YARATICI DRAMA TEMELLİ ÇATIŞMA ÇÖZME PROGRAMININ ERGENLERİN ÇATIŞMA ÇÖZME BECERİSİNE ETKİSİ

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa 81-100, 2010 YARATICI DRAMA TEMELLİ ÇATIŞMA ÇÖZME PROGRAMININ ERGENLERİN ÇATIŞMA ÇÖZME BECERİSİNE ETKİSİ Rezzan Gündoğdu 1 Hüseyin Izgar 2 1 Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik ABD, AKSARAY, rezzangundogdu@yahoo.com 2 Selçuk Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Psikolojik Danışma ve Rehberlik ABD, KONYA, hizgar@selcuk.edu.tr ÖZET Bu yarı deneysel araştırmanın amacı, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programının (YDTÇÇP) ergenlerin çatışma çözme becerisine etkilerini incelemektir. Bu araştırmanın örneklemi 2008-2009 eğitim-öğretim yılında Ankara ili, Mamak ilçesinde bulunan orta sosyo-ekonomik düzeyde bir okul olan Abidinpaşa Lisesi ne devam eden 9. sınıf öğrencileridir. Araştırmanın bağımlı değişkenlerini ölçmek için Koruklu (1998) tarafından geliştirilen Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ) kullanılmıştır. Deney grubu 13, plasebo grubu 14 ve kontrol grubu 16 olmak üzere toplam 43 öğrenci ile çalışmalar yürütülmüştür. Deney grubunun ÇÇDBÖ problem çözme alt ölçek puanları açısından gruplarla arasında anlamlı bir fark bulunmazken; son test-izleme testleri puanlarında anlamlı düzeyde bir artışın olduğu bulunmuştur. Deney grubunun ÇÇDBÖ saldırganlık alt ölçek puanlarının kontrol ve plasebo gruplarına göre anlamlı düzeyde azaldığı bulunmuştur. Deney grubunun son test ve izleme testleri puanlarında anlamlı düzeyde bir azalmanın olduğu bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Çatışma Çözme, Saldırganlık, Yaratıcı Drama

Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 30, Sayfa 81-100, 2010 FFECT OF CREATIVE DRAMA BASED CONFLICT RESOLUTION PROGRAMME ON THE CONFLICT RESOLUTION SKILLS IN ADOLESCENTS Rezzan Gündoğdu 1, Hüseyin Izgar 2 1 Aksaray University, Education Faculty, Guidance and Psychological Counseling, AKSARAY, rezzangundogdu@yahoo.com 2 Selçuk University, Education Faculty, Guidance and Psychological Counseling, KONYA, hizgar@selcuk.edu.tr SUMMARY The aim of this semi experimental study was to investigate the effects of The Creative Drama Based Conflict Resolution Programme (CDBCRP) on the conflict resolution skills in adolescents. The data for this research were collected from the 9th grade students in Abidinpaşa Lisesi, representing a middle socioeconomic level secondary school, in Mamak, Ankara in the 2008-2009 academic year. To measure the dependent variables of the study, A Scale for Identification of Conflict Resolution Behaviour (SICRB) developed by Koruklu (1998) was used. The study was carried out with 43 students; 13 students in experiment group, 14 students in placebo group and 16 students in control group. Although no meaningful difference was found in the scores from SICRB problem solving sub-scale between the experiment group and the other two groups, it was determined that there was a meaningful increase in the scores from the post test quizzes. It was found out that SICRB aggression sub-scale scores of the experiment group were decreased at a meaningful level, in comparison with the control and placebo groups. Experiment group s scores from the post test and the quizzes went down at a meaningful level. Key Words: Conflict Resolution, Aggression, Creative Drama

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 83 GİRİŞ İnsanoğlu sosyal bir varlık olarak tanımlanır. Diğer insanlarla iletişim kurma, başkaları ile birlikte olma isteği içerisindedir. İnsanoğlu, diğer insanlarla iletişimde zaman zaman birtakım sorunlar, güçlükler, çatışmalar yaşayabilir. Her insan fiziksel, bilişsel, psiko-motor, sosyal ve duygusal gelişim alanları açısından bir bütündür. Ergenlik ise, fiziksel, zihinsel, psiko-motor, sosyal ve duygusal alanlarda hızlı bir değişim ve gelişimin görüldüğü bir dönemi anlatır ve başarılması gereken bazı gelişim görevleri vardır. Bireylerin ergenlik döneminde karşılaşacağı güçlükler ile daha kolay bir şekilde baş edebilmesi açısından kimi zaman desteğe ihtiyaçları olabilmektedir. Bu destek ergenin ailesinden, yaşadığı sosyal çevreden gelebilirken; bazen de çeşitli rehberlik faaliyetlerinden gelebilmektedir. Okul ortamı çocuklara ve gençlere bu desteğin verilebildiği yerlerdir. Bu bağlamda okul ortamının, birtakım becerilerin kazandırılmasında yürütülecek olan önleme çalışmaları için uygun bir yer olduğu söylenebilir (Korkut, 2004). Okullarda gerçekleştirilen önleme çalışmaları gençlerin daha etkili davranan yetişkinler haline gelmelerini sağlamayı da içerdiğinden; bu önleme çalışmaları yoluyla onlara problem çözme becerileri, sosyal becerileri ve iletişim becerileri gibi bazı becerilerin öğretilmesi de söz konusudur (Frey, Hirschstein ve Guzzo, 2000). Okullarda ergenlerin saldırganca davranması çatışma çözme konusunda iyi olmadıklarının göstergesidir. Çatışmayla yapıcı yollarla başaçıkabilme saldırganca davranışları önleyebilir (Benson ve Benson, 1993: Aktaran: Korkut, 2004). Dodge ile Frame (1982) ve Farrington (1991) saldırganlık ve şiddet gibi olumsuz davranışlar göstermenin önündeki engel olarak öğrencilerin çatışma çözme, problem çözme ve iletişim gibi yaşam becerilerindeki yetersizlikleri işaret ettikleri görülmektedir. Bu görüşü destekleyen araştırmalarda; saldırganlık düzeyi yüksek gençlerin sıklıkla sosyal problem çözme becerilerinde yetersizlikleri olduğu (Aktaran: Vera, Shin, Montgomery, Mildner ve Speight, 2004), çatışma çözme becerilerinden yoksun oldukları ve şiddeti destekleyici inanç ve davranışlarda bulundukları saptanmıştır (Weir, 2005). Johnson ve Johnson (1992, 1996), okullarda yaşanan öğrenci çatışmalarının yönetiminde ve çözümünde iki yaklaşım olduğundan söz ederler. İlki, öğrencilerin davranışları ve çatışmaları üzerindeki dış denetim ve müdahaledir (öğretmen, müdür, veli gibi). İkincisi ise, öğrencilerin kendi davranışları ve çatışmaları üzerinde iç (öğrencinin kendinin) denetimi ve müdahalesidir. Öğrencinin kendi davranışları üzerindeki denetim duygusunu geliştirebilmek için, öğrenciye kendi davranışını yapılandırma, sorunlu olan davranışını değiştirme ve yönetebilme, kendi aralarındaki çatışmaları yapıcı ve bütünleştirici olarak çözme ve yönetme becerisi kazandırmak önemlidir (Aktaran: Türnüklü, 2003).

