10. oturum / 10. session GÖRME ENGELLİ BİREYLERİN SOSYALLEŞME SÜRECİNDE VERİLEN MÜZİK EĞİTİMİNİN, MÜZİKAL MOTİVASYON, MÜZİKSEL İLGİ VE MÜZİK YAŞANTILARINA ETKİSİ THE EFFECTS OF MUSICAL TRAINING GIVEN DURING THE SOCIALIZATION PROCESS TO VISUALLY IMPAIRED INDIVIDUALS ON THEIR MUSICAL MOTIVATION, MUSICAL INTEREST AND MUSICAL EXPERIENCE Cemalettin BAYDAĞ* Tülin MALKOÇ** Özet Görme engelli çocukların topluma entegre olabilmeleri, diğer insanlarla ve çocuklarla sağlıklı iletişim kurabilmeleri, iyi eğitim alabilmeleri, kaliteli bir yaşam sürebilmeleri açısından sosyalleşmeleri ve iyi bir motivasyona sahip olmaları önemlidir. Buradan hareketle, Görme Engelli Bireylerin Sosyalleşme Sürecinde Verilen Müzik Eğitiminin Müzikal Motivasyon, Müziksel İlgi ve Müzik Yaşantılarına Etkisi ni araştırmak amaçlanmıştır. 229 Araştırmanın örneklemini, Türkan Sabancı Görme Engelliler İlköğretim Okulu nda öğrenim gören 9 10 yaş grubundaki 20 öğrenci oluşturmuştur. Çalışma grubu 10 deney ve 10 kontrol olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Deney grubundaki 10 öğrenciye 16 hafta boyunca müzik eğitimi programı uygulanmış, kontrol grubuna ise müzik eğitimi ile ilgili herhangi bir uygulama yapılmamıştır. Kullanılan anket ve ölçekler çalışma öncesi ve sonrasında deney ve kontrol grubundaki öğrencilere uygulanmıştır. Araştırmada; Asmus (1989) un geliştirmiş olduğu ve Türkçeye uyarlaması G. Otacıoğlu (2009) tarafından yapılan Müzikal Motivasyon Ölçeği, Tunalıoğlu tarafından geliştirilen Müziksel İlgi Ölçeği ve Müzik Yaşantısının Şeklini Belirlemeye Yönelik Anket kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Müzik, Müzik eğitimi, Görme engelli çocuklar, Görme engelliler ve müzik, Müzikal motivasyon. Abstract In order to fit in society, to be able to communicate well with other people, to be well educated and to lead a healthy life, it is essential for visually impaired children to socialize and get motivated. Thus the aimed research is based on The Effects of Musical Training given during the socialization process to Visually Impaired Individuals on their Musical Motivation, Musical Interest and Musical Experience. The sample of the research involves 20 students between 9-10 years of age from Türkan Sabancı Görme Engelliler İlköğretim Okulu. The workgroup was separated into two; 10 as the test group, and 10 as the control group. Musical training program was applied to the test group for 16 weeks, whereas the control group * Öğr. Gör., Bülent Ecevit Üniversitesi, Devlet Konservatuvarı, Zonguldak, cemalettin.baydag@beun.edu.tr ** Yrd. Doç. Dr., Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, İstanbul, tmalkoc@marmara.edu.tr
Muspart2014 was not provided with any kind of that program. The survey and the scales being used were applied to both groups before and after the research. During the research, the Musical Motivation scale (developed by Asmus in 1989 and adapted to Turkish by G. Otacıoğlu in 2009), Musical Interest scale and The Survey aimed to determine the shape of Musical Experience (both developed by Tunalıoğlu) were used. Keywords: Music, Musical training, Visually impaired children, Visually impaired individuals and music, Musical motivation. 