Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 8, Aralık 2014, s. 219-232 Barbaros KONUR 1 Kader Birinci KONUR 2 SINIF ORTAMINDA İSTENMEYEN ÖĞRENCİ DAVRANIŞLARINA KARŞI ÖĞRETMEN STRATEJİLERİ * Özet Bu çalışma, ilköğretim öğretmenlerinin sınıf içerisindeki istenmeyen davranışlara karşı uyguladıkları stratejileri belirlemek ve bazı değişkenlere karşı değerlendirmek amacı ile yapılmıştır. Araştırma okul surveyi (tarama) tipi betimsel bir çalışmadır. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından hazırlanan İstenmeyen a Karşı Stratejiler Anketi uzman görüşleri de alınarak kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2010-2011 eğitim öğretim yılında Rize ili, Çayeli ilçesindeki ilköğretim okullarında görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Verilerin analizinde SPSS 13.0 programı kullanılarak frekans analizi ve iki değişken için kay-kare testi istatistiksel işlemi yapılmıştır. Bu analize göre, sınıf içerisinde istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı öğretmenlerin büyük çoğunluğunun göz teması kurma, soruna yönelik sorular sorma, yanına yaklaşma, dokunma, doğru davranışı gösterme stratejilerini kullandıkları belirlenmiştir. Cinsiyet, medeni durum ve branşlar bakımından anlamlı bir farklılığın olmadığı ancak alan öğretmenlerin sınıf öğretmenlerine göre ceza stratejilerini daha fazla kullandıkları, bayan öğretmenlerin erkek öğretmenlere göre daha ılımlı oldukları tespit edilmiştir. Bunun yanında çalışmada evli öğretmenlerin, saldırgan, ahlaka aykırı, itaatsizlik davranışlarında ceza stratejileri kullandıkları, bekarların ise görmezden gelme ve rehberlik etme yönünde stratejiler kullandıkları sonucuna varılmıştır. Bu sonuçlara göre, istenmeyen davranışların en aza indirilmesi için öğrenci merkezli bir sınıf yönetiminin kullanılmasının benimsenmesi gerekmektedir. Öğretmenler davranışın nedenlerini kendilerinde de aramalıdır. İstenmeyen davranışlara karşı geliştirilen stratejilerde dersin akışını ve öğrenci dikkatini bozmayacak yöntemler tercih edilmelidir. Anahtar Kelimeler: İstenmeyen Davranış, Sınıf Öğretmeni, Alan Öğretmeni 1 MEB., Rize Gündoğdu 29 Ekim İlkokulu, barbaroskonur@hotmail.com 2 Yrd.Doç.Dr.,Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, kader.konur @erdogan.edu.tr * Bu çalışma, 1. yazarın tezsiz yüksek lisans dönem projesinden türetilmiştir.
