DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ YÖNETİMİ [Yeni Mevzuat ve Belgeler] doç.dr. ferudun kaya (Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi) Bu çalışma; İktisadi ve İdari Bilimler Fakülteleri, Deniz İşletmeciliği ve Yöneticiliği Yüksekokulları, Meslek Yüksekokulları müfredatlarına (MEB YÖK Müfredatına) uyumlu ders kitabı, İhracat ve ithalat işlemleri ile ilişkili kurum ve kuruluşlar için ise kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Güncelleştirilmiş 5. Baskı Kitabın power point sunumlarını temin etmek için Beta Yayınlarına başvurabilirsiniz. Beta
Yayın No : 2952 İşletme-Ekonomi Dizisi : 602 1. Baskı Ağustos 2009 İSTANBUL 3. Baskı Kasım 2011 İSTANBUL 4. Baskı Eylül 2013 İSTANBUL 5. Baskı Mart 2015 İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-978 - 0 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Ferudun Kaya Bask -Cilt : Yazın Basın Yayın Matbaacılık Trz. Tic. Ltd. Şti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/İSTANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarpık Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No. 16136) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
SUNUŞ Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için, küreselleşen dünyanın gelişmişlik yarışında geri kalmamak, rekabet gücü elde edebilmek ve yeni teknolojiler geliştirmek için yeni sanayileşme stratejilerine ve politikalarına, yeni teknolojilere ve bilgi birikimine gereksinim bulunmaktadır. Türkiye, sanayileşmiş ülkelerin ekonomik gelişmişlik seviyelerine ulaşmak adına çeşitli ekonomik politikalar uygulanmakta, küreselleşen dünyada var olan kaynaklarını etkin şekilde değerlendirerek, dünyadaki stratejik konumunu güçlendirmeye çalışmaktadır. Güçlü olan ve rakipleri ile fiyat, maliyet, kalite, müşteri memnuniyeti, pazarlama ve dağıtım gibi birçok faktör açısından rekabet edebilenler bu yarışta başarılı olacaktır. Ancak rekabetin kendine özgü özelliği gereği, sadece belirli bir dönemde ya da sektörde başarılı olmak kadar bunu belirlenen tüm sektörlerde uzun dönemde devam ettirebilmek de önemlidir. Dolayısıyla, Türkiye nin sürdürülebilir ihracat artışını sağlayacak yapıya ulaşabilmesi için, ilgili kurum ve kuruluşların dış ticaret işlemleri ile uğraşan işletmelerin rekabet edebilme koşullarını iyileştirme çabalarını yoğunlaştırması kaçınılmazdır. İhracatçı, ihracat süreci içinde sözleşme aşamasından başlayarak, alıcının borçlandığı tutarı gösteren faturanın, akreditif mektubunun, kambiyo senedinin hazırlanması, malların nakliyesi esnasında malın yüklendiğini kanıtlayan konşimento, sigorta edildiğini gösteren sigorta belgesi, malın siparişe uygun olduğunu kanıtlayan koli listesi ve çeki listesinin hazırlanması, ülkemiz mevzuatı açısından gümrük beyannamesinin usulüne uygun şekilde doldurulması, alıcının ülkesinde geçerli ithalat rejimi açısından gerekli olan menşe şahadetnamesi, A.TR, EUR.1 dolaşım belgesi ve konsolosluk faturasının alınması gibi malların alıcıya teslimine kadar pek çok belgenin tam ve eksiksiz doldurulması ve onaylatılması işlerini yapacak kişi veya kişilerin istihdamı, işlerin planlanması, yürütülmesi ve kontrolünü belli bir sisteme bağlamak zorundadır. Aksi takdirde dış ticaret işlemlerindeki aksamalar umulmayan derecede büyük zararlara yol açacaktır. Çalışma içerisinde konuların teorik açıklamaları çok basit düzeye indirgenmekle birlikte, anlaşılabilirliğini daha da kolaylaştırmak amacıyla bazı teorik bilgiler, değişik tablo, şekil, belge ya da bilgi notu halinde verilen ek bilgilerle görselleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada olabildiğince konuların özüne inilerek, ilgili mevzuat ve yönetmeliklere atıf yapılmak suretiyle okuyuculara sözü edilen kaynaklara ulaşma yolları ortaya konulmaya çalışılmıştır.... Bilim adamları bütün edindikleri bilgiyi başka kitaplara, başkalarının bu alandaki çalışmalarına ve tüm insanlığın bu alandaki birikimine borçlu olduklarını bilirler. Ortaya yeni bir şey