84 R. Gündoğdu, H. Izgar Okullarda yaşanan çatışmaların nedenlerinden biri de; öğrencilerin içinde bulundukları yaş dönemlerine özgü yaşadıkları değişimlerdir. Dusek (1987), ergenlik döneminde kişinin hem kendi içinde hem de çevresiyle çatışmalarının arttığını belirtmiştir (Aktaran: Taştan, 2006). Benmerkezci düşünce içerisinde olan ergen için, sadece kendi düşünceleri ve bakış açısı doğrudur; bu nedenle gerek akranlarıyla gerekse yetişkinlerle sıklıkla çatışma yaşayabilmektedir (White, 1989: Aktaran: Taştan, 2006). Ergenlerin, çatışma çözme becerilerine sahip olmaları, bu dönemde yaşayacakları çatışmaları yapıcı bir şekilde çözebilmelerine yardımcı olacaktır (Taştan, 2006). Bu araştırma ergen öğrencilerin kendi davranışları ve çatışmaları üzerinde denetim duygusunu geliştirebilmelerini sağlaması açısından önemli ve değerli olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra okulların öğrencilerin gelişimine katkıda bulunabilecek becerilerin kazandırıldığı yerler olduğu düşünüldüğünde, bu araştırmanın okul temelli bir önleme çalışması olması açısından önemli ve değerli olduğu söylenebilir. Türkiye de genel olarak çatışma çözme becerisini geliştirme, çatışma çözmenin iletişim becerileri ile ilişkisi, çatışma çözme ve arabuluculuk üzerine araştırmalar yapılmıştır. Araştırmalar genel olarak değerlendirildiğinde, çatışma çözme becerilerini arttırmaya yönelik olarak hazırlanan programların; ergenlerin çatışma çözme becerilerinin ve iletişim becerilerinin artmasına, bunun yanında saldırgan davranışlarının azalmasında etkili olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır (Yılmaz, 2002; Uysal, 2003; Taştan, 2004; Sertel ve Kurt, 2004; Tapan, 2006; Uysal, 2006; Güner, 2007; Kuş, 2007). Yurt dışında çatışma ve çatışma çözme hakkında yapılan araştırmalarda genellikle ergenlerin akranları ve aileleri ile yaşadıkları çatışma, kullandıkları çatışma çözme stratejileri, çatışma çözme becerisi eğitimi gibi konular üzerinde durulmuştur. Araştırmalar genel olarak değerlendirildiğinde, yapıcı çatışma çözme becerisi kazandırmaya yönelik hazırlanan programlar, ergenlerin çatışmaya gösterdikleri tepkilerde olumlu bir sonuca yol açarak onların yapıcı çatışma çözme becerisini kazanmalarını sağlamıştır. Bunun yanında ergenlerin saldırgan davranışlarını azalttığı, fiziksel şiddeti azalttığı, okuldan uzaklaştırma almalarını azalttığı ayrıca akademik başarıyı arttırdığı ve okulda genel olarak olumlu bir atmosferin sağlandığı sonuçlarına ulaşılmıştır (Daunic, Smith, Robinson, Miller ve Landry, 2000; Breunlin, Cimmarusti, Bryant-Edwards, Hetherington, 2002; Stevahn, Johnson, Johnson, Schultz, 2002; Cottrell, 2002; Lane-Garon ve Richardson, 2003; Scott, 2003; Aktaran; Güner, 2007; Johnson ve Johnson, 2004; Stevahn, 2004; Sukhodolsky, Kassinove, Gorman, 2004; Stevahn, Munger, Kealey, 2005). Dramanın oyunsu özelliği, yaratıcı edimlere ve yaratıcılık süreçlerine uygunluğu dikkati çekmektedir. Bu özelliklerinden dolayı da dramanın eğitimde kullanılması söz konusudur (San, 1995). Drama önemli bir öğrenme yoludur. Bireysel ve toplumsal sorunların üzerinde düşünülmesine yardım eder. Olaylar ve durumlar arasında bağlantı kurulmasını sağlar. Dramada insanlar, bilgi ve yaşantılarından hareketle, hayal ettikleri bir dünyayı yaratırlar (O Neill ve Lambert, 1989: Aktaran: Üstündağ, 1994). Öğrenme ve sosyalleşme sürecine

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 85 etkisi dışında, drama kimine göre benlik saygısını geliştirir, kimine göre grup üyesi olmanın getirdiği gizil gücü vurgular, kimilerine göre de iletişim ve problem çözme yetilerini geliştirir (San, 2002). Yurt dışında yapılan araştırmalar incelendiğinde yaratıcı dramanın atılganlık düzeyine, yaratıcılığa, sosyal beceriye, problem çözme becerilerine, kendini ve diğerlerini tanımaya, empatiye, sosyal-duygusal gelişime olumlu yönde etkisi olduğu bunun yanında saldırganlık ve şiddet düzeylerinin azaltılmasında da etkisi olduğu görülmektedir (Bailey, 1997; Jackson ve Bynum, 1997; Emunah, 1997; Walsh-Bowers ve Basso, 1999; Yassa, 1999; Taylor, 2000; Pomerantz, 2003; Danner, 2003; Aktaran; Çalışkan-Çoban, 2007; Smeijsters ve Cleven, 2006; Fong, 2006). Bu çalışmanın amacı ergenlik dönemi içinde olan ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerine yaratıcı drama temelli olarak hazırlanıp uygulanan çatışma çözme programının, ergenlerin çatışma çözme ve saldırganlık düzeylerine etkisini incelemektir. Bu araştırmada aşağıdaki denenceler test edilmiştir. 1.1. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği alt ölçeklerinden Saldırganlık puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir azalma olacaktır. Bu azalma uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir. 1.2. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin, plasebo ve kontrol grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği alt ölçeklerinden Problem Çözme puanlarında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir artma olacaktır. Bu artış uygulamanın tamamlanmasından 2 ay sonra yapılacak izleme ölçümlerinde de kendini gösterecektir. 1.3 Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin kontrol ve plasebo grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği-Problem Çözme alt ölçeği öntest-sontest puanları arasında son test lehine anlamlı bir fark vardır. 1.4. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin kontrol ve plasebo grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği-Problem Çözme alt ölçeği sontest-izleme testi puanları arasında anlamlı bir fark yoktur. 1.5. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin kontrol ve plasebo grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği-Saldırganlık alt ölçeği öntest-sontest puanları arasında son test lehine anlamlı bir fark vardır.

