S E R Î C ÎLT SA Y I S E R IE S, VOLÜM E NUMBE.R - 1 ^ 7 0 S E R IE D BAND ^ H E F T ^ 1 9 /V S E R IE TOM E FA S C IC U L E DERGİSİ

S E R Î C ÎLT SA Y I S E R IE S, VOLÜM E NUMBE.R - 1 ^ 7 0 S E R IE D BAND ^ H E F T ^ 1 9 /V S E R IE TOM E FA S C IC U L E İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ DERGİSİ R E V IE W O F T H E FA C U L T Y O F F O R E ST R Y, U N IV E R S IT Y O F İS T A N B U L Z E IT S C H R IF T D E R FO R S T L IC H E N FA K U L T A T D ER U N TV ER SITÂ T İS T A N B U L R EV U E D E LA F A C U L T E F O R E S T le R E D E L Ü N İV E R S İT E D 'IS T A N B U L

ORMAN İŞLERİNDE VE AĞAÇ İŞLEYEN ENDÜSTRİLERDE ERGONOMİK ARAŞTIRMA METODLARI P rof. Dr. A. Y ılm az BOZK URT' D r. T ay fu n BOZKURT- 1. G İR İŞ E rg o n o m ik a ra ş tırm a la r son zam a n lard a g ittik çe önem k azanm a k ta, çeşitli işlerde iş ve işçi ü zerine etki y apan fa k tö rle r İncelenm ektedir. cergon.;- yunan cad a iş dem ektir. E rgonom i terim i geniş anlam ı itib ariy le in sanın işle ilgili bulunduğu h a l lerde fiziksel, aklî ve sosyal k a ra k te ristik le rin i içerm ektedir. S porda sporcunun ko n disyonunun ve perform ansının tesbitinde ergonom ik a ra ş tırm a m etodlarm dan y a ra r lanıldığı gibi, endüstri, ta rım ve orm an işlerinde de bu m etodlarm uygulanm ası ile işçilerin gürü ltü, vibrasyon, zehirli g azla rd an görd ü k leri z a ra rla r ile işe sarfedilen en erji m ik tarı, psikolojik ve gerilim yoluyla m eydana gelen so ru n ların neler olduğu o rta y a çık arılm ak tad ır. Ç eşitli aletlerle çalışm ada m eydana gelen g ü rü ltü, Örneğin; m otorlu zincir te s terelerle çalışan işçilerde işitm e a zalm aların a sebep olm akta, vibrasyon ise işçide sağ lık yönünden bazı önemli so ru n lar o rta y a çık a rm a k ta d ır. P sik o lo jik gerilim ler de in san d a çok çeşitli h a sta lık la ra neden o lm aktadır. İşçi sağlığı bakım ından çok önem li bulunan bu h a sta lık ve belirtileri şu şekilde sıra la m a k m üm kündür. A k u t b elirtiler M ental bozukluklar E ndişe G erginlik S inirlilik ö fk e vb. D olaşım bozuklukları T aşik ard i Yüz k ızarm ası vb. Solunum bozuklukları Sık sık solum a A pne (Geçici o larak solunum durm ası) F a z la terlem e K ram p lar B aşağ rısı 1 İ.Ü. Orman Fakültesi, Orman Ü rünlerinden Faydalanma Kürsüsü, Büyükdere - İstanbul. : P hilllpps Ü niversitesi, Tıp Fakültesi, U ygulam alı Fizyoloji Ens itûsü M arbıırg, Datı Alm anya.

O R M A N C ILIK TA ERG O NOM ÎK A R A ŞT IR M A M E T O D L A R I 25 Kronik hastalıklar A kıl h astalık ları D epresyon N evroz P sikoz P sikosom atlk h a sta lık la r P e p tik ülser M etabolizm a b o zuklukları (İştah sız lık veya şişm anlık) M ialji (adale ağ rıla rı) B aşağ rısı B ağ ırsak bozuklukları İk tid arsızlık H ip ertan siy o n (yüksek tansiyon) P sikolojik balcım dan işçinin işinden m em nun olup olm am asının da gerek iş verim i, g erek se işçi sağlığı b ak ım ların d an büyük önem i bulu n m ak tad ır. 2. ERGONOMÎK ARAŞTIRM A METODLARI E rgonom i de kullanılan a ra ş tırm a m etodlarını şu şekilde sıra la m a k m üm kündür. I.şin insan üzerine fiziksel balcım dan nasıl bir yü k yüklediğini tesb it etm ede, en erji sa rfiy a tı önem k azan m ak tad ır. B unun tayini için hem k alp a tış hızı, hem de oksijen tü k etim in in tesbiti g erekm ektedir. B ir b aşk a sorun da g ü rü ltü olup işçi sağ lığını etkilem ektedir. 2.1. KALP ATIŞ SAYISI İLE EN ER JÎ SA R FİY A T IN IN TAY İN İ K alp atış hızının tayininde h e rn e k a d a r basit bir yol olan nabız atışların ın d a k ik adak i sayısının ölçülm esi m etodundan y a ra rla n ılm a k ta ise de, en iyisi M üller'in k alp atışların ı say m ağ a y a ra y a n ve k u lak m em esine ta k ıla n aletin kullanılm asıdır. A ncak son zam a n lard a telem etrilc yoldan da bu tesb itler yapılabilm ektedir. Bu m e- todda k u llan ılan alet k ü çü k b ir radyo vericisi ile iki elektroddan ib a re ttir. K albin k asılm aların ı tesb it için elek tro d lard an her biri göğüste m em elerin 2-3 cm. altın a deri üzerine y ap ıştırıcı ban d larla tu ttu ru lm a k ta d ır. T esbit yerlerinin eterle iyi bir şekilde tem izlenm esi g erekm ektedir. V erici radyo bir am p lifik atö r ile kalp sesini ileten b ir ossilatörden ib a re ttir. V ericiden gelen sesler FM bandı bulunan b asit bir a lıcı radyo ta ra fın d a n kajrdedilm elctedir. K alp atış hızı ise 10 kalp vuruşu için g e re ken zam an d an y a ra rla n a ra k doğrudan d o ğ ru y a d ak ik ad a k i vuru ş sayısını veren bir s a a t ile tesb it edilm ektedir. Bu h u su sta kullanılan bir b aşk a önem li alet ise A v u stu ry a İşsağ lığ ı D erneğinin N abız T elem etresid ir (Ş ekil 1). Spor ve iş de kalp ve dolaşım ile ilgili iş verim inin tesbitinde kullanılan önem li bir alettir. K ulaklıklar, verici, alıcı ve gösterg eli bilgi toplajucıdan ib a re ttir. Pille çalıştığı için çok p ra tik olup h erh an g i b ir elek trik cerey an ı na b ağ lan m a güçlüğü yoktur. K alp a tışla rı k u la k ta n fo to elektrik yolla alın m ak ta, bu a tışla r tak rib en 450 gr. ağ ırlığ ın d ak i küçük bir verici vasıtasiy le y ay ın lan m ak tadır. V erici çalışan kim senin göğsünde, sırtın d a veya cebinde taşın ab ilm ek ted ir. A lı