IV İÇİNDEKİLER atarlarken bile kendilerinden önce bu alanda çalışanların omuzlarına bastıklarının, sırtına çıktıklarının ve onların bu birikim tepeciği sayesinde uzak ufukları daha iyi seçebildiklerinin farkındadırlar. Bir yandan insanlığa yeni bir şey getirmenin sevincini duyarken, bir yandan da kendilerine omuz veren meslektaşlarının birikimine şükranlarını unutmazlar. Bunu da gerek önsözlerinde, gerek dipnotlarında belirtirler *... Bu çalışmada, TCMB, Türk Eximbank, Ekonomi Bakanlığının, Gümrük Müsteşarlığı ve İhracat Bilgi Platformu (İBP) nun web sitelerindeki bilgi kaynaklarından yararlanılmış olup, bizlere bu değerli kaynakları sunan kurumlara ve bu verilerin hazırlanmasında emeği geçen tüm ilgililere şükranlarımı sunarım. Dış Ticaret İşlemleri Yönetimi adını taşıyan bu eser, sekiz yıl süren bir araştırma ve çalışmanın neticesinde hazırlanmış olup, 2006 yılında yayımlanan Dış Ticaret İşlemleri ve Muhasebe Uygulamaları başlıklı kitaptan faydalanılmıştır. Okuyuculardan gelecek yapıcı eleştirilerin, öğrenme ve öğretme konusunda daha etkin yöntemlerin geliştirilmesinde daha kapsamlı eserler hazırlamamda önemli ölçüde destek vereceği inancındayım. İster öğreten, ister öğrenen ya da isterse sektör temsilcileri olsun, okuyuculardan gelecek her türlü öneri, eleştiri ya da katkı, eserin ilerleyen yıllardaki baskıları için rehber niteliğinde olacaktır. Bir eseri ortaya koymak sadece yazarın bireysel çabaları ile mümkün olamamaktadır. Karşılıklı iletişim, bilgi paylaşımı, sevgi ve hoşgörü bu eserin ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Bu nedenle, konuların doğruluğunu ve anlaşılabilirliğini test etmede her zaman katkılarını gördüğüm öğrencilerime, sektör temsilcilerine ve bu çalışmadaki Döviz Türev Ürünleri bölümünü yazarak katkıda bulunan Mersin Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Turhan Korkmaz a ve Dış Ticaret Teorileri başlıklı konuyu yazarak katkıda bulunan Kastamonu Üniversitesi Öğretim Üyesi Yard.Doç.Dr.Orhan Kandemir e teşekkürü bir borç biliyorum. Kitabın basımını gerçekleştiren Beta Yayınlarının sahibi Sayın Seyhan Satar a ve yöneticisi Erhan Sancı ya teşekkür borçluyum. Son olarak, bu eserin hazırlanması sırasında hoşgörü gösteren kızlarıma ve değerli eşim Aysun a, sevgilerimi sunuyorum. Bu çalışma ile uluslararası mevzuat ve dış ticaret işlemlerinde kullanılan belgeler bağlamında insan kaynağı yetiştiren yükseköğretim kurumlarına ve dış ticaret alanında faaliyet gösteren tüm işletmelere bundan önce yapılan tüm çalışmalar gibi ışık tutulması hedeflenmiştir. Bu eserin Türkiye nin dış ticaretine ivme kazandırması temennisiyle! kayaferudun@gmail.com. doç.dr. ferudun kaya * Haldun Taner, Eleştiriye Kulak Vermek, Devekuşuna Mektuplar, Milliyet, 01 Mart 1981:2
İÇİNDEKİLER 1. Bölüm DIŞ TİCARET İŞLEMLERİ 1. GİRİŞ... 3 1.1. Dış Ticaret Tanımları... 6 1.2. Dış Ticaret Politikasının Başlıca Amaçları... 9 1.3. Türkiye Dış Ticaretinin Gelişim Süreci... 12 1.4. Dış Ticaretin Türleri... 23 1.4.1. İthalat... 23 1.4.2. İhracat... 23 1.4.3. Transit Ticaret... 24 1.5. Dış Ticarette Pazara Giriş Yöntemleri... 25 1.5.1. Dış Ticaret Sermaye Şirketleri... 28 1.5.1.1. Dış Ticaret Sermaye Şirketlerinin Gelişimi... 28 1.5.1.2. Dış Ticaret Sermaye Şirketi Olabilmenin Şartları... 29 1.5.1.3. Dış Ticaret Sermaye Şirketi Statüsünün Geri Alınması... 29 1.5.1.4. Dış Ticaret Sermaye Şirketlerinin Avantajları... 31 1.6. Dış Ticaretin Yararları... 31 1.7. Dış Ticaret Teorileri... 33 1.7.1. Dış Ticaret ve Dış Ticaret Teorisinin İlgi Alanı... 33 1.7.2. Klasik Dış Ticaret Teorileri... 35 1.7.2.1. Mutlak Üstünlükler Teorisi... 36 1.7.2.2. Karşılaştırmalı Üstünlükler Teorisi... 37 1.7.2.3. Neoklasik Katkılar... 38 1.7.3. Modern Dış Ticaret Teorileri... 38 1.7.3.1. Faktör Donatımı (Heckscher-Ohlin) Teorisi... 38 1.7.3.2. Heckscher - Ohlin Teorisinden Çıkartılan Teoremler ve Leontief Paradoksu... 40 1.7.4. Yeni Dış Ticaret Teorileri... 41
