Tek Düzen Hesap Planına Göre FİNANSAL MUHASEBE

Tek Düzen Hesap Planına Göre FİNANSAL MUHASEBE Prof. Dr. Gülümser ÜNKAYA Doç. Dr. Sinan ASLAN

Yayın No : 2270 Eğitim Dizisi : 136 1. Baskı - Aralık 2009 - İSTANBUL I SBN 978-6 05-3 77-189 - 0 Copyright Bu kitabın bu basısının Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s ı m A. Ş. Baskı - Cilt : Kahraman Neşriyat Ofset San. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12084) Yüzyıl Mah. Matbaacılar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Bağcılar/İstanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

iii ÖNSÖZ Dünya ekonomisinde Sanayi Devrimi ile geliflen iflletmelerin sermaye sahipli i ile iflletme yönetiminin ayr lmas, her geçen gün kurumlar n büyümesine sebep olmufl, günümüzdeki küçük büyük ve uluslar aras iflletmelerin yönetim ve organizasyonunun bilimsel bir temele dayand r lmas kaç n lmaz bir duruma gelmifltir. Bu ba lamda Finans ve Muhasebe ifllemlerinin yönetim ve denetimi de bir bilim dal haline gelmifltir. Muhasebe bilim dal n n odak noktas n oluflturan iflletmeler, üretim faktörlerini bir araya getirerek de er olufltururlar. flletmelerin ana faaliyet konular çerçevesinde gerçekleflen de er hareketleri iflletmeden iflletmeye, sektörden sektöre farkl l k göstermekle beraber en önemli ortak noktas parasal olan bu de er hareketlerinin muhasebe bilgi sistemi içinde belirlenmesi, ölçülmesi, kay t edilmesi, raporlanmas, yorumlanmas ve karar vericilere do ru ve güvenilir bilgi niteli inde sunulmas d r. Kar yaratmaya yönelik ekonomik birimler amaçlar n gerçeklefltirmeye yönelik faaliyetlerinin en önemli bölümünü oluflturan parasal de er hareketlerini sistemli bir flekilde ele alan muhasebe bilimi günümüzün vazgeçilmez bir uygulama alan d r. Bu kitap üniversitelerimizde muhasebeyi yeni ö renmeye bafllayan ö rencilerin öncelikle muhasebeyi kavramsal ve teorik aç dan kavramalar n sa lamaktad r. Ülkemizde 1992 y l nda yap lan düzenlemeyle uygulanmaya bafllayan Tekdüzen Hesa p Plan çerçevesinde yer alan Hesap Plan esas al nan kitapta ö rencilerimize hesaplar n iflleyiflleri ayr nt l örneklerle ve anlafl l r sade bir dille aç klanm flt r. stanbul, Kas m 2009 Prof. Dr. Gülümser ÜNKAYA stanbul Ayd n Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Doç. Dr. Sinan ASLAN Marmara üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi

v Ç NDEK LER 1. TEMEL B LG LER..................................................1 1.1. filetme LE LG L TEMEL B LG LER..............................1 1.1.1. flletme Kavram...........................................1 1.1.2. flletmenin Amac..........................................2 1.1.3. flletmenin Fonksiyonlar.....................................2 1.1.4. flletme Türleri.............................................3 1.1.5. flletme Oraganizasyonu.....................................4 1.2. MUHASEBE LE LG L TEMEL B LG LER...........................5 1.2.1. Muhasebenin Tan m........................................5 1.2.2. Muhasebinin Amac........................................5 1.2.3. Muhasebinin Fonksiyonlar...................................6 1.2.4. Muhasebinin Türleri........................................6 1.2.4.1. Genel (Finansal) Muhasebe............................6 1.2.4.2. Maliyet Muhasebesi..................................6 1.2.4.3. Yönetim Muhasebesi.................................7 1.2.5. Muhasebe Bilgi Kullan c lar..................................7 1.2.6. Muhasebenin Temel Kavramlar...............................8 1.2.7. Muhasebe Dönemi........................................10 2. MUHASEBE DENKL VE HESAPLARIN OLUfiTURULMASI.............12 2.1. MUHASEBE DENKL.........................................12 2.1.1. Temel Muhasebe Denkli i ile ktisadi Faaliyetlerin zlenmesi.......12 2.1.2. Çift Kefeli Terazi le ktisadi Faaliyetlerin zlenmesi...............15 2.1.3. Özsermaye Karfl laflt rmas yla Kar n Hesaplanmas..............21 2.2. MUHASEBEDE HESAP.........................................23 2.2.1. Hesap Kavram ve Hesaplar n flleyifli.........................23 2.2.2. Hesaplar n Alan Hesap Borçlu, Veren Hesap, Alacakl Kural na Göre flleyifli..............................24 2.2.3. Hesaplar n Niteliklerine Göre flleyifli..........................29 3. HESAPLARIN F NANSAL TABLOLARLA L fik LEND R LMES............32 3.1. F NANSAL TABLO KAVRAMI.....................................32 3.2. TEMEL F NANSAL TABLOLAR VE DÜZENLEME LKELER.............33 3.2.1. Bilanço ve Düzenleme lkeleri...............................33 3.2.1.1. Bilanço...........................................33 3.2.1.2. Bilanço Düzenleme lkeleri...........................34

vi 3.2.1.3. Bilanço Türleri.....................................37 3.2.2. Gelir Tablosu ve Düzenleme lkeleri...........................43 3.2.2.1. Gelir Tablosu......................................43 3.2.2.2. Gelir Tablosu Düzenleme lkeleri.......................45 3.2.2.3. Gelir Tablosu Türleri.................................46 3.3 UYGULAMA...................................................48 4. MAL ALIM SATIM filemler VE MUHASEBELEfiT R LMES.............51 4.1. ARALIKLI ENVANTER YÖNTEM..................................51 4.2. SÜREKL ENVANTER YÖNTEM..................................54 5. M ZAN VE F NANSAL TABLO L fik S................................57 5.1. M ZAN KAVRAMI...............................................57 5.2. M ZANIN fiekl................................................58 5.3. M ZAN TÜRLER...............................................59 5.4 UYGULAMA...................................................60 6. TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVES VE TEKDÜZEN HESAP PLANI...........66 6.1. TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVES.................................66 6.2. TEKDÜZEN HESAP PLANI.......................................66 6.3. TEKDÜZEN HESAP PLANINDA KODLAMA.........................76 6.4. HESAP PLANINDA YER ALAN AKT F VE PAS F DÜZENLEY C HESAPLAR.......................................76 7. MUHASEBE KAYIT ARAÇLARI......................................78 7.1. MUHASEBEDE B LG AKIfiI......................................78 7.1.1. Muhasabe Kay t Yöntemleri.................................78 7.2. MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER...........................79 7.2.1. Belge Tan m.............................................79 7.2.2. Belgenin D fl ve ç Düzenleri.................................80 7.2.3. Belge Çeflitleri............................................80 7.3. MUHASEBEDE KULLANILAN DEFTERLER.........................82 7.3.1. Defter Tutman n Amac.....................................82 7.3.2. Tutulacak Defterler........................................82 7.3.2.1. Yevmiye Defteri (Günlük Defter).......................82 7.3.2.2. Büyük Defter (Defteri Kebir)..........................85 7.3.2.3. Envanter Defteri....................................86 7.3.2.4. Karar Defteri......................................86 7.3.3. Defterlerin Tasdik Zaman..................................86 7.3.4. Defter Kay t Kurallar......................................87 7.3.5. Muhasebe Fiflleri.........................................87

vii 8. MUHASEBE SÜREC...............................................88 8.1. AÇILIfi B LANÇOSUNUN DÜZENLENMES..........................89 8.2. MAL N TEL KTEK HER B R filem N MUHASEBELEfiT R LMES.......89 8.3. AYLIK M ZANLARIN DÜZENLENMES.............................90 8.4. DÖNEM SONU ENVANTER filer N N YAPILMASI..................90 8.4.1. Varl k ve Borçlar n n Fiili Durumlar n n Belirlenmesi..............90 8.4.1.1. Miktar Olarak Belirleme..............................91 8.4.1.2. De er Olarak Belirleme..............................91 8.4.1.3. Envanter Defterinin Yaz lmas.........................92 8.4.2. Fiili Durum ile Kay tlar n Kararlaflt r lmas......................92 8.4.3. Dönem Sonu Envanter Kay tlar n n Yap lmas...................93 8.5. DÖNEM GEL R TABLOSUNUN DÜZENLENMES.....................93 8.6. SONUÇ (GEL R G DER) HESAPLARININ KAPATILMASI...............93 8.7. KES N M ZANIN DÜZENLENMES.................................93 8.8. DÖNEM SONU B LANÇOSUNUN DÜZENLENMES...................94 8.9. B LANÇO HESAPLARININ KAPATILMASI...........................94 8.10. YEN DÖNEM HESAPLARININ AÇILMASI..........................94 9. KATMA DE ER VERG S filemler VE MUHASEBELEfiT R LMES......95 9.1. KATMA DE ER VERG S TUTARININ HESAPLANMASI...............95 9.2. KATMA DE ER VERG S N N filey fi MANTI I.....................96 9.3. KATMA DE ER VERG S N N MUHASEBELEfiT R LMES NDE KULLANILAN HESAPLAR.......................................96 10. G DER VE GEL RLER N ZLENMES..................................99 10.1. FAAL YET VE FAAL YET DIfiI GEL R VE G DERLER N ZLENMES.....99 10.1.1. 7/A Seçene i..........................................102 10.1.2. 7/B Seçene i..........................................105 10.2. DÖNEM AYIRICI filemler....................................107 11. B LANÇO HESAPLARI VE filey filer.............................114 11.1. AKT F KARAKTERL HESAPLAR VE filey filer..................114 11.1.1. Dönen Varl klar.........................................114 11.1.1.1. Haz r De erler Hesap Grubu.......................114 11.1.1.2. Menkul K ymetler Hesap Grubu.....................135 11.1.1.3. Ticari Alacaklar Hesap Grubu.......................143 11.1.1.4. Di er Alacaklar Hesap Grubu.......................157 11.1.1.5. Stoklar Hesap Grubu.............................163 11.1.1.6. Y llara Yayg n nflaat ve Onar m Maliyetleri Hesap Grubu....................................177 11.1.1.7. Gelecek Y llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar Hesap Grubu....................................180

viii 1.1.1.8.Di er Dönen Varl klar Hesap Grubu...................182 11.1.2. Duran Varl klar.........................................188 11.1.2.1. Ticari Alacaklar Hesap Grubu.......................189 11.1.2.2. Di er Alacaklar Hesap Grubu.......................190 11.1.2.3. Mali Duran Varl klar Hesap Grubu...................192 11.1.2.4. Maddi Duran Varl klar Hesap Grubu..................199 11.1.2.5. Maddi Olmayan Duran Varl klar Hesap Grubu..........220 11.1.2.6. Özel Tükenmeye Tabi Varl klar Hesap Grubu..........224 11.1.2.7. Gelecek Y llara Ait Giderler ve Gelir Tahakkuklar Hesap Grubu.........................226 11.1.2.8. Di er Duran Varl klar Hesap Grubu...................227 11.2. PAS F KARAKTERL HESAPLAR VE filey filer.................229 11.2.1. K sa Vadeli Yabanc Kaynaklar.............................229 11.2.1.1. Mali Borçlar Hesap Grubu.........................229 11.2.1.2. Ticari Borçar Hesap Grubu.........................235 11.2.1.3. Di er Borçlar Hesap Grubu........................240 11.2.1.4. Al nan Avanslar Hesap Grubu......................242 11.2.1.5. Y llara Yayg n nflaat ve Onar m Hakediflleri Hesap Grubu..........................243 11.2.1.6. Ödenecek Vergi ve Di er Yükümlülükler Hesap Grubu...................................244 11.2.1.7. Borç ve Gider Karfl l klar Hesap Grubu...............249 11.2.1.8. Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar Hesap Grubu...................................252 11.2.1.9. Di er K sa Vadeli Yabanc Kaynaklar Hesap Grubu.....253 11.2.2. Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar............................255 11.2.2.1. Mali Borçlar Hesap Grubu.........................255 11.2.2.2. Ticari Borçlar Hesap Grubu........................262 11.2.2.3. Di er Borçlar Hesap Grubu........................263 11.2.2.4. Al nan Avanslar Hesap Grubu......................265 11.2.2.5. Borç ve Gider Karfl l klar Hesap Grubu..............265 11.2.2.6. Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkuklar Hesap Grubu.........................266 11.2.2.7. Di er Uzun Vadeli Yabanc Kaynaklar Hesap Grubu.....267 11.2.3. Özkaynaklar...........................................268 11.2.3.1. Ödenmifl Sermaye Hesap Grubu...................268 11.2.3.2. Sermaye Yedekleri Hesap Grubu....................271

ix 11.2.3.3. Kar Yedekleri Hesap Grubu........................273 11.2.3.4. Geçmifl Y l Karlar Hesap Grubu....................274 11.2.3.5. Geçmifl Y llar Zararlar ( ) Hesap Grubu...............276 11.2.3.6. Dönem Net Kar (Zarar ) Hesap Grubu...............277 12. GEL R TABLOSU HESAPLARI VE filey filer......................279 12.1. BRÜT SATIfiLAR HESAP GRUBU...............................279 12.2. SATIfi ND R MLER HESAP GRUBU............................281 12.3. SATIfiLARIN MAL YET HESAP GRUBU.........................286 12.4. FAAL YET G DERLER HESAP GRUBU..........................290 12.5. D ER FAAL YETLERDEN OLA AN GEL R VE KARLAR HESAP GRUBU.............................293 12.6. D ER FAAL YETLERDEN OLA AN G DER VE ZARARLAR HESAP GRUBU.........................298 12.7. F NANSMAN G DERLER HESAP GRUBU........................300 12.8. OLA ANDIfiI GEL R VE KARLAR HESAP GRUBU.................303 12.9. OLA ANDIfiI G DER VE ZARARLAR HESAP GRUBU..............305 12.10. DÖNEM NET KARI VE ZARARI HESAP GRUBU..................310 13. YARARLANILAN KAYNAKLAR.....................................317

xxviii

xxxiii

xxxvii

xxxviii