1. MERMER 1.1 Giriş Doğaltaşlar sõnõfõna giren mermer yüzyõllardan beri insanõn yaşadõğõ alanlarda, sanatsal amaçlarla ve yapõsõ itibariyle sağlam olmasõ sebepleriyle kullanõlmõştõr. Günümüzde de inşaat sektörünün gelişmesiyle birlikte giderek daha fazla tüketilmeye başlanmõştõr. Ülkemiz mermer potansiyeli ve çeşitliliği bakõmõndan zengin bir ülkedir. 1980 li yõllardan itibaren ivme kazanan sektör sürekli bir gelişim içindedir. 1.2. Ürün Tanõmõ Mermerin bilimsel ve ticari olmak üzere iki ayrõ tanõmõ bulunmaktadõr. Bilimsel tanım: Başkalaşõm (metamorfizma) süreci geçiren ve başkalaşõmõn izlerini taşõyan kalker dominit gibi karbonat bileşimli kayaçlara mermer adõ verilir. 1 Gerçek mermer olarak da adlandõrõlan bu kayaçlar, yüksek oranlara kalsiyum karbonat, daha az oranlarda magnezyum karbonat ve değişik metal oksitler içerirler. 2 Saf olduklarõ zaman yarõ saydam ve beyaz renkli olan mermerler daha sonra uğradõklarõ biçim değişiklikleri ve kimyasal çözünme süreçleri ilginç renkli görünümler kazanõr. Örneğin, sarõ, pembe, kõrmõzõ, mavimtrak ve siyah renkli olabilmektedirler. Ayrõca yer hareketleri mermer kayacõnõn kõrõlarak buralarõn sonradan kalsitle dolmasõ sonucunda damarlarõn oluşmasõna yol açabilir. Böylece ortaya çok hoş görünümlü breşli ya da damarlõ mermerler ortaya çõkar. Ticari tanım: 3213 sayõlõ Maden Kanunu na göre ticari standartlara uygun boyutlarda blok verebilen, kesilip parlatõlan veya yüzeyi işlenebilen ve taş özellikleri kaplama taşõ normlarõna uygun olan her türden aş (tortul, magmatik ve metaformik) ticari dilde mermer olarak tanõlanmaktadõr. Bu tanõmlamanõn içindeki hakiki mermerin yanõnda iyi parlatõlabilen kalker, traverten, kumtaşõ gibi tortul; gnays, kuvarsit gibi metamorfik; granit, siyenit, serpartin, andezit, bazalt gibi magmatik taşlar da mermer olarak isimlendirilmektedir. Ancak, günümüzde doğaltaş endüstrisinde kesilip parlatõlmadan kullanõlan taşlar da mevcuttur. Bunlar, granit, siyenit gibi plutonitler, bazalt, andezit gibi volkaniklerden oluşabileceği gibi traverten, tüfit ve kumtaşlarõ da bu tanõmlamanõn içine girebilmektedir. Ticari alanda sözkonusu doğaltaşlar peyzaj taşlarõ olarak da 1 DPT, Madencilik Endüstriyel Hammaddeler (Yapõ Malzemeleri), Özel İhtisas Raporu, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ, Ankara-2001, s: 9 2 İzmir Ticaret Odasõ, Mermercilik Sektörünün Potansiyeli, İzmir, 2002 1
anõlmaktadõr. Peyzaj amaçlõ kullanõm için yerinde kesme, doğal ve süreksizliklerden yararlanma ve zayõf patlayõcõ maddeler kullanõmõ yoluyla ocak üretimi yapõlõr. 3 1.3. Mermerin Kullanõm Alanlarõ Doğaltaştan elde edilen ürünler tarih boyunca insanlar tarafõndan işlenerek kullanõlmõştõr. Mermer uzmanlõğõ incelik ve dikkat gerektiren bir iş olduğundan nasõl işleneceğinin bilinmesi gerekir. Önceleri estetik ve dayanõklõlõğõ sebebiyle sanatsal alanlarda kullanõlan mermerin bugünkü başlõca kullanõm alanlarõ, inşaat sektörü, dekorasyon, heykelcilik, süs eşyalarõnõn yapõmõ ve mezarcõlõktõr. Bloktan üretilen plakalar ve diğer boyutlu ürünler, binalarõn iç ve dõş kaplamasõnda, taban döşemesinde, merdiven basamaklarõnda, şömine, mutfak ve banyolarda, taşõyõcõ sütunlarda kullanõlõr. İç dekorasyonda masa, sehpa, biblo, avize, kültablasõ vs. ürünlerin yapõmõnda önemli miktarlarda özellikle damarlõ mermer, renkli mermer, oniks mermeri ve yeşil somaki tüketilmektedir. Sanat malzemesi olarak anõtlar ve heykellerde ise en değerli mermer türü olan arõ beyaz renkli ve düzenli tane yapõlõ mermer kullanõlmaktadõr. Doğaltaşlar süsleme ve estetik kullanõmlarõnõn yanõ sõra dayanõklõlõklarõ, atmosferik şartlar ve çevre kirliliği nedeniyle granit gibi sert taşlar özellikle metro, havaalanlarõ, otobüs terminallerinde, gökdelen ve ticaret merkezlerinin yapõmõnda kullanõlmaktadõr. Milli gelir ve refah düzeyi ile yakõndan ilişkili olan mermerin kullanõmõ alanlarõ ülkeden ülkeye farklõlõklar göstermektedir. ABD ile Almanya dünyada en çok mermer tüketen ülkelerin başõnda gelmektedir. Ortadoğu ve Uzakdoğu ülkelerinin de son yõllarda mermer tüketimlerinde bir artõş olduğu gözlemlenmiştir. 1.4. Mermerciliğin Tarihçesi Zengin mermer ve doğaltaş kaynaklarõna sahip olan Anadolu topraklarõnda çeşitli medeniyetler tarih boyunca bu zenginliği kullanarak önemli eserler meydana getirmiştir. Anadolu da mermer kullanõmõ Hititler döneminde başlamõş, Frigyalõlar ve İyonlar da saray, tapõnak inşaasõ ve tanrõ heykelleri yapõmõnda doğaltaşlar kullanõlmõştõr. Ancak, mermer altõn çağõnõ Helenistik Dönem ve Roma İmparatorluklarõ zamanõnda yaşamõştõr. Selçuklu ve Osmanlõ İmparatorluklarõ döneminde de mermer cami, han, saray ve hamam gibi yapõlarda kullanõlmõştõr. Osmanlõ İmparatorluğu zamanõnda özellikle Marmara Adasõ, Gebze, İzmit, İzmir ve Bilecik yöresindeki mermer ocaklarõndan önemli miktarlarda mermer getirilerek İstanbul çevresindeki eserlerde kullanõlmõştõr. 3 DPT, age, s:10 2