VI İÇİNDEKİLER 1.8. Ticaret Politikası Savunma Araçları... 43 1.8.1. Dampinge ve Sübvansiyona Karşı Önlemler... 43 1.8.2. Korunma Önlemleri... 44 1.8.3. İzleme ve Önlemlerin Etkisiz Kılınmasının Önlenmesi... 44 1.9. E-Dış Ticaret İşlemleri... 48 1.9.1. E-Ticaret... 49 1.9.2. Elektronik Ticaret İşlemlerinde Etkileşim... 52 1.9.2.1. Firmalar Arası E- Ticaret İşlemleri (B2B - Business To Business)... 52 1.9.2.1.1. B2B nin İşlevleri... 53 1.9.2.2. Firmadan Tüketiciye E -Ticaret İşlemleri... 54 1.9.2.3. B2B ve B2C E - Ticaret Arasındaki Farklar... 54 1.9.3. Elektronik Veri Değişim Sisteminin Uygulanma Süreci... 55 1.9.4. E-Ticaretin Faydaları... 56 1.9.4.1. E-Ticaretin İhracatçı İşletmelere Faydaları... 56 1.9.4.2. Elektronik Dış Ticaretin İthalatçılara Faydaları... 57 1.10. Dış Ticarette Lojistik Hizmetleri... 57 1.10.1. Türkiye nin Lojistik Görünümü... 58 1.10.1.1. Yurtiçi Taşıma Modları... 59 1.10.1.2. Dış Ticarette Taşıma Modları... 59 2. Bölüm İHRACAT İŞLEMLERİ 2. İHRACAT İŞLEMLERİ... 67 2.1. İhracatçı Olma Yöntemi... 69 2.2. İhracat Rejimi Kararı... 70 2.1.1. İhracat Serbestisi ve İhracatın Koordinasyonu... 72 2.3. İhracat Türleri... 72 2.3.1. Konsinye İhracat... 73 2.3.2. Bedelsiz İhracat... 73 2.3.3. Ticari Kiralama Yoluyla Yapılacak İhracat... 75 2.3.4. Transit Rejimi... 75 2.3.5. Sınır Ticaret Merkezleri (STM)... 77 2.3.6. Ön İzne Bağlı İhracat... 78 2.3.7. Kayda Bağlı İhracat... 78
İÇİNDEKİLER VII 2.3.8. İthal Edilmiş Malın İhracı... 78 2.3.9. Serbest Bölgelere Yapılacak İhracat... 78 2.3.9.1. Serbest Bölgelerin Kurulması ve İşletilmesindeki Temel Amaçlar... 79 2.3.9.2. Serbest Bölgelerin İşlevleri... 79 2.3.9.3. Türkiye de Bulunan Serbest Bölgeler... 80 2.3.9.4. Serbest Bölgelerde Sağlanan Teşvik ve Avantajlar... 80 2.3.9.5. Serbest Bölgelerde Faaliyet Ruhsatı Alabilmek İçin Başvuru İşlemleri... 84 2.3.9.6. Sınır Ticaret Merkezleri (STM)... 86 2.4. İhracat Bedelinin Tahsil Şekilleri... 89 2.5. İhracat Bedelinin Tahsil Süreleri... 89 2.6. İhracat Bedelinin Tahsili... 90 2.7. Teknik Düzenlemeler ve Standartlar... 92 2.8. İhracat Denetimleri... 93 2.9. Geçici Depolama Yerlerine Getirilen Eşyaların Bekleme Süreleri... 93 2.10. İhracat Süreci... 94 2.11. Pazara Giriş Araştırmaları... 95 2.11.1. Hedef ve Öncelikli Ülkeler (2010-2011 Dönemi)... 98 2.11.2. Hedef ve Öncelikli Ülkeler - (2012-2013 Dönemi)... 100 2.11.3. Hedef ve Öncelikli Ülkeler (2014-2015 Dönemi)... 101 2.11.4. Tarife ve İthalat İşlemleri... 103 2.11.4.1. AB Pazara Giriş Veri Tabanı... 103 2.11.4.2. Ab Tarıc Veri Tabanı... 103 2.11.4.3. Abd-Ticaret Bilgi Merkezi (Ita) Veri Tabanı... 103 2.11.4.4. Ülke Masaları... 103 2.12. Pazara Giriş Engeli Kavramı... 104 3. Bölüm İTHALAT İŞLEMLERİ 3. İTHALAT İŞLEMLERİ... 111 3.1. İthalat Kavramı... 111 3.1.1. İthalatın İşleyiş Süreci... 113 3.2. İthalat Rejimi Kararı... 114 3.3. İthalat Yönetmeliği ve İthalata İlişkin Tebliğler... 116
VIII İÇİNDEKİLER 3.3.1. Komisyon Bedellerinin İthalat Bedelinden Mahsubu... 118 3.3.2. İthalat Hesabının Kapatılması... 118 3.3.3. İthalat İşlemlerinde Müeyyide Uygulamaları... 119 3.3.4. İthalat Denetimleri... 120 3.3.5. Kesin İthalat Başvurularında İstenilen Belgeler... 121 3.4. İthal Mallarının Sınıflandırılması... 122 3.4.1. Bedelsiz İthalat... 122 3.4.1.1. Bedelsiz İthalat Hakkından Yararlanma Koşulları... 123 3.4.1.2. Bedelsiz İthalatta Yetkili Gümrük İdareleri... 124 3.4.1.3. Bedelsiz İthalat Hakkından Yararlanamayacak Kimseler... 124 3.4.1.4. Bedelsiz İthalata Müracaat Süreleri... 125 3.4.1.5. Bedelsiz İthalat İzni Verilebilecek Kimseler... 125 3.4.1.6. Müracaatta Aranacak Belgeler... 125 3.4.1.6.1. Bedelsiz İthalat Başvurularında İbraz Edilecek Belgeler.125 3.4.1.6.2. Türkiye Gümrük Bölgesi Dışında Sürdürülen Ekonomik Bir Faaliyetin Türkiye Gümrük Bölgesine Naklinin Şartları ve Müracaatta Aranacak Belgeler... 126 3.5. İthalatta Dikkat Edilecek Hususlar... 127 3.6. İthalatta İşlem Süreci... 127 3.7. İthalatçı İşletmelerin Başlıca Finansman Yöntemleri... 129 4. Bölüm HİZMET TİCARETİ 4. HİZMET TİCARETİ... 135 4.1. Hizmetler Dengesi... 138 4.1.1. Hizmet Sektörlerinin Kapsamı... 138 4.2. Yurtdışı Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Hizmetleri... 142 5. Bölüm KAMBİYO MEVZUATI 5. KAMBİYO MEVZUATI... 145 5.1. Kambiyonun Tanımı ve Kapsamı... 145 5.1.1. Kambiyo İşlemlerinde Kullanılan Bazı Kavramlar... 146 5.1.2. Türk Parası, Döviz İle Kıymetli Maden, Taş ve Eşyalara İlişkin Hükümler... 149