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 220 TEACHERS STRATEGIES AGAINST UNDESIRED STUDENT BEHAVIORS IN CLASSROOM ENVIRONMENT Abstract This study aimed at determining primary school teachers strategies that they applied against undesired behavior in classroom and evaluating them against some variables. The research is a study of descriptive school survey. As a data collection tool Strategies Against Undesired Behaviors Survey which was prepared by the researcher by taking the expert views was used. The sample group of the research consists of primary school teachers who worked Çayeli district, Rize province in 2010-2011 academic year. In data analysis, frequency analyses in SPSS 13.0 program and chi square statistical operation for two variables were used. According to this analysis, it was determined that against the undesired student behaviors in classroom, most of the teachers used eye contact, asking questions aimed at problem, coming closer, touching, showing the correct behavior strategies. It was identified that there is not any significant difference in terms of gender, marital status and branches but branch teachers use punishment strategies more compared to classroom teachers, female teachers are more moderate compared to male teachers. Besides it was concluded in the study that married teachers use punishment strategies for students aggressive, immoral behaviors and disobedience; however, single teachers tend to use ignoring and guiding strategies. According to this results, it is necessary to adopt using a learner centered classroom management in order to minimize undesired behaviors. Teachers should also search for the reasons of the behaviors in themselves. In the strategies developed against the undesired behaviors, it is needed to choose methods that will not interrupt the flow of the lesson and students attention. Key words: Undesired Behavior, Class Teacher, Branch Teacher GİRİŞ Eğitimin genel amacı, bireylere istendik davranışların kazandırılmasıdır. Bu istendik davranışlar, istenmeyen davranışların önlenerek istendik hale dönüştürülmesi ya da yeni davranışlar kazandırılması şeklinde olabilir (Yiğit, 2008:19). Eğitimin en önemli unsuru ve olmazsa olmazı okullardır. Okulların üstlendiği en önemli görevlerin başında da çevreden kolayca sahip olunabilecek istenmeyen davranışların eğitim yoluyla ortadan kaldırılması gelmektedir. Öğrenciler için okuldaki en önemli öğrenme çevresi sınıftır. Yani davranış oluşumu ve değişimi okullardan ve sınıflardan başlar (Başar, 1999: 13). Sınıf, içinde bulunduğu özel çevrenin ikliminden, özelliklerinden etkilenir ve bu etki sınıf yönetimine de tesir eder (Çalık, 2003: 5). Sınıf ortamı öğrencinin ailesinden hemen sonra gelen ve zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği ilişkiler sistemidir. Bu ortama öğrenciler dış çevreden edindiği bilgiler ile gelir. Bu bilgilerden doğru olanların üzerine yeni bilgiler eklenerek pekiştirilirken, yanlış bilgiler ise değiştirilmeye çalışılır. Öğretmen ve öğrenci okuldaki öğretim sürecinin etkili iki üyesidir. Bu iki üye arasındaki etkili iletişim, davranışın şekillenmesinde önemli bir role sahiptir. Etkili iletişimin kurulamadığı durumlarda güven eksikliği oluşmakta, alış veriş sınırlanmakta veya tamamen ortadan
