Doç. Dr. G. Mine GERNİ ŞİRKETLER MUHASEBESİ

Transkript

1 Doç. Dr. G. Mine GERNİ ŞİRKETLER MUHASEBESİ Gözden Geçirilmiş ve Yenilenmiş 2. Baskı İstanbul i

2 Yayın No : 2766 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı Ekim 2012 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı Cilt : Lord Matbaası Alpaslan Arıboğa (Sertifika No: 22858) Davutpaşa Cad. Davutpaşa Emintaş San. Sitesi No: 103/430 Zeytinburnu/İstanbul ( 0212) Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) ii

3 Sevgili Annem Cemile, Babam Mahir ALTUNİŞ in Değerli Anılarına iii

4 iv

5 2. BASKIYA SUNUŞ tarihli Resmi Gazete de yayımlanan ve 01 Ocak 1994 tarihinden itibaren uygulaması zorunlu tutulan Tek Düzen Hesap Planı, muhasebe sistemini bir düzene oturtma ve kullanılan hesap isimlerinde birlik sağlama amacını gütmekte idi. Ancak ilk yıllarda konunun yeni olması sebebiyle, yazılan kitaplarda bazı hesap isimleri ve işlemlerde bu birliğin yeterince sağlanamadığı görülüyordu. Diğer taraftan, giderek artan ölçüde uygulama alanı bulduğu için kitaplarda da ağırlıkla ele alınan anonim ve limited şirketlerle ilgili yeni düzenlemelerde vergileme ve kuruluş yönünden bazı değişiklikler ortaya çıkmıştı. Şirketler Muhasebesi derslerini verirken, konunun netleşmemesinden ve o dönemlerdeki yeni düzenlemelerden dolayı yazılı kaynakları ve uygulamayı ayrıntılı irdelemiş ve bu kitabın 1996 yılında yayınlanan 1.Baskısı nı hazırlamıştık. Geçen zaman içerisinde; yeni gelişmeler, Türk Ticaret Kanunu ndaki değişiklikler ve özellikle de kitabın içeriği, üslubu ve pedagojisi ile ilgili alınan olumlu geri dönüşler, gözden geçirilmiş ve güncellenmiş yeni baskıyı hazırlama ihtiyacını doğurmuştur. Kitabımızın bu 2. baskısında; önceki baskıda olduğu gibi, şirketlerin genel özelliklerinden bahsedildikten sonra şahıs şirketleri ve sermaye şirketleri tek tek ele alınıp, kuruluştan sermaye değişikliklerine, kar dağıtımından tasfiye ve birleşmeye kadar işletmelerin her türlü muhasebe kayıtları verilmeye çalışılmıştır. Anonim ve limited şirketler daha ayrıntılı incelenirken, uygulaması olmayan sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlere yer verilmemiştir. Ayrıca, genel çerçeve korunurken, kısaca şu temel değişiklikler yapıldı: * Şirket kavramı ve sınıflandırılmasına ilişkin birinci bölümde yeni bilgiler eklendi ve açıklamalar önemli ölçüde değiştirildi. * Kitabın tüm teorik kısımlarının tamamı Yeni TTK'ya uygun hale getirildi. Burada şirketlerle ilgili önemli değişiklikler, yeni kanun esas alınarak düzenlendi. * Yevmiye ve defter-i kebir kayıtlarının takibi için Defter-i Kebir kayıtları, yevmiye kayıtlarındaki numaralara göre numaralandırıldı. * Aslına uygun olarak, kitaptaki örnek uygulamalarda bazı değişiklikler yapıldı. * Eklerdeki şirket kuruluşu ile ilgili sözleşme örnekleri yenilendi. * Örneklerdeki rakamlar, günümüz ekonomik durumuna göre güncellendi. Ülkelerin ulusal muhasebe standartlarındaki farklılıklar, işletmelerin ölçeği ne olursa olsun, birçok konuda çelişkiler yaratmaktadır. Küreselleşme sürecinin dünyayı giderek tek bir pazara dönüştürmesi, sermaye piyasalarındaki hızlı gelişim ve uluslararası para hareketlerinin ivme kazanması gibi olgular, işletmelerin finansal raporlama anlamında ortak ölçütlerde/standartlarda toplanmalarını zorunlu kılmıştır. Yine sermaye ihtiyaçlarını uluslararası finans piyasalarından v

