ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASI 2013 6 Aralık 2016
Ulusal Hastalık Yükü Çalışması 2013 Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğünün talebiyle, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından, Washington Üniversitesi Sağlık Ölçümleri Değerlendirme Enstitüsü (IHME) ve McKinsey Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şirket ile yapılan işbirliği kapsamında yürütülmüştür. 1
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü adına çalışmayı gerçekleştirenler Proje Sorumlusu Doç. Dr. Alanur Çavlin Araştırmacılar Prof. Dr. A. Banu Ergöçmen Prof. Dr. A. Sinan Türkyılmaz Doç. Dr. Sibel Aşçıoğlu Hayran Dr. Pelin Çağatay Dr. Ayşe Abbasoğlu Özgören Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü adına proje raporunu değerlendirenler Dr. Berrak Bora Başara Dr. Ayfer Pekeriçli Birsen Birge Cemil Güler E. Burcu Mamak Ekinci Erman Pulgat Gökalp Kadri Yentür Selen Begüm Uzun Zafer Karaca İrem Soytutan Asiye Gürbüz Tuğcan Adem Özdemir 3 2
AMAÇ VE YÖNTEM
UHYÇ 2013 ün temel amacı Türkiye nin güncel ve gerçek verilerini kullanarak temel hastalık yükü hesaplamalarının yapılması Ulusal ve uluslararası platformlarda güncel ve gerçek hastalık yükü sonuçların yaygınlaştırılması 4
UHYÇ 2013 ün temel amaçlarına uygun şekilde KHY-2010 da ve KHY-2013 te kullanılan yöntem ve standartlara uygun olarak Türkiye de hastalıkların ve yaralanmaların getirdiği yükleri hesaplamak; 2000 yılı ile 2013 yılı hastalık yüklerini karşılaştırmak; 2000-2013 yılları arasındaki değişimi sağlık sistemindeki yapısal değişimlerle ilişkilendirmek; Yakın gelecek için hastalık yükü eğilimini göstermek; Uluslararası karşılaştırmaya olanak verebilecek şekilde sağlık konusunda gelinen aşamayı değerlendirmeye katkıda bulunmak. 5
Hangi sorulara yanıt aradık? 2000 ve 2013 yılları için ölüm, hastalık, yaralanma, engellilik ve riskleri hesaplar ve yorumlarken: Genel nüfusun sağlığında 2000-2013 yılları arasında görülen değişimler nelerdir? Görülen değişimler beklentilerle uyumlu mudur? Gelecek 10 yılda gerçekleşmesi beklenen eğilimler nelerdir? 7 6
DALY- Engelliliğe Ayarlanmış Yaşam Yılı (Disability Adjusted Life Year) Engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı olarak ifade edilen DALY, ölüme neden olan ya da olmayan hastalık veya bozukluklar nedeniyle kaybedilen yılları sayan mutlak bir sağlık kaybı ölçütüdür ve toplum sağlığı için özet bir göstergedir. Bir DALY sağlıklı yaşamdan yitirilen bir yıldır. Engelliliğe ayarlanmış yaşam yılı = Erken ölüm sebebiyle kaybedilen yaşam yılı + Engellilikle geçirilen yaşam yılı DALY = YLL YLD + 8 7
Bu projede Küresel Hastalık Yükü 2013 Çalışmasının yöntemini kullandık KHY çalışmalarına genel bakış KHY 1990, 1990 yılında küresel hastalık yükünü ölçmek amacıyla Dünya Bankası sponsorluğunda IHME tarafından gerçekleştirilmiştir. Toplam yük Ölüm yükü Engellilik yükü KHY 2010 ve KHY 2013, ortaya çıkan küresel sağlık sorunlarının anlaşılması amacıyla IHME nin liderliği ile gerçekleştirilmiştir. KHY 2013 te, 188 ülke için 306 hastalık ve yaralanma ve 79 risk faktörü ve 2.337 hastalık ve yaralanma sekeli değerlendirilmiştir. DALY (Disability adjusted life years) = YLL (Years of life lost) + YLD (Years lived With disability) KHY metodu ölüme ve engelliliğe neden olan hastalık ve yaralanmalara bağlı yükleri ölçmeyi hedeflemektedir. 9 8