221 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri kalkmaktadır. Sınıf içerisindeki uzun süreli ortak tarih, öğretmen ile öğrenci arasındaki iletişimi etkilemektedir. Yapılan bir çok araştırmada, branş öğretmenlerinin ortak tarih oluşturmada sorun yaşadıkları ve sürecin sıkıntılı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Oysaki sınıf öğretmenleri bu güçlüğü daha kolay aşmaktadır (Çifçili, 2009: 94). İyi bir sınıf yönetimi, sınıfta etkili bir iletişim ortamının oluşturulmasıyla gerçekleştirilebilir. Öğretmenler oluşturdukları iletişim ortamıyla ve bir model olarak, öğrencilerin kendilerini ifade etmelerinde ve kendilerini değerli görmelerinde önemli bir role sahiptir. Sınıfta öğretmen öğrenci ilişkisini belirleyen en önemli faktör öğrencilerin çeşitli değer ve yeteneklere sahip farklı çevrelerden gelmeleridir. Farklı yeteneklere sahip öğrencilerin de farklı ihtiyaçları vardır. Öğrencilerin gelmiş olduğu bu farklı çevreler onun olumsuz davranışlar edinmesindeki sınıf dışı değişkenleri oluşturmaktadır. Bu sınıf dışı davranışlar, öğrencinin özelliği, arkadaş çevresi, ailesi, ailenin eğitim düzeyi ve kültür yapısı, öğrencinin toplumsal çevresi, kitle iletişim araçları ve teknolojik araçlar sayılabilir (Yiğit ve Sadık, 2008: 28). Bu farklı çevre şartlarından gelen öğrencilerin iyi bir sınıf yönetim stratejisi ile harmanlanarak davranışların şekillendirilmesi gerekmektedir. Sınıf yönetimi, öğrencilerin özgürleşmelerine, özgüven duygularının, özdenetimlerinin ve eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesine yardımcı olan yöntem ve süreçleri kapsar. Sınıftaki davranış ortamının analizinde temel alınacak olgu ve olaylarda, sınıfı oluşturan öğelerin, kendilerine özgü yanları dikkate alınmalıdır (Özden, 2004). Charles (1992) davranışı, insanların sergilediği iyi ve kötü, doğru veya yanlış, faydalı veya faydasız, üretici veya gereksiz, fiziksel ve zihinsel hareketler olarak tanımlamaktadır. İstenmeyen davranışı ise, duruma veya ortama uygun olmayan, bilinçli olarak yapılan davranış olarak tanımlamıştır (Akt.Pala, 2005: 171). İstenmeyen davranış genel olarak öğretmenin beklentileri ile öğrencilerin davranışları arasındaki uyumsuzluktur. Bu istenmeyen davranışlar öğretmenden öğretmene farklılık gösterebilir. Bir davranışa dünün öğretmeni yaramazlık diyerek istenmeyen davranış kapsamında değerlendirirken, çağdaş öğretmen aynı davranışı harika çocuğun normal davranışı olarak değerlendirmektedir (Okutan, 2008: 7). Davranış bilimciler, öğretmenlerin en çok şikayet ettikleri istenmeyen öğrenci davranışını saldırı, ahlakızlık, otoriteye karşı gelme, sınıf içi saygısızlık, zamanı boşa geçirme şeklinde sıralamışlardır (Pala, 2005: 171). Öğretmeni, diğer öğrencileri ve dersi etkileyen bu davranışlar, öğretmenlerin sınıfta karşılaştıkları en önemli problem kaynağı olarak kabul edilir (Okutan, 2008: 7). Bu konu hakkında yurt dışında yapılmış olan araştırmalar, yaklaşık olarak öğretmenlerin % 54 ünün, öğrencilerde gözlenen davranış problemlerinin sınıftaki öğretimi aksattığını ifade ettiklerini belirtmektedir (Ataman, 2003). Scwartz (1981) a göre, öğretmene düşen, öncelikle sınıfta istenmeyen davranışların oluşmasına engel olmak, söz konusu davranışlar meydana geldiğinde de duruma uygun yaklaşımları izleyerek, davranışın sönmesini sağlamaya çalışmaktır (Akt., Pala, 2005: 171-172). Öğretmenler bu davranış değişikliklerini yapma sürecinde farklı disiplin ve sınıf yönetim modellerini kullanabilmektedir. Her sınıfta uygulanabilecek disiplin kuramları birbirinden farklılık gösterebilir. Öğretmen girdiği sınıfın durumuna uygun kuramı hayata geçirmelidir. Bu disiplin kuramları arasında farklılıklar vardır. Öğrencilerde bu farklı yaklaşımlara sahip öğretmenlere ve derse karşı farklı tavır alabilmekte ve sınıf arkadaşlarını etkileyebilmektedir (Akt. Çifçili, 2009: 94-95). Öğretmenlerin benimsedikleri disiplin modellerinden yola çıkarak
