S-018 PREANALİTİK EVREDE REDDEDİLEN ÖRNEKLERİN ANALİZİ Dr. Esin AVCI ÇİÇEK
GİRİŞ Toplam Test Süreci preanalitik, analitik ve postanalitik evreden oluşmaktadır. Yapılan çalışmalar, laboratuvar performansının preanalitik ve postanalitik evrelerde yapılan hatalardan büyük oranda etkilendiğini göstermektedir. Hataların en aza indirilmesi TTS performansının kanıtlanması ile; 3 alt sürecin (preanalitik, analitik, postanalitik) ayrı ayrı performansının kanıtlanmasıyla gerçekleşir.
Preanalitik süreç Testin klinisyen tarafından istenip, laboratuvarda analiz başlangıcına kadar geçen süreçte yer alan test sonucunu etkileyebilen ayrıca zaman ve maddi kayba neden olan hatalar Bu süreçte yanlış yapılan /uygun olmayan istemler, etiketleme hataları, hemolizli/lipemik/pıhtılı örnekler, örneğin yanlış kaba/tüpe alınması, yetersiz/uygunsuz örnek alımı ve hasarlı örnek lerin sayıları analiz edilir.
Kalite İndikatörü Akreditasyona hazırlanan bir laboratuvarda her sürecin kalitesinin kanıtlanmasında ilk aşama bilimsel, kanıta dayalı kalite göstergelerinin belirlenmesidir. Kalite İndikatörü; Laboratuvar testlerinin kalite, etkinliğini ölçmek ve değerlendirmek için, TTS nin tümüne odaklanan, laboratuvar performansını değerlendirmek için geliştirilmiş araçlardır.
Uluslararası Klinik Kimya ve Laboratuvar Tıbbı Federasyonu (IFCC) yakın zamanda "laboratuvar hataları ve hasta güvenliği" adlı yeni bir çalışma grubu (WG-LEPS) kurmuştur. Çalışma grubu özellikle klinik laboratuvarlar için tasarlanmış kalite indikatörlerini tanımlamıştır. Çalışma grubunun amacı, laboratuvar hataları üzerinde araştırmaya yönlendirmek için bu konuda mevcut verileri toplamak ve hasta güvenliğini geliştirmek için stratejileri ve prosedürleri tavsiye etmek, hata oranlarını azaltmaktı.
IFCC WG LEPS (laboratuvar hataları ve hasta güvenliği) çalışma gurubu tarafından belirlenen kalite göstergeleri Preanalitik, Analitik, Postanalitik süreç kalite indikatörleri
Amaç Preanalitik faz laboratuvar hatalarının en yaygın olduğu dönemdir. Preanalitik faz hataları zaman ve mali kayıplara neden olan; uygunsuz etiketleme, hemolizli numuneler, lipemik numuneler, pıhtılaşmış numuneler, uygunsuz taşıma, yetersiz numune ve hasarlı örnek gibi hatalardır. Bu hatalara dayanarak kalite göstergeleri belirlenir. Bu çalışmada amacımız preanalitik süreçte yaygın hataları saptamak ve kalite indikatör hedeflerine göre değerlendirmekti.
Gereç ve Yöntem Preanalitik Süreç Değerlendirmesi Hata sayıları 1 Ocak 2015-1 Nisan 2015 dönemi için Laboratuvar bilgi sisteminden aylık toplandı. Her hata tipi için aylık hata yüzdeleri hesaplandı Kalite indikatörü: Hata sayısı / Toplam örnek sayısı x 100. IFCC WG LEPS (laboratuvar hataları ve hasta güvenliği) çalışma gurubu tarafından belirlenen kalite hedeflerine göre değerlendirildi. IFCC Laboratuvar hataları ve hasta güvenliği çalışma gurubu, yapmış olduğu bir çalışmayla kalite spesifikasyonlarına göre performans seviyelerini optimum, kabul edilebilir ve minimum olarak sınıflamaktadır. Laura Sciacovelli et. al. Quality Indicators in Laboratory Medicine: from theory to practice Clin Chem Lab Med 2011;49(5)
Kalite İndikatörü (%) Performans Düzeyi Kabul edilebilir Barkod hatalı sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.4-0.5 Cihaz okuma yapmadı sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 0.1 İstek, çok sayıda sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 0.1 İstek, yanlış sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 0.1 Örnek, fazla sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.4-0.8 Örnek, gelmedi sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.2 0.4 Örnek, hasarlı sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 0.1 Örnek, hemolizli sayısı / Toplam örnek sayısı X100 1-1.5 Örnek, lipemik sayısı / Toplam örnek sayısı X100 Örnek, Pıhtılı sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.50 1.0 Örnek, uygun saatte alınmamış sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 1.0 Örnek, yanlış sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.07 0.15 Örnek, yetersiz sayısı / Toplam örnek sayısı X100 0.4-0.8 Soğuk zincire uyulmamış sayısı / Toplam örnek sayısı X100 < 0.1 Tüp, yanlış, sayısı/toplam örnek sayısı X100 0.07 1.13