86 R. Gündoğdu, H. Izgar 1.6. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubundaki ergenlerin kontrol ve plasebo grubundaki ergenlere göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği-Saldırganlık alt ölçeği sontest-izleme testi puanları arasında anlamlı bir fark yoktur. YÖNTEM Araştırmanın Deseni Bu araştırma, yaratıcı drama yöntemi ile hazırlanan çatışma çözme programının ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin saldırganlık ve çatışma çözme becerileri üzerindeki etkisini test etmek amacına yönelik öntest-son test ile deney-kontrol gruplu yarı deneysel bir çalışmadır. Araştırmada ön test-son test-kalıcılık testi kontrol gruplu (ÖSKD) model kullanılmıştır. Ön test-son test kontrol gruplu desen yaygın kullanılan karışık bir desendir. Katılımcılar deneysel işlemden önce ve sonra bağımlı değişkenle ilgili olarak ölçülürler (Büyüköztürk, 2007, s. 19). Deneysel uygulama sonucunda, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan grupta ortaya çıkabilecek değişmenin uygulanmış olan programdan kaynaklandığını ortaya koymak amacıyla, bu çalışmada plasebo ve kontrol grubu kullanılmıştır. Denekler Araştırmanın deney-kontrol-plasebo gruplarını oluşturmak amacıyla 2008-2009 eğitim-öğretim yılı Ankara ili Mamak ilçesine bağlı Abidinpaşa Lisesi nde 9. sınıfta okuyan 266 (156 kız/110 erkek) öğrenciye Kişisel Bilgi Formu ve Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği araştırmacı tarafından uygulanmıştır. Uygulanan ölçeğin alt ölçeklerinden problem çözme ölçeğinden düşük puan ve saldırganlık ölçeğinden yüksek puan alan, 21 erkek, 22 kız toplam 43 öğrencinin durumu araştırma için uygun bulunmuştur. Bunun yanında katılım istek formalarının da değerlendirmeye alınması ile toplam 23 sayıda öğrencinin katılmaya istekli olduğu tespit edilmiştir. Çalışmaya katılmaya gönüllü ve zaman açısından uygun olan 23 öğrenciden velisi izin veren öğrenci sayısı 13 olarak bulunmuştur. Ayrıca, çatışma çözme becerisi düşük ve saldırgan düzeyleri yüksek öğrencilere olumlu davranış modeli olmak üzere çatışma çözme becerisi yüksek ve saldırganlık puanı düşük olan ve öğretmenlerine göre uyumlu davranış sergilediği belirtilen bir öğrenci de deney grubuna atanmıştır. Bu öğrencinin puanları değerlendirmeye alınmamıştır. Deney grubuna (8 kız, 5 erkek) seçilen öğrencilerin hangi grupta olacakları kendilerine, velilerine ve öğretmenlerine belirtilmiştir. Plasebo grubuna (7 kız, 7 erkek) öğrenciler alınırken bir kısmı deney grubuna katılamayan öğrencilerden oluşmuş diğer kısmı da gönüllülük ilkesinden hareketle seçilmiştir. Hangi grupta oldukları kendilerine, velilerine ve öğretmenlerine belirtilmiştir. Kontrol grubunda (7 kız, 9 erkek) olan öğrencilere ise hiçbir bilgi verilmemiş sadece rehber öğretmenlere bilgi verilmiştir. Çalışma günü öğrencilerle birlikte belirlenmiş, deney grubundaki öğrencilerle, haftada bir

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 87 gün bir buçuk saat süreyle toplanmış ve çalışma 14 hafta sürmüştür. Bu süre esnasında plasebo grubuyla haftada bir gün 40+40 birleştirilmiş şekilde yapılan derslerde 10 hafta boyunca toplanılmış, genel konular ve sorunlar üzerinde konuşulmuştur. Bu sorunlar grup rehberliği kapsamındaki konulardan oluşmuş olup temel bilgilendirme şeklinde yapılandırılmıştır. Kontrol grubu ile herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Yaratıcı drama temelli çatışma çözme programı bitiminde deney, kontrol ve plasebo gruplarının her üçüne de son test olarak Çatışma Çözme Davranışı Belirleme Ölçeği verilmiştir. Çalışmanın bitiminden 8 hafta sonra programın etkisinin sürdüğünü test etmek amacıyla deney, plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilere başlangıçta verilen ölçek uygulanarak izleme ölçümleri alınmıştır. Veri Toplama Araçları Kişisel Bilgi Formu Kişisel bilgi formu ile öğrenciler hakkında araştırma kapsamında bilgi sahibi olmak için yaş, cinsiyet gibi özellikleri içeren bir anket formu kullanılmıştır. Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ) Bu araştırmada öğrencilerin çatışmalara verdikleri tepkileri ölçmek amacıyla Öner-Koruklu (1998) tarafından geliştirilen Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek bireysel ve grup halinde uygulanabilir. Uygulama süresi yaklaşık 20 dakikadır. ÇÇDBÖ, 24 maddeden oluşan ve beşli likert tipi değerlendirme seçenekleri olan bir ölçektir. Çatışma çözme davranışı açısından (1) hiçbir zaman uygun değil, (2) biraz uygun, (3) uygun, (4) çoğunlukla uygun ve (5) çok uygun biçimindedir. Ölçekte yer alan 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21. ve 23. maddeler, ölçeğin saldırganlık boyutuyla; 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22. ve 24. maddeleri ise ölçeğin problem çözme boyutuyla ilgilidir. Her bir alt ölçekten alınabilecek en yüksek puan 60, en düşük puan ise 12 dir. Alt ölçeklerden alınan puanın yüksek oluşu, o alt ölçeğin ölçtüğü davranışın sık görüldüğü anlamına gelmektedir (Koruklu, 1998). ÇÇDBÖ nün geçerlik çalışması için Koruklu (1998) tarafından kapsam geçerliğine ve yapı geçerliğine bakılmıştır. Kapsam geçerliği için, Ankara Üniversitesi, EPH Bölümünün Rehberlik ve Psikolojik Danışma alanında çalışan uzmanların görüşleri alınmıştır. Ölçeğin yapı geçerliğine ise, faktör analiziyle bakılmıştır. Yapılan işlemler sonucunda ÇÇDBÖ maddelerine Temel Bileşenler Analizi (Principal Compenent Analysis), Varimax rotasyonuyla birlikte uygulanmıştır. Yapılan analizler sonucunda ölçeğin iki faktörü (saldırganlık, problem çözme) belirlediği görülmüştür. ÇÇDBÖ nün güvenirliği, test tekrar test güvenirlik analizi ile incelenmiş, saldırganlık boyutu için r=.64 ve problem çözme boyutu için r=.66 değerleri bulunmuştur. ÇÇDBÖ nün iç tutarlığına ise Cronbach-Alpha ile bakılmış, ölçeğin iç tutarlılık katsayılarının, saldırganlık