26 A. YILM AZ B O ZK U R T T A Y F U N BOZlvURT cı istasy o n ise bir alıcı ile kalbin a tışların ı doğrudan doğruya gösterebilen bir entegra tö rd e n ib a re ttir. A let ile 8-9 s a a t süre devam lı çalışabilm ekte ve bu süre içerisinde ses alm a cihazı veya yazıcı te rtib a tın d a n y a ra rla n ıla ra k uzun süreli k a y ıtla rın y a p ılm asına da im k ân verm ektedir. Böylece bu a le t y ardım ı ile is tira h a t halindeki, k e sim işlerinde h er bir safh ad ak i k alp a tışla rı ile boşa geçen zam an lard ak i, işe h a z ırlık ve dinlenm e zam anların d ak i a tışla r da dahil olm ak üzere geçen zam an, o rtalam a k alp a tış sayısı, bir m etreküp veya s te r orm an ü rü n ü n ü n kaç d ak ik ada hazırlandığı en k ü ç ü k te fe rru a tın a k a d a r tesb it edilebilm ektedir. Ş e k li 1. R a d yolu nab ız te le m e tre s i. K alp atış hızı ile enerji sa rfiy a tı ara sın d a devam lı o larak sab it k a lan bir ilişki m evcut değildir. Ç ünkü bu ilişki vücudun d u ru ş şekli, kullan ılan k a sla r, çevrenin iklim ş a rtla rı ve diğer fak tö rle re bağlı o larak değişebilm ektedir. Bu fa k tö rle r k alp a tış hızını enerji sarfiy atın d an b aşk a şekilde de etkileyebilm ektedir. B undan b aşk a k alp a tışla rı sadece işe sarfedilen güce bağlı olm ayıp ayni zam an d a iş ile ilgisi bulu n m ay an sig a ra içm e ve sinirlilik gibi tam am en fa rk lı fa k tö rle rle de etkilenm ektedir. B ununla b erab er kabul edildiğine göre enerji sa rfiy a tı fiziksel gerilim etkisi a ltın d a bulu n m am ak tad ır. Ş ayet k alp a tış hızının kaydedilm esi uygun ş a r tla r a ltın da yapılabiliyorsa, bu m etod özellikle k a rşıla ştırm a lı a ra ş tırm a la rd a fiziksel d u ru m un ta k d iri ve tesbitinde değerli b ir v a sıta olabilm ektedir. K alp atış hızı ölçm eleri enerji sa rfiy a tın ı te sb it etm eye y a ra y a n diğ er m eto d larla kom bine edildiği gibi m ü s ta k il o larak da uygulanabilir. B unun için de çok çeşitli m etodlar m evcuttur. B unlard an bir tanesi de clek tro k ard iy o g rafik m etod olup devam lı telem etrik k a y ıtla r y a p m ak su retiy le k alp atışların ın durum u çeşitli iş sa fh a la rı ile dinlenm e ve çalışm a m a zam a n ların d a İncelenm ekte ve so n u çlara v a rılm a k ta d ır. Bu m a k satla kullanılan a le t; elektrodlar, verici, alıcı, tak eo m etre, sayıcı, yazıcı, kaydedici ve diğer ta m a m layıcı k ısım lard an ib a re ttir. 2.2. RESPİR ASY O N METODU İLE ENERJİ SA R FİY A T IN IN TAYİNİ in sa n ı bir m ak in a o larak düşünecek olursak, k as lifleri p istonlardır. G ıda m ad delerinin yakılm ası ile m eydana gelen enerjinin bir kısm ı pisto n ların h arek etin i sa ğ lar, b a şk aca ısı ve değişik a rtık m addeler teşek k ü l eder. îş esnasında da k a sla r k a sılır ve gevşer. Bu k asılm a ve gevşem e olayı N a, K, Ca, M g gibi b ir çok m inerallerin ve enerji bakım ından zengin A denozin trifo s fa t (A T P ), A denozin difo sfat (A D P ) gibi fo sfa tla rın varlığını g erek tiren kom pleks bir olaydır. Y apılacak işin nevine gö-