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 222 tepkisel, önlemsel, gelişimsel ve bütünsel sınıf yönetim modellerinden söz edilebilir. Öğretmen zamana ve duruma göre bu modellerin hepsinden yararlanabilir (Demirtaş, 2005:17). Sınıflarda, her şeye rağmen istenmeyen davranışların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Öğretmene düşen görev, ortaya çıkan bu davranışları iyi teşhis edip, etkili bir liderlik yaklaşımı ile yönetebilmek olmalıdır. Problem davranışları tümüyle ortadan kaldırmak neredeyse imkansızdır. Ancak bu davranışları doğru anlamlandırırsak, doğru bir sınıf yönetimi gerçekleştirebiliriz (Okutan, 2008: 8). Aynı davranışa farklı öğretmenler farklı tepkiler verebilirler. Öğretmenlerin vermiş oldukları bu farklı tepkiler istenmeyen davranışların söndürülmesinde aynı derecede etkili olamayabilir. Öğretmenin istenmeyen davranışlara yönelik geliştirdiği stratejilerinde cinsiyet, medeni durum, sınıf ve alan öğretmeni olma gibi özellikleri de etkili olabilir. Öğrenci davranışlarına yönelik genellikle sınıf öğretmenleri veya ortaöğretim öğretmenleri ile ilgili çalışmalar yapılmış, ilköğretim ikinci kademedeki alan öğretmenlerinin ihmal edildiği görülmüştür. Bu nedenle çalışmada, öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları istenmeyen davranışlara karşı ne tür stratejiler kullandıklarının ve bu stratejilerin cinsiyet, medeni durum, sınıf ve branş öğretmeni olma durumuna göre nasıl değişiklik gösterdiğinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Yöntem Sınıf ortamında istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı öğretmen stratejilerinin belirlenmesini amaçlayan bu çalışma, tarama modelinde bir çalışmadır. Tarama modeli çalışmalar, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2003: 77). Çalışma Grubu Bu araştırmanın çalışma grubunu 2010-2011 Eğitim-Öğretim yılında Rize ili Çayeli ilçesindeki ilköğretim okulunda görev yapan 155 öğretmen oluşturmaktadır. Çalışma grubunun 90 ı erkek, 65 i kadın; 79 u sınıf öğretmeni 76 sı alan öğretmeni; 119 u evli, 36 sı bekardır. Veri Toplama Araçları Araştırmada, literatüre ve uzman görüşüne de başvurularak araştırmacı tarafından hazırlanan, 8 adet istenmeyen öğrenci davranışını ve 16 farklı öğretmen stratejilerini içeren İstenmeyen Öğrenci ı ve Öğretmen Stratejileri Anketi kullanılmıştır. Verilerin Analizi Araştırmada elde edilen veriler aşağıdaki gibi benzer stratejik özelliklere göre gruplandırılmış ve verilerin analizinde SPSS 13.0 paket programı içerisindeki frekans analizi ve iki değişken için kay-kare testi istatistiksel işlemi kullanılmıştır. Grup A (Öğrencinin davranışını görmezden gelme ve etkinlik değiştirme): Görmezden Gelme, Etkinliklerde Değişiklik Yapma Grup B (Davranışı gördüğünü söz ve hareketlerle belli etme): Göz Teması Kurma, Soru Sorma, Yanına Yaklaşma, Dokunma, Sessizce Uyarma, Doğru Davranışı Gösterme, Fiziksel Ortam Değişikliği
223 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri Grup C (a karşı fiziki ve sözlü ceza verme) :Azarlama, Tahtada Ayakta Bekletme, Dayak Atma, Sınıftan Dışarı Atma Grup D (Rehberlik yönünde eğilimde bulunma) :Sorumluluk Verme, Görüşmeye Çağırma, Aile İle İletişim Kurma Bulgular, tartışma ve sonuçlar İstenmeyen Öğrenci ı Karşısında Kullanılan Stratejiler Tablo 1. Öğretmenlerin Kullandığı Stratejilere Ait Frekans ve Yüzdeler Gruplar Frekans Yüzde (%) A 87 7 B 534 43 C 240 19 D 379 31 Toplam 1240 100 Çalışmaya katılan öğretmenlerin istenmeyen davranışlara karşı genellikle sorunu anlamaya yönelik sorular sorma, uyarma, doğru davranışı gösterme, yanına yaklaşma, dokunma ve sınıf içerisinde yer değişikliği, sorumluluk