88 R. Gündoğdu, H. Izgar boyutu için r=.85, problem çözme boyutu içinse r=.83 olarak belirlenmiştir. Bu değerler istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Deneysel Uygulamalar a. Deney Grubuna Uygulanan Program Program Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programı dır. Bireyin yaşadığı çatışmaları fark etmeye, çatışmaları uygun bir şekilde çözmeye bunun yanında saldırganca davranışlarını fark etmeye yaşadığı bütün bu duygu ve davranışlarını kabul edilebilir biçimde ifade etmeye yönelik olarak hazırlanmış olan bu program, programa katılan kişilerin çatışma çözme düzeylerini ve saldırganlık içeren davranışlardan kaçınmayı böylece iletişimlerinde ya da kişilerarası ilişkilerinde uygun davranmayı arttırmayı amaçlamaktadır. Programın içeriğinde bu amaca uygun yöntem olarak yaratıcı dramanın teknikleri kullanılmaktadır. b. Plasebo Grubuna Uygulanan Program Plasebo grubuna uygulanan program temel bilgilendirme şeklinde yapılandırılmıştır. Programdaki konuların bazıları grup rehberliği kapsamındaki konulardan seçilmiş olup, gerçekleştirilen oturumlardan bazıları aşağıda verilmiştir: 1. Hafta: Bu oturumda öğrencilerle kısa bir tanışmadan sonra yeni eğitim öğretim yılı ile ilgili konuşulmuştur 2. Hafta: Bu oturumda öğrencilerle seçmek istedikleri alanlarla ilgili konuşulmuştur 3. Hafta: Bu oturumda öğrencilerle seçmek istedikleri mesleklerle ilgili konuşulmuştur Verilerin Analizi Araştırma gruplarından elde edilen verilerin analizinde parametrik olmayan istatistikler içinden, ilişkisiz iki ya da daha çok örneklem ortalamasının birbirlerinden anlamlı farklılık gösterip göstermediğini test etmek için Kruskal Wallis H-testi kullanılarak deney, kontrol ve plasebo grupları birbirleri ile öntestsontest ve son test-izleme testi fark puanları açısından karşılaştırılmıştır. Gruplar arasında farkın bulunduğu ölçümlerde bağımsız örneklem grupları için kullanılan İlişkisiz İki Örneklem İçin Mann Whitney U-Testi ile farkın hangi gruptan kaynaklandığı belirlenmiştir. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına katılan deney grubunun, çatışma çözmeyle ilişkisiz etkinliklerin yapıldığı plasebo grubunun ve kontrol grubunun kendi içlerinde ön-son-izleme testleri açısından karşılaştırılmasında ise bağımlı örneklem durumunda kullanılan ilişkili iki ölçüm setine ait puanlar arasındaki farkın anlamlılığını test etmek amacıyla İlişkili Ölçümler İçin Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi kullanılmıştır (Büyüköztürk, 2006).

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 89 BULGULAR VE YORUMLAR A. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Plasebo ve Kontrol Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme Puanları Bakımından Karşılaştırılmalarına İlişkin Bulgular Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının (YDTÇÇP) uygulandığı deney grubu, ilişkisiz etkinliklerin yapıldığı plasebo grubu ve hiçbir işlem yapılmayan kontrol grubundaki öğrencilerin ön, son ve izleme ölçümlerinde Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ) alt ölçekleri olan saldırganlık ve problem çözmeden aldıkları puanların ortalamaları ve standart sapma değerleri Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Araştırma Gruplarının Ön, Son ve İzleme Ölçümlerine Göre Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeğinin Alt Ölçekleri Olan Saldırganlık ve Problem Çözme Puanlarının Ortalama ve Standart Sapma Değerleri Gruplar Ön Ölçüm Son Ölçüm İzleme Ölçümü n X Ss n X Ss n X Ss Saldırg. Deney 13 33.38 13.25 13 25.92 9.44 13 25.07 6.60 Plasebo 14 38.21 9.29 14 33.21 10.13 14 30.92 12.86 Kontrol Prob.Çöz Deney Plasebo Kontrol 16 13 14 16 36.18 43.61 50.94 45.50 9.18 10.68 6.59 11.02 16 13 14 16 34.12 49.84 48.81 45.50 9.46 7.51 8.59 15.73 16 13 14 16 30.68 48.15 45.31 47.00 10.12 10.70 12.28 9.42 Tablo 1 incelendiğinde, deney grubundaki öğrencilerin ÇÇDBÖ alt ölçeği saldırganlık ön ölçüm puan ortalaması 33.38 iken, bu değer deney sonrasında 25.92, izleme ölçümünde ise 25.07 olduğu görülmektedir. Plasebo grubundaki öğrencilerin ÇÇDBÖ alt ölçeği saldırganlık ön ölçüm puan ortalaması 38.21 iken, bu değer yapılan ilişkisiz etkinlikler sonrasında 33.21 izleme ölçümünde ise 30.92 olmuştur. Kontrol grubu ön ölçüm puan ortalaması 36.18 iken, bu değer son ölçümde 34.12, izleme ölçümünde 30.68 olarak bulunmuştur. Deney, plasebo ve kontrol grubuna katılan grupların saldırganlık düzeylerinin deney öncesinde benzerlik gösterdikleri, bunun yanında YDTÇÇP na katılan deney grubundaki öğrencilerin son ve izleme testi ölçüm puan ortalamalarının plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilerin son ve izleme testi ölçüm puan ortalamalarına göre daha düşük olduğu görülmektedir. Deney grubunun saldırganlık düzeylerinin izleme testi ölçümlerinde de düşmeye devam ettiği görülmektedir. Deney grubundaki öğrencilerin ÇÇDBÖ alt ölçeği problem çözme ön ölçüm puan ortalaması 43.61 iken, bu değer deney sonrasında 49.84, izleme ölçümünde ise 48.15 olduğu görülmektedir. Plasebo grubundaki öğrencilerin ÇÇDBÖ alt ölçeği problem çözme ön ölçüm puan ortalaması 50.94 iken, bu değer yapılan ilişkisiz etkinlikler sonrasında 48.81 izleme ölçümünde ise 45.31 olmuştur.