O R M A N C ILIK TA ERG O NO M İK A R A ŞT IR M A M ETODLAR1 re sin irler yolu ile k a sla ra iletilen u y a rım la r sonucu başlıca kas proteinleri olan Aletin ve M yosin, Ca+-s- iyonları ve açığ a çıkan e n e r ji. sonucu ( A T P = A D P -j-p -f8 K cal) A ktinom yosin kom pleksini o lu ştu ra ra k k a sılm a la rı g erçek leştirirler. Bu olayd a en önem li rolü A T P m olekülünün p arçalan m ası sonucu açığ a çıkan tak rib en 8 K cal enerji m ik ta rı oynam ak tad ır. K aslard a bulunan ve enerji bakım ından zengin ikinci b ir fo sfa t ise K reatin - F o sfa ttır. K aslard a g erek serb est haldeki, gerekse A T P nin p arçalanm ası ile açığ a çıkm ış o larak bulunan A D P ile binleşerek yeniden A TP yap ım ın a yardım cı olur (K reatin - F o sfat-)-a D P = A T P -f K re a tin ). B ununla bera b e r iş esnasındaki adele (k as) k asılm aları için gerek li enerji çok k ısa bir süre (20, 30 saniye) bu k ay n ak la rd an elde edilebilm ekte olup en erji genel o larak K arbonhidra tla rın aerobik ve an erobik yanm ası veya y ağ ların oksidasyonu gibi y ollardan s a ğ lan m ak tad ır. İs tira h a t halinde k asların norm al fonksiyonu için gerekli enerji genel o larak y a ğ la rın yan m ası ile elde edilir (1 M olekül T rip alm itik a sit 130 M o lekül A T P ). İş esnasında ise, işin hem en başlan g ıcın d ak i ad apta sy o n safh asın d a gere k tiğ i k a d a r sü ra tli nefes alınıp verilem ediği için v ü c u tta daim a b ir oksijen açığı söz konusudur. B undan dolayı o rta y a çıkan enerji açığı d ah a önce sözü edilen A TP, A D P ve K reatin - F o sfa t gibi enerji bakım ından zengin fo s fa tla r ta ra fın d a n k a p a tılm a ğ a çalışılır. A n cak bu enerji depoları çok sü ra tle tükendiği için ve aerobik K a r b o n h id rat y akılm ası bu k a d a r hızla devreye girem ediği için, enerji açığı anerobik yan m a (G likoliz) yolu ile k ap a tılm a ğ a çalışılır. Bu y an m a esnasında 1 M olekül Glikozdan 2 M olekül A T P ve 2 M olekül L a k ta t elde edilir. A T P ile birlik te açığa çıkan la k tik a sit m ik ta rı bu yolla enei ji elde edildiği sürece k a n d a sü ra tle yükselerek kan ph sının a sit yöne kaym asına, h a tta la k tik asidoza sebep olabilir. Y üksek m ik ta r la rd a la k tik asidin k an d a dolaşm ası ise çabuk y o rg u n lu ğ a sebep olduğu için a ğ ır işlerden bir kaç gün so n ra beliren adele a ğ rıların ın da başlıca sebebidir. H ern ek ad ar m üm kün olduğunca sü ra tle k a ra c iğ e r ta ra fın d a n m etabolize edilirse de, te k ra r glikoza dönüşebilm esi için (1 Mol L a k tik asit = G likoz) 0 2 ve 3 Mol A T P 3 A T P ye ih tiy aç v ardır, yani n eg atif bir enerji balansı söz konusudur. Y apılan iş çok ağır olm adığı sürece alm an ve gerekli olan O, m ik ta rı bir sü re sonra dengeye gelir ve a rtık enerji esas o larak k arb o n h id i'atlan n aero b ik yanm ası ile elde edilir (C6H u0 6-{-6 0,= :6 CO;-j-6 H,0-(-38 A T P ). F azla ağ ır olm ayan b ir iş esnasında v ü c u tta k i K a rb o n h id rat depoları aşağı y u k arı 2 sa a tlik b ir süre için yeterli b ulunm aktad ır. Bu süre sonunda alınan O, m ik tarı yeterli ise enerji ü retim i y ağların yanm ası yoluyla elde edilir. F a k a t bu süre içinde ve bundan so n ra O, y eterli m ik ta rd a a lın a m am ış ve alın am ıy o rsa glükozun an erobik yanm ası ile elde edilm ekte olan enerji v ü c u tta k i glükoz depolarının tü k enm esi ile de d aha uzun bir süre için k ap atılam a- y a ra k, k a sla rın ta m b ir yorgunluğu ve işin d ah a fazla y ap ılam am ası ile sonuçlanır. G erekli m ik ta rd a oksijen alınm ası için d akik ad a k i solunum sayısı 12-1 4 defadan 40-60 d efay a k a d a r çıkarken, d ak ik ad aki solunum hacm i 6-8 litreden 120-170 litreye k a d a r çıkabilm ektedir. A lm an oksijenin g erektiğ i gibi d o k u lara ve k a sla ra ta şın m a sı için ise sağlıklı kikselerde 60-80 a rasın d ak i nabız sayısı 140-160 h a tta daha fa z la olabilirken, d ak ik ada norm al o larak k alp ten atıla n 5 litrelik k an m ik tarı da 20 litrey e çık m ak tad ır. B ütün bu değişkenler sağlıklı kişilerde işin sonunda 4-5 d ak i k a içinde gene norm ale dönüşm ektedir. G erek dinlenm e esnasında, g erekse b ir iş y apılırken belirli bir zam an süreci içinde v ü c u tta açığ a çıkan enerji m ik tarın ı ölçm ek m üm kündür. B unun için de iki metod k u llan ılm ak tad ır. B u n lar ;

28 A. YILM AZ BOZK U RT T A Y F U N B OZK URT 1. D irek t K alorim etri, 2. E ııd irek t K alorim etri m etodlarıdır. 1. D irek t koloi'im elri m etodu ile yapılan ölçm elerde insan vücudundan ısı olara k açığ a çıkan toplam enerji m ik ta rı ölçülm ektedir. Bu iş için a ra ş tırm a y a konu olan kim se çift duvarlı ve d u v arları ara sın d a su bulunan bir k ap alı oda içine konulur. B u te rtib a t içine g iren ve çıkan su m ik tarı ile g iriş çık ıştak i ısı fa rk ı te sb it edilerek açığ a çıkan enerji m ik tarın ın sa p ta n m a sın a çalışılır. A ncak bu m etod oda içindeki h avanın değiştirilm esi g erek tiğ i için ve ölçülen ısı fark ın d ak i ölçüm lerde y ap ı lan y anlışlık lard an dolayı bugün fazla k u llan ılm ay an bir m etod o larak k arşım ıza ç ık m ak tadır. 2. E n d ire k t kalo rim etrid e ise açığ a çık an enerji m ik tarı v ü c u tta yan an k a r bonhidrat, y a ğ ve p roteinler için g erek li olan ve alın an oksijen m ik ta rı ile bu gıda m addelerinin y an m ası ile açığa çıkıp solunum la d ışarı atılan CO, m ilttaıandan y a ra r la n a ra k e n d irekt yolla h esap lan m ak tad ır. Solunum ile alm an O, m ik tarın ın d ı şarı verilen CO, m ik ta rın a oranı R espirasyon F a k tö rü (R F ) o larak ad lan d ırılm ak tadır. R espirasyon fa k tö rü (R Q ) K arb o n h id ra tla rd a en y üksek RQ = 1,00, Y ağ lard a en az R Q vas= 0,70 dir. P roteinde ise RQ1,1I1<:=0,S0 k a d a rd ır. A ncak alm an g ıd alard a an a g ıd a m addeleri m ik ta rla rı değişik bulunduğundan iş esnasında y an an m ik tarların d a da değişiklikler bu lu n acak tır. B undan dolayı h erh an g i bir iş için elde olunan R espirasy o n fak tö rle rin d e de değişik değ erler elde o lu n m ak tad ır. K a rb o n h id ratların jam m ası şu eşitlikle ifade ed ilm ektedir : C,H,,06 + 6 O, - 6 C 0, + 6 H,0 -j-674 K cal B öylece 1 m olekül 180 g r glülcozun 6 m olekül 134,4 litre 0.(1 Mol O, 22,4 litre) ile y an m ası sonucu 6 M olekül su ve 134,4 litre CO, m eydana gelm ektedir. B u rad a elde olunan CO, m ik ta rı ile yan an oksijen m ik ta rı arasın d a k i oran R espirasyon fa k tö rü nü (R Q ) v erm ek ted ir. Böylece k arb o n h id ra tla rın y anm ası ile elde olunan R esp irasyon fa k tö rü R Q fc3rhli. = 6 /6 = 1,0 0 elde olunur. Y ağ ların yanm asında ise örneğin T rip alm itik asitin yanm ası ile 2 C5IH A,-1-145 O,= 1 0 2 CO. + 98 H,0 - f l5 250 K cal m eydana gelen CO, m ik ta rı dah a az olduğundan R espirasyon fak tö rü (R Q ) değeri de k arb o n h id ra tla ra n a zaran d ü şü k tü r. RQ,^ = 1 0 2 /1 4 5 = 0,70 k ad ard ır. Ç ünkü y a ğ la rd a oksijen m ik ta rı azdır. B una m ukabil m evcut C ve H nin yakılabilm esi için d ah a fazla oksijene gereksinm e vardır. ile B ununla b irlik te k a rb o n h id ra tla rın y an m ası esnasında 1 litre oksijenin yan m ası Bkjrll[ = 674/3 34,4 1 O,= 5,0 2 K cal/1 O, y a ğ la rın yanm ası esnasında ise 1 litre oksijenin y an m ası ile d ah a az B,.,e= 1 5 250 K cal/145 X 22,4 1 0 : = 4,69 K cal/1 O,