Cumhuriyetle birlikte ekonomik sõkõntõlarõn da etkisiyle mermer üretimi belirli bölgelerde devam etmiştir. Mermer daha çok Ziraat Bankasõ şubelerinde, demiryolu veya okul inşaatõ gibi kamu yapõlarõnda kullanõlmõştõr. 1940 lõ yõllarda Anõtkabir inşaatõ nedeniyle Afyon ve Denizli de ocaklar çalõştõrõlmõş, Avrupa dan getirilen modern makinelerle bu mermerler işlenmiştir. Bu dönemde önemli yapõlarõn dõşõnda mezar taşõ, kurna ve tuvalet taşõ yapõmõ için sõnõrlõ miktarlarda mermer üretilmiştir. 1970 li yõllara kadar çok yavaş bir tempoda ilerleyen sektör, 1970-1980 döneminde inşaat sektörünün canlanmasõ, 80 lerden sonra dõşa açõlma, iç talebin artmasõ ve yatõrõm teşviklerinin uygulamaya konulmasõyla birlikte hõzlõ bir ivmeyle tõrmanõşa geçmiştir. 1985 yõlõnda 3123 Maden Kanunu kapsamõna alõnan mermere yatõrõm miktarõ da her geçen yõl artmaya başlamõştõr. Bu kanunla ocak yatõrõmcõsõna uzun süreli ruhsat garantisi verilerek uzun vadeli yatõrõmlarõn yapõlmasõ teşvik edilmiştir. Ayrõca, fuar organizasyonlarõ ve ihracat teşvikleri ile birlikte ülkemizde modern üretim ve kesme sistemleri kullanõlmaya başlanmõştõr. 2. TÜRKİYE DE MERMERCİLİK SEKTÖRÜNÜN YAPISI VE DURUMU 2.1. Türkiye de Mermer Kaynaklarõ Türkiye değişik jeolojik kuşaklarõn yer aldõğõ bir bölgede yer alan ve bu kuşaklarõn farklõ taşlar içermesi sebebiyle zengin doğaltaş rezervlerine sahip bir ülkedir. Sözkonusu Alp kuşağõ çok çeşitli ve büyük miktarda mermer rezervini bulundurmaktadõr. Ancak, jeolojik rezerv içinde işletilebilir rezervin oranõ ülke geneli içinde tam olarak belli değildir. Bu sebepten dolayõ çeşitli kaynaklar farklõ rakamlar verebilmektedir. Tablo 1: Türkiye Mermer Rezervi Ton Bilinen Rezervler 589.000.000 1.590.000.000 Muhtemel Rezervler 1.545.000.000 4.171.000.000 Mümkün Rezervler 3.027.000.000 8.172.000.000 Toplam Potansiyel 5.161.000.000 13.934.000.000 Kaynak: Türkiye Mermer Firmalarõ m 3 Ülkemiz 5 milyar metreküp olan toplam mermer rezervi ile dünya rezervlerinin %40 õ gibi yüksek bir orana sahiptir. Sahip olunan bu yüksek oranlõ mermer rezervler açõsõndan Türkiye hiçbir zaman sõkõntõ çekmeyecek ülkeler arasõnda yer almaktadõr. En önemli rezervler Anadolu ve Trakya boyunca geniş bir bölgeye yayõlmõştõr. 3
! Batõ Anadolu da İzmir, Tire, Torbalõ, Selçuk, Afyon, Eskişehir, Uşak, Muğla ilindeki Milas, Yatağan ve Kavaklõdere çevresinde! Trakya Bölgesi nde Kõrklareli, Dereköy ve Kafçaz da! Doğu Anadolu Bölgesi nde ise Bitlis ve Elazõğ çevresinde kaliteli mermer ve granit yataklarõ bulunmaktadõr. Aşağõdaki tablodan da görüldüğü üzere en önemli beş mermer üretim bölgesi toplam üretim içinde yüzde 73 civarõnda pay almaktadõr. Bu üretim bölgeleri içinde Ege bölgesinde yer alan 3 ilin rezerv ve potansiyel miktarlarõ toplamõ 131 milyon metreküp düzeyinde olup toplamda yine bu 5 il içinde yüzde 83 lük bir paya sahiptir. Tablo 2: Türkiye nin mermer rezervinde en önemli 5 il İl Rezerv+Potansiyel(milyon m 3) Toplam içindeki payõ(%) Balõkesir 1.850 35,8 Denizli 652 12,6 Afyon 629 12,2 Tokat 410 79 Çanakkale 252 4,9 Toplam 3.793 73,4 Kaynak: Gözlem Dergisi, 26 Mart 2001, s:10 Ancak, jeolojik rezerv içinde işletilebilir rezervin oranõ belli değildir. Ülkemizde masif niteliği gösteren metaformik temeller içinde küçük ya da büyük yayõlõmlõ mercek şeklinde mermer yataklarõ bulunmaktadõr. 4 Ülkemizin bilinen işletilebilir mermer rezervlerinin dağõlõmõ aşağõdaki çizelgede verilmiştir. Tablo 3: Türkiye İşletilebilir Mermer Rezervleri Bölge İl İşletilebilir Rezerv(x1000m 3 ) Balõkesir 1.300.000 Marmara Bursa 135.000 Kõrklareli 33.500 Afyon 135.000 Aydõn 9.000 Ege İzmir 1.500 Muğla 181.000 Kütahya 200.000 Uşak 500.000 4 İMMİB, Türkiye Endüstriyel Mineraller Envanteri, Aralõk, 1999 4