Küresel Hastalık Yükü 2013 Hesaplamaları mortalite yükünü (YLL), morbidite yükünü (YLD), toplam hastalık yükünü (DALY) tahmin etmeye yönelik ve her bir bileşen için detaylı hesaplamaların yapıldığı çok aşamalı bir yönteme sahiptir. Tahminler 306 hastalık ve yaralanma, 79 risk veya risk kümesi, 21 bölge ve 188 ülke için yapılmıştır. 10 9
Hastalık Yükünün Hesaplamasında Temel Adımlar 10
TEMEL SONUÇLAR
Ulusal Hastalık Yükü Çalışması 2013 ten önemli mesajlar A Toplam hastalık yükü Türkiye deki toplam hastalık yükü 2000-2013 arasında iki zıt etkinin sonucunda %4,4 düşmüştür: 1 ve 5 yaş altı mortalitede önemli oranda azalma Bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklanan morbiditede artış B C Bulaşıcı hastalıklar, anne, yenidoğan ve beslenmeyle ilgili hastalıklar Bulaşıcı olmayan hastalıklar 1 ve 5 yaş altı ölümlerin azaltılmasıyla elde edilen başarı (yıllık değişim %6,3-%6,4) Türkiye yi BKH 4 ün %4,4 lük düşüş hedefinin de (1990-2015 arasında 5 yaş altı ölümler için) üstünde performans gösteren ülkeler arasına sokmuştur. Öte yandan, Türkiye nin 5 yaş altında, diğer anne ve çocuk sağlığı fırsat alanlarına kıyasla daha maliyetli ve yapısal müdahalelere gerek duyulan, erken doğum komplikasyonları ve konjenital anomalilere odaklanmaya devam etmesi gerekmektedir. Diğer gelişmiş ülkeler gibi Türkiye de, iskemik kalp hastalığı, bel ve boyun ağrısı, diyabet, ruhsal hastalıklar (depresif bozukluklar ve anksiyete bozuklukları) gibi bulaşıcı olmayan hastalıkların artan etkisi ile karşı karşıyadır. Bulaşıcı olmayan hastalıkların artışındaki en önemli etkenler tütün kullanımı (aktif ve pasif), yüksek VKİ ve beslenmeyle ilgili riskler olarak ortaya çıkmaktadır. 13 12
Toplam hastalık yükü, 1. Grup hastalıkların önemli ölçüde azalması sebebiyle %4 oranında düşmüştür Toplam DALY, Milyon DALY 1. Grup: Bulaşıcı hastalıklar, anne, yenidoğan ve beslenmeyle ilgili hastalıklar 2. Grup: Bulaşıcı olmayan hastalıklar 19,2 18,4 4,3 2,2 13,0 14,8 2000 e göre % değişim -4-49 14 3. Grup: Yaralanmalar 1,9 1,4 2000 2013-26 14 13
A 1. Grup hastalıkların 1 yaş altındaki azalışı bu düşüşün en önemli etmenidir DALY deki değişim, 2000-2013 Milyon DALY 15 14
A 2000 de DALY e neden olan ilk 5 hastalığın yükü 2013 e kadar %17 azalmıştır DALY'e neden olan ilk 5 hastalığın yükündeki değişim Milyon DALY 16 15
Türkiye, bebek ve 5 yaş altı ölümleri alanında 2000-2013 döneminde en hızlı düşüşü gerçekleştiren ülkelerdendir Ölüm hızında yıllık azalma oranı (%) ve sıralama Erkek Kız Yaş Grubu 1990-2000 2000-2013 1990-2000 2000-2013 1 yaş altı (bebek) 5,1 (42.) 6,2 (9.) 5,4 (34.) 6,5 (8.) 5 yaş altı (çocuk) 5,4 (37.) 6,2 (10.) 5,9 (25.) 6,5 (9.) 17 16