O R M A N CILIK TA ERGONOM İK A R A ŞT IR M A M ETO D LA R I 29 en erji elde o lunm aktadır. Bu su retle çeşitli gıda m addelerinin y anm ası ile elde olunan k alo ri değerleri aşağ ıd ak i tabloda verilm iş b u lu n m ak tad ır. 1 g r G ıda m addesi O, - İh tiyacı cm 1 T eşekkül eden CO: m ik ta rı cm 3 R espirasyon F a k tö rü 1 litre O, için K al. değeri K arb o n h id rat 82S.8 828,8 1,000 5,02 Y ağ 2019,3 1427,3 0,707 4,69 P ro tein 962,3 773,9 0,804 4,49 D ışarıy a verilen h avanın litre o larak d akik adaki hacm i ile gene dışarı verilen h av a içersindeki oksijen m ik ta rı yüzde o larak biliniyorsa doğrudan doğruya d ak i kada sarfedilen k alori m ik tarın ın V an LOON and S P O E L ST R A (1971) şu eşitlikle h esaplanm asını tavsiye etm ektedirler. M - (1,05-25,015 X 0,/1 0 0 ) X V,uıa (K c a l/d a k.) A n c a k elde olunan d eğ erler y a k laşık değ erlerd ir. D ah a doğru d eğ erler elde e t m ek isten iy o rsa daha so n ra verilecek tablodaki k alo ri eşdeğerleri ile R espirasyon fa k tö rü n d e n y ararlan ılm ası gerekm ektedir. E n rid e k t kolo rim etri ölçüm lerini B isiklet E rg o m etresi yoluyla tesb it etm ek lab o ra tu v a r ş a rtla rın d a m üm kün o lm aktadır. Bu iş için (Ş ekil 2 ve 3) de de g örüldüğü gibi belirli bir pedal çevirm e say ısın d a belirli ve sa b it bir iş yapılabilm esini m üm kün k ılan ay arlı b ir bisiklet ile d ak ik ad a k i solunum m ik tarın ı ölçen ve solunan h a v a içindeki 0 : ve CO, m ik ta rla rın ın analizini y ap an a ra ç la ra ihtiyaç vardır. B isiklet üzerinde o tu ran kim senin gerek is tira h a t sırasın d a, g erek se giderek a rta n ve pedal çevirm ek su retiy le 5 veya 10 d ak ik a gibi belirli sü reler için yapılan iş esnasında el

30 A. YILM AZ B OZK URT T A Y F U N BOZK URT de olunan O, ve CO, m ik ta rla rı d ak ik ada litre veya yüzde o larak aletten okunm ak tad ır. ö rn e ğ in ; elde olunan değerler Ş e k il 3. B is ik le t E rg o m a tre si vc Gaz S a a ti (A lın a n hava m ik ta rı ile s a rfe d lle n o k s ije n (O,) ve te ş e k k ü l eden karbon d io k s it (CO,) m iktarını otom atik olarak g ö sterm e ktedir). olsun. B u rad an R espirasyon F a k tö rü 0,= 1,2 litre /d a k, 0 0, - 1 litre/'d ak R Q = C 0,/0,= 1 /1,2 = 0,833 değeri bulu n acaktır. H erb ir R espirasyon F a k tö rü değeri için k arşılığ ı olan K alori E şd eğ erleri (K E ) tab lo lard a verildiğinden bu RQ değeri için bulunan değerden d a k ik a d a sarfedilen enerji m ik tarı şu şekilde h esap lan m ak tad ır : E n e rji m ik ta rı = (0, litre /d a k ) (K E K cal/1 O, i = (1,2) (4,838) = 5,8 K cal/d a k. şeklinde h esap lan acak tır, is tira h a t halindeki n o rm al v ü cu t fonksiyonları için açığ a çıkan enerjinin çok üstü n d ek i değerlere iş esnasında ra s tla m a k m üm kündür. Bu ölçüm lerle tab iatiy le sadece aerobik y an m a ile açığ a çıkan enerji m ik ta rı tesb it edilebilm ektedir. A nerobik yanm a d ik k ate alın m am ak tadır. R espirasyon F a k tö rü bilindiği tak d ird e K alori E şdeğeri şu eşitlik ile h esap lan m a k ta d ır : K E = 3,8 1 -j-l,2 4.R Q (K c a l/litre O,)

O RM A N CILIK TA ERG O N O M İK A RA TTIR M A M E T O D L A R I 31 A y rıca R espirasyon F a k tö rü ile K alori E şd eğ eri arasın d a k i ilişkiler aşağ ıd ak i tab lo d a verilm iş bulu n m ak tad ır. R e s p ira s y o n F a ktö rü (R Q ) İle K a lo ri E şd eğerle ri (K o l. E şd e ğ eri) RQ Kal. E şdeğ. RQ K al. E şdeğ. RQ K al. E şdeğ. 0,70 4,678 0,80 4,801 0,91 4,936 0,71 4,690 0,81 4,813 0,92 4,948 0,72 4,702 0,82 4,825 0,93 4,960 0,73 4,714 0,83 4,838 0,94 4,973 0,74 4,727 0,84 4,850 0,95 4,985 0,75 4,739 0,85 4,863 0,96 4,997 0,76 4,752 0,86 4,875 0,97 5,010 0,77 4,764 0,87 4,887 0,98 5,022 0,78 4,776 0,88 4,900 0,99 5,034 0,79 4,789 0,89 4,912 1,00 5,047 0,80 4,801 0,90 4,924 H er iş için etki derecesi b aşk a b aşkadır. H erh an g i b ir işde 1 kpm lik iş için sarfedilen kalo ri m ik tarı, o işin etki derecesi h ak k ın d a bilgi v erm ek ted ir, ö rn eğ in, y ü rü m e esnasında h e r 1 kpm lik iş için dah a az yani 7 cal sarfed ild iğ i ve b u rad a etki derecesi % 33,5 olduğu halde, ağ aç kesm ede h erb ir kpm lik iş için daha fazla 25 k a lori sarfed ilm ek te ve e tk i derecesi % 9,4 olm ak tad ır. B undan dolayı işin etkinliğini o rta y a çık arab ilm ek m aksadiyle etk i derecesinin h esap lan m ası yoluna gidilm ektedir. B isiklet ergom etresindeki değerlerden y a ra rla n a ra k etki derecesini hesaplayalım. E tk i D erecesi (İ'ş/E n e rji sa rfiy atı)1 0 0 [% ] eşitliği ile tay in edilm ektedir. B isiklet ergom etrelerinde genellikle saniyede 5 kpm İlk b ir iş m ey d an a g etirilerek bunun için d ak ik ad a sarfed ilen enerji (K c a l/d a k ) h e sap la n m a k ta d ır. B izim d aha önceki örneğim izde de b ulunan değer 5,8 K c a l/d a k old u ğ u n a g öre y u k arıd a bildirilen iş m ik ta rı 5 k p m /s a n d a k ik a y a çevrilecek olursa elde o lunacak değer 300 k p m /d a k o lacaktır. 1 K cal m tek n ik te k arşılığ ı 427 kpm olduğuna göre bu işde E tk i d e r e c e s i- (300/5,8) (1/427) 1 0 0-1 2,1 (% ) o larak bulunm uş o lacaktır. A ncak bu değer B rü t E tk i D erecesidir. A sıl işe sarfedilen e tk i derecesi ise N et E tk i D erecesinin h esap lan m ası ile ta y in edilm ektedir. Bu ta k dirde is tira h a t halinde d ak ik ad a sarfedilen k alori m ik ta rın ın hesaba k atılm ası icabetm ektedir. B izim örneğim izde is tira h a t halindeki enerji sa rfiy a tın ı 1,8 K c a l/d a k k a bul edecek o lu rsak N et E tk i D erecesi = (3 0 0 /5,8-1,8) (1/427) 100 = 17,5 (% ) bulunduğu g ö rülecektir. Böylece b u rad an açığ a çık an enerjinin % 17,5 uğunun s a dece y apılan işe harcan d ığ ı geri kalan ın ın ise ısı o la ra k v ü c u tta n açığa çıktığı a n laşılm ış o lacak tır. E tk i derecesinin 1 kpm lik iş için k aç kalori sarfed iierek m eydan a g etirildiğini bilm ek bakım ından aşağ ıd ak i tablodan y a ra rla n m a k gerekm ektedir.