Ankara 2.000 Eskişehir 960.000 İç Anadolu Kõrşehir 165.000 Niğde 250.000 TOPLAM 3.872.000 Kaynak: İMMİB, Türkiye Endüstriyel Mineraller Envanteri, Aralõk, 1999, s:132 2.2. Türkiye de Mermer Çeşitleri Ülkelerin gelişmişlik seviyelerini belirlemede yer altõ ve yerüstü doğal kaynaklarõnõn zenginliği ve mevcut olan bu kaynaklarõn ekonomiye en yüksek oranda katkõ sağlayacak şekilde değerlendirilmesi rol oynamaktadõr. Ülkemiz mermer çeşitliliği bakõmõndan 290 çeşitle dünya ortalamasõnda ilk sõrada yer almaktadõr. Ancak, ticari anlamda sürekliliğini kanõtlamõş 80 nin üzerinde değişik yapõda ve 120 nin üzerinde değişik renk ve desende mermer rezervi bulunmaktadõr. Türkiye deki mermer çeşitleri dünya pazarõnda rekabet edebilecek zenginliğe ve kaliteye sahiptir. Uluslararasõ piyasada en tanõnmõş Türkiye de üretilen mermer çeşitleri Afyon beyazõ, Bilecik pembe, Marmara beyazõ, M. Kemalpaşa beyazõ, Karacabey siyah, Elazõğ vişne, Denizli traverten ve Trakya graniti örnekleri olarak verilebilir. Tablo 4: Türkiye deki Mermerler Afyon Beyaz-Kaplan Postu- Menekşe Akhisar Beji Akhisar Siyah Bartõn Bej Bilecik Pembe-Gül Kurusu Burdur-Kahverengi-Bej Denizli Pembe Diyarbakõr Bej Ege Bordo(Muğla) Ege Kahve(Manisa) Ege Füme-Ege Vişne(İzmir) Efes Güneşi(Balõkesir) Elazõğ-Vişne-Petrol Yeşili-Sunta-Siyah İnci(Elazõğ) Gölpazarõ Bej-Harmankaya Hazar Pembe Karacabey Siyahõ Karaburun Bej Kõrşehir Beyazõ-Siyahõ 5
Kastamonu Eflani Bej Kumru Türü(Balõkesir) Leopar-Afrodit-Salome-Süpren(Eskişehir) Manyas Beyaz Marmara Beyaz Milas Leylak-Sedef-Newyork-Limon-Kavaklõdere(Muğla) Muğla Beyazõ-Pembe Osmaniye Vişne(Adana) Sazara Sedef Saracakaya Bej Sivas Beji Sivrihisar Bej Söğüt Bej Teos Yeşil-Teos Ateş Toros Siyah-Bej Uşak Yeşil-Beyaz Vize Pembesi Kaynak: İzmir Ticaret Odasõ, Mermercilik Sektörünün Potansiyeli, İzmir, 2002 2.3. Türkiye de Üretim 1985 yõlõnda mermerin Maden Kanunu kapsamõna alõnmasõyla birlikte yatõrõmcõya sektörde beklenilen güven ortamõnõ sağlamõştõr. Bu tarihten sonra inşaat sektörünün canlanmasõ ve iç talebin artmasõyla birlikte doğaltaş ve mermer üretimi hõz kazanmõştõr. Özellikle son yõllarda büyük firmalarõn yapmõş olduklarõ yatõrõmlarla işletmecilikte büyük boyutlu üretim sağlayan modern ekipmanlarõn kullanõmõna geçilmiştir. Ocak üretimlerinde uygulanan modern teknolojilerle birlikte Türkiye doğaltaş üretiminde dünyada büyük üretici yedi ülkeden biri olmuştur. Tablo 5: Mermer üretiminde ilk 7 ülke Ülkeler Üretim Miktarlarõ (ton)* Çin 11.000.000 İtalya 8.700.000 İspanya 4.500.000 Hindistan 4.500.000 Brezilya 2.000.000 Kore 2.000.000 Türkiye 2.000.000 *Ham Blok Üretimleri Kaynak: TMMOB Maden Mühendisleri Odasõ, Mermer Rapor 6
Türkiye de mermer amaçlõ blok taş üretimindeki veriler sağlõklõ olmamakla beraber bu konudaki en sağlõklõ çalõşma 1989-1994 yõllarõnõ kapsayan DPT nin yapmõş olduğu Türkiye Mermer Envanteri projesinin sonuçlarõdõr. Sözkonusu yõllar arasõnda blok üretimdeki artõş yüzde 13 olmuştur. 1995 ve daha sonraki yõllara ait değerlerin belirlenmesi için iç tüketim ve ihracattaki artõş dikkate alõnmõştõr. 5 Tablo 6: Türkiye Blok Üretiminin Yõllara Göre Dağõlõmõ YILLAR BLOK ÜRETİMİ (m 3) 1989 320.000 1990 366.000 1991 428.000 1992 481.000 1993 488.000 1994 541.000 1995 600.000 1996 665.000 1997 745.000 1998 835.000 1999 935.000 Kaynak: DPT, Madencilik Endüstriyel Hammaddeler (Yapõ Malzemeleri), Özel İhtisas Raporu, Sekizinci Beş Yõllõk Kalkõnma Planõ, Ankara-2001 Türkiye de 500 e yakõn ocakta blok mermer üretimi yapõlmaktadõr. Bu ocaklarõn yüzde 27 si Balõkesir, yüzde 24 ü Afyon, yüzde 12 si Bilecik, yüzde 8 i Denizli, yüzde 6 sõ Muğla ve yüzde 4 ü Eskişehir de bulunmaktadõr. Entegre nitelikte tesis ülkemizde 20 dolayõnda tesis ve orta büyüklükte 40 kadar işletme mevcut olup, sektörde 1000 adetin üzerinde fabrika ve irili ufaklõ 17.000 adet atölye olduğu tahmin edilmektedir. Entegre tesisler başta İstanbul olmak üzere Afyon, İzmir, Balõkesir, Ankara, Muğla ve Bilecik illerinde faaliyet göstermektedir. Ülkemizde mermer üretimi her geçen yõl artõş göstermektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlõğõ na bağlõ Maden İşleri Genel Müdürlüğü verilerine göre maden arama ruhsatlarõnõn yüzde 50 si ve işletme ruhsatlarõnõn yüzde 35 i mermer ruhsatlarõdõr. Mermer işletme ruhsatlarõnõn; Yüzde 32 si Ege Bölgesi Yüzde 26 sõ Marmara Bölgesi Yüzde 22 si İç Anadolu Bölgesi 5 DPT, age, s:16 7