6 temin etmek isteyen işletmelerin mali tablolarının güvenilirliğini arttırmaları, önceden belirlenmiş bu ölçütlere (standartlara) uyumuna bağlıdır. Bu bağlamda, ülkemizde standart oluşturma yetkisi Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu na (TMSK) verilmiştir. 2 Kasım 2011 tarih ve 660 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 2499 Sayılı Kanuna Ek 1. maddesi iptal edilerek TMSK lağvedilmiş ve yerine Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGMDSK) kurulmuştur. Bu yetki çerçevesinde Kurul, Avrupa Birliği mevzuatıyla uyumlu ve dünya uygulamalarına entegrasyonu sağlayabilmek amacıyla Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarını (UFRS) benimsemiş ve Uluslararası Muhasebe Standartları Vakfı (IASCF) ile bir telif ve lisans anlaşması imzalamıştır. Bu çalışmalar kapsamında TMSK tarafından resmi bir çevirinin yapılarak Türkiye Muhasebe Standartları / Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TMS / TFRS) resmi gazetede yayınlanmıştır. Bu bağlamda kurum TMS/TFRS na uyumlu yeni bir tek düzen hesap planı hazırlama çalışmalarına halen devam ettiğinden, kitabımızda hâlihazırda ülkemizde uygulanması zorunlu olan Tek Düzen Hesap Planı (TDHP) esas alınarak muhasebe kayıtları gösterilmiştir Hazırlık çalışmaları halen sürmekte olan TFRS/TMS'na uyumlu yeni TDHP'nın, şirketler muhasebesi açısından değerlendirildiğinde, önemli değişiklikleri içermediği düşünülmektedir. Bu açıdan değerlendirdiğimizde kitabımız kapsamında ele alınan şirket çeşitlerinin kuruluş, sermaye artırımı, kar dağıtımı vb. mali nitelikli olayların muhasebeleştirilmesinde halen uygulanmakta olan TDHP'na bağlı kalarak muhasebeleştirilmesi yeni TDHP'nından büyük farklılıklar ortaya koymayacaktır. Kitabımızın ilk baskısının hazırlanması sürecinde, konuları kendileriyle tartıştığım akademisyen ve uygulamacı pek çok arkadaşıma teşekkür borcumu tekrar ifade etmek isterim. İkinci baskının hazırlanmasında ise; kitabın yeni baştan titizlikle gözden geçirilmesi, değişiklik önerileri ve önemli katkılarını esirgemeyen değerli meslektaşım Dr. İrfan ÖZEN e çok teşekkür ediyorum. Konuyla ilgili akademisyenlerin, uygulamacıların ve öğrencilerimizin eleştirilerinin daha iyiye varmak için yol gösterici olacağına inanıyor, tüm eksik ve hataların tarafıma ait olduğunu belirtmek istiyorum. Doç. Dr. Mine GERNİ Marmara Üniversitesi SBMYO Öğretim Üyesi vi

7 İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm ŞİRKET KAVRAMI VE SINIFLANDIRILMASI Sayfa No I. ŞİRKETİN TANIMI... 1 II. ŞİRKETLERİN SINIFLANDIRILMASI... 2 III. ŞİRKETLER HAKKINDA KISA BİLGİLER... 4 A. ADİ ŞİRKETLER... 4 B. ŞAHIS ŞİRKETLERİ... 4 C. SERMAYE KETLERİ ŞİR... 4 D. KOOPERATİFLER... 5 E. ŞİRKETLER MUHASEBESİNİN KONUSU... 5 İkinci Bölüm ŞAHIS ŞİRKETLERİ 1: KOLLEKTİF ŞİRKETLER I. KOLLEKTİF ŞİRKETLERİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ... 7 II. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KURULUŞ İŞLEMLERİ... 7 III. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KURULUŞLA İLGİLİ MUHASEBE KAYITLARI... 9 A. KURULUŞ İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Sermaye Olarak Para Konulması Sermaye Olarak Para ve Paradan Başka Değerlerin Konulması Sermaye Taahhüdünün Bir Kısmının Yerine Getirilmesi Sermaye Olarak İşletme Konulması B. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİKLİĞİ Sermayenin Artırılması a. Ortakların Sermaye Paylarını Artırmaları b. Yedeklerin Sermayeye İlavesi c. Ortakların Kâr Paylarını Sermayeye İlave Etmeleri d. kete Yeni Ortak veyaşirortaklar Alınması Sermayenin Azaltılması a. Ortakların Sermaye Paylarının Azaltılması b. Ortak veya ortakların Şirketten Çıkması (Çıkarılması) C. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE KÂR VE ZARAR DAĞITIMI Kâr Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesi a. Kârın Ortaklar Arasında Eşit Olarak Dağıtılması b. Kârın Ortakların Sermaye Payları ile Orantılı Olarak Dağıtılması c. Kârın Ortakların Sermaye Paylarına Belirli Bir Faiz Uygulandıktan Sonra Dağıtılması Kollektif Şirketlerde Zararın Dağıtımı a. Ortakların Zararı Paylarını Şirkete Ödemeleri b. Ortakların Zarar Kadar Sermaye Paylarının Azaltılması vii