32 A. YILM AZ BOZK URT T A Y F U N BOZKURT E tk i D erecesi ( % ) c a l/m k p E tk i D erecesi ( % ) c a l/m k p 1 234,19 16 14,63 2 117,09 17 13,77 3 78,06 18 13,01 4 58,54 19 12,42 5 46,83 20 11,70 6 39,03 21 11,15 7 33,45 22 10,64 8 29,27 23 10,18 9 26,02 24 9,75 10 23,41 25 9,36 11 21,29 26 9,00 12 19,51 27 8,67 13 18,01 28 8,36 14 16,72 29 8,07 15 15,61 30 7,S0 N et E tk i D erecesinin m aksim um değeri % 30 o larak kabul edilm ektedir. O rm an işlerinde herh an g i bir İş için d ak ik ad a sarfedilen k alo ri m ik tarın ın tesb iti ile bisikle t ergom etreleri yoluyla elde olunan değerlerin k a rşıla ştırılm a sı bize o işin ağ ırlığ ı yani işçiye yüklediği yük h ak k ın d a bilgi verm ek ted ir, ö rn eğin, van LOON ve SPO E L S T R A (1971) nm y a p tık ları denem e sonunda S arı çam da 1,30 m. deki çapla rı 9 ve 26 cm. olan ağaç gövdelerinde k ab u k soym a ve bölüm lere ay ırm ad a sırasiyle o rta la m a 8,6 ve 9,5 K c a l/d a k sarfedildiği o rta y a çıkm ıştır. Bu değerlerin y a k laşık o larak bisiklet ergom etresi ile 800 m k p /d a k lik iş yapılm ası halinde sa rfe d i len enerjiye eşit olduğu an laşılm ak tad ır. A ra ştırm a la rd a bisiklet ergom etrelerinde pedal çevirm e hızı d ak ik ad a 50-00 dönüş, sü rtü n m e yükü ise 300 k p m /d a k dan b aşlayıp 600, 900 ve 1200 k p m /d a k ya k a d a r çıkılabilm ektedir. D enem eye alınan işçilerin y aşları 30 y aşından küçük, 30 - -19 y a şla r ve 50 y a şından büyük olm ak üzere üç g ru b a a y rıla ra k incelem eler y ap ılm ak tad ır. 2.3. ENDÜSTRİYEL GÜRÜLTÜ VE GÜRÜLTÜNÜN YAYILM ASI Ç evre kirlenm esi sorunları üzerinde son zam a n la rd a çok şey söylenm iş ve y a zılm ıştır. A ncak b u n lar genellikle hav a ve su kirliliği üzerinde yoğunlaşm ıştır. H albuki çevre kirlenm esinin bir b aşk a nedeni de k im y asal m adde etkisi dışında olup g ü rü ltü d ü r. G ürültü ile kirlenm e iki fik ri içine alm ak tad ır. 1. Y aşam k alitesi üzerine g ü rü ltü n ü n etkisi ve g ü rü ltü n ü n hissedilm esiyle m eydana gelen çevre kirlenm esi, 2. B ir sağ lık sorunu o larak endüstriyel fa b rik a la rd a ele alınm ası gereken g ü rü ltü. B izim b u rad a üzerinde duracağım ız konu en d ü strilerd e m eydana gelen g ü rü ltü n ü n doğurduğu sak ın calard ır.

O R M A N C ILIK TA ERG O NO M İK A R A TTIR M A M E T O D L A R I 33 E vvela g ü rü ltü y ü açıklayalım. Ses, h av a içerisindeki b ir cism in titreşim i o larak ta rif edilm ektedir. T itreşen cisim e tra fa basınç y a p a ra k h av an ın yay ılm asın a neden olur. Bu basınçlı titre şim le r ses d alg aları o larak çevreye doğru h a re k e t eder. İşitm e işi ses d alg aların ın k u la ğ a çarp m ası sonucu m ey d an a gelir. K ulağın çeşitli kısım ları bu fiziksel h a re k e ti duym a sinirlerine ulaştırır. F a z la m ik ta rd a k i ses in san lar için can sıkıcı olduğundan g ü rü ltü o larak değerlendirilm ektedir. E n d ü strilerd e k u llanılan m ak in eler g ü rü ltü lü çalıştık ları ta k d ird e o rta y a bazı so ru n la r ç ık a rm a k ta d ırla r. A ğaç işleyen en d ü strilerin pek çoğunda da g ü rü ltü bir sorun olm ak tad ır. E n d ü striy el g ü rü ltü çalışanları şu şekillerde etkileyebilm ektedir. a. Ç alışm a yerlerinde çevredeki g ü rü ltü seviyesi çok fazla olduğu tak d ird e çalışan kim selerde y o rgunluk ve duyarlılık gcrüliir. b. G ürültülü yerlerde uzun süre çalışan lard a önem li derecede işitm e k ay ıp ları m eydana gelebilir. c. F a z la g ü rü ltü çalışan lar a ra sın d a an laşm ay ı güçleştirir. Bu da yanlış a n la m a la r dolayısiyle h a ta la ra ve k a z a la ra sebebiyet verdiği gibi, yeni işçilerin y e tiştirilm esinde zo rlu k lar doğurur. G erilim m odern h a y a tta en iyi bilinen k o m p likasyonlardan biridir. P ek çok dokto r ve psikolog endüstride uzun sü re g ü rü ltü etk isi altın d a çalışm ış kim selerin sa ğ lığının bozulduğunu te sb it etm işlerdir. G erilim in a rtm a sı çalışan kim selerde y o rg u n luk ve sinirliliğe neden olm aktadır. B u da üretim in ve işde etkinliğin azalm asın a sebebiyet v erm ek ted ir. D aha önce de belirtildiği gibi g ü rü ltü işitm e k ayıp ların a da yol açm a k tad ır, işitm e kaybı bazı fak tö rlere, göre değişm ektedir. a. G ü rü ltü şiddeti b. G ürültüye m aru z kalm a süresinin uzunluğu c. G ürültüye m aru z kalm a süresinin devam lılığı d. G ürültünün frek an sı e. İn san ın sağ lık durum u, yaşı ve k arşı koym a gücü. B u rad a belirtilen tü m fak tö rle ri tam am en birbirinden ay rı düşünm ek m üm kün değil ise de g erek g ü rü ltü n ü n şiddeti, g ü rü ltü y e m aru z k a lm a sü resi ve devam lılığı, gerekse g ü rü ltü n ü n frek an sı b ak ım ların d an çalışan kim seleri belli sın ırların üzerine çık m ay an bir g ü rü ltü o rtam ın d a çalıştırılm asın ın tem ini ş a rttır. G ürültünün işitm e üzerine olan etkisi sağ lık m üesseselerinin sorunu olm uş ve giderek a rta n bir ilgi sig o rta m iiesseselerince de gösterilm eğe başlan m ıştır.