Yüzde 9 u Akdeniz Bölgesi Yüzde 7 si Karadeniz Bölgesi Yüzde 3 ü Doğu Anadolu Bölgesi Yüzde 1 i ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunmaktadõr. Tablo 7: İllere Göre Mermer Üretimi, 2000 İLLER MERMER(m 3 ) İLLER MERMER(m 3 ) Adana 2.270 İstanbul 5.178 Afyon 50.815 İzmir 14.637 Amasya 4.995 Kastomonu 2.581 Antalya 19.279 Kayseri 7.361 Aydõn 17.288 Kõrklareli 614 Balõkesir 125.479 Kõrşehir 1.065 Bilecik 84.192 Konya 5.585 Bolu 150 Kütahya 10.434 Burdur 45.182 Manisa 7.450 Bursa 45.367 Muğla 129.578 Çanakkale 1.123 Ordu 3.500 Çorum 2.721 Sakarya 645 Denizli 134.974 Sivas 3.975 Diyarbakõr 16.894 Tokat 6.468 Elazõğ 21.552 Uşak 13.660 Eskişehir 19.739 Zonguldak 4.697 Giresun 953.23 Aksaray 3.583 Hatay 23 Karaman 611 İçel 5.260 Karabük 6.794 TOPLAM 847.476 Kaynak: İzmir Ticaret Odasõ, Mermercilik Sektörünün Potansiyeli, İzmir, 2002 2.4. Mermer Dõş Ticareti 2.4.1 Mermer İhracatõmõz Dünyada ve Türkiye de mermer kullanõmõna artan talep sektörü cazip bir yatõrõm alanõ olarak kõlmaktadõr. Mermer kullanõmõ ve görünümü ve fiziksel dayanõklõlõğõ açõsõndan özellikle inşaat sektörü için vazgeçilmez bir üründür. Aynõ zamanda yüksek refah düzeyinin de bir göstergesi olan mermere ilgi bu sebepten dolayõ gelişmiş ülkelerden gelmektedir. Gelişmiş olan ülkeler yüksek gelir düzeylerinin dõşõnda doğal kaynaklarõnõ etkin biçimde kullanmalarõndan dolayõ bu tip 8
ülkelerin dünya mermer üretiminde ve tüketiminde paylarõ yüksek oranda seyretmektedir. Ülkemizde mermercilik 80 li yõllarõn sonuna doğru gelişmeye başlamõştõr. VI., VII., ve VIII. 5 Yõlõk Kalkõnma Planlarõ doğrultusunda, sektörde önemli gelişmeler elde edilerek, özellikle blok işleme tesisleri için alõnan tedbirler ve teşvikler sayesinde modern teknoloji uygulamalarõ gerçekleştirilmiş, yatõrõmlarla ihracat artõşõnõn yanõ sõra istihdam artõşõ da sağlanmõştõr. 6 Ticari anlamdaki mermer bloklarõ ile kesilen ve parlatõlan işlenmiş ürünler pazarlarda talep bulmaktadõr. İhracat değerlerinde işlenmiş ürünler en yüksek katma değere sahiptir. Türkiye blok ve plaka şeklinde mermer ihraç etmektedir ve sözkonusu işlenmiş ürünlerin ihracatõ sürekli artõş içindedir. Tablo 7 de görüldüğü üzere 2001 yõlõnda toplam doğaltaş ihracatõmõz bir önceki yõla göre değer olarak %20 oranõnda artarak 223 milyon dolara ulaşmõştõr. Bu değer içinde en yüksek değere 154 milyon dolar ile işlenmiş mermere aittir. Blok mermer ise ihracatõn en fazla artõş gösterdiği ürün grubudur. Sözkonusu ürününün 2001 yõlõ ihracatõ %77 oranõnda artarak 53 milyon olmuştur. Tablo 8: Doğaltaş İhracatõmõz (Miktar: ton, Değer 1000$) 1999 2000 2001 ÜRÜNLER Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer Blok mermer 161.701 29.199 254.127 30.076 515.001 53.372 İşlenmiş mermer 274.454 114.439 332.106 140.077 418.129 154.336 Blok granit 86.742 5.247 96.742 4.618 39.233 2.632 İşlenmiş granit 4.053 4.560 6.289 5.667 6.042 4.919 Diğerleri 14.393 3.613 20.425 6.771 19.330 8.544 TOPLAM 541.343 157.058 709.689 187.209 997.735 223.803 Kaynak: Dõş Ticaret Müsteşarlõğõ Ülkemizin mermer ihracatõnda 1980 li yõllarõn ortalarõna kadar Ortadoğu ülkeleri ağõrlõğa sahipken, 1986 yõlõndan sonra ihracat Avrupa Birliği ülkelerine yönelmiştir. Özellikle son 10 yõlda mermer sektörü hõzla gelişerek 2001 yõlõnda 223.803 değerine ulaşmõştõr. 6 Gözlem Dergisi, Mermer İhracatõ Artacak isimli makale, Mart 2000 9
Tablo 9: Ülkelere Göre Ham-Blok Mermer İhracatõmõz (Miktar: ton, Değer 1000$) ÜLKE 2000 2001 2002 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer İtalya 36.548 4.501 35.807 4.458 31.228 3.772 Çin 32.083 4.959 80.930 10.577 148.649 19.228 Yunanistan 35.484 2.530 44.428 2.972 84.794 4.690 Hong Kong 21.508 2.790 28.487 4.432 22.007 3.024 Suriye 31.419 1.551 108.824 3.385 236.101 5.660 Tayvan 23.116 3.757 29.382 3.673 29.122 3.276 İspanya 10.745 1.103 10.440 1.109 12.338 1.050 Kaynak: İMMİB, Çalõşma Raporu, 2001 Ham plaka ve blok mermer ihracatõmõzda yeni pazar olarak göze çarpan ve en çok ihracat yapõlan ülke 2002 yõlõnda 19 milyon dolar ile Çin Halk Cumhuriyeti olmuştur. Bu dönemde sözkonusu ülkeye yapõlan ihracat bir önceki yõla göre %83.66 oranõnda artõş ile 148.649 tona ulaşmõştõr. Diğer önemli pazarlarõmõzdan olan Suriye ye olan ham plaka ve blok mermer ihracatõmõz %117.36 ve Yunanistan a %90.86 oranõnda artõş göstermiştir. Tablo 10: Ülkelere Göre İşlenmiş Mermer İhracatõmõz (Miktar: ton, Değer 1000$) ÜLKE 2000 2001 2002 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer A.B.D. 17.691 14.387 21.027 13.821 36.408 21.464 İsrail 36.473 12.756 46.006 13.629 53.750 14.408 Suudi 29.118 8.128 46.485 9.786 71.461 13.234 Arabistan İspanya 15.722 4.567 25.660 6.460 35.026 8.033 İtalya 8.135 4.088 8.358 3.683 7.662 3.198 Türkmenistan 3.900 1.470 9.325 3.307 6.723 2.435 Kaynak: İMMİB, 2001 Yõlõ Çalõşma Raporu İşlenmiş mermer ihracatõmõzda en büyük alõcõ ülke olan ABD ye olan ihracatõmõz 2002 yõlõnda %18.85 oranõnda bir artõşla 21 milyon dolara ulaşmõştõr. Bu ülkeyi 14 milyon dolarla İsrail ve 13 milyon dolarla Suudi Arabistan takip etmektedir. İhracat miktarõndaki en yüksek oranlõ gelişme % 139.10 artõşla Türkmenistan a gerçekleştirilmiştir. 10