230 GİRİŞ Görme, görülenin ne olduğunun kavranması, çevredeki nesnelerin bulunduğu yerle ilgili bilgi ve görsel uyarana yapılan gerekli tepkiler sonucunda gelişen öğrenilmiş bir süreçken (Ataman, 2006: 239); Görme engeli; görme yetersizliği olan kişinin 6 metre veya daha düşük uzaklıktan görebildiğini normal görme gücüne sahip kişinin 60 metreden görebilmesidir (Ersoy ve Avcı, 2000: 34). Bu süreçte görme engelli bireylerin çevreyi algılamaları çok zor olduğundan görme engelliler görme duyuları dışında kalan diğer duyularıyla çevrelerini algılamaya çalışmaktadırlar. Burlingham, görme engelli bireylerde bu algılama kaybı sonucunda, güvensizlik ve içe dönüklüğün oluşabileceğini savunmaktayken, Gulliford ise, görme engelli olmanın kişinin sosyal gelişimini engellediğini ileri sürmektedir (Özçelik, 1982: 48). Bu da ancak görme engellilerin, bireyden topluma kadar olağan yaşantısını rahatlıkla sürdürebilecekleri olanaklar yaratılması, Ve toplumda kendini yücelmiş görmesine olanak sağlayarak aşağılık duygusundan kurtulması ve diğer insanlar arasında olağan yerini almasıyla çözülür (Eyüpoğlu, 1984: 23). Bireyin sosyalleşmesi, toplum içinde, çevresinde, okulda vb. kendini daha kolay ifade edebilmesine olanak sağlarken, bireyi motive ederek özgüven kazanmasına, bilgileri daha hızlı öğrenmesine ve konsantrasyonunun gelişmesine yardımcı olur. Bu nedenle bireylerin sosyalleşmesinde motivasyonun önemi oldukça büyüktür (Nahavandi,Malekzadeh,1999:190,Akt.Alkış,2008: 19). Özellikle ergenlik dönemindeki bireylerin, ruhsal durumlarını, motivasyonlarını, bir işi bitirebilme yeteneklerini düzenlemek ve beceriyle kullanmak için müziği kullandıkları bir gerçektir, fakat müziğin etkilerini anlamak onların müzikle ilgili konularda doğru karar vermelerini sağlar (Sharon, 2011: 1). Müzik, sadece değişik etkinlikler sağlamakla kalmaz, aynı zamanda iyi bir planlama çeşitliliği, deneyimle- Bu sayede de bireyler insani vasıfları ve potansiyellerini geliştirerek; içinde bulunduğu kültürü, diğer insanların kendisi hakkındaki beklentileri, toplumun değer yargılarından doğru-yanlış, iyi-güzel gibi kavramları da toplumsallaşma sürecinde öğrenir (Bahar, 2005: 83-84). Buradan hareketle bu araştırmada 20 görme engelli çocukla çalışma yapılmış ve Görme engelli bireylere sosyalleşme sürecinde verilen müzik eğitiminin, müzikal motivasyon, müziksel ilgi ve müzik yaşantılarına olan etkisi incelenmiştir.
10. oturum / 10. session AMAÇLAR Müzik eğitimi programının, sosyalleşme, motivasyon ve bireyin dil gelişimlerinin desteklenmesine, bu özelliklerle ilgili bazı davranışların kazandırılmasına yardımcı olacağı düşünülmüş ve müziğin engelli çocuklar üzerindeki sosyal gelişim özelliğinden dolaylı olarak yararlanabilmek amaçlanmıştır. ÖNEM Milli Eğitim Bakanlığı nın ilköğretim engelli çocuklar için hazırlayacağı müzik dersi programına katkı sağlayacağı ve yol gösterici olacağı, Üniversitelerin Müzik Eğitimi, Özel Eğitim, Görme Engelliler Öğretmenliği ve Anaokulu Öğretmenliği bölümlerinde gerçekleştirilmesi beklenen program geliştirme çalışmalarına katkı sağlayacağı, Konu ile ilgili yapılacak araştırmalara ve akademik çalışmalara ışık tutacağı umulmaktadır. YÖNTEM Araştırmanın Modeli: Araştırma deneme modelindedir. Araştırma gerçek deneme modellerinden öntest-sontest kontrol gruplu model ile gerçekleştirilmiştir. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, İstanbul Üsküdar daki Türkan Sabancı Görme Engelliler İlköğretim Okulu nda eğitim alan, yansız atama yoluyla seçilmiş 10 deney ve 10 kontrol grubu, toplamda 20 görme engelli çocuk oluşturmaktadır. Uygulama Deney Grubuna Uygulanan İşlemler Öntest (Müzikal motivasyon ölçeği, müziksel ilgi ölçeği, müzik yaşantısının şeklini belirlemeye yönelik 16 hafta boyunca haftada 2 saat araştırmacı tarafından hazırlanan müzik eğitimi programı Sontest (Müzikal motivasyon ölçeği, müziksel ilgi ölçeği, müzik yaşantısının şeklini belirlemeye yönelik Müzik Eğitimi Programının Uygulanması Uygulamalar sırasında araştırmayı yapan müzik öğretmeni, araştırmayı yapan müzik öğretmenine yardım eden yardımcı müzik öğretmenleri ve eğitmenleri (keman, cura, mandolin vb. tanıtımlar için branşlarında uzman kişiler) ve görme engelliler sınıf öğretmenleri bulunmuştur. Oluşturulan programda çocuklara vücudunu çalgı gibi kullanabilme, müziği dinleyebilme ve hissedebilme, ritim çalgılarını kullanabilme, şarkı söyleyebilme, Müziksel doğaçlama, küçük ve kolay çocuk şarkılarını söyleyebilme ve tanıyabilme, birlikte müzik yapabilmenin keyfini yaşayabilme ve akranlarıyla ortak müzik ortamlarında bulunabilme becerilerini kazandırabilmek amaçlanmıştır. Bu amaçlarla hazırlanan müzik eğitimi programının, çocukların sosyalleşme ve motivasyon gelişimlerini destekleyebileceği düşünülmüştür. Kontrol Grubuna Uygulanan İşlemler Öntest (Müzikal motivasyon ölçeği, Müziksel ilgi ölçeği, Müzik yaşantısının şeklini belirlemeye yönelik Kontrol grubuna herhangi bir müzik eğitimi programı uygulanmamıştır. 231
Muspart2014 Sontest (Müzikal motivasyon ölçeği, Müziksel ilgi ölçeği, Müzik yaşantısının şeklini belirlemeye yönelik Araştırmada, Asmus (1989) un geliştirmiş olduğu müzikal motivasyon ölçeği (31 madde) ile, Şafak Tunalıoğlu nun geliştirmiş olduğu müziksel ilgi ölçeği (55 madde) ve müzik yaşantısının şeklini belirlemeye yönelik anket (15 madde) kullanıldı. 232 Ölçeğin Geçerlik Güvenirlik Çalışmaları Müzikal Motivasyon Ölçeği İle İlgili Bulgular Deneklerin ön plana alındığı Likert tipi dereceli bu ölçek, müzik eğitimi sistemlerinde özel olarak başarı motivasyonunu ölçmeyi amaçlar. Ölçeğin Türkçeye uyarlamasını 2009 yılında G. Otacıoğlu yapmış ve ölçeğin kullanımı için gerçekleştirilen nılan ölçeğin Türkiye şartlarında da oldukça güvenilir olduğu görülmüştür. Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması Deney ve kontrol gruplarının 10 ar kişi olması dolayısıyla fark analizlerinde katsayısal olmayan (nonparametrik) testlerden Kolmogorov - Simirnov, Deney ve kontrol grubu öğrencilerine ait ön test ve son test puanlarının tümü normal dağıldığından bu puanlarla ilgili testlerden (parametrik) t testleri, anova, Aritmetik ortalamalar arasındaki farkın test edilmesinden önce Levene s testi ile iki dağılımın varyanslarının homojen olup olmadığı hipotezi sınanmıştır. BULGULAR Demografik Özelliklerin Frekans Dağılımı İle İlgili Bulgular Deney ve Kontrol Gruplarının Cinsiyet- Ekonomik Durum Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri Araştırmaya katılan kız öğrencilerin 6 sı (% 60) Deney grubundan, 4 ü (% 40) Kontrol grubundan, erkek öğrencilerin 4 ü (% 40) Deney grubundan, 6 sı (% 60) Kontrol grubundandır. Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin 6 sının (% 60) aile ekonomik durumu orta, 4 ünün (% 40) ortanın altı, kontrol grubu öğrencilerinden 1 inin(% 10) aile ekonomik durumu ortanın üstü, 7 sinin (% 70) orta, 2 sinin (%20) ortanın altındadır. Deney ve Kontrol Gruplarının Anne - Baba Eğitim Durumu Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin annelerinin 8 i (% 80) İlkokul, 2 si (% 20) Lise mezunu, kontrol grubu öğrencilerinin annelerinin 9 u (% 90) İlkokul, 1 i (% 10) Lise mezunudur. Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin babalarının 6 sı (% 60) İlkokul, 2 si (% 20) Ortaokul mezunu, 2 si (% 20) Lise mezunu, kontrol grubu öğrencilerinin babalarının 8 i (% 80) İlkokul, 2 i (% 20) Ortaokul mezunudur. Deney ve Kontrol Gruplarının Boş Zamanlarda Müziksel Etkinlik Durumu Müzik Dinlerim Müzikle İlgili Bir şeyler Okurum Değişkeni için Frekans ve Yüzde Değerleri Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin 1 i (% 10) her zaman, 9 u (% 90) ara sıra müzik dinlediğini, kontrol grubu öğrencilerinin 4 ü (% 40) her zaman, 6 sı (% 60) ara sıra müzik dinlediğini ifade etmiştir. Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin 3 ü (%30) ara sıra, 7 si (% 70) hiçbir zaman müzikle ilgili bir şeyler okumadığını, kontrol grubu öğrencilerinin 1 i (% 10) ara sıra, 9 u (%90) hiçbir zaman müzikle ilgili bir şeyler okumadığını ifade etmiştir.
10. oturum / 10. session Deney ve Kontrol Gruplarının Herhangi Bir Çalgıyı Çalma-Evinde Bir Müzik Çalgısı Olma Değişkeni İçin Frekans ve Yüzde Değerleri Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin 2 si (% 20), kontrol grubu öğrencilerinin 2 si (%20) herhangi bir çalgı çalmaktadır. Araştırmaya katılan deney grubu öğrencilerinin 4 ü (% 40), kontrol grubu öğrencilerinin 3 ü (% 30) evlerinde bir müzik çalgısı olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca araştırmaya katılan tüm öğrencilerin okul dışında bir müzik eğitimi almadıkları tespit edilmiştir. Yapılan t testi ve Anova testi sonucunda tüm puanlar cinsiyet değişkeni ve ailelerin ekonomik durumu değişkenine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Bu sonuç araştırma grubu öğrencilerinin cinsiyetlerinin ve ailelerinin ekonomik durumlarının müziksel ilgi ve müzikal motivasyon puanlarına etki etmediğini ifade etmektedir. Aritmetik ortalamalar arasındaki farkın test edilmesinden önce Levene s testi ile iki dağılımın varyanslarının homojen olup olmadığı hipotezi sınanmış, varyansların homojen olduğu saptanmıştır (p>0,05). Bu işlemin ardından ortalamalar arasındaki farkın test edilmesi işlemlerine geçilmiştir. Yapılan t testi sonucunda puanlar grup (Deney-Kontrol) değişkenine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık göstermemektedir (p>0.05). Bu sonuç deney ve kontrol grubu öğrencilerinin eğitim başlangıcında müziksel ilgi ve müzikal motivasyon açısından aynı düzeyde olduklarını ifade etmektedir. Araştırmaya Katılan Kontrol Grubu Öğrencilerinin Müziksel İlgi Ölçeği Puanlarının, Müzikal Motivasyon Ölçeği ve Alt Boyutları Puanlarının Normal Dağılım Gösterip Göstermediğini Belirlemek Amacıyla Yapılan Tek Örneklem Kolmogorov - Smirnov Testi Sonuçları ve son test puanlarının normal dağılım gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek örneklem Kolmogorov Smirnov testi sonucunda dağılımların normal olduğu saptanmıştır. 233 Deney Grubu Ön Test Puanları ile Son Test Puanları Arasında Anlamlı Bir Farklılık Olup Olmadığını Belirlemek Amacıyla Yapılan Bağımlı (Eşleştirilmiş) Grup T Testi Sonuçları puanları ile son test puanları arasında İstatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmaktadır Deney Grubu öğrencilerinin son test puanları, ön test puanlarından anlamlı düzeyde daha yüksektir. Bu sonuç deney grubuna verilen eğitimin başarılı olduğunu göstermektedir. Kontrol Grubu Ön Test Puanları ile Son Test Puanları Arasında Anlamlı Bir Farklılık Olup Olmadığını Belirlemek Amacıyla Yapılan Bağımlı (Eşleştirilmiş) Grup T Testi Sonuçları - daha düşüktür. Bu sonuç kontrol grubu öğrencilerinin müziğe olan ilgisinde bir değişiklik olmadığını, müzikal motivasyonlarında ise başlangıca göre sonda düşüş olduğunu göstermektedir.