34 A. YILM AZ B OZK URT T A Y F U N BOZK URT E n d ü strilerd e ve konum uz olan ağ aç işleyen en d üstrilerde pek çok kim sede ses veya g ü rü ltü h akkm d aki bilgiler yok denecek k a d a r azdır. B undan dolayı bazı bilgileri b u ra d a te k ra rla m a k y a ra rlı olacaktır. Ses çeşitli fiziksel özelliklere sah ip tir. Bizim için önem li olanları şu şekilde sıra la m a k m üm k ü n d ü r : a. Ses şiddeti: B irim alandan belli bir d o ğ ru ltu d a geçen ses en erjisi m ik tarıd ır, ö lç ü sü W a tt/c m 3 dir. b. Ses basıncı: H erh an g i b ir n o k tad a ses titreşim i ile m eydana gelen basın çtak i an i değişm edir. Genellikle m ik ro b ar ile ölçülür. 1 m ik ro b ar 1 d y n e/cm : dir. e. Ses gücü: B ir ses kay n ağ ın d an çıkan toplam a k u stik g ü çtü r. Genellikle VVatt ile ölçülür. Bu üç özellikle ilgili değerler ara sın d a çok geniş bir değişim alanı m evcuttur, ö rn e ğ in, çok h afif b ir fısıltı ile m eydana gelen ses gücü 10-" W a tt iken, bir je t u çağının k alk ışın d ak i ses gücü ise KT W a tt tır. B enzer değişim ses basıncında da v a r dır. işitm e sın ırın d ak i ses basıncı 0,0002 m ik ro b ar iken je t m o to ru n d a m eydana gelen ses basıncı 105 m ik robardır. D eğerlerin bu k a d a r geniş olm ası d ah a uygun b ir ölçünün kullan ılm asın a gereksinm e doğurm u ştu r. B u d a D esibel (db ) dir. Ses gücü, şiddeti veya basıncının ifadesinde lo g aritm ik b ir ölçü olan D esibel kullan ılm ak tad ır. Ç eşitli k a y n a k la rd a n çıkan ses basıncı seviyeleri aşağ ıd a verilm iştir. Desibel Ses K ay n ağ ı 140 Siren (15 m m esafede) 130 K ulak ları a ğ rıta n ses sınırı 120 P n ö y m atik çalım a m akinesi sesi (1,5 m m esafede) 110 G ök g ü rü ltü sü 100 M otorlu zincir te ste re (60 m m esafede) 90 Y eraltı tren i (m etro ) 80 F a z la k alab a lık tr a fik (6 m m esafede) 70 N orm al otom obil tra fiğ i 60 N orm al konuşm a (1 m etre m esafede) 50 A lçak ses ile konuşm a (1 m etre m esafede) 40 Ç alışm a y erlerindeki ses 20 Çok h afif m üzik 10 Fısıltı 0 İşitm e sınırı

O RM A N CILIK TA ERG O N O M İK A R A ŞT IR M A M ETO D LA R I 35 B ir çalışm a günü içinde m üsaade edilebilen g ü rü ltü sü releri ve ses basınçları a ra sın da da şu m ünaseb etler v a rd ır : G ünlük en fazla süre Ses basınç seviyesi a a t) (db ) 8 90 6 92 4 95 3 97 2 100 1,5 102 1,0 105 0,5 110 0,25 115 B u radan da anlaşılacağ ı üzere 90 db üzerindeki ses seviyeleri g ü rü ltü o larak kabul edilm ektedir. Bu değerden daha şiddetli sesler in san lar için z a ra rlı b u lunm aktadır. Y u k arıd a da açık ça görüldüğü gibi bir insan 90 db lik b ir g ü rü ltü içinde günde 8 s a a t sü re ile h erh an g i bir sak ın cası olm adan çalışabildiği halde 95 db lik b ir g ü rü l tüde çalışm a sü resinin 4 sa a tte n fazla olm am ası g erek m ek ted ir. B ir saniye içersindeki ses titreşim say ısın a da fre k a n s adı verilm ektedir, in s a nın duyabildiği titreşim lerin frek an sı 16 ile 16 000 a ra sın d a değişm ektedir. F re k a n sın ölçüsü H ertz (H z) dir. H ertz saniyedeki bir titre şim sayısıdır. 16-100 H z lik sesler çok kalın, 3200-16 000 Hz lik sesler ise çok ince seslerdir. A ğaç işley en E n d ü strilerd e g ü rü ltü ve so ru n ları A ğaç işleyen endüstrilerde çeşitli işlem e m akinelerinin çık ard ık ları ses şiddetleri aşağ ıd a g ö sterilm iştir : M alcina tipi O rtalam a ses şiddeti (db) D eğişim (db) P lan y alam a 108 101-1 1 4 Şekil verm e 100 92-102 Biçm e 100 85-107 B irleştirm e 98 9 4-99 Z ım p aralam a 97 9 2-99 B oya p ü sk ü rtm e 91 8 5-96 M akinelerle çalışm ada g ü rü ltü y ü önleyici ted b irleri alm ak için önce ses şiddeti seviyesini ölçm eğe y a ra y a n aletlerle çeşitli m akinelerin çık ard ık ları g ü rü ltü seviye