90 R. Gündoğdu, H. Izgar Kontrol grubu ön ölçüm puan ortalaması 45.50 iken, bu değer son ölçümde 45.50, izleme ölçümünde 47.00 olarak bulunmuştur. Deney, plasebo ve kontrol grubuna katılan grupların problem çözme düzeylerinin deney öncesinde benzerlik gösterdikleri, bunun yanında YDTÇÇP na katılan deney grubundaki öğrencilerin son ve izleme testi ölçüm puan ortalamalarının plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilerin son ve izleme testi ölçüm puan ortalamalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Deney grubunun problem çözme düzeylerini izleme testi ölçümlerinde de koruduğu söylenebilir. Araştırmanın 1.1. denencesi için elde edilen bulgular; deney grubundaki öğrencilerin son ölçüm ve izleme ölçümü puan ortalamalarının plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilerin son ölçüm ve izleme ölçüm puan ortalamalarına göre daha düşük olduğu görülmektedir. Deney grubu ile plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilerin saldırganlık alt ölçeğinden aldıkları son ve izleme ölçüm puanlarının ortalamaları arasında gözlenen farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığı Kruskal-Wallis H testi incelenmiş elde edilen bulgular Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest ve İzleme Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları Ölçümler Grupar N Sıra ortalaması Sd X 2 p Deney 13 14.77 2 6.234.044 Son Test Kontrol 16 25.56 Plasebo 14 24.64 Deney 13 17.38 2 2.554.279 İzleme Testi Kontrol 16 24.38 Plasebo 14 23.57 Tablo 2 de görüldüğü gibi, Kruskal-Wallis H testi sonuçlarına göre; deney, kontrol ve plasebo grupları çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği Saldırganlık alt ölçeği izleme testi puanları arasında (X 2 = 2.554, p> 0.05) istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur. Son test puanları arasında ise istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (X 2 = 6.234, p< 0.05). Grupların sıra ortalamaları dikkate alındığında, yaratıcı drama temelli çatışma çözme programına katılan deney grubunun en düşük saldırganlık düzeyine sahip olduğu, bunu plasebo ve kontrol gruplarının izlediği görülmektedir. Grupların çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği saldırganlık alt ölçeği puanları arasında gözlenen bu farkın hangi gruplar arasındaki farklardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla ikili gruplar arasındaki farklar Mann- Whitney U testi ile incelenmiştir. Analiz sonuçları deney grubu ile kontrol grubu ve deney grubu ile plasebo grubu arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark olduğunu göstermiştir. Araştırmanın 1.2. denencesi için elde edilen bulgular; deney grubundaki öğrencilerin son ölçüm ve izleme ölçümü puan ortalamalarının plasebo ve

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 91 kontrol grubundaki öğrencilerin son ölçüm ve izleme ölçüm puan ortalamalarına göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Deney grubu ile plasebo ve kontrol grubundaki öğrencilerin problem çözme alt ölçeğinden aldıkları son ve izleme ölçüm puanlarının ortalamaları arasında gözlenen farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığı Kruskal-Wallis H testi incelenmiş elde edilen bulgular Tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3. Deney, Kontrol Ve Plasebo Gruplarındaki Öğrencilerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Son Test ve İzleme Testi Puanlarına Uygulanan Kruskal-Wallis H Testi Sonuçları Ölçümler Grupar N Sıra ortalaması Sd X 2 p Deney 13 22.50 2.092.955 Son Test Kontrol 16 21.25 Plasebo 14 22.39 Deney 13 24.38 2.678.713 İzleme Testi Kontrol 16 20.88 Plasebo 14 21.07 Tablo 3 de görüldüğü gibi, Kruskal-Wallis H testi sonuçlarına göre; deney, kontrol ve plasebo grupları çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği problem çözme alt ölçeği sontest (X 2 =.092, p> 0.05) ve izleme testi (X 2 =.678, p> 0.05) puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı bulunmuştur. B. Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programına Katılan Deney Grubundaki Ergenlerin Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlere Göre, Çatışma Çözme Düzeylerinin Ön-Son-İzleme Testlerine İlişkin Bulgular Araştırmanın 1.3. denencesi için elde edilen bulgular; deney, kontrol ve plasebo grubu ergenlerinin problem çözme alt ölçeği öntest-sontest puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olup olmadığı ilişkili iki ölçüm setine uygulanan Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile araştırılmış ve elde edilen bulgular Tablo 4 de gösterilmiştir. Tablo 4. Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına İlişkin Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Gruplar Sıra İşareti N Sıra ortalaması Sıra toplamı z P Deney Negatif Sıra (-) 2 1.50 3.00-2.670.008 Pozitif Sıra (+) 9 7.00 63.00 Nötr (=) 2 Kontrol Negatif Sıra (-) 9 7.39 66.50-1.471.141 Pozitif Sıra (+) 4 6.13 24.50 Nötr (=) 3 Plasebo Negatif Sıra (-) 6 9.17 55.00 -.157.875 Pozitif Sıra (+) 8 6.25 50.00 Nötr (=) 0 * Negatif sıralar temeline dayalı Tablo 4 de verilen Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçlarına göre deney grubu ergenlerin problem çözme düzeylerinin, YDTÇÇP na katılmadan önceki ve

92 R. Gündoğdu, H. Izgar programa katıldıktan sonraki puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (z= -2.670, p< 0.05). Fark puanlarının sıra toplamı dikkate alındığında, gözlenen bu farkın son test puanı lehine olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar denenceyi desteklemekte ve YDTÇÇP, ergenlerin çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği problem çözme alt ölçeği düzeylerinin artmasında etkili olduğunu göstermektedir denilebilir. Kontrol (z= -1.471, p> 0.05) ve plasebo (z= -.157, p> 0.05) grubunda problem çözme düzeylerinin artmasında bir farklılığın olmadığı söylenebilir. Araştırmanın 1.4. denencesi için elde edilen bulgular; deney, kontrol ve plasebo grubu öğrencilerinin problem çözme alt ölçeği sontest-izleme testi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olup olmadığı ilişkili iki ölçüm setine uygulanan Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile incelenmiş ve elde edilen sonuçlara ilişkin bulgular Tablo 5 de gösterilmiştir. Tablo 5. Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Problem Çözme Alt Ölçeği Sontest-İzleme Testi Puanlarına İlişkin Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Gruplar Sıra İşareti N Sıra Sıra z p ortalaması toplamı Deney Negatif Sıra (-) 7 6.64 46.50 -.070.944 Pozitif Sıra (+) 6 7.42 44.50 Nötr (=) 0 Kontrol Negatif Sıra (-) 8 9.38 75.00 -.853.394 Pozitif Sıra (+) 7 6.43 45.00 Nötr (=) 1 Plasebo Negatif Sıra (-) 5 6.90 34.50 -.353.724 Pozitif Sıra (+) 7 6.21 43.50 Nötr (=) 2 * Negatif sıralar temeline dayalı Tablo 5 de verilen Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçlarına göre deney grubu ergenlerin problem çözme düzeylerinin, YDTÇÇP na programa katıldıktan hemen sonra ve program bittikten 2 ay sonraki puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir (z= -.070, p> 0.05). Bu sonuçlar denenceyi desteklemekte ve ergenlerin problem çözme düzeylerinin artmasında YDTÇÇP nın etkisinin 2 ay sonraki ölçümlerde de devam ettiğini göstermektedir denilebilir. Kontrol (z= -.853, p> 0.05) ve plasebo (z= -.353, p> 0.05) grubunda problem çözme düzeylerinin artmasında bir farklılığın olmadığı söylenebilir. Araştırmanın 1.5. denencesi için elde edilen bulgular; deney, kontrol ve plasebo grubu ergenlerinin saldırganlık alt ölçeği öntest-sontest puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olup olmadığı ilişkili iki ölçüm setine uygulanan Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile araştırılmış ve elde edilen bulgular Tablo 6 da gösterilmiştir. Tablo 6. Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Öntest-Sontest Puanlarına İlişkin Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Gruplar Sıra İşareti N Sıra Sıra z p