verme, birebir görüşme yapma ve aile ile iletişim kurma stratejilerini kullandıkları tespit edilmiştir. Aksu (1999) nun sınıf öğretmenlerine yönelik yapmış olduğu çalışmada ulaşmış olduğu sesle uyarma, soru sorma ve sessizce uyarma en sık kullanılan öğretmen stratejileri olduğu sonucu bu çalışmayı desteklemektedir. Şahin ve Arslan (2014) tarafından yapılan çalışmada öğretmenler sözel olmayan yöntemleri daha fazla kullanmalarının temel sebebinin; öğrencilere duydukları sevgi ve saygıyı gösterme adına önemli olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca öğretmenler, derse ilgi çekme ve öğrencilerin motivasyonlarını sağlamada jest ve mimiklerin etkili olduğunu belirtmişlerdir. Öğrencileri kırarak değil sevdirerek derse katmada sözel olmayan yöntemlerin etkili yollardan biri olduğunu ifade etmişlerdir. En sık kullanılan ikinci yöntem olarak sorumluluk verme ve rehberlik etme stratejileri olduğu Tablo 1 de görülmektedir. Şahin ve Arslan (2014) tarafından yapılan çalışmada bu çalışma ile benzer olarak öğrenciler konudan uzaklaştıklarında, arkadaşlarıyla konuşmaya başladıklarında; öğretmenlerinin sorumluluk vererek derse katmaya çalışmalarının derse motive olmalarını sağladığını belirtmişlerdir (Kahraman, 2006; Çankaya ve Çanakçı 2011). Ayrıca aynı çalışmada öğretmenler rehberlik etme amacı ile özel görüştükleri öğrencilerin derste konuşmak yerine derse katılmayı tercih ettiklerini ifade etmişlerdir. Sınıf içerisinde istenmeyen davranışı fark ederek bu davranışa cezalandırıcı bir strateji kullanan öğretmenlerin oranı azımsanmayacak bir düzeyde olsa da en az kullanılan stratejilerden birisi olmuştur. Şahin ve Arslan (2014) öğretmenlerin öğrencileri cezalandırdıklarında onların korku yaşadıklarını bildiklerini ama hareketlerini düzelttiklerini ifade etmişlerdir. Ayrıca öğretmenler en son yöntem olarak cezayı kullanmaya çalıştıklarını söylemişlerdir. Ayrıca çalışmaya katılan öğretmenlerden çok azı görmezden gelme stratejisini kullanmışlardır.
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 224 Sınıf içerisinde okuldan, çevreden, sınıftan ve öğrenciden olduğu kadar öğretmenden de kaynaklanan sebeplerden istenmeyen davranışlar meydana gelebilir. Yüksel ve Ergün (2005) tarafından yapılan araştırmada, istenmeyen öğrenci davranışlarıyla baş etmede genellikle öğrenciyi uygun bir dille uyarma, doğru davranışı gösterme ve olumlu davranış gösteren öğrenciyi örnek gösterme, öğrenci ile dersten sonra konuşma, öğrencinin ailesine haber verme yollarının tercih edildiği, görmezden gelme, öğrenciye bağırma, öğrenciyi bedensel olarak cezalandırma gibi yolların öncelikle tercih edilmediği sonucuna ulaşılması bu çalışmayla paralellik göstermektedir. Akar, Erden, Tor ve Şahin (2010) in çalışmasında, öğretmenler sınıfta meydana gelen istenmeyen davranışlara karşı öğrencileriyle özel olarak konuştuklarını ya da öğrencilerini yaptıkları davranış konusunda uyardıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca kendilerinin çözemedikleri sorunlarda, rehberlik servisine başvurduklarını, öğrencilerin olumsuz tutum ve davranışları arttığında veliyle konuştuklarını belirtmişlerdir. Literatürde de benzer sonuçlara ulaşılan bazı çalışmalar mevcuttur (Tolunay, 2008; Uğurlu vd., 2014; Çetin, 2013). Bu bulgular öğretmenlerin öncelikle sözsüz stratejileri, daha sonra sözlü ve cezalandırıcı stratejileri kullandıkları yönünde yorumlanabilir. Öğretmenlerin Kullandığı Stratejilerde Cinsiyet, Medeni Durum, Branş Faktörlerinin Etkisi a- Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejileri Tablo 2 deki değerlere göre, öğretmenlerin cinsiyetleri ile saldırgan davranışlara karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=1,58; p>0,05). Erkek ve kadın öğretmenler en çok rehberlik etmeyi kullanırken, ceza stratejisinin yüksek çıkması öğretmenlerin sıklıkla bu stratejiye başvurduğunu göstermektedir. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile ahlaka aykırı davranışlara karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=1,82; p>0,05). Erkek ve kadın öğretmenlerin ahlaka aykırı davranışlara karşı tepkisiz kalmadıkları söylenebilir. Cinsiyetle ile itaatsizlik davranışına karşı stratejiler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=3,45; p>0,05). Kadın öğretmenlerin bu davranışla baş etmede sınıfı kullandığı, erkek öğretmenlerin ise daha çok birebir görüşme ve aile ile iletişim kurmayı seçtikleri söylenebilir. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile dersi bölmeye yönelik davranışlara karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=1,09; p>0,05). Bulgulara göre erkek ve kadın öğretmenler en fazla, davranışı gördüklerini söz ve hareketlerle belli ederek sorunu sınıf ortamında iletişim yolu ile çözmeyi tercih etmişlerdir. Rehberlik stratejisinin az kullanılması öğretmenin bu davranış karşısında öğrencinin ailevi veya kişisel sorunlarına eğilmemesinden kaynaklanıyor olabilir. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile sorumluluk almama davranışına karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=3,76; p>0,05). Hem kadın hem de erkek öğretmenlerin ceza seçeneğini az kullanırken rehberlik etme stratejilerini oldukça fazla kullanmaları, sorunlu öğrenci ile birebir veya aile ile irtibata geçerek çözme yolunu seçmelerinden kaynaklandığı söylenebilir.
225 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri Tablo 2. İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejilerin Öğretmenlerin Cinsiyetine Göre İncelenmesi Cinsiyet Stratejiler Grup A Grup B Grup C Grup D N % N % N % N % P (0,05) Saldırgan Ahlaka Aykırı İtaatsizlik Dersi Bölme Sorumluluk Almama Sırası Gelmeden Konuşma Geç Gelmek Düzensizlik Erkek 1 1,1 30 33,3 27 30 32 35,6 Kadın 1 1,5 16 24,4 20 30,8 28 43,1 Erkek 0 0 25 27,8 31 34,4 34 37,8 Kadın 1 1,5 20 30,8 19 29,2 25 38,5 Erkek 4 4,4 27 30 23 25,6 36 40 Kadın 1 1,5 23 35,4 22 33,8 19 29,2 Erkek 6 6,7 58 64,4 21 23,3 5 5,6 Kadın 6 9,2 44 67,7 13 20 2 3,1 Erkek 18 20 26 28,9 3 3,3 43 47,8 Kadın 6 9,2 24 36,9 3 4,6 32 49,2 Erkek 12 13,3 66 73,3 10 11,1 2 2,2 Kadın 14 21,5 43 66,2 7 10,8 1 1,5 Erkek 9 10 31 34,4 15 16,7 35 38,9 Kadın 0 0 28 43,1 13 20 24 36,9 Erkek 4 4,4 38 42,2 10 11,1 38 42,2 Kadın 4 6,2 35 53,8 3 4,6 23 35,4 X 2 =1,5 8sd= 3 X 2 =1,8 2sd= 3 X 2 =3,4 5sd= 3 X 2 =1,0 9sd= 3 X 2 =3,7 6sd=3 X 2 =1,8 9sd=3 X 2 =7,5 1sd=3 X 2 =3,6 4sd=3 Öğretmenlerin cinsiyetleri ile sorumluluk almama davranışına karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=3,76; p>0,05). Hem kadın hem de erkek öğretmenlerin ceza seçeneğini az kullanırken rehberlik etme stratejilerini oldukça fazla kullanmaları, sorunlu öğrenci ile birebir veya aile ile irtibata geçerek çözme yolunu seçmelerinden kaynaklandığı söylenebilir. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile sırası gelmeden konuşma davranışına karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=1,89; p>0,05). Bulgulara göre erkek ve kadın öğretmenler en fazla, davranışı gördüklerini söz ve hareketlerle belli ederek sorunu sınıf ortamında çözmeyi tercih ederek sınıf kuralları çerçevesinde sorunun üstesinden gelmeye çalıştıkları söylenebilir. Öğretmenlerin cinsiyetleri ile geç gelme davranışına karşı stratejileri arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=7,51; p>0,05). Erkek ve kadın öğretmenler en fazla, davranışı gördüklerini söz ve hareketlerle belli ederek veya rehberlik ederek çözme stratejilerini