Muspart2014 Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Müziksel İlgi Ölçeği Son Test Puanlarının, Müzikal Motivasyon Ölçeği ve Alt Boyutlarına Ait Son Test Puanlarının, Grup (Deney-Kontrol) Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Amacıyla Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları (ÖMAD), (MMÖTP) değişkenine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık göstermektedir (p<0.05). Bu sonuç deney grubu öğrencilerinin eğitim sonunda müziksel ilgi ve müzikal motivasyon açısından kontrol grubu öğrencilerine göre daha yüksek düzeyde olduklarını ifade etmektedir. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Görme engelli bireylerin sosyalleşme sürecinde verilen müzik eğitiminin müzikal motivasyon, müziksel ilgi ve müzik yaşantılarına etkisi nin belirlenmeye çalışıldığı araştırmada müziğin, motivasyon, sosyalleşme ve çocukların müzik yaşantılarına etkisi bakımından önem arz ettiği ve sosyalleşme sürecinde müzik eğitimi alan ve almayan görme engelli çocuklarda da anlamlı bir fark olduğu gözlemlenmiştir. ÖNERİLER Okul sonrası diğer dersler için yapılan etütler gibi, müzik dersi içinde isteyen öğrencilerle, gruplar halinde Özel eğitim gerektiren okullarda müzik dersinin 1. sınıftan itibaren yer alması ve saat sayısının en az 3 saat olması, çocuğun kendini tanımaya başladığı ve ifade etme güçlüğü çektiği dönemde, güçlüklerin üstesinden kolaylıkla gelmesini sağlayacaktır. Görme engelliler ve müzik alanında ülkemizde ve yurt dışında yapılan bilimsel çalışmaların sayısı yetersizdir. Araştırmaların sayısı arttığı ve daha büyük örneklemlerle yapıldığı takdirde daha iyi sonuçlar elde edilecektir. 234 Bu araştırmanın sonuçları göz önüne alındığında, okulda verilen eğitimin amacına ulaşması, görme engelli çocukların öğrenme stillerine uygun öğretim, yöntem ve teknikleri geliştirilerek mümkün olacaktır. KAYNAKÇA Alkış, H. (2008), Frederic Herzberg in Çift Etmen (Hijyen- Motivasyon) Kuramının İş Görenin İş Tatminine Etkisi ve Otel İşletmelerinde Bir Uygulama. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Ataman, A. (2006), Görme Yetersizliğinin Çocuklar Üzerindeki Etkileri, Tüfekçioğlu Bahar, H.,İ. (2005),Sosyoloji. 1.Baskı, Siyasal Yayınevi. Ankara. (2001) Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara. Ersoy, Ö. (2000), Avcı, N., Özel gereksinimi olan çocuklar ve eğitimleri (I.basım),Ya-Pa Yayın Pazarlama. İstanbul. Eyüpoğlu, H., A. (1984), Türkiye de Körler Üzerine İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özçelik, İ. (1982) C.15, S.2. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. Ankara. Sharon, L. (2011). The Effects of Music on Student Psychology. Website:http://www.eric.ed.gov/ERICWebPor-