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 93 ortalaması toplamı Deney Negatif Sıra (-) 10 7.45 74.50-2.029.043 Pozitif Sıra (+) 3 5.50 16.50 Nötr (=) 0 Kontrol Negatif Sıra (-) 7 7.79 54.50 -.126.900 Pozitif Sıra (+) 7 7.21 50.50 Nötr (=) 2 Plasebo Negatif Sıra (-) 10 7.05 70.50-1.748.080 Pozitif Sıra (+) 3 6.83 20.50 Nötr (=) 1 * Negatif sıralar temeline dayalı Tablo 6 da verilen Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçlarına göre deney grubu ergenlerin saldırganlık düzeylerinin, YDTÇÇP na katılmadan önceki ve programa katıldıktan sonraki puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (z= -2.029, p< 0.05). Fark puanlarının sıra toplamı dikkate alındığında, gözlenen bu farkın son test puanı lehine olduğu görülmektedir. Bu sonuçlar denenceyi desteklemekte ve YDTÇÇP, ergenlerin çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği saldırganlık alt ölçeği düzeylerinin düşmesinde etkili olmuştur denilebilir. Kontrol (z= -.126, p> 0.05) ve plasebo (z= -1.748, p> 0.05) grubunda çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği saldırganlık alt ölçeği düzeylerinin düşmesinde bir farklılığın olmadığı söylenebilir. Araştırmanın 1.6. denencesi için elde edilen bulgular; deney, kontrol ve plasebo grubu öğrencilerinin saldırganlık alt ölçeği sontest-izleme testi puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olup olmadığı ilişkili iki ölçüm setine uygulanan Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi ile incelenmiş ve elde edilen bulgular Tablo 7 de gösterilmiştir. Tablo 7. Deney, Kontrol ve Plasebo Grubundaki Ergenlerin Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği Saldırganlık Alt Ölçeği Sontest-İzleme Testi Puanlarına İlişkin Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi Sonuçları Gruplar Sıra İşareti N Sıra ortalaması Sıra toplamı z p Deney Negatif Sıra (-) 5 9.10 45.50.000 1.000 Pozitif Sıra (+) 8 5.69 45.50 Nötr (=) 0 Kontrol Negatif Sıra (-) 9 7.06 63.50 -.691.490 Pozitif Sıra (+) 5 8.30 41.50 Nötr (=) 2 Plasebo Negatif Sıra (-) 8 6.06 48.50 -.748.454 Pozitif Sıra (+) 4 7.38 29.50 Nötr (=) 2 * Negatif sıralar temeline dayalı Tablo 7 de verilen Wilcoxon İşaretli Sıralar Testi sonuçlarına göre deney grubu ergenlerin saldırganlık düzeylerinin, YDTÇÇP na programa katıldıktan hemen sonra ve program bittikten 2 ay sonraki puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı görülmektedir (z=.000, p> 0.05). Bu sonuçlar denenceyi desteklemekte ve ergenlerin saldırganlık düzeylerinin düşmesinde YDTÇÇP nın etkisinin 2 ay sonraki ölçümlerde de devam ettiğini göstermektedir denilebilir. Kontrol (z= -

94 R. Gündoğdu, H. Izgar.691, p> 0.05) ve plasebo (z= -.748, p> 0.05) grubunda çatışma çözme davranışını belirleme ölçeği saldırganlık alt ölçeği düzeylerinin düşmesinde bir farklılığın olmadığı söylenebilir. SONUÇ VE TARTIŞMA Araştırma bulguları incelendiğinde, Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının (YDTÇÇP) uygulandığı deney grubu ergenlerin, plasebo ve kontrol grubunda yer alan ergenlerle karşılaştırıldığında Çatışma Çözme Davranışını Belirleme Ölçeği (ÇÇDBÖ) alt ölçeği problem çözme ön test-son test puan ortalamaları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark bulunmaz iken; YDTÇÇP nın uygulandığı deney grubu ergenler, plasebo ve kontrol grubunda yer alan ergenlerle karşılaştırıldığında ÇÇDBÖ alt ölçeği saldırganlık ön test-son test puan ortalamaları arasında deney grubu lehine anlamlı bir fark bulunmuştur. Bu bulgu YDTÇÇP nın deney grubundaki ergenlerin saldırganlık puanlarını azaltmada etkili olduğunu göstermektedir. Bu etkinin son ölçümden 2 ay sonra yapılan izleme testi ölçümünde de devam ettiği görülmektedir. Alan yazın incelendiğinde ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine uygulanan olumlu çatışma çözme becerileri kazandırma programlarının etkili olduğu görülmektedir (Rant; R. H. ve diğ., 1996; Aktaran; Efilti, 2006; Koruklu, 1998; Daunic, Smith, Robinson, Miller ve Landry, 2000; Henkin ve diğerleri 2000: Aktaran: Güner, 2007; Kavalcı, 2001; Stevahn, Johnson, Johnson, Shultz, 2002; Breunlin, Cimmarusti, Brynt-Edwards, Hetheringrton, 2002; Uysal, 2003; Scott, 2003: Aktaran: Sarı, 2005; Stevahn, 2004; Sertel ve Kurt, 2004; Koruklu ve Aysan, 2004; Taştan, 2004; Çoban, 2005; Uysal, 2006; Güner, 2007; Kuş, 2007; Çalışkan-Çoban, 2007). Ergül (2008), 9. sınıflarla gerçekleştirdiği müzakere ve arabuluculuk eğitiminin, çatışma çözme becerisi üzerindeki etkisini araştırdığı çalışmasında; deney grubundaki öğrencilerin kontrol grubundaki öğrencilerle öntest-sontest kazanç puanlarını karşılaştırmış; dinleme becerileri ve gereksinimlere odaklaşma alt ölçeklerinden elde edilen puanlar arasında anlamlı bir fark bulamamıştır. Bu bulgular araştırmanın problem çözme alt boyutuyla ilgili bulgularla benzerlik göstermektedir. Araştırma bulguları incelendiğinde YDTÇÇP nın uygulandığı deney grubu ergenler, plasebo ve kontrol grubunda yer alan ergenlerle karşılaştırıldığında ÇÇDBÖ alt ölçeği problem çözme ön test-son test puan ortalamalarının kontrol ve plasebo grubundaki ergenlere göre daha fazla arttığı görülmektedir. Ancak gruplararası istatistiksel olarak anlamlı bir farklılığa rastlanmamıştır. Konuyla ilgili alan yazın incelendiğinde bunun nedeni olarak; araştırmada uygulanan YDTÇÇP çatışma çözme becerilerinin bir çok boyutunu (çatışmayı tanıma, çatışmanın nedenlerini anlama, çatışmaya karşı gösterilen tepkileri tanıma, yapıcı çatışma çözme becerilerinin neler olduğunu tanıma, aktif dinleme, empati, sen dili-ben dili, problem çözme basamakları gibi) ele almıştır. Ancak uygulamaların