İÇİNDEKİLER IX 5.1.3. Sermaye Hareketleri... 151 5.1.4. Usul ve Müşterek Hükümler... 156 5.1.5. Görünmeyen İşlemler... 157 5.2. Dış Ticaret... 157 5.3. Dış Ticaret İşlemlerinde Kambiyo Yükümlülükleri... 160 5.4. Kambiyo İşlemlerinde Kullanılan Belgeler... 161 5.4.1. Döviz Alım Belgesi (DAB)... 161 5.4.2. Döviz Satım Belgesi... 162 5.4.3. Türk Parası Transfer Bildirim Formu... 163 5.4.4. Kambiyo Senedi (The Bill of Exchange)... 163 6. Bölüm DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ 6. DIŞ TİCARETTE KULLANILAN ÖDEME ŞEKİLLERİ... 173 6.1. Peşin Ödeme (Advance Payment/Prepayment)... 174 6.2. Mal Mukabili Ödeme (Açık Hesap/Open Account)... 177 6.3. Kabul Kredili Ödeme / (Acceptance Credit)... 178 6.4. Karşı-Ticaret (Counter-Trade)... 180 6.5. Konsinye İhracat - Konsinyasyon (Consignations)... 183 6.6. Mahsuben Ödeme... 184 6.7. Vesaik Mukabili Ödeme / Poliçeli Satış (Documentary Collectıons /Cad)... 185 6. 8. Akreditif (Letter Of Credit-L/C)... 188 6.8.1. UCP 600 190 6.8.2. Akreditif İşleminin Özellikleri... 190 6.8.3. Akreditif İşlemlerinin Aşamaları... 194 6.8.4.1. Cayılabilir (Kabilirücu) Akreditif/Revocable... 196 6.8.4.2. Cayılamaz (Gayri Kabilirücu) Akreditif/Irrevocable... 196 6.8.4.3. Teyitli Akreditif (Confirmed L/C)... 196 6.8.4.4. Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C)... 196 6.8.4.5. Döner (Rotatif) Akreditif)/Revolving Credit... 197 6.8.4.6. Peşin Ödemeli Akreditif (Kırmızı Şartlı Akreditif)/ Red Clause L/C... 197 6.8.4.7. Yeşil Şartlı Akreditif (Green Clause L/C)... 197 6.8.4.8. Karşılıklı Akreditif (Back-To-Back L/C)... 197
X İÇİNDEKİLER 6.8.4.9. Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C)... 198 6.8.4.10. Garanti Akreditifi (Teminat Akreditifi) /Stand-by Credits L/C... 198 6.8.4.11. Yetki Mektupları... 199 6.8.4.12. Vadeli Akreditif / Ödenmesi Ertelemeli (Deffered Payment L/C)... 199 6.8.4.13. Akreditifin Başlıca Faydaları... 199 6.8.4.14. Akreditif İşlemlerinde Görülen Başlıca Sorunlar... 200 7. Bölüm DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE SÖZLEŞMENİN ÖNEMİ 7. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE SÖZLEŞMENİN ÖNEMİ... 201 7.1. Dış Ticarette Uyuşmazlıkların Uluslararası Tahkim Yöntemiyle Çözümü... 202 7. 2. Tahkim Çeşitleri... 203 7.2.1. Geçici (Ad Hoc) Tahkim... 203 7.2.2. Kurumsal Tahkim... 203 7.2.2.1. Kurumsal Tahkimin Başlıca Görevleri... 203 8. Bölüm ULUSLARARASI TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ 8. ULUSLARARASI TİCARETTE TESLİM ŞEKİLLERİ... 211 8.1. Incoterms 2010... 211 8.2. Teslim Şekilleri... 217 8.2.1. Ticari İşletmede Teslim / Ex Works (EXW)... 217 8.2.2. Taşıyıcıya Teslim / Free Carrier (FCA)... 218 8.2.3. Gemi Yanında Teslim / Free Alongside Ship (FAS)... 219 8.2.4. Gemiye Yüklenerek Teslim / Free On Board (FOB)... 221 8.2.5. Mal Bedeli veya Navlun / Cost And Freight (CFR)... 222 8.2.6. Mal Bedeli, Sigorta ve Navlun / Cost, Insurance And Freight (CIF)... 223 8.2.7. Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim / Carriage Paid To (CPT)... 223 8.2.8. Taşıma Ücreti ve Sigorta Ödenmiş Olarak Teslim / Carriage And Insurance Paid To (CIP)... 224 8.2.9. Terminalde Teslim / Delivered At Terminal (DAT)... 225 8.2.10. Belirtilen Noktada Teslim / Delivered At Place (DAP)... 225 8.2.11. Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim / Delivered Duty Paid (DDP)... 226