36 A. YILM AZ B OZK URT T A Y FU N BOZK URT lerinin te sb it edilm esi lazım dır. G enellikle g ü rü ltü y ü a z a ltm a k için y a ses k a y n a ğ ın da, y a d a geliş yolların d a k o ntrol sağ lanır. B aşk a c a çalışan kim selerin de bu sesi duym am asını sağ lay ıcı tedbirleri alm ası gerek m ek ted ir. H av ad ak i g ü rü ltü m akineyi b ir m u h a fa z a içine ala ra k, y a da ses absorbe eden m atery eld en y a ra rla n a ra k azaltılır. B in alar içersindeki g ü rü ltü y ü önlem ek için ise duvar, döşem e ve ta v a n la rd a titre şim i izole edici m atery al k u llan m ak y a ra rlı olabilir. B öylece g ü rü ltü n ü n k ontrolünün m üm kün olm am ası hallerinde ise çalışan k im senin g ü rü ltü y ü duym asını önleyici ted b irler alm a k gerek ir. B ununla b eraber duym ay ı önleyici aletler pek fazla etkili olam azlar. Ç ünkü bu n ların k o ru m a gücü g ü rü ltü n ü n fre k a n s sp ek tru m u n a, k u la ğ a ta k ıla c a k aletin u y g unluğuna ve tipine b a ğ lı o la ra k değişm ektedir. Ç alışan kim senin g ü rü ltü y e m aksim um sürelerde m aruz k a l m asını sın ırla m a m eselesi ise en son çare olm alıdır. E n d ü strid e g ü rü ltü y e m aru z k a l m a sü resi düşünüldüğü tak d ird e b ir çok hususun d ik k a te alın m asın a g erek v ard ır. E v v elâ S tandard g ü rü ltü değerleri h a k k ın d a b ir fik ir sahibi olunm alıdır, ik in ci olara k k u la k la ra k ısa süreli de olsa koruyucu aletler tak ılm alıd ır. Son o la ra k da daha az g ü rü ltü y ap an aletler im al edilm elidir. -A-ğaç işleyen m akinelerin gücünün fazlalılığı, kesici k ısım larının durum u, m ekanizasyonun derecesi ağ aç işleyen en d ü strilerd e g ü rü ltü n ü n a rtm a sın a sebebiyet v erm ektedir. G ürültünün tesbitinde şu h u su slara d ik k a t etm ek g erekm ektedir. a. D eğişik çalışm a y erleri ile m akinelerde g ü rü ltü seviyesi ne k a d a rd ır? b. G ü rültünün k ay n ağ ı veya sebebi n ed ir? c. G ürültüyü k ay n ağ ın d a a z a ltm a k için ne y apılabilir? A ğaç işleyen endüstrilerde y apılan a ra ş tırm a la r g ö ste rm iştir ki m akinelerin m ey d an a g etird iğ i g ü rü ltü şiddetlerinin seviyeleri 80 ile 110 db a ra sın d a değişm ektedir. A n cak g ü rü ltü seviyelerinin tesb it edildiği yer ve pozisyonların oldukça büyük önem i bulunduğu h a tırd a n çıkarılm am alıdır. Ö rneğin, büyük planya m akinelerinde g ü rü ltü n ü n geldiği ta r a fta k i okum alar 123 db le k a d a r çık m ak tad ır. T esterelerd e g ü rü ltü n ü n azaltılm asın d a te ste re seçim i ve b akım g ü rü ltü y ü a zaltıcı e tk i y a p m ak tad ır. T esterelerde b üyük boşlukların bulunm ası veya derin diş a ra lık ları siren sesinin çıkm asına sebep o lm aktadır. Şekil verm e m akinelerinde kesicilerin dönüş hızı d ak ik ad a 3600 o lanlarda ses şiddeti 85 db iken dönüş sayısı d ak ik ad a 7200 devire çık artıld ığ ın d a ses şiddeti de 102 db e çık m ak tad ır. K esilen ağaç m alzem enin kalınlığı a rttık ç a da g ü rü ltü a r t m ak ta d ır. A ğ aç işleyen endüstrilerde g ü rü ltü y ü azaltm a çarelerini şu şekilde sıra la m a k m üm k ü n d ü r : T esterelerd e siren sesinin elim ine edilm esi için diş sayısının arttırılm a sı, y a da dah a k ü çü k diş boşluklarının kullanılm ası ile m üm kün olabilm ektedir. R ezonans yoluyla m ey d an a gelen g ü rü ltü n ü n azaltılm asın d a ise iyi b ir bakım ın yapılm ası (te s terelerd e uygun gerilm enin sağ lan m ası ve uygun çap raz verm e) ile kabil o lm ak tadır. Ç alışm a y erleri duvarların a k u stik özellikleri havi m alzem e ile kaplanm ası, m a- k in a la rın örtülm esi ve çalışan kim selerin k u lak m u h afaza aletlerin i ta k m a la rı ile gürü ltü n ü n k ö tü etkilerini o rtad an k ald ırm ak m üm kün bulu n m ak tad ır. M akinaların d izay n ların d a y apılacak değişm eler de g ü rü ltü n ü n azalm asını sağ lam ak tad ır. Ö rneğin, daire testerelerin d e siren sesini giderm ek için deliklerin açılm ası bir tedbir ola-