3. DÜNYADA MERMER 3.1 Dünya Mermer Dõş Ticareti Doğaltaşlarõn yapõ ve dekorasyon malzemesi olarak kullanõlmaya başlamasõ ve dünya talebinin giderek artmasõyla doğaltaşlarõn üretiminde ve ticaretinde önemli artõşlar kaydedilmiştir. Özellikle işlenmiş mermer ve granite olan uluslararasõ talep yüksek düzeylerde artmõştõr. Seçici piyasalar ve kaliteli ürünlerdeki uluslararasõ rekabet, geleneksel ülkeler olan İtalya, İspanya, Portekiz ve Yunanistan dõşõnda son iki yõldõr önemli gelişmeler gösteren Türkiye, Hindistan ve Çin arasõnda da yaşanmõştõr. Dünya mermer ticaretinde Avrupa Birliği ülkelerinin paylarõnõn miktar ve değer olarak yüksek olmasõ bu ülkelerin ellerindeki kaynaklarõnõ çok iyi şekilde değerlendirmelerinde ileri gelmektedir. 3.2. Dünya Mermer İhracatõ 2000 yõlõnda dünya doğal taş ihracatõ toplam 5,4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin 1 milyar dolarõ ham-blok taş ihracatõna 4,3 milyar dolarõ ise işlenmiş ürünlere aittir. İtalya, İspanya, Çin, Fransa ve Portekiz her iki ürün grubunda da önemli ihracatçõ ülkelerindendir Tablo 11: Dünya Doğaltaş İhracatõ (1000 $) GTİP NO Tanõm 1998 1999 2000 Başlõca İhracatçõÜlkeler (2000) 2514.00 Ham Kayagan Taşõ 48.962 56.546 45.184 Çin(%27), İtalya(%15), İspanya(%11), Fransa (%7) 2515.11 Ham Mermer- Traverten 136.076 135.386 124.351 İtalya (%42), Türkiye(%17), İspanya(%13) 2515.12 Blok Mermer-Traverten 286.413 298.882 305.954 İspanya (%50) İtalya(%34) Portekiz(%3) 2515.20 Ham Ekosin-İnşaata Elverişli Kireçli Taşlar 32.102 33.313 35.752 Fransa(%18), İspanya(%17), Belçika- Lüksemburg (%15) 2516.11 Ham Granit 316.542 419.812 288.250 Çin(%13), A.B.D.(%10), Finlandiya(%10) 2516.12 Blok Granit 181.223 166.542 158.873 İtalya (%20), Brezilya(%18), İspanya(%12) 11
2516.21 Ham Gre 8.009 14.005 7.033 Polonya(%10), Fransa(%10 ), İngiltere(%8) 2516.22 Blok Gre 20.315 20.878 14.680 Polonya(%14), Avusturalya(%12), Fransa(%11) 2516.90 İnşaata Elverişli Diğer Ham Taşlar 119.397 124.509 118.426 Norveç(%65), İtalya(%10), Fransa(%3) Toplam 1.149.039 1.269.873 1.098.503 6802.10 Karolar,Küpler 81.972 88.719 117.943 İtalya (%38), Kanada(%20), Endonezya(%10) 6802.21 Yontulmuş Mermer,Traverten 593.574 576.168 508.728 İtalya (%69), İspanya(%6), Çin(%5) 6802.22 İşlenmiş Diğer Kalkerli Taşlar 37.045 48.393 39.566 Fransa (%27), Almanya(%15), Belçika(%15) 6802.23 Basitçe Kesilmiş Granit 920.306 987.479 929.346 Çin (%58), İtalya(%16), Brezilya(%12) 6802.29 Basitçe Kesilmiş İnşaata Elverişli Diğer Taşlar 6802.91 Mermer,Traverten,Su Mermerleri,kesilmiş, parlatõlmõş 6802.92 Diğer Kalkerli Taşlar, kesilmiş, parlatõlmõş 71.601 74.730 64.978 İtalya(%18), Finlandiya(%12), Fransa(%4) 929.531 905.678 855.742 İtalya(%47), Türkiye(%14), İspanya(%12) 129.143 128.489 136.158 İtalya (%48), Almanya(%14), Fransa(%14) 6802.93 Granit,kesilmiş, parlatõlmõş 1.088.436 1.111.286 1.022.480 İtalya(%55), İspanya(%10), Çin(%8) 6802.99 Diğer Taşlar 223.321 218.821 222.195 İtalya (%24), Çin(%13), Fransa(%11) 6803.00 İşlenmiş Kayagan Taşõ Mamulleri 386.035 423.119 418.343 İspanya (%68), İtalya(%5), Çin(%5), Brezilya(%5) Toplam 4.460.964 4.562.882 4.315.479 Genel 5.610.003 5.832.755 5.413.982 Toplam Kaynak:PC-TAS (Trade Analysis System On Personal Computer), 1996-2000 Harmonized System 3.2 Dünya Mermer İthalatõ Dünya doğal taş ithalatõ ise 2000 yõlõnda 6,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu değerin 1,7 milyar dolarõ ham-blok taş ithalatõna, 4,4 milyar dolarõ ise işlenmiş ürün ithalatõna aittir. Önemli ithalatçõ ülkeler ham-blok taş ithalatõnda 12