İÇİNDEKİLER XI 9. Bölüm GÜMRÜK REJİMLERİ 9. GÜMRÜK REJİMLERİ... 239 9.1. İhracat Rejimi... 240 9.1.1. İhracat Sayılan Satış ve Teslimler... 241 9.1.2. Vergi Resim ve Harç İstisnası... 242 9.1.3. Gümrük Vergilerinin Hesaplanması... 242 9.2. Dâhilde İşleme Rejimi... 243 9.2.1. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Esasları... 244 9.2.2. Dâhilde İşleme Rejimi ile İlişkili Kuruluşlar... 246 9.2.3. Dâhilde İşleme İzin Belgesinin Alınması... 246 9.2.4. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Süresi... 246 9.2.5. Dâhilde İşleme İzin Belgelerinin Kapatılması... 246 9.2.6. Dâhilde İşleme İzin Belgesi Kapsamında Yurt İçi Alımlar... 247 9.3. Gümrük Antrepo Rejimi... 248 9.4. Gümrük Kontrolü Altında İşleme Rejimi... 253 9.5. Geçici İthalat Rejimi... 255 9.6. Hariçte İşleme Rejimi... 258 9.7. Transit Rejimi... 261 9.8. Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi... 263 9.9. Türkiye de Uluslararası Doğrudan Yatırımlar Rejimi... 269 10. Bölüm DIŞ TİCARETİ TEŞVİK EDEN KURULUŞLAR VE YENİ TEŞVİK SİSTEMİ 10. DIŞ TİCARETİ TEŞVİK EDEN KURULUŞLAR VE YENİ TEŞVİK SİSTEMİ... 273 10.1. Dış Ticareti Teşvik Eden Kuruluşlar... 273 10.1.1. Ekonomi Bakanlığı... 275 10.1.2. İhracat Bilgi Platformu (İBP)... 277 9.1.2.1. İhracat Bilgi Platformunun Faaliyetleri... 278 10.1.2.2. İBP İl Temsilcilikleri... 279 10.1.3. İhracatçı Birlikleri... 279 10.1.3.1. Görevleri... 280 10.1.3.2. Örgüt Yapısı... 280
XII İÇİNDEKİLER 9.1.4. İktisadi Kalkınma Vakfı (İkv)... 282 10.1.5. Türk Patent Enstitüsü (Tpe)... 286 10.1.5.1. Türk Patent Enstitüsü nün Görevleri... 287 10.1.5.2. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)... 288 10.1.5.3. Finansman Kaynakları... 289 10.1.6. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (Tübitak)... 290 10.2. Yeni Teşvik Sistemi... 292 10.2.1. Teşvik Araçları... 294 10.2.1.1. KDV İstisnası... 295 10.2.1.2. Gümrük Vergisi Muafiyeti... 296 10.2.1.3. Vergi İndirimi... 296 10.2.1.4. Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği... 297 10.2.1.5. Gelir Vergisi Stopajı Desteği... 298 10.2.1.6. Sigorta Prim Desteği (İşçi Payı)... 298 10.2.1.7. Faiz Desteği... 299 10.2.1.8. Yatırım Yeri Tahsisi... 300 10.2.1.9. KDV İadesi... 300 10.2.2. Yatırım Teşvik Programı Uygulamaları... 300 10.2.2.1. Bölgesel Gelişmişlik Düzeyine Dayalı Yatırım Teşvik Uygulamaları (Bölgesel, Büyük Ölçekli, Öncelikli Yatırımlar)... 301 10.2.2.1.1. Yatırım Teşvik Programına Göre Bölgeler... 301 10.2.2.1.2. Bölgelere Göre Vergi İndirimi Oranları... 302 10.2.3. Yatırım Teşvik Programı Kimler Yararlanabilir... 303 11. Bölüm DEVLET YARDIMLARI 11. DEVLET YARDIMLARI... 307 11.1. Devlet Yardımlarının Amacı... 307 11.8. İhracata Yönelik Devlet Yardımları Kapsamı... 308 11.3. Devlet Yardımlarının Çeşitleri... 309 11.3.1. İstihdam Yardımı... 310 11.3.2. Yurt Dışında Gerçekleştirilen Fuar Katılımlarının Desteklenmesi... 311 11.3.3. Türk Ürünlerinin Yurt dışında Markalaşması, Türk Malı İmajının Yerleştirilmesi ve TURQUALITY nin Desteklenmesi... 311
İÇİNDEKİLER XIII 11.3.4. Sektörsel Nitelikli Uluslararası Yurt İçi Fuarların Desteklenmesine İlişkin Karar... 314 10.3.5. Pazara Giriş Belgelerinin Desteklenmesine... 315 11.3.6. Yurtdışı Birim Marka Ve Tanıtım Faaliyetlerinin Desteklenmesi... 320 11.3.7. Pazar Araştırması ve Pazara Giriş Desteği... 322 11.3.8. Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesi Desteği... 326 11.3.8.1. Eğitimcilerin Düzenleyeceği Eğitim Programları... 326 11.3.8.2. UR - GE Projelerinin Desteklenmesi... 326 11.3.9. Tasarım Desteği (2008/2 Sayılı Tebliğ)... 328 11.3.10.Teknik Müşavirlik Şirketlerine Sağlanacak Devlet Yardımları (2012/3 Sayılı Tebliğ)... 330 11.3.11. Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımları... 330 12. Bölüm İHRACATÇI BİRLİKLERİ İLE İLİŞKİLERİ DÜZENLEME 12. İHRACATÇI BİRLİKLERİ İLE İLİŞKİLERİ DÜZENLEME... 333 12.1. İhracatçı Birliklerine Üyelik İşlemleri... 333 12.1.1. İhracatçılar Birliğine Üyelik İşlemi ve Süreci... 333 12.1.2. İhracatçılar Birliğine Üyelik İçin Gerekli Evraklar... 337 12.1.3. Gerçek ve Tüzel Kişi İşletmeler İçin Gerekli Evraklar... 337 12. 2. İhracat İşlemlerinde Onay... 338 12.2.1. İhracatçı Birliklerinin Gelirleri ve Nispi Aidat... 338 13. Bölüm DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE VERGİ UYGULAMALARI 13. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE VERGİ UYGULAMALARI... 339 13.1. Gümrük Vergileri... 339 13.1.1. Eşyanın Gümrük Kıymeti... 342 13.1.2. İhtisas Gümrüğü... 342 13.2. Dış Ticaret İşlemlerinde Kdv Uygulamaları... 344 13.2.1. İthalatta Gümrük Vergileri... 344 13.2.1.1. İthalat İşlemlerinde KDV Uygulaması... 345 12.2.2. İhracat İşlemlerinde KDV Uygulaması... 346 13.2.2.1. İhracat Teslimi ve Yurtdışındaki Müşteriler İçin Yapılan Hizmetler... 347
XIV İÇİNDEKİLER 13.2.2.2. KDV nin İade İşlemleri... 349 13.2.2.3. İhracat İstisnasından Doğan KDV nin İadesi İçin Aranılan Belgeler... 352 13.2.3. Gümrük İdarelerince Alınan Katma Değer Vergisine İlişkin Hükümler... 353 13.3. Anti Damping Vergisi ve Telafi Edici Vergi... 354 13.4. Dâhilde İşleme İzin Belgesi... 354 13.5. Yolcu İşlemleri... 356 13.5.1. Yolcuların Beraberinde Getirebilecekleri ya da Götürebilecekleri Para ve/veya Ziynet Eşya Miktarı... 357 13.5.2. Posta ve Hızlı Kargo Muafiyeti... 363 13.6. Ev Eşyası - İşyeri Nakli Muafiyeti... 365 13.6.1. Gümrük Vergilerinden Muaf Olarak Kullanılmış Ev Eşyası İthali... 365 13.6.1.1. Yerleşim Yerini Türkiye ye Nakleden Kişiler Tarafından Getirilen Kullanılmış Ev Eşyası... 365 13.6.1.2. Yerleşim Yeri Türkiye Gümrük Bölgesi Dışında Bulunan Gerçek Kişilerin Kullanılmış Ev Eşyasını Serbest Dolaşıma Sokması... 368 13.6.2. Evlilik Nedeni İle Eşya İthali... 370 13.6.3. Miras Yoluyla İntikal Eden Eşyanın Muafen İthali... 371 13.6.4. Türkiye ye Öğrenim Amacıyla Gelenlere Ait Malzeme ve Ev Eşyası... 372 13.7. İşyeri Nakline İlişkin Usul ve Esaslar... 372 14. Bölüm DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER 14. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER... 376 14.1. Gümrük Beyannamesi... 378 14.2. Dolaşım Belgeleri (Movement Certificate)... 382 14.2.1. A.TR Dolaşım Belgesi... 382 14.2.2. Eur.1 Dolaşım Sertifikası... 384 14.3. Navlun Faturası... 386 14.4. Menşe Şahadetnamesi (Certificate Of Origin)... 388 14.5. Sağlık Sertifikası (Veteriner Hekim Sertifikası)... 392 14.6. Bitki Sağlık Sertifikası... 392 14.7. Ticari Fatura... 393 14.8. Koli (Ambalaj), Çeki Listesi (Packing And Weight List)... 397 14.9. Sigorta Belgesi... 398
İÇİNDEKİLER XV 14.10. Manifesto... 400 14.11. Ekspertiz/Analiz Raporu... 401 14.12. Gümrük Müşavirlik Faturası... 401 14.13. Helal Belgesi... 402 14.14. Ata Karnesi... 402 14.15. Konşimento (Taşıma Belgeleri) /Bill Of Lading... 402 14.15.1. Deniz konşimentosu... 403 14.15.2. Özellikli konşimentolar... 404 14.15.3. Diğer taşıma belgeleri... 404 14.16. Tır Karnesi (Tır Carnet)... 408 14.17. Kambiyo Senedi (The Bill Of Exchange)... 409 14.18. Uygunluk Belgesi... 411 14.19. Ön Statü Belgesi... 411 14.20. Serbest Bölge İşlem Formu... 411 14.21. Türk Limanları Yat Kayıt Belgesi... 411 14.22. İşlenmiş Tarım Ürünleri Beyan Formu/Analiz Sonuç Raporu... 412 14.23. İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Formu... 412 14.24. CITES Belgesi... 412 15. Bölüm DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FİNANSMAN YÖNTEMLERİ 15. DIŞ TİCARETİN BAŞLICA FINANSMAN YÖNTEMLERI... 419 15.1. Türk Eximbank Kredileri... 422 15.1.1. Kısa Vadeli Krediler... 424 15.1.2. Orta ve Uzun Vadeli Krediler... 424 15.1.2.1. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkıyat Öncesi Finansman... 425 15.1.2.2. Orta ve Uzun Vadeli İhracatta Sevkiyat Sonrası Finansman... 425 15.1.2.3. Ülke Kredi/Garanti Programları... 426 15.2. Ticari Bankalardan Sağlanan İhracat Kredileri... 426 15.3. Prefinansman Kredileri... 427 15.3.1. Prefinansman Kredisinin Temini... 428 15.3.2. Prefinansman Kredisinin Kullanımı... 428 15.3.3. Prefinansman Kredilerinin Vadesi... 429 15.3.4. Prefinansman Kredilerinin Devri... 429 15.3.4.1. Aktarım... 430
XVI İÇİNDEKİLER 15.3.5. Prefinansman Kredilerinin Ödenmesi (Kapatılması)... 430 15.3.5.1. Prefinansmanın Mahsup Suretiyle Ödenmesi... 431 15.3.5.1.1. İhracat Bedelleri İle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödenmesi... 431 15.3.5.1.2. Döviz Kazandırıcı Hizmet Bedelleriyle Mahsup Edilmek Suretiyle Ödeme... 432 15.3.5.1.3. Prefinansman Kredisinin İhracat, Belge Kapsamındaki İhracat Sayılan Satış ve Teslimler İle Döviz Kazandırıcı Faaliyetlere İlişkin Bedellerle Tasfiyesi... 433 15.4. Karşı Ticaret / (Counter-Trade)... 433 15.4.1. Karşı Ticaretin Çeşitleri... 435 15.4.2. Karşı Ticaretin Faydaları ve Sakıncaları... 437 15.5. Teminat Mektupları... 438 15.5.1. Teminat Mektubunun Tarafları... 441 15.5.2. Stand By L/C Garanti Akreditifleri (Şarta Bağlı Teminat Mektubu)... 442 15.5.3. Teminat Mektubunun Tazmini... 442 15.5.4. Bankanın Sorumluluğunun Sona Ermesi... 443 15.5.5. Dış Ticarette Kullanılan Garanti (Teminat) Mektupları... 443 15.5.5.1. Harici Garanti... 444 15.5.5.2. Kontrgaranti (Counterguarantee)... 445 15.6. Yurtdışı İhracat Kredi Kurumlarından Sağlanan Krediler - (ECA-Export Credit Agency)... 446 15.6.1. Başlıca ECA Kuruluşları... 448 15.6.2. GSM Kredisi... 449 15.6.3. US Exim Kredisi... 449 15.6.4. Hermes Kredileri... 449 15.7. Finansal Kiralama (Leasing)... 450 15.7.1. Leasing Nedir?... 451 14.7.2. Tarafları... 453 15.7.3. Leasing Türleri... 455 15.7.4. Leasing e Konu Olabilecek Mallar... 456 15.7.5. Leasing in Avantajları... 457 15.7.6. Mevzuat ve Değişiklikler... 461 15.7.7. Leasing in Yasal Ana Unsurları... 462 15.8. Faktöring... 468
İÇİNDEKİLER XVII 15.8.1. Factoring Şirketlerin Yapamayacakları İş ve İşlemler... 471 15.8.2. Faktoring İşlemi Yapmaya Uygun Başlıca Sektörler... 472 15.8.3. Factoring in Maliyeti... 472 15.8.4. Factoring İşleyişi... 473 15.8.5. Faktöringin Türleri... 474 15.8.5.1. Yurtiçi Faktöring... 474 15.8.5.1.1. Yurtiçi Factoring Yoluyla Sağlanacak Avantajlar... 474 15.8.5.2. Yurtdışı Faktoring... 475 15.8.5.2.1. İhracat Faktoring... 475 15.8.5.2.1.1. İhracat Faktoring i Türleri... 475 15.8.5.2.1.2. İhracat Factoringi Yoluyla Sağlanacak Avantajlar İhracatçı firma garanti hizmeti sayesinde,... 476 15.8.5.2.2. İthalat Faktoring... 477 15.8.5.2.2.1. İthalat Factoringi Yoluyla Sağlanacak Avantajlar... 477 15.8.6. Faktöring - Bankacılık İlişkileri... 477 15.9. Forfaiting... 478 15.9.1. Forfaiting İşleminin İşleyişi... 478 15.9.2. Forfaiting İşleminin Yürütülmesi... 479 15.9.3. Forfaiting İşleminde Aranan Garantiler... 481 15.9.4. Forfaiting Finansmanında Riskler... 481 15.9.5. Forfaiting Finansmanının Taraflara Maliyeti... 482 15.9.6. Forfaiting Finansmanının Taraflara Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar... 483 15.9.6.1. İhracatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar... 483 15.9.6.2. İthalatçıya Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar... 483 15.9.6.3. Forfaiter e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar... 484 15.9.6.4. Garantör e Sağladığı Avantajlar ve Dezavantajlar... 484 15.9.7. Türkiye de Forfaiting Uygulaması... 484 15.10. IBAN (International Bank Account Number)... 485 15.10.1. IBAN ın Hesap Sahiplerine Sağladığı Kolaylıklar... 485 15.10.2. IBAN Kullanımı... 485 15.10.3. IBAN Standardı (IBAN Nasıl Oluşturulur?)... 486 15.10.4. IBAN ın Elektronik Ortamda ve Kâğıt Ortamındaki Gösterilişi... 487