Erken doğum komplikasyonları ve konjenital anomaliler 1 yaş altı toplam hastalık yükündeki azalmanın en önemli etkenleridir 1 yaş altında DALY değişimi Milyon DALY Azalmanın başlıca etkenleri Düzenli gebelik ve bebek izleminde artış (Gebelikte en az 1 kez hekime giden anne oranı 2002-2013 arasında %70 ten %98 e yükselmiştir). Sağlık kuruluşunda yapılan doğumlar 2002-2013 arasında %75 ten %98 e yükselmiştir. Bebek izlem oranı 2002-2013 arasında %62 den %99 a ulaşmıştır. Artan yenidoğan tarama uygulamaları (örn: hipo-tiroid, fenilketonüri, işitme testleri) Anneye ve bebeğe ücretsiz D vitamini ve demir takviyesi Bebek dostu hastanelerin sayısı 2002-2013 arasında 141 den 990 a yükselmiştir. 18 17
B Konjenital anomaliler ve erken doğum komplikasyonları halen 1 yaş altı toplam yükünün %50 sinden fazlasını oluşturmaktadır 1 yaş altında DALY nin nedenlerine göre dağılımı Yüzde Konjenital anomaliler Potansiyel sebepler Akraba evliliği Beslenme bozuklukları (örn: folik asit kullanılmaması) Politika uygulamaları Fiziki altyapı ve yetkinlikler için daha fazla yatırım; özellikle konjenital kalp hastalıkları için Akraba evliliklerinin azaltılmasını amaçlayan kampanyalar Folik asit takviyesi ve kullanımına ilişkin eğitimler Erken doğum komplikasyonları Sezaryen oranında artış (2002 de %21 e karşılık 2013 te %50) Tüp bebek oranının artması Çoğul gebeliklerin artması Sezaryen oranının azaltılmasına yönelik potansiyel girişimler Tüp bebek hastalarına yakın hemşire gözetimi sağlanarak gebelik ve erken doğum komplikasyonlarının azaltılması 19 18
C Bulaşıcı olmayan hastalıkların toplam hastalık yükündeki ağırlığı ve etkisi artmaktadır Toplam DALY dağılımı Yüzde Yaşa ve temel hastalık gruplarına göre DALY nin dağılımı, 2013 Aralık üst sınırı Ortalama Aralık alt sınırı 1. Grup: Bulaşıcı hastalıklar, anne, yenidoğan ve beslenmeyle ilgili hastalıklar + 2. Grup: Bulaşıcı olmayan hastalıklar 3. Grup: Yaralanmalar 20 19
Grup 1 de erken doğum komplikasyonları, Grup 2 de iskemik kalp hastalığı ve Grup 3 te trafik kazaları öne çıkmaktadır Yaşa göre temel hastalık gruplarındaki ilk 3 DALY nedeni, 2013 Nedene bağlı DALY içindeki yüzdesi X Toplam DALY içindeki yüzdesi %2,7 (%2,1-%3,4) %2,1 (%1,5-%2,8) %1,5 (%1,2-%1,8) %8,1 (%7,0-%9,9) %7,7 (%6,0-%9,6) %4,3 (%3,6-%4,9) %2,7 (%2,3-%3,1) %1,1 (%0,8-%1,3) %0,9 (%0,6-%1,1) Grup 1: Erken doğum komplikasyonları 1. Grup hastalıklardan kaynaklanan DALY nin 1. Grup: Erken doğum 1. Grup hastalıklardan kaynaklanan %22 sini DALY nin %21 ini oluşturmaktadır 2. Grup: İskemik kalp hastalığı 2. Grup hastaıklardan kaynaklanan DALY nin %9 unu oluşturmaktadır 3. Grup: Kazalardan kaynaklanan DALY nin %35 i trafik kazalarından Grup 3: kaynaklanmaktadır oluşturmaktadır. Grup 2: İskemik kalp hastalığı 2. Grup hastalıklardan kaynaklanan DALY nin 10 unu oluşturmaktadır. Yaralanmalardan kaynaklanan DALY nin yüzde 36 sı trafik kazalarından kaynaklanmaktadır. 21 20
Bulaşıcı olmayan hastalıkların artan etkisi özellikle iskemik kalp hastalığı, bel ve boyun ağrısı, KOAH, diyabet ve ruhsal hastalıklarda görülmektedir Türkiye de ilk 25 DALY nedenindeki değişim, 2000-2013 Toplam DALY 22 21