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 226 kullanırken erkek öğretmenlerin bir kısmının davranışı sorun etmeyerek görmezden geldikleri, bununda sınıfta istenmeyen davranışın artmasına sebep olacağı söylenebilir. Düzensizlikle baş etmede öğretmenlerin cinsiyetleri ile kullandıkları stratejiler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır (X 2 (3)=3,64; p>0,05). Öğretmenlerin bu davranış karşısında ortak hareketle aynı stratejileri kullandıkları, hem kadın hem de erkek öğretmenlerin ceza seçeneğini az kullanarak sorunu öğrenci ile birebir çözme veya aile ile irtibata geçerek çözme yolunu seçtikleri söylenebilir. Bulgular sonucunda genel olarak hem kadın hem de erkek öğretmenlerin çoğunluğu davranışlara karşı soru sorma, yanına yaklaşma, dokunma, uyarma, doğru davranışı gösterme stratejilerini kullanmışlardır. Daha sonra öğrenci ile görüşme ve aile ile iletişime geçme stratejileri kullanılmıştır. Uğurlu ve diğerleri (2014) tarafından yapılan çalışmada, verilen görevleri yerine getirmeme durumu karşısında genel oranlara bakıldığında öğretmenlerin öncelikle davranışın nedenini araştırma stratejisini, daha sonra sözlü uyarı ve davranış düzenleme stratejisini kullandıkları belirtilmektedir. Bunun yanında ceza verme ve davranışı görmezden gelme stratejilerini kullanan öğretmenlerin azımsanmayacak değerlerde olması Gözütok (1992) un araştırması ile benzerlik göstermektedir. Gözütok (1992) yaptığı araştırmada, erkek öğretmenlerin kadın öğretmenlere göre dayak atma, hakaret etme gibi davranışları daha çok gösterdikleri, kadın öğretmenlerin de istenmeyen davranış karşısında idareye bildirme, notla tehdit etme stratejilerini kullandıkları sonucuna ulaşmıştır. Ceza stratejilerini kullanan erkek ve kadın öğretmenlerin sayısının birbirine yakın çıkması, cinsiyetle davranışlara müdahale stratejileri arasında bir farklılığın olmadığını, öğretmenlerin meslekleri gereğince benzer davranışlara benzer yöntemler kullandıklarını göstermektedir. b- Öğretmenlerin Medeni Durumuna Göre İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejileri Öğretmenlerin saldırgan davranışlara karşı stratejilerini gösteren Tablo 3 e göre, medeni durum bakımından anlamlı bir fark görülmemiştir (X 2 (3)=1,48; p>0,05). Her iki grupta bu tür davranışlar karşısından tepkileri oluğunu, görmezden gelemeyeceklerini, duruma göre ceza verme stratejisini bile kullanabileceklerini belirtmişlerdir. Bulgular doğrultusunda bekar öğretmenlerin evli öğretmenlere göre, sınıfta meydana gelen saldırgan davranışlara karşı daha çok rehberlik eğitimi verdikleri söylenebilir. Öğretmenlerin ahlaka aykırı davranışlara karşı stratejileri incelendiğinde, medeni durum bakımından anlamlı bir fark görülmemiştir (X 2 (3)=4,34; p>0,05). Evli öğretmenlerin bekar öğretmenlere göre sınıfta meydana gelen saldırgan davranışlara karşı daha katı kurallarının olduğu ve bunları ceza ile söndürmeye çalıştıkları söylenebilir. Öğretmenlerin, itaatsizlik gösteren öğrenci davranışlarına karşı stratejilerinde medeni durum bakımından anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=0,88; p>0,05). Öğretmelerin bu davranış karşısında benzer tepkiler verdiklerini söyleyebiliriz. Dersi bölme davranışlarına karşı stratejilerde medeni durum bakımından anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=2,55; p>0,05). Öğretmenler sorunu sınıf içerisinde çözmek için uyarma ve doğru davranışı gösterme yolunu seçmişlerdir.