Fransa, İtalya, Çin ve Almanya; işlenmiş ürünlerde ise A.B.D., Almanya, Belçika- Lüksemburg, Fransa ve Japonya olmuştur. Çin in ham-blok mermer ithalatõ 2000 yõlõnda %87 oranõnda artõş göstermiştir. Çin doğaltaş işleme kapasitesi yüksek olan bir ülkedir. Ve mermer makinelerinin çoğu Çin de üretilmeye başlanmõştõr. Tablo 12: Dünya Doğaltaş İthalatõ (1000 $) GTİP NO Tanõm 1998 1999 2000 Başlõca İthalatçõ Ülkeler (2000) 2514.00 Ham Kayagan Taşõ 52.343 52.402 61.841 Fransa(%18), İngiltere(%17), Almanya(%9) 2515.11 Ham Mermer- Traverten 141.419 161.923 184.683 Çin(%47), İtalya(%29), Japonya(%5) 2515.12 Blok Mermer-Traverten 190.327 233.416 266.789 Çin (%38), Hong Kong (%12), İspanya(%11) 2515.20 Ham Ekosin-İnşaata Elverişli Kireçli Taşlar 23.962 24.185 25.220 Hollanda(%47), Almanya(%6), Kanada(%5) 2516.11 Ham Granit 845.181 872.424 927.175 İtalya (%40), Çin(%17), İspanya(%9) 2516.12 Blok Granit 228.229 216.837 201.926 Hong Kong(%9), Almanya(%9), İngiltere(%8) 2516.21 Ham Gre 9.416 8.056 11.107 Almanya (%20), Çin(%11), Fransa(%6) 2516.22 Blok Gre 14.967 20.350 22.675 İngiltere(%21), Almanya(%13), Hollanda(%10) 2516.90 İnşaata Elverişli Diğer Ham Taşlar 69.885 57.062 56.976 A.B.D. (%17), İtalya(%12), Almanya(%10) Toplam 1.575.729 1.646.655 1.758.392 6802.10 Karolar,Küpler 53.028 56.144 88.639 A.B.D.(%38), Singapur(%13), Bahreyn(%4) 6802.21 Yontulmuş Mermer,Traverten 483.954 418.146 380.078 Hong Kong(%20), ABD(%8), Kore Cumh.(%8) 6802.22 İşlenmiş Diğer Kalkerli Taşlar 43.603 46.795 42.474 Belçika Lüksemburg(%23), A.B.D.(%11), İsrail(%10) 6802.23 Basitçe Kesilmiş Granit 351.055 297.631 316.777 Kore (%16), ABD(%10), Hong Kong(%9) 13
6802.29 Basitçe Kesilmiş İnşaata Elverişli Diğer Taşlar 6802.91 Mermer,Traverten,Su Mermerleri,kesilmiş, parlatõlmõş 6802.92 Diğer Kalkerli Taşlar, kesilmiş, parlatõlmõş 62.958 64.336 65.589 Almanya (%11), Türkiye(%7), A.B.D.(%7) 827.693 794.637 836.553 A.B.D.(%49), Almanya(%7), Japonya(%6) 232.836 248.864 290.738 A.B.D.(%79), İsrail(%7), Belçika- Lüksemburg(%2) 6802.93 Granit,kesilmiş, parlatõlmõş 1.471.927 1.572.129 1.664.982 Japonya (%37), A.B.D.(%26), Almanya(%12) 6802.99 Diğer Taşlar 229.634 253.062 303.492 A.B.D.(%60), Almanya(%6), Japonya(%4) 6803.00 İşlenmiş Kayagan Taşõ Mamulleri 354.112 404.758 433.554 Fransa (%30), A.B.D. (%20) Almanya(%19) Toplam 4.110.800 4.156.502 4.422.876 Genel 5.686.529 5.803.157 6.181.268 Toplam Kaynak:PC-TAS (Trade Analysis System On Personal Computer), 1996-2000 Harmonized System 4. MERMERCİLİK SEKTÖRÜNE İLİŞKİN YASAL ÇERÇEVE 4.1 Maden Kanunu Madencilik faaliyetleri 1954 yõlõna kadar 6 Haziran 1901 de yürürlüğe konulan Taş Ocaklarõ Nizamnamesiyle yürütüldükten sonra 1954 yõlõnda 6309 sayõlõ Maden Kanunu yürürlüğe girmiştir. Ancak, günün koşullarõna cevap vermeyen 6309 sayõlõ kanun yerine, madencilik faaliyetlerine hõz kazandõrmak amacõyla 1985 yõlõnda 3213 sayõlõ Maden Kanunu yürürlüğe girmiştir. 3123 sayõlõ Maden Kanunu ile birlikte yatõrõmcõya sektörde güvence için gerekli ortam sağlanmõş, bürokratik engellerde kolaylõk sağlanarak daha kõsa sürede ruhsat alõnmasõna ve güvencesine ulaşõlmõştõr. Mermerin Maden Kanunu kapsamõna alõnmasõyla ocak yatõmlarõnda büyük bir artõş gerçekleşmiş, büyük boyutlu üretim için modern makinelerin kullanõmõna geçilmiştir. Maden Kanununun 4. maddesinde Madenler devletin hüküm ve tasarrufu altõnda olup, içinde bulunduklarõ arzõn mülkiyetine tabi değildir ifadesiyle madenlerin yalnõzca devletten alõnacak olan izin ve ruhsat alõmõyla işletilebileceği belirtilmektedir. Maden sektörüne finansal destek vermek amacõyla 3123 sayõlõ Kanun ile Madencilik Fonu kurulmuştur. Bu destek ile 1989 yõlõnda 30 milyon dolar olan mermer 14
ihracatõmõz 2001 yõlõnda 223 milyon dolara çõkmõştõr. Sözkonusu fonun önemli bir bölümü gerek fabrika yatõrõmõ ve gerekse ocak üretimi açõsõndan mermercilik sektörüne verilmiştir. 4.2 Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği Ülkemizde çevrenin korunmasõ amacõyla Çevre Bakanlõğõ 7 Şubat 1993 yõlõnda Resmi Gazetede Çevresel Etki Değerlendirilmesi Yönetmeliği ni yayõnlamõştõr. Bu yönetmeliğe göre mermer, ön araştõrmasõ uygulanacak projeler listesinin madencilik bölümünde yer almaktadõr. Çevresel etki değerlendirmesinde hazõrlanmasõ gereken iki rapor bulunmaktadõr. ÇED Raporu: Sözkonusu rapor proje sahibi tarafõndan bir dilekçe ile Çevre Bakanlõğõ na sunulduktan sonra raporun formatõna uygunluğu oluşturulan çalõşma grubu tarafõndan incelendikten sonra herhangi bir sorun olmazsa yedi gün içinde proje sahibine geri verilir. Düzeltilen ÇED raporunun altõ ay içinde Bakanlõğa sunulmasõ gerekmektedir, aksi takdirde rapor olumsuzlukla sonuçlandõrõlõr. Formatõna uygun olan rapor Bakanlõğa sunulduğunda ise değerlendirme süreci başlar ve komisyon