C Kadın ve erkekler arasındaki öncelikli risk faktörleri farklılaşmakta ve erkeklerin daha fazla ilk 10 risk faktörüne atfedilen DALY oranına sahip olduğu görülmektedir 100.000 kişi başına DALY ye göre ilk 10 ikinci seviye risk faktörleri, 2013 23 23
DEĞERLENDİRME
Veri ihtiyacına yönelik önemli noktalar Sosyal Güvenlik Kurumu Veri tabanı (SGK/MEDULA): Veri paylaşımı MERNİS Bebek Ölümü Kayıtları ve T.C. Sağlık Bakanlığı Bebek Ölümleri İzleme Sistemi: Tutarlılık Teşhis İlişkili Gruplar (TİG) Veri tabanı: Kapsamının kısıtlı olması Madde Kullanımı Raporları 2008 ve 2010 (T.C. İçişleri Bakanlığı): Kapsam belirsizliği T.C. Sağlık Bakanlığı Bebek Ölümleri İzleme Sistemi: 5 yaş altını kapsamama Ulusal Engelliler Veri tabanı: Engeller ve hastalıklar ayrıştırılamaması Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörlerinin Sıklığı Çalışması 2013: tanısal değil semptoma dayalı olması Özürlülük Araştırması 2002: Beyana dayalı tanı kullanılması 24
Hastalık yüklerine yönelik önemli noktalar Bulaşıcı hastalıkların yükü azalmaktadır Bulaşıcı olmayan hastalıkların yükü artmaktadır Türkiye de ortalama yaşam süresi ve yaşlı nüfusunun payı artmaktadır Risk faktörüne (ilk 10) atfedilen DALY oranı erkeklerde daha fazladır 25
Artan bulaşıcı olmayan hastalık yükü, kapsamlı çalışmalarla incelenmelidir Türkiye de bulaşıcı olmayan hastalık yükünündeki artışın sağlık sistemindeki 3 önemli sonucu A Makro düzey müdehaleler Açıklama Bütçe tahsis yönteminin ve önceliklerinin gözden geçirilmesi Kamu sağlığı rakamlarının detaylı olarak takip edilebilmesi ve kanıt bazlı politikalar oluşturulabilmesi için kurumlar arasında güvenilirliği kabul edilmiş ve güncel verinin kullanılması Kronik hastalıkların oluşturduğu finansal yükte artış B Önleyici eylemler Çoklu paydaş stratejilerini kullanarak kritik risk faktörlerini hedefleyen programların oluşturulması/sürdürülmesi (örn: sigara, obezite, tuz tüketimi) Programları izlemek ve etkinliğini değerlendirebilmek için net ölçüm mekanizmalarının oluşturulması Uzmanlaşmış iş gücü ve fiziksel altyapı eksikliği Odağın tedavi etmekten hastalığı önlemeye kaydırılması C Sistemin bulaşıcı olmayan hastalık yüküne uyumu Sağlık sisteminin odağının kronik hastalıklara kaydırılmaya başlanması: Önemli hastalıklara yönelik bütünsel bir bakım (integrated care) yaklaşımı ile bakım ve sağlık sonuçlarının kalitesini artırırken maliyetlerin kontrol altında tutulması Bakım standardizasyonunun artırılması ve hastanelerin yükünün azaltılması için hastalık protokolleri (disease protocols) ve bakım planları (care plans) tasarlanması Uygun yerlerde yeni rollerin oluşturulması (örn: hemşire eğitmenleri, toplumsal destek) veya kaynakların yeniden tahsis edilmesi Tüm bakım hizmeti sistemi genelinde, klinik ve klinik olmayan alanlarda baştan sona maliyet optimizasyonu kullanılması 27 26
ULUSAL HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASI 2013 6 Aralık 2016