993; 28: 194-200. 21. Wegner DM, Schneider DJ, Carter SR, White TL. Paradoxical effects of thought suppression. J Pers Soc Psychol 1987; 53: 5-13. 22. Beck AT, Ward CH, Mendelson M. An inventory for measuring depression. Archives of General Psychiatry 1961; 4: 561-71. 23. Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin geçerlili i üzerine bir çal flma. Psikoloji Dergisi 1988; 6: 118-22. 24. Aydemir Ö, Köro lu E. Beck Depresyon Envanteri. Psikiyatride Kullan lan Klinik Ölçekler. 1. Bask, Ankara: Hekimler Yay n Birli i, Ajans Matbaac - l k, 2000, s: 121-5. 25. Spielberger CD, Gorsuch RL, Lushene RE. Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. California: Consulting Psychologist s Press, Palo Alto, 1970, s: 23-49. 26. Öner N, Le Compte A. Durumluk Sürekli Kayg Envanteri El Kitab, stanbul, Bo aziçi Üniversitesi Yay nlar 1983, s: 1-26. 27. Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK. Assessing coping strategies: A theoretically based approach. J Pers Soc Psychol 1989; 56: 267-83 28. A argün MY, Befliro lu L, K ran ÜK, Özer ÖA, Kara H. COPE (Bafla Ç kma Tutumlar n De erlendirme Ölçe i): Psikometrik özelliklere iliflkin bir ön çal flma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2005; 6: 221-6. 29. Türkiye 2001 y l Ulusal Hemodiyaliz, Transplantasyon ve Nefroloji Kay t Sistemi Raporu, Türk Nefroloji Derne i Yay nlar, stanbul, 2002. 30. Türkiye 2002 y l Ulusal Hemodiyaliz, Transplantasyon ve Nefroloji Kay t Sistemi Raporu, Türk Nefroloji Derne i Yay nlar, stanbul, Sayfa: 7, 2003. 31. Türkiye 2005 y l Ulusal Hemodiyaliz, Transplantasyon ve Nefroloji Kay t Sistemi Raporu, Türk Nefroloji Derne i Yay nlar, stanbul, Sayfa: 4, 2006. 32. Türkiye 2006 y l Ulusal Hemodiyaliz, Transplantasyon ve Nefroloji Kay t Sistemi Raporu, Türk Nefroloji Derne i Yay nlar, stanbul, Sayfa: 5, 2007. 33. T.C Sa l k Bakanl Yatakl Tedavi Kurumlar statistik Y ll 2006. 34. Valvanne J, Juva K, Erkinjuntti T, Tilvis R. Major depression in the elderly: a population study in Helsinki. Int Psychogeriatr 1996; 8: 437-43. 35. Kimmel PL, Thamer M, Richard CM, Ray NF. Psychiatric illness in patients with end-stage renal disease. Am J Med 1998; 105: 214-21. 36. Amato L, Paolisso G, Cacciatore F, et al, Osservatorio Geriatrico of Campania Region Group. Non-insulin-dependent diabetes mellitus is associated with a greater prevalence of depression in the elderly. Diabetes Metab 1996; 22: 314-8. 37. Endler NS, Macromitris SD, Kocvski NL. Depression: The complexity of self-report measures. Journal of Applied Biobehavioral Research 2000; 5: 26-46. 38. House A. Psychosocial problems of patient on the renal unit and their relation to treatment outcome. Journal Psychosom Res 1987; 31: 441-5 39. Küçük L. Diyaliz hastalar nda s k karfl lafl lan ruhsal sorunlar. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi 2005; 14: 166-70. 40. Saliho lu A. Kronik hemodiyaliz tedavisi gören hastalarda anksiyete. Ankara Üniversitesi T p Fakültesi Psikiyatri Kürsüsü, Uzmanl k Tezi, Ankara, 1980, s: 7-8, 55. 41. Özcan Y, Bafltürk M, Aslan SS, Utafl C. Hemodiyaliz ve sürekli ayaktan periton diyalizi uygulanan hastalarda psikiyatrik morbidite ve yaflam kalitesi. Turgut Özal T p Merkezi Dergisi 2000; 7: 333-7.