227 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri Tablo 3. İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejilerin Öğretmenlerin Medeni Durumlarına Göre İncelenmesi Medeni Durum Stratejiler Grup A Grup B Grup C Grup D N % N % N % N % P (0,05) Saldırgan Ahlaka Aykırı İtaatsizlik Dersi Bölme Sorumluluk Almama Sırası Gelmeden Konuşma Geç Gelmek Düzensizlik Evli 1 0,8 37 31,4 36 30,5 44 37,3 Bekar 1 2,7 9 24,3 11 29,7 16 43,2 Evli 1 0,8 35 29,7 42 35,6 40 33,9 Bekar 0 0 10 27 18 21,6 9 51,4 Evli 4 3,4 36 30,5 36 30,5 42 35,6 Bekar 1 2,7 14 37,8 9 24,3 13 35,1 Evli 7 5,9 79 66,9 26 22 6 5,1 Bekar 5 13,5 23 62,2 8 21,6 1 2,7 Evli 16 13,6 38 32,2 5 4,2 59 50 Bekar 8 21,6 12 32,4 1 2,7 16 43,2 Evli 18 15,3 84 712 14 11,9 2 1,7 Bekar 8 21,6 25 67,6 3 8,1 1 2,7 Evli 7 5,9 45 38,1 22 18,6 44 37,4 Bekar 2 5,4 14 37,8 6 16,2 15 40,5 Evli 6 5,1 54 45,8 11 9,3 47 39,8 Bekar 2 5,4 19 51,4 2 5,4 14 37,8 X 2 =1,4 8sd=3 X 2 =4,3 4sd=3 X 2 =0,8 8sd=3 X 2 =2,5 5sd=3 X 2 =1,6 2sd=3 X 2 =1,2 4sd=3 X 2 =0,1 8sd=3 X 2 =0,7 4sd=3 Öğretmenlerin, sorumluluk almama davranışına karşı stratejileri incelendiğinde medeni durum yönünden anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=1,62; p>0,05). Sorumluluk almama durumunda öğretmenlerin birebir görüşme, aile ile irtibata geçme veya ona farklı sorumluluklar verme stratejilerini kullanarak sorumluluk duygusunun geliştirilmeye çalışıldığı söylenebilir. Sırası gelmeden konuşma davranışına karşı stratejiler ile medeni durum arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=1,24; p>0,05). Hem evli hem de bekar öğretmenler istenmeyen davranış karşısında sessizce uyarma, doğru davranışı gösterme, yanına yaklaşma, dokunma gibi stratejiler kullanarak sorunu çözmeye çalıştıklarını belirtmişlerdir. Öğrencinin okula veya sınıfa geç gelme davranışına karşı stratejileri incelendiğinde medeni durum bakımından anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=0,18; p>0,05). Öğretmenlerin sınıfa geç gelme davranışına karşı sorunu anlamaya dönük strateiler kullandıkları söylenebilir. Öğretmenlerin, öğrencinin düzensizlik gösteren davranışlarına karşı stratejileri ile medeni durumları arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır (X 2 (3)=0,74; p>0,05). Evli ve bekar
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 228 öğretmenlerin genelinin bu davranışı söndürmek için sorunu anlamaya yönelik sorular sorduğu, doğru davranışı gösterdiği ve aile ile de irtibata geçerek davranışı beraber ortadan kaldırmaya çalