BÖLGESEL KALKINMA PLANLAMASI YÖNTEMLERİ: Input Output Analizi Kamil TAŞCI & Mehmet Emin ÖZSAN Planlama Uzmanı & Planlama Uzmanı Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Mevlana Kalkınma Ajansı, Konya 12 Ekim 2009
İÇERİK Bölgesel Hesap Sistemi Input-Output Analizi Nedir? Çarpan Analizi
Bölgesel Hesap Sistemi Ulusal Hesap Sisteminin Bölge bazına indirgenmiş şeklidir Ulusal hesap sisteminin bölge düzeyindeki yansıması olan bölgesel hesap sistemi; bölge düzeyinde iktisadi analizler yapmak amacıyla bölgenin üretimi, gelir ve harcamaları arasındaki akımların tutarlı ve bütüncül bir biçimde ortaya konulmasıdır.
Bölgesel Hesap Sistemi Bölgesel Hasıla: Bölgesel hasıla bir bölge ekonomisinde bir yıl veya tespit edilmiş bir zaman diliminde üretilen toplam mal ve hizmetlerin piyasa fiyatı (cari) ile toplam değerini ifade etmektedir. Bölgesel Hesaplar Sistemi: Bölge içindeki üreticiler ile tüketiciler arasındaki mal ve hizmet akımları ile üretimden kaynaklanan ve üretim faktörlerine yönelen parasal gelir akımlarından oluşur. Bu sistem Üretim Hesabı (Production), Tüketim Hesabı (Consumption)ve Sermaye Oluşumu (Capital Accummulation) olmak üzere 3 temel hesap üzerine kuruludur.
Uretim sektorleri diger sektorlerin ciktilarini girdi olarak kullanabilir Diger sektorlere satabilir Yerel ekonominin disindan mal ve hizmet ithal edebilir Yerel ekonominin disina mal ve hizmet ihrac edebilir
Bölgesel Hesap Sistemi Gelir Ödemeleri Ücret, Faiz, Kar, Kira TÜKETİM Faaliyetleri İthalat ÜRETİM Faaliyetleri Tüketim Harcamaları Tasarruf BÖLGE DIŞI Ekonomiler Yatırım Harcamaları SERMAYE BİRİKİMİ Dış Borçlanma İhracat
INPUT-OUTPUT ANALİZİ
Inputs $ Isgucu Hanehalklari Temel Endustri $ $ Mal & Hizmetler $ Inputs $ Hizmetler Urunler Hanehalklari: temel endustriler ve Hizmet sektorlerinde ISGUCU olarak uretim faktorudur. Isgucu olarak elde ettikleri gelirleri tasarruf edebilirler veya bu Bir ekonomideki Temel Iliskiler sektorlerde uretilen mal ve hizmetleri tuketirler $ $ Tum iliskiler parasal bir deger ifade eder ve bu parasal degeri belirleyen temel unsur FIYAT tir
Input-Output Analizi; Bolgesel (veya bölgelerarası) ekonominin endustrileri, kurumlari arasindaki iliskiler icin genel bir cerceve cizer Input-Output analizi YAPISAL BİR MODELDİR. Bu yönüyle zaman serisine dayalı EKONOMETRIK MODELLER den farklıdır.
Input-Output Analizi bir hesaplama çerçevesidir ve bölgesel bir ekonomi içindeki girdi ve çıktıların eşitliği ilkesine dayanır. Input-Output Analizi ile yerel ekonominin herhangi bir hesabındaki bir değişikliğin bölge ekonomisinin tümüne olan etkisi ölçülebilir. Hanehalkları ve istihdam hesapları sayesinde politika senaryolarının sosyo-ekonomik etkileri de ölçülebilir.
Hesap hareketi (Transaction) Tablosu Dogrudan Gereksinimler (Direct Requirements) Tablosu Toplam Gereksinimler (Total Requirements) Tablosu
Transaction tablosu yerel bir ekonomideki mal ve hizmetlerin para cinsinden toplam akis tutarlarini gosterir Genellikle bir yillik bir zaman dilimindeki toplam (Gross) tutarlari temsil eder. * SAM in farkliliklari Fiyat = Enflasyon Doviz Kuru Finansal Hareketler Households (Sosyal Hesap olarak)
Toplam Girdiler= Total Ciktilar Ara mali (Intermediate) alimlari yerel ekonomide mal ve hizmet uretmek icin uretim surecinde kullanilan,satin alinan mal ve hizmetleri ifade eder. Nihai Talepler (Final Demands): final tuketim icin yapilan satin alimlardir. Nihai Odemeler (Final Payments): uretim faktorleri icin yapilan odemeler il uretim surecinde kullanilan ve DISARIDAN satin alinan aramali girdileri icin yapilan odemeleri kapsar.
Satin Alan Sektorler (million TL) TARIM SANAYI HIZMET. Nihai Toplam Talepler Output Satan Sektorler milyon TL) TARIM 10 6 2 18 36 SANAYI 4 4 3 26 37 HIZMETLER 6 2 1 35 44 NIHAI 16 25 38 0 79 ODEMELER Toplam Input 36 37 44 79 196
Etkiler tum ekonomi birimleri uzerinde olculebilir Carpanlar (Multipliers) bolgesel/yerel ekonomik hesaplardan turetilir Carpan etkisinin hesaplamak icin sadece yerel transaction lar kullanilir.
Dogrudan gereksinimler inputlarin/kaynaklarin satin alinmasidir. Bir sektor tarafindan BIR BIRIM (TL, $, Avro) CIKTI URETMEK icin diger tum sektorlerden saglanan kaynaklarin/girdi/inputlarin toplam tutaridir. Tek bir uretim recipe i uretir. Tamamen REEL SEKTORU gosterir. Uretim icin gerekli GIRDILER + URETIM FAKTORLERI
Dogrudan Gereksinimler Tablosu Satin Alan Sektorler TARIM SANAYI HIZMETLER Satan Sektorler TARIM 0.278 0.162 0.045 SANAYI 0.111 0.108 0.068 HIZMETLER 0.167 0.054 0.023 Nihai Odemeler 0.444 0.676 0.864 TOPLAM 1.000 1.000 1.000
Carpanlar (Multipliers)? Bir sektorde bir birimlik degisimin tum ekonomi uzerinde yaptigi/yapacagi toplam etkiyi olcmek icin kullanilan katsayilardir.
Input-Output modelinden 3 tip carpan (multiplier) uretilir. Bunlarin kaynaklari 1. CIKTI/Output 2. Istihdam 3. Gelir
Carpanlarin 3 Seviyesi Type I Type II Type III
Dogrudan veya baslangic harcamasini icerir. Dolayli harcama ve isletmelerin birbirleri arasindaki alim-satimlari da kapsar Bu carpan asagidaki formulasyon ile hesaplanir. (DOGRUDAN ETKI + DOLAYLI ETKI)/DOGRUDAN ETKI
Type I Carpani icerir. + dogrudan (Direct), dolayli (Indirect)ve indirgenmis (Induced) etkilerden kaynaklanan gelirlerden elde edilen hanehalki harcamalarini da kapsar.
TYPE III Carpani Type III Carpani Type II carpaninin modifiye edilmis seklidir. Bu nedenle Dogrudan, Dolayli ve Indirgenmis etkileri de icerir. Bunlara ek olarak; farkli gelir gruplarindaki harcama sekillerine gore Type II nin ayarlanmasiyla hesaplanir.
Type I Carpani: Dogrudan (Direct) ve Dolayli (Indirect) = Isletmelerin Harcamalari icerir. Type I carpani toplam gereksinimler tablosundan asagidaki X matrisinin elde edilmesiyle uretilir. X = (I-A) -1 Y
Hanehalklarını Eklediğimizde. Satın alan sektörler Tarım Sanayi Hizmetler HH Nihai Top. Talep Output Satan Sektörler Tarım 10 6 2 2 16 36 Sanayi 4 4 3 10 16 37 Hizmetler 6 2 1 7 28 44 HH 3 6 10 0 0 19 Nihai 13 19 28 0 0 60 Ödemeler Toplam Input 36 37 44 19 60 196
Yerel ekonominin Final Talep satışlarında 1 TL lik bir değişimin, toplam doğrudan, dolaylı ve bağımlı (induced) etkisi 2.307 TL dir. Alan Sektörler Tarım Sanayi Hizmetler HH Selling Sectors Tarım 1.536 0.369 0.197 0.429 Sanayi 0.386 1.370 0.318 0.879 Hizmetler 0.388 0.256 1.203 0.619 HH 0.279 0.311 0.341 1.319 Toplam 2.589 2.307 2.059 3.245
ÇARPANLAR Type I: Doğrudan gereksinimler doğrudan veya başlangıç harcamasını temsil eder Type II: Doğrudan ve dolaylı etkiler doğrudan harcamalar + özel sektörün birbiriyle alımsatımlarını içerir Type III: Type II + Hanehalklarının harcamaları
Carpan degerleri Dogurdan etkileri icerir. Sektor carpanlari aritmetik olarak toplanarak analiz yapilamaz. Asiri buyuk deger iceren carpalara dikkat edilmelidir. Input-Output tablosu her guncellendiginde Carpan analizi tekrar yapilmalidir
INPUT-OUTPUT Sistemine dayalı Genel Denge Modelciliği ile Kalkınma Planlaması Yapan Ülkeler Ekonomik kalkınmaya ilişkin politika süreçlerinde temel method. Çeşitli versiyonları: Interregional Multiregional Financial SAM Input Output OECD (38 ülke 39 Sektör Dünya I-O Sistemi geliştirildi) ABD Birçok eyaletin planlama departmanlarında bu sistem mevcut. Tennesse Vadisi Projesi, Japonya : İkinci Dünya Savaşı sonrası süreçte EPA bünyesinde binlerce uzmandan oluşan ve dünyanın dış ticaret input output sistemini modelleyen bir yapı kurdu. Kore aynı yolu izledi. Çin bugün aynı yolu izliyor (bkz. 1997 Çin SAM) Türkiye de durum?
TEŞEKKÜRLER