O RM A N CILIK TA ERG O NO M İK A R A ŞT IR M A M ETO D LA R I 37 ralc düşünülm ektedir. D aire te ste re levhası k alınlığında 1 m m lilc a zaltm a boş h a l deki g ü rü ltü seviyesini 3-7 db düşürm ektedir. D önüş hızı da 4500 den 2850 ye in dirildiğinde boş halde gü rü ltü d e 10 db lilc bir azalm a olm ak tad ır. B aşk aca daire te s terelerin d e çap 600 m m den 400 m m ye indirildiğinde boş halde ayni dönüş sayısındalcine n a z a ra n 7 db lik bir düşm e vuku bulm ak tad ır, itm e m ek an izm aların d a kullan ılan m e ta l silin d irler yerine p lastik silindirlerden y a ra rla n ılırsa 10 db k a d a r b ir g ü rü ltü azalm ası söz konusu o lm ak tad ır. F a z la ses ve g ü rü ltü çık aran a let ve m a k in a la rla çalışan kim selerde işitm e k a y ıp la n olabilm ektedir. O rm an işlerinde kesim, d a lla rd a n tem izlem e, to m ru k lam a ve uç alm a gibi işlerde m otörlü zincir testere lerin in kullanılm ası, k u llan m a süresi ve işçinin y aşı ile ilgili o larak işitm e k ayıp ların a neden olduğu a ra ş tırm a la rla tcsb it edilm iş bulu n m ak tad ır. M otorlu zincir testere lerle çalışan işçilerde önce işçinin yaşı, kaç yıldan beri m otorlu testere ile çalıştığı, sa a t o la ra k günlük ve yıllık çalışm a sü releri, k u la k la rı sesten koruyucu bir a ra ç kullanıp k u llanm adığı öğrenilm ek üzere an k e tle r te rtip edilir. H alen bir h a sta lığ ı bulunup bulunm adığı, d aha önce geçirdiği h a sta lık la rın çeşitleri ve nezam andan beri bu ra h a tsız lık la ra sahip bulunduğu, a rk a ağ rıları, m ide şik ây etleri, b aşağ rısı ve diğer ra h a tsız lık la r bulunup bulunm adığı, k u la k rah atsız lığ ı geçirip geçirm ediği ve zam anı (s a ğ ve sol k u la k için ay rı a y rı), o rm an işinden b aşk a işde çalışıp çalışm adığı so ru la ra k genel bilgi edinilm esi g e re k m ektedir. D aha so n ra bir audiom etrede işitm e k ay ıp ları sağ ve sol kulak için ayrı o lm ak üzere tesb it edilm ektedir. İşitm e k ay ıp ları desibel (db ) ve yüzde o la ra k audiog ra m la r üzerine çizilm ektedir. M otorlu testerelerd e ses şiddeti boş halde 90 db, çalışm a esn asın d a ve en hızlı çalıştığ ı z am a n lard a ise çeşitli b ü y üklükteki te ste re le r için 104 ve 113 db arasın d a b u lu n m ak tad ır. O rm anda sesin çok u zak la ra y ayılm ası çevre k o ru m a bilgisini de ilgilendirm ekte ve ra h a tsız edici g ü rü ltü sadece k u llan an a değil, ayni zam anda çevredekilere de olum suz etk iler y ap m ak tad ır. F re k a n s analizlerine göre bu şiddetteki seslerde fre k a n s 500 ile 1000 H ertz (H z) arasın d a b u lu n m ak tad ır. O rm anda bu m a kinelerin devam lı kullanılm ası 3-5 s a a t arasın d a değişm ektedir. Ç eşitli iş sa fh a la rın d a o rm anda işçinin m otorlu testerelerle çalışm asında nelcadar şiddette ve sürede g ü rü ltü ile k a rşı k a rş ıy a kaldığı ses şiddetini ölçm e aletlerinden y a ra rla n ıla ra k te s b it edilm ektedir. A lıcı m ikrofon bir kablo ile işçi başındaki m iğfere ve k u lak y a k ı n ın a tesb it edilm ektedir (.Şekil 4 ve 5). Ş e k il 4. Ses ş id d e ti ö lçm e a le ti (M ik ro fo n u n Başlığa te s b iti ve kablosu ile b irlik te ). Ş e k il 5. K o ru y u c u b a ş lık ve m ik ro fo n u n kulak hizasına ye rleştirilm esi.

38 A. YILM AZ BOZK URT T A Y F U N BOZK URT M otorlu zincir testereleriy le çalışm alard a g ü rü ltü ile birlik te m otorun ekzos boru su n d an çık an K arb o n m onoksit (CO) gazı m ik ta rı da önem li bulu n m ak tad ır. Genellikle rü zg arsız z am a n lard a devrilen ağacın ta ç kısm ındaki d alların m otorlu testerelerle tem izlenm esi esnasında çevrede fazla m ik ta rd a (CO) birikim i o lm aktadır. B iriken (CO) m ik ta rı üzerine sıcaklığın ve diğer m evsim değişm elerinin de etkileri b u lu n m ak tad ır. G erek işitm e k ay ıp ları gerekse CO gazı zehirlenm eleri üzerinde çeşitli m em lek etlerd e çeşitli denem eler y ap ılm ak tad ır. A lm an y a'd a y apılan denem eler yaş ilerledikçe m otorlu te s te re k u llan an işçilerde önem li işitm e kay ıp ların ın m eydana geldiğini g ö sterm iştir. B u gibi a ra ş tırm a la rın g erek orm an işlerinde g erek se ağ aç işleyen en d ü strilerde y a p ıla ra k çalışan kim selerin bu balcım dan olan d u ru m ları o rta y a çıkarılm alıdır. D ik k a t edilecek o lu rsa boş halde çalışan m otorlu testere lerin çıkardığı g ü rü ltü n ü n şiddeti fazla önem senm iyecek b ir seviyede olm asına k arşılık, çalışm a esnasında çık an g ü rü itü şiddeti y ü k sek b u lu n m ak tad ır. A slında te k te k olm ak ve k ısa süreli b u lu n m ak ş a rtı ile 140 db e k a d a r g ü rü ltü y e m üsaade edilm ekte ise de, 115 db m a k sim um sın ır o la ra k kabul edilm ektedir. B irleşik A m erik a da K alifo rn iy a da k ereste fa b rik a la rın d a y ap ılan a ra ş tırm a la ra göre fa b rik a la rın % 90 nın d a g ü rü ltü sınırının aşıldığı yerlerd e işçiler çalıştırılm aktad ır. A lın acak tedbirler a ra sın d a y a b u ralard a çalışm a sü relerin in k ısaltılm ası, y a da fa b rik a la rd a a k u stik o larak sesi absorbe edici yüzeyleri ih tiv a eden te rtib a tın tesisine g erek b u lu n m ak tad ır. B unun y an ın d a alet ve m a k in a la rd a y apılacak bazı düzenlem eler ile de g ü rü ltü n ü n bir m ik ta r a z a ltılm ası m üm kün olabilm ektedir. K A Y N A K D A K A N D E R S E N, K.L., 1071. M etlıod fo r m ea su rem en t of m a xh n a l aerobic potoer. IU F R O sem inar siîv ifu lu ru m, H urdal, N orıvay. D O ST, W. A., 107.). Saıom ill noise levels and m r v e y techııiques (E rgonom ics in saıvm ills and ıooodw orking Industries) ITJFRO sym p o siu m i» Şiveden, A u g 26 - S0. L A M B, F. M-, 1071. In dustrial noise and noise exposurc. F orest P roducts Journal, Vol. 11, N o. 0, ])p. 8Jf - 87. P R O K E S, S., 107-). M öglichkciten der G erauscher - A b se tzu n g beinı F raescn und beim Saegen m it K reissaegen (E rgonom ics in saıom ills and \w oodw orking industr'ıes) IU F R O sy m p o siu m in Şiveden, A u g 26-30. S M IT H, J.H., 1071. N oise in th c nvuodıoorking in d u stry. F o rest P roducts Journal, Vol. 11, N o. 0, pp. 82-83. S T E G M A N N, J., 1071. L eistunggsphysiologie. Gcorg T hicm c V erlag, S tu ttg a rt. van LO O N, J.H. and S P O E L S T R A, L.H., 1071. M easurem ent,o/ th e energy expcnditu re during w o rk. IU F R O sem in a r silv ifu tu ru m, H urdal, N otoay. W E N C L, J. und W E N T E R, W., 1071a. L aerm - und A b g a sm essu n g en an M aschincn fiir die H olzernte in Ö sterreich, IU F R O sem inar silv ifu tu ru m, H urdal, N oıvay. 1071b. P u lsfrequenzm cssungen m it P u lstelem eter bei Schlaegerungsarbeiten m it E inm annm otorsaegen. IU F R O sem in a r silv ifu tu ru m, H urdal, N orıvay.