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 95 on dört haftadan daha fazla sürdürülmesinin gerekli olduğu gözlenmiştir. Bu durum çeşitli araştırmalarla da desteklenmiştir; Lyon (1991: Aktaran: Kavalcı, 2001) tarafından yapılan araştırmadaki eğitici programın başarılı olması için grupların altı haftadan uzun olması hatta bir dönemin tümünü kapsaması gerektiğini belirtmektedir. Çatışmaların yapıcı bir şekilde en iyi biçimde çözümlenebilmesi için tüm yıla dağıtılmış eğitim seanslarının yaygınlaşmasıyla mümkün olacağı ifade edilmiştir (Johnson ve Johnson, 2004; Woody, 2001; Scott, 2003: Aktaran: Güner, 2007). Etkili çatışma çözme becerileri eğitimi uygulamaları; problem çözme sürecini daha detaylı öğrenmeyi gerektirmektedir. Öğrencilerin otomatik alışkanlık modelleri haline gelene kadar süreci üst üste tekrar etmeye ihtiyaçları vardır (Johnson ve Johnson, 2004). Bundan dolayıdır ki sadece bir dönemlik bir çalışma yapıcı çatışma çözme becerilerinin yerleşmesi için yeterli olamayabilir. Çatışma çözme becerileri programlarının akademik ünitelerle bütünleştirilmesi süreçlerin daha sık ve çeşitli konularda tatbik edilmesini sağlayabilir. Ayrıca böyle yapmak akademik başarıda da artışa sebep olabilir (Johnson ve Johnson, 2004). Çocuklar, ergenler ve yetişkinler çatışmaları yapıcı yolla çözümlemeyi öğrenmelidirler çünkü eğitim almadan çoğu öğrenci bunu öğrenemeyecektir. Yani, araştırmalarının sonucunda müfredata dahil edilen çatışma çözme becerileri kazandırma programlarının öğrencilerin çatışma çözme becerileri ile ilgili daha çok ve yoğun eğitim almalarını sağlaması ile çatışmaya gösterilen tutum ve yaklaşımlardaki gelişmelerin daha fazla olumlu olduğu sonucuna ulaşmışlardır (Stevahn, Munger, Kealey, 2005). Terhune (1970: Aktaran: Sarı, 2005), kişilik ve çatışma arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için yapmış olduğu araştırmasında kişiliğin çatışma davranışında etkili ve oldukça önemli olduğunu bulmuştur. Elde edilen bulgular bu bilgilerle ilişkilendirilerek değerlendirildiğinde ergenin içinde bulunduğu dönemin özelliği olarak bir kimlik bunalımından söz etmek mümkün olabilir. Olgunlaşmamış bir kimliğe sahip olan ergenin (Yörükoğlu, 1989), kişiliği henüz tam gelişmemiş ve yerleşmemiş olabileceğinden bu yaş grubu bireylerin yaşadıkları çatışmalarla baş etmede sınırlılıklarının olması bu nedenle mümkün olabilir. ÇÇDBÖ alt ölçeklerinin ön-son-izleme testlerine ilişkin bulgular incelendiğinde; YDTÇÇP nın uygulandığı deney grubunda yer alan ÇÇDBÖ alt ölçekleri problem çözme ve saldırganlık öntest-sontest puanlarının ortalamaları arasında anlamlı bir farkın olduğu görülmektedir. Bu sonuç öntestten sonteste YDTÇÇP nın uygulandığı deney grubunda yer alan ergenlerin problem çözme puanlarında anlamlı bir artmanın ve saldırganlık puanlarında anlamlı bir azalmanın olduğunu göstermektedir. Son testten iki ay sonra yapılan izleme ölçümlerinde de problem çözme alt ölçeğinde artmanın ve saldırganlık alt ölçeğinde azalmanın uzun süreli etkisinin devam ettiği görülmektedir. Bu araştırma kapsamında da ergenlerin katıldığı YDTÇÇP nın grup yaşantısına olanak vermesi, bireylerin günlük yaşamda daha olumlu ilişkiler içine girmelerine yol açması ve bununda ergenlerde problem çözme becerilerinin artmasına ve saldırganlık düzeyinin azalmasına neden olduğu söylenebilir.

96 R. Gündoğdu, H. Izgar Alan yazındaki araştırmalar incelendiğinde araştırmanın bulgularıyla paralel olacak sonuçlara rastlanmıştır (Jackson ve Bynum, 1997; Koruklu, 1998; Kavalcı, 2001; Danner, 2003: Aktaran: Çalışkan-Çoban, 2007; Uysal, 2003; Taştan, 2004; Sarı, 2005; Tapan, 2006; Uysal, 2006; Çalışkan-Çoban, 2007; Güner, 2007; Şevkin, 2008). Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre yeni yapılacak çalışmalarda, farklı yaş gruplarında çatışma çözme becerisi programlarının etkisinin incelenmesi önerilebilir. Uzun dönemli programların kısa dönemli program uygulamalarından çok daha etkili olduğu alan yazında belirtilmektedir. Bundan sonra yapılacak çalışmalarda pekiştirici nitelikte ek oturumlar periyodik olarak uygulanabilir ve uzun dönemdeki etkisi araştırılabilir. Okul psikolojik danışmanlarına grup çalışmalarında kullanabilmeleri için yaratıcı drama öğretilmelidir. YAZAR NOTU Bu çalışma 2009 yılında Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde tamamlanan Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenlerde Öfke, Saldırganlık ve Çatışma Çözme Becerisine Etkisi adlı doktora tezinin bir kısmından yararlanılarak oluşturulmuştur. KAYNAKLAR Bailey, S. (1997). Drama: A powerful tool for social skill development. Disability Solutions, 2(1), 3-15. Breunlin, D. C., Cimmarusti, R. A., Bryant-Edwards, T. L.Ve Hetherington, J. S. (2002). Conflict resolution training as an alternative to suspension for violent behavior. Journal Of Educational Research, 95(6), 349-357. Büyüköztürk, Şener (2006). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. İstatistik,araştırma deseni ve spss uygulamaları ve yorumu. (6. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Büyüköztürk, Ş. (2007). Deneysel desenler öntest-sontest kontrol grubu desen v veri analizi (2. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Cotttrell, C. A. (2002). A case study of disputant and mediator perceptions of a high school peer mediation program. DAI-A, 63(5),1777. Çalışkan-Çoban, E. (2007). Sosyal beceri sorunu olan öğrenciler ve annelerine uygulanan yaratıcı drama etkinlikleri programının öğrencilerin sosyal beceri düzeylerinin gelişimi üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 97 Çoban, R. (2005). Çatışma çözme eğitiminin ilköğretim 4. Sınıf öğrencilerinin çatışma çözümleme stratejileri üzerine etkisi, Deneysel Olarak Sınanmış Grupla Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programları I. Erkan, S., Kaya, A. (Ed). Ankara: Pegem A Yayıncılık. Daunic, A. P., Smith, K. E., Robinson, T. R., Miller, M. D., Ve Landry, S. H., (2000). School-wide conflict resolution and peer mediation programs: experiences in three middle schools. Intervention In School And Clinic 36(2), 94 100. Efilti, E. (2006). Orta öğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin saldırganlık, denetim odağı ve kişilik özelliklerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Emunah, R. (1997). Drama therapy and psychodrama: an integrated model. International Journal Of Action Methods, 50(3), 108-135. Ergül, H. (2008). Müzakere (problem çözme) ve arabuluculuk eğitim programının ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin çatışma çözüm becerileri, atılganlık becerileri ile saldırganlık düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Fong, J. (2006). Psychodrama as a preventive measure: teenage girls confronting violence. Journal Of Group Psychotherapy, Psychodrama & Sociometry, 59(3), 99-108. Frey, K. S., Hirschstein, M. K., Guzzo, B. A., (2000). Second step: preventing aggression by promoting social competence. Journal Of Emotional And Behavioral Disorders. 8(2), 102-111. Gümüş, A. E., (2002). Sosyal kaygıyla başaçıkma grup programının üniversite öğrencilerinin sosyal kaygı düzeylerine etkisi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Güner, İ. (2007). Çatışma çözme becerilerini geliştirmeye yönelik grup rehberliğinin lise öğrencilerinin saldırganlık ve problem çözme becerileri üzerine etkisi. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Jackson, J. T., Bynum, N., (1997). Drama: a teaching tool for culturally diverse children. Journal Of Instructional Psychology, 24(3), 158-168. Johnson, D. W., Johnson, R. T., (2004). Implementing the teaching students to be peacemakers program. Theory Into Practice, 43(1), 68-79.