XVIII İÇİNDEKİLER 16. Bölüm DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE DÖVİZ TÜREV ÜRÜNLERİ 16. DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE DÖVİZ TÜREV ÜRÜNLERİ... 489 16.1. Türev Ürünler... 489 16.1.1. Forward (Alivre) Sözleşmeler... 491 16.1.1.1. Forward İşlem Çeşitleri... 492 16.1.1.2. Forward Sözleşmelerinin Riski... 494 16.1.1.3. Forward Faiz Oranı Anlaşmaları (Forward Rate Agreements-FRAs)... 494 16.1.2. Futures (Vadeli İşlem) Piyasalar... 497 16.1.2.1. Futures Sözleşmelerinin Özellikleri... 497 16.1.2.2. Futures İşlemlerde Teminat (Marjin) Kullanma... 498 16.1.2.3. Dövize Dayalı Futures İşlemleri... 500 16.1.2.4. Eurodollar Piyasasında Futures İşlemleri... 501 16.1.2.5. Günlük İşlemlerin Kapatılması... 501 16.1.3. Opsiyon Piyasaları... 503 16.1.3.1. Alım ve Satım Opsiyonları... 503 16.1.3.1.1. Alım Opsiyonları... 503 16.1.3.1.2. Satma Opsiyonu... 504 16.1.3.2. Opsiyonların Kullanım Alanları... 505 16.1.3.3. Konusuna Göre Opsiyon Türleri... 505 16.1.3.4. Döviz Opsiyonları... 506 16.1.3.5. Vadelerine Göre Opsiyon Türleri... 509 16.1.4. Swap Piyasaları... 509 16.1.4.1. Swap Piyasaları ve Kullanım Alanları... 512 16.1.4.2. Swap Sözleşme Türleri... 513 16.1.4.2.1. Faiz Swapı... 513 16.1.4.2.2. Para Swapı... 516 16.1.4.2.3. Diferansiyel Swaplar... 519 16.1.4.3. Türkiye de Swap Piyasası... 520 16.2. Türkiye de Türev Piyasalar ve Vob... 521 16.3. Döviz Kuru Riskinden Korunma Alternatifleri... 522
İÇİNDEKİLER XIX BELGELER DIŞ TİCARET İŞLEMLERİNDE KULLANILAN BELGELER Belge 1 : Fatura (İthalat)... 532 Belge 2 : Fatura (İthalat )... 533 Belge 3 : Fatura (İhracat)... 534 Belge 4 : Proforma Fatura (İhracat)... 535 Belge 5 : Proforma Fatura (İthalat)... 536 Belge 6 : Dolaşım Sertifikası (EUR.1)... 537 Belge 7 : Dolaşım Sertifikası Örneği (A.TR)... 538 Belge 8 : Menşe Şahadetnamesi... 539 Belge 9 : Uluslararası Hamule Senedi / CMR... 540 Belge 10 : Çeki Listesi (İhraç Malı)... 541 Belge 11 : Koli Listesi (İthal Malı)... 542 Belge 12 : Gümrük Müşavirlik (Hizmet) Faturası... 543 Belge 13 : Gümrük Müşavirlik (Hizmet) Faturası... 544 Belge 14 : Dahilde İşleme İzin Belgesi... 545 Belge 15 : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kontrol Belgesi... 546 Belge 16 : TSE Kalite Sistem Belgesi... 547 Belge 17 : TSE İthal Malı Uygunluk Belgesi... 548 Belge 18 : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kontrol Belgesi... 549 Belge 19 : Ambar Servis ve Muayene Ücreti... 550 Belge 20 : İthal Eşyasına Ait Kıymet Bildirim Belgesi... 551 Belge 21 : Navlun Faturası... 552 Belge 22 : Navlun Faturası... 553 Belge 23 : Kesin Teminat Mektubu... 554 Belge 24 : İthalat Bedeli Transfer Bildirim Formu... 555 Belge 25 : Döviz Alım Belgesi... 556 Belge 26 : Döviz Satım Belgesi... 557 Belge 27 : Döviz Alım Belgesi... 558 Belge 28 : Döviz Satım Belgesi... 559 Belge 29 : Gümrük Beyannamesi... 560 Belge 30 : Gümrük Vergisi Tahsil Alındısı Dekontu... 561
XX İÇİNDEKİLER Belge 31 : Nakliyat Sigorta Poliçesi Örneği (1. sayfa)... 562 Belge 32 : Nakliyat Sigorta Poliçesi Örneği (2. sayfa)... 563 Belge 33 : Tercüme Faturası... 564 Belge 34 : Ambar Servis ve Ardiye Bedeli Faturası... 565 EKLER Başlıca Ekonomik Göstergeler...569 Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İhracat...570 Uluslararası Standart Sanayi Sınıflamasına Göre Yıllık İthalat...570 Dış Ticaret Değerleri (Abd $ Milyon)...570 Dış Ticaret Ve Ekonomik Göstergeler...571 Kamu Finansmanı - Mali Sektör...572 Ödemeler Dengesi...573 Geniş Ekonomik Grupların Sınıflamasına (Gegs) Göre İhracat (Bec)...574 Fiat Faiz Haraketleri...575 Türkiye nin Sosyal Göstergeleri...575 Türkiye nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İhracatı...576 Türkiye nin 2001-2010 Yılları Arasında Ülkelere Göre İthalatı...577 Ülke Gruplarına Göre İthalat...579 Ülke Gruplarına Göre İhracat (Abd$ Milyon)...580 İhraç Değeri Yüksek Maddeler (Abd $ Milyon)...583 İthal Değeri Yüksek Maddeler (Abd $ Milyon)...583 Ülkeler İtibarı İle İzin Verilen Yabancı Sermaye (Abd $ Milyon)...584 İhracatımızda İlk 20 Fasıl...585 İthalatımızdaki İlk 20 Fasıl...586 Türkiye den İhracı Yasak Mallar Listesi... 587 Türkiye den İhracı Ön İzne Bağlı Mallar Listesi...588 Sektörel Dış Ticaret Şirketleri Listesi...589 Standart Normal Olasılıklar Tablosu...590 Standart Normal Olasılıklar Tablosu (Devamı)...591 KAYNAKÇA...593