tarafõndan incelenir. ÇED kararõnõn olumsuz çõktõğõ durumunda, bu koşullarõn değişmesi sonucunda tekrar başvuruda bulunulabilir. Olumlu bir kararõn beş yõl sonrasõnda herhangi bir yatõrõm yapõlmaz ise de ÇED kararõ olumsuz sayõlõr. Ön Araştõrma Raporu: Ön Araştõrma Raporu, proje sahibinin ÇED uygulamasõnõn gerekli olup olmadõğõnõn araştõrõlmasõ amacõyla Valiliğe sunulur. Valilik raporu 10 işgünü içinde inceleyerek uygun bulduğu takdirde proje sahibine 20 gün içerisinde proje hakkõnda halkõ bilgilendirmesi ve görüşleri alarak sonuçlarõnõ Valiliğe sunmasõnõ bildirir. Valilik inceleme raporunu ve belgeleri 7 gün içinde Bakanlõğa sunar ve Bakanlõk 45 işgününde incelemesini tamamlayarak ÇED in gerekli olup olmadõğõnõ proje sahibine bildirir. 4.3. Madencilik Fonu 3123 sayõlõ Maden Kanunu uyarõnca, 1985 yõlõnda madencilik sektöründe arama, teknolojik araştõrma, geliştirme, proje, tesis, altyapõ, istihsal, ihracat ve finansman kredilerinde kullanõlmak, madencilik faaliyetlerinde istikrarõ sağlamak ve desteklemek üzere, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlõğõ nezdinde Madencilik Fonu oluşturulmuştur. 15
Fonun kaynaklarõ ile kullandõrõlan 5 çeşit kredi türü şunlardõr; Maden araştõrma ve geliştirme Tesis, tevsii ve yenileştirme İşletme İhracat Stok kredileri Madencilik Fonu nun tüzel kişiliği bulunmamaktadõr. 03.03.2001 tarih ve 4629 sayõlõ Kanunla Fon tasfiyesi edilmiştir. Tablo 13: Madencilik Fonu Tarafõndan Kullandõrõlan Kredi Tutarlarõ Yõllar Toplam Kredi Sayõsõ Mermer Kredi Sayõsõ 1991 28 5 1992 14 6 1993 23 8 1994 21 7 1995 25 8 1996 43 21 1997 97 45 1998 91 44 1999 46 14 2000 35 10 2001 7 1 Toplam 430 169 Kaynak: Madencilik Fonu Genel Sekreterliği 4.4. Yatõrõm Teşvikleri 1985 yõlõnda Madencilik Fonu nun uygulamaya başlamasõyla birlikte mermer sektörü yatõrõmlarõnda büyük artõşlar sağlanmõştõr. 1998 yõlõnda ise Gümrük Birliği ve sonrasõnda Avrupa Birliği içinde uyum sorunlarõyla karşõlaşacağõ düşünülen küçük ve orta boy işletmelerden oluşan ve korunmasõndan öte desteklenmesi gereken mermer sektörü KOBİ kredileri kapsamõna alõnmõştõr. Aşağõdaki tablodan da görüldüğü üzere yatõrõm teşvik belgeli toplam yatõrõmlar 2002 yõlõnda %92 oranõnda artarak 654.166 milyar TL. düzeyine ulaşmõştõr; aynõ yõl belge sayõsõnda ise %98 oranõnda artõş kaydedilmiştir. 16
Tablo 14: Yatõrõm Teşviki Belge Sayõsõ(adet) Toplam Yatõrõm(milyar TL) İstihdam(kişi) 1999 93 55.414 2.758 2000 85 76.690 2.625 2001 63 92.192 2.246 2002 101 654.166 6.499 Kaynak:T.C. Başbakanlõk Hazine Müsteşarlõğõ 4.5. Yabancõ Sermaye Yatõrõmlarõ Genel olarak ülkemizde madencilik sektöründe izin verilen yabancõ sermaye oranõ diğer sektörlere göre daha düşük oranõnda kalmaktadõr. Bunun nedenlerin de sektördeki korumacõlõğõn dõşõnda, verilen ruhsatlarõ 3-5 yõl ile sõnõrlõ olmasõ, yatõrõm ortamõnõn devlet tarafõndan tam olarak sağlanamamasõ ve sözkonusu yatõrõmlarõn risk içermesi olarak özetlenebilir. 1980 li yõllardan itibaren yabancõ sermaye yatõrõmlarõna izinlerin artmasõyla birlikte madencilik sektöründe de yabancõ sermaye yatõrõmõna izin verildikten sonra sözkonusu sektörde yatõrõmlar artmõştõr. Tablo 15: Madencilik Sektöründe İzin Verilen Yabancõ Sermayenin Yõllara Göre Dağõlõmõ YILLAR MADENCİLİK % 1980 0 0,0 1981 0.98 0.3 1982 1.97 1.2 1983 0.02 0.1 1984 0.25 0.1 1985 4.26 1.8 1986 0.86 0.2 1987 1.25 0.2 1988 5.62 0.7 1989 11.86 0.8 1990 47.09 2.5 1991 39.82 2.0 1992 18.96 1.0 1993 11.37 0.6 1994 6.2 0.4 1995 60.62 2.1 1996 8.54 0.2 17
1997 26.7 1.6 1998 13.73 0.8 1999 6.76 0.4 2000 6.32 0.2 2001 2.00 1.1 Toplam 303.08 1.0 Kaynak:T.C. Başbakanlõk Hazine Müsteşarlõğõ, 2002 5. MERMER SEKTÖRÜNÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 5.1. ÇED Raporu Alma Zorluğu ÇED raporu çevre sağlõğõ bakõmõndan zararlõ olabilecek projeleri için alõnmasõ gerekli olan bir belgedir. Sözkonsu raporun alõnmasõ için kanuni süre beş aydõr. Ancak, bu çoğu zaman 1 veya 1,5 yõlõ bulmaktadõr. Bunun en önemli sebeplerinden biri bürokratik işlemlerin uzun sürmesidir. ÇED raporunu almak için izin alõnacak yerlerin fazlalõğõ ve buralardan gelecek cevaplarõn uzun sürmesi bu süreyi daha da artõrmaktadõr. Aslõnda, mermer üretiminde herhangi bir kimyasal madde kullanõlmadõğõndan, çevreye zarar verecek bir atõk madde sözkonusu değildir. Ancak, mermer ocaklarõnda atõk taş kirliliği mevcuttur. Sözkonusu raporun alõmõnõn bürokratik engeller ile uzun sürmesi yatõrõmcõyõ zarara sokmakta, pek çok ocak bu sebepten atõl olarak bekletilmektedir. ÇED yönetmeliğinde yapõlacak olan bazõ değişiklikler yatõrõmcõlar için kolaylõklar sunabilir. Örneğin, belirli bir kapasitenin altõnda üretim yapacak olan mermer ocaklarõndan bu belge istenmemesi, ÇED izninin illerden de alõnabilmesi, ön işletme aşamalarõnda ÇED izni istenilmemesi gibi yapõlacak olan değişiklikler sektörde rahatlama yaratabilecek önlemlerdir. 