98 R. Gündoğdu, H. Izgar Kavalcı, Z. (2001). Çatışma çözme becerileri eğitimi programının üniversite öğrencilerinin çatışma çözme biçimleri üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Korkut, F. (2004). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık. Koruklu, N. (1998). Arabuluculuk eğitiminin ilköğretim düzeyindeki bir grup öğrencinin çatışma çözme davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Koruklu-Öner, N., Aysan, F. (2004). Arabuluculuk eğitiminin empatik eğilim, iletişim ve çatışma çözme becerisine etkisi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. 15, 21-32. Kuş, M. (2007). Çatışma çözümü eğitim programının anadolu lisesi düzeyindeki bir grup öğrencinin çatışma çözme davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Öner-Koruklu, N. (1998). Arabuluculuk eğitiminin ilköğretim düzeyindeki bir grup öğrencinin çatışma çözme davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Pomerantz, A. M. (2003). Who plays client? Collaborating with theatre departments to enhance cinical psychology role-play training exercises. Journal of Clinical Psychology, 59, 363-368. San, İ. (1995). Sanatta yaratıcılık, oyun, drama. Yaratıcılık ve Eğitim. Ankara: TED Yayınları Eğitim Dizisi, 17, 71-99. San, İ. (2002). Yaratıcı dramanın eğitsel boyutları, yaratıcı drama 1985-1995 yazılar. Adıgüzel H. Ö.(Ed). Ankara: Naturel Yayınevi. Sarı, S. (2005). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerine çatışma çözümü becerilerinin kazandırılmasında akademik çelişki, değer çizgisi ve güdümlü tartışma yöntemlerinin etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Sertel, J. M., Kurt G. (2004). Winpeace barış eğitimi barış bireyde başlar. İstanbul: Ekspres Basım. Smeijsters, H., Cleven, G. (2006). The treatment of aggression using arts therapies in forensic psychiatry: results of a qualitative inqury. The Arts In Psychotherapy, 33(1), 37-58.

Yaratıcı Drama Temelli Çatışma Çözme Programının Ergenleri 99 Stevahn, L. (2004). Integrating conflict resolution training into the curriculum. Theory Into Practice, 43 (1), 50-61. Stevahn, L., Johnson, D. W., Johnson, R. T., Schultz, R. (2002). Effects of conflict resolution training integrated into a high school social studies curriculum. Journal Of Social Psychology. 142 (3), 305-331. Stevahn, L., Munger, L., Kealey, K. (2005). Conflict resolution in a french immersion elementary school. Journal of Educational Research. 99 (1), 3-18. Sukhodolsky, D. G., Kassinove, H., Gorman, B. S. (2004). Cognitivebehavioural terapy for anger in children and adolescencents: a meta analysis. Aggression And Violent Behaviour, 9(3), 247-269. Şevkin, B. (2008). Müzakere (problem çözme) ve arabuluculuk eğitim programının ilköğretim 4. 5. sınıf öğrencilerinin çatışma çözüm stilleri ve saldırganlık eğilimleri üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Tapan, Ç. (2006). Barış eğitim programının öğrencilerin çatışma becerileri üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Taştan, N. (2004). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerine uygulanan çatışma çözme eğitim programı ve akran arabuluculuğu eğitimi programının olumlu çatışma çözme becerilerine ve akran çatışmalarını çözmeye etkisi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Taştan, N. (2006). Çatışma çözme eğitimi ve akran arabuluculuğu. Uygulamalı Grup Rehberliği Programları Dizisi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Taylor, K. (2000). Using drama as a tool for education young people about accessing health services- a comparison of two approaches. Health Education, 100(4), 168-174. Türnüklü, A. (2003). Öğrenciler arasındaki çatışmaların çözümünde problem çözme ve arabuluculuk. Sınıf yönetimi, Karip, E. (Ed). (3. Baskı: 156-190). Ankara: PegemA Yayıncılık. Uysal, Z. (2006). Çatışma çözme eğitimi programının ortaöğretim dokuzuncu sınıf düzeyindeki öğrencilerin çatışma çözme becerilerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Uysal, A. (2003). Şiddet karşıtı programlı eğitimin öğrencilerin çatışma çözümleri, şiddet eğilimleri ve davranışlarına yansıması. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü.

100 R. Gündoğdu, H. Izgar Üstündag, T. (1994). Günümüz eğitimde dramanın yeri. Yaşadıkça Eğitim Dergisi. 9(37). Vera, E. M., Shin, R. Q., Montgomery, G. P., Mildner, C., Speight, S. L. (2004). Conflict resolution styles, self-efficacy, self-control, and future orientation ofurban adolescents. Professional School Counseling, 8(1), 73-80. Walsh-Bower, R., Basso, R. (1999). Improving early adolescents peer relations through classroom creative drama: an integrated approach. Social Work In Education, 21(1), 23-33. Weir, E. (2005). Preventing violence in youth. Canadian Medical Association Journal, 172(10), 1291-1292. Yassa, N. A. (1999). High school ınvolvement ın creative drama. Research In Drama Education, 4(1), 37-49. Yılmaz, E. B. (2002). Bibliyoterapinin aileleriyle çatışma içinde olan gençlerin çatışma düzeylerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Yörükoğlu, A. (1989). Gençlik çağı. (6. Baskı). İstanbul: Özgür Yayın-Dağıtım.