Bulgular Ocak 2015 Şubat 2015 Mart 2015 Barkod,Hatalı 5 1 24 30 Örnek,Hasarlı 1 0 0 1 Örnek,Hemolizli 70 83 71 224 Örnek Lipemik 4 3 2 9 Örnek Pıhtılı 50 159 146 364 Örnek,Uygun Saatte Alınmamış 13 12 17 42 Örnek Yetersiz 24 22 44 90 Tüp,Yanlış 30 35 50 115 Diğer 25 52 100 177 Toplam Hata Sayısı 231 367 454 1052 Toplam Örnek Sayısı 53811 53252 60888 Toplam Hata
Bulgular Kalite İndikatörü (%) Ocak 2015 Hata sayısı Laboratuvar performans düzeyi Barkod,Hatalı/ Toplam örnek sayısı X100 5 0.009 0.4-0.5 Örnek,Hasarlı/ Toplam örnek sayısı X100 1 0.001 < 0.1 Hedef Performans düzeyi Örnek,Hemolizli/ Toplam örnek sayısı X100 70 0.14 1-1.5 Örnek Lipemik/ Toplam örnek sayısı X100 4 0.007 Örnek Pıhtılı/ Toplam örnek sayısı X100 50 0.09 0.50 1.0 Örnek,Uygun Saatte Alınmamış/ Toplam örnek sayısı X100 13 0.02 < 1.0 Örnek Yetersiz/ Toplam örnek sayısı X100 24 0.04 0.4-0.8 Tüp,Yanlış/ Toplam örnek sayısı X100 30 0.06 0.07-1.13 Toplam Hata Sayısı/ Toplam örnek sayısı X100 231 Toplam Örnek Sayısı 53811
Bulgular Kalite İndikatörü (%) Şubat 2015 Hata sayısı Laboratuvar performans düzeyi Hedef Performans düzeyi Barkod,Hatalı/ Toplam örnek sayısı X100 1 0.002 0.4-0.5 Örnek,Hasarlı/ Toplam örnek sayısı X100 0 0 < 0.1 Örnek,Hemolizli/ Toplam örnek sayısı X100 83 0.15 1-1.5 Örnek Lipemik/ Toplam örnek sayısı X100 3 0.005 Örnek Pıhtılı/ Toplam örnek sayısı X100 159 0.29 0.50 1.0 Örnek,Uygun Saatte Alınmamış/ Toplam örnek sayısı X100 12 0.02 < 1.0 Örnek Yetersiz/ Toplam örnek sayısı X100 22 0.04 0.4-0.8 Tüp,Yanlış/ Toplam örnek sayısı X100 35 0.06 0.07-1.13 Toplam Hata Sayısı/ Toplam örnek sayısı X100 367 Toplam Örnek Sayısı 53252
Bulgular Kalite İndikatörü (%) Mart 2015 Hata sayısı Laboratuvar performans düzeyi Hedef Performans düzeyi Barkod,Hatalı/ Toplam örnek sayısı X100 24 0.04 0.4-0.5 Örnek,Hasarlı/ Toplam örnek sayısı X100 0 0 < 0.1 Örnek,Hemolizli/ Toplam örnek sayısı X100 71 0.12 1-1.5 Örnek Lipemik/ Toplam örnek sayısı X100 2 0.003 Örnek Pıhtılı/ Toplam örnek sayısı X100 146 0.24 0.50 1.0 Örnek,Uygun Saatte Alınmamış/ Toplam örnek sayısı X100 17 0.03 < 1.0 Örnek Yetersiz/ Toplam örnek sayısı X100 44 0.07 0.4-0.8 Tüp,Yanlış/ Toplam örnek sayısı X100 50 0.08 0.07-1.13 Toplam Hata Sayısı/ Toplam örnek sayısı X100 454 Toplam Örnek Sayısı 60888
Bulgular Preanalitik evrede tüm hata tiplerine göre hesaplanan kalite indikatörleri kalite hedefleri doğrultusunda «kabul edilebilir performans" düzeylerinden daha iyi seviyelerde tespit edilmiştir. En yüksek hata oranları; ocak ayı için "hemolizli örnek" ilk sırada "pıhtılaşmış örnek" ikinci sırada yer aldı; şubat ve mart ayı için "pıhtılaşmış örnek" ilk sırada "hemolizli örnek" ikinci sırada yer aldı, en düşük hata oranı her üç ay için "hasarlı örnek" oldu.
Sonuç Çalışmamız preanalitik evrenin değerlendirilmesinde kalite indikatörlerinin çok yararlı olabileceğini gösterdi. Analiz öncesi, sonrası ve analiz evresini içeren tüm süreçlerde bir çok hata yapılabilir. Bu yüzden toplam test sürecini izlemek Kalite indikatörlerine göre, kalite hedeflerinin altında kalan hatalar belirlenip hata kaynaklarına göre düzeltici ve önleyici faaliyetler yapmak çok önemlidir.