8 viii D. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE TASFİYE Tasfiye İşlemleri Tasfiye İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi E. KOLLEKTİF ŞİRKETLERDE BİRLEŞME Birleşme İşlemleri Birleşen Şirketlerin Muhasebe Kayıtları Üçüncü Bölüm ŞAHIS ŞİRKETLERİ 2: KOMANDİT ŞİRKETLER I. KOMANDİT ŞİRKETLERİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ II. KOMANDİT ŞİRKETLERDE KURULUŞ İŞLEMLERİ III. KOMANDİT ŞİRKETLERDE MUHASEBE UYGULAMALARI A. KOMANDİT ŞİRKETLERDE KURULUŞ KAYITLARI B. KOMANDİT ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİKLİKLERİ Sermaye Artırımı Sermayenin Azaltılması C. KOMANDİT ŞİRKETLERDE KÂR VE ZARAR DAĞITIMI D. KOMANDİT ŞİRKETLERDE TASFİYE Dördüncü Bölüm ANONİM ŞİRKETLER I. TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI A. TANIM B. SINIFLANDIRILMASI II. ANONİM ŞİRKETLERİN KURULUŞU III. ANONİM ŞİRKETLERDE MUHASEBE UYGULAMALARI A. KURULUŞ İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Ani Kuruluş Tedrici Kuruluş B. ANONİM ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİKLİKLERİ Sermaye Artırılması a. Yeniden Sermaye Taahhüt Ederek Sermaye Arttırılması b. Yedek Akçelerin Sermayeye İlave Edilmesi ile Sermaye Artırılması c. Yeniden Değerleme Artışlarıyla Sermaye Artırılması d. Tahvil sahiplerine Yeni Hisse Senedi Verilmesi Yoluyla Sermaye Artırılması Sermayenin Azaltılması a. Hisse Senetlerinin Nominal Değerlerinin Düşürülmesi b. Pay Sayısının Azaltılması Yolu ile Sermaye Azaltılması C. ANONİM ŞİRKETLERDE TAHVİL ÇIKARMA Tahvil Çıkarma İşlemleri Tahvil Çıkarmak İçin Aranan Şartlar D. ANONİM ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI Dönem Net Kârından Ödenecek Vergiler ve Fon Kesintileri Kâr Dağıtımı ile İlgili Muhasebe Uygulamaları E. ANONİM ŞİRKETLERDE TASFİYE Tasfiye İşlemleri a. Tasfiye Şartları

9 b. Tasfiyenin İlanı c. Tasfiye Memurlarının Atanması d. Tasfiye Memurunun Görevleri e. Anonim Şirketlerin Tasfiye Dönemi ve Vergi Karşısındaki Durumu Anonim Şirketlerin Tasfiyesine İlişkin Muhasebe Kayıtları F. ANONİM ŞİRKETLERDE BİRLEŞME Birleşmeye İlişkin Muhasebe Kayıtları Dördüncü Bölüm LİMİTED ŞİRKETLER I. LİMİTED ŞİRKETLERİN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ II. LİMİTED ŞİRKETLERDE KURULUŞ İŞLEMLERİ III. LİMİTED ŞİRKETLERDE KURULUŞLA İLGİLİ MUHASEBE KAYITLARI IV. LİMİTED ŞİRKETLERDE SERMAYE DEĞİŞİKLİKLERİ A. SERMAYE ARTIRILMASI B. SERMAYE AZALTILMASI V. LİMİTED ŞİRKETLERDE KÂR DAĞITIMI Altıncı Bölüm KOOPERATİFLER I. TANIMI VE ÖZELLİKLERİ II. KOOPERATİFLERDE MUHASEBE UYGULAMALARI A. KURULUŞ İŞLEMLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ B. GELİR-GİDER FARKININ DAĞITIMI Gelir-Gider Farkının Ortaklara Dağıtımı Gelir-Gider Farkının Vergilendirilmesi Dağıtım İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi a. Olumlu Gelir-Gider Farkının Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesi b. Olumsuz Gelir-Gider Farkının Dağıtımı ve Muhasebeleştirilmesi C. KOOPERATİFLERDE TASFİYE İŞLEMLERİ EKLER EK-1: AÇIKLAMALI LİMİTED ŞİRKET ANA SÖZLEŞME ÖRNEĞİ EK-2: AÇIKLAMALI ANONİM ŞİRKET ANA SÖZLEŞME ÖRNEĞİ EK-3: TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ YARARLANILAN KAYNAKLAR ix

10 x