5.2. Üretimde Karşõlaşõlan Sorunlar Mermer üretiminde karşõlaşõlan zorluklarõndan bir diğeri de ocak aşamasõnda karşõlaşõlan sorunlardõr. Bunlar, altyapõ yatõrõmlarõ, kullanõlan teknoloji, maliyet girdilerindeki artõşlar ve yoğun bürokrasi olarak sõralanabilir. Ocaklarõn bulunduğu arazilere ulaşõm ve elektrik tesisinin mevcut olmamasõ ocak sahiplerinin kendi bulduklarõ çözümlerle aşõlmaya çalõşõlmaktadõr. Ayrõca, elektrik enerjisinin yoğun olarak kullanõldõğõ bu sektörde enerji maliyetleri sõkõntõ 18
yaratmaktadõr. Bu nedenden dolayõ, enerji ve akaryakõt teşvikleri sektörün yükünü önemli ölçüde azaltabilecektir. 7 Ayrõca, her sektörde önem taşõdõğõ gibi bu sektörde de eğitilmiş yönetici ve kalfiye elemana gerek duyulmaktadõr. Bunun için, sektörün temsilcileri bir araya gelerek eğitim projeleri geliştirmelidir. 5.3. İhracatõn Yeterince Artmamasõ Mermer rezervleri bakõmõndan önemli bir potansiyele sahip olan ülkemiz, bu potansiyel karşõsõnda yeteri kadar dõşsatõm gerçekleştirememektedir. Bunun en önemli sebeplerinden birisi olarak mermer üretimine ve ihracatõna verilen teşvikin yetersiz bulunmasõdõr. Diğer mermer ihracatçõsõ ülkelerle karşõlaştõrõldõğõnda ülkemizin mermer ihracatçõlarõna verdiği teşviklerin daha düşük seviyede olduğu görülmektedir. Bir diğer sorun da enerji maliyetlerinin yüksek oluşudur. Özellikle küçük ve orta ölçekli firmalardan oluşan sektör için enerji tüketiminin yoğun olduğu göze alõndõğõnda yüksek bir maliyet olarak yatõrõmlarõ olumsuz etkilemektedir. Ayrõca, kalifiye eleman eksikliği, iç ve dõş pazarlarda tanõtõmõn eksikliği ve fiyatlandõrma politikalarõnda dengesizlik gibi sorunlar da sektörün yeteri kadar dõşsatõm gerçekleştirmesinin önünde engel olarak durmaktadõr. Mermer sektöründe ihracatõn artõrõlmasõ için, devlet örneğin; kullanõlan enerjinin maliyetinde indirim yapõlmasõ, düşük faizli kredi sağlanmasõ ve dõş pazarlarda tanõtõm yapõlmasõ gibi destekler sağlayabilir. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Türkiye dünya genelinde yüksek oranda mermer rezervlerine sahip olan bir ülke olarak elinde olan bu kaynağõ yeteri kadar kullanamamaktadõr. 1980 li yõllardan itibaren hõzlõ bir gelişim sürecine giren mermer sektörünün önemi gün geçtikçe artmaktadõr. Dünya doğaltaş piyasalarõnda ise mermer potansiyelimiz ve değişik türden mermer kaynaklarõna sahip olmamõz ülkemizin bu piyasalarda yer edinmesini sağlamõştõr. Ancak, sözkonusu bu zenginliğin değerlendirilmesinde karşõmõza çõkan sorunlar mermer sektörümüzü dünyada hakettiği yere getirememiştir. Öncelikli olarak yatõrõma başlanõrken firmalarõn önünde en büyük engel olarak bürokratik işlemlerin yoğunluğu gelmektedir. Yatõrõma başlamadan önce istenen ÇED raporunu almak için birçok müdürlükten izin istenmesi, geçen sürenin en iyi şartlarla 5-6 ayõ bulmasõ gibi bürokratik engeller firmalarõ yatõrõm yapmaktan caydõrmaktadõr. Yatõrõma başlandõktan 7 Gözlem Dergisi, Mermer-2000 19
sonraki adõmlarda, altyapõnõn eksikliği, enerji maliyetinin yüksekliği gibi etkenler de sektörde bulunan firmalar açõsõndan sõkõntõ yaratan unsurlardõr. Ayrõca, kalifiye eleman eksikliği ve mermer sektöründe fiyat istikrarsõzlõğõ da sektörün istediği potansiyele ulaşmasõnõ engellemektedir. Bu gibi sorunlarõn düzeltilmesi için devletin sektöre olan desteği ve yatõrõmlarda ihracat için daha yüksek oranlarda teşvik vermesi önem taşõmaktadõr. Kaliteli işlenmiş ürünleri oluşturmak için şirketler ar-ge çalõşmalarõna önem vermeli ve sektöre eleman yetiştiren eğitim kurumlarõnda yeterli öğretim elemanõ ve teknik donanõm sağlanmalõdõr. Mermer sektörünün uluslararasõ pazarlarda tanõtmak için fuar, sergi, panel, sempozyum gibi yapõlmasõ gerekli olan etkinliklerin devlet tarafõndan desteklenmelidir. Mermer sektöründeki firmalarõn ve devletin ortak olarak yapacağõ iyileştirmelerle sahip olduğumuz potansiyel daha etkin kullanõlarak uluslararasõ pazarlarda söz sahibi olarak ülke ekonomisine de ihracatõn artmasõyla katkõda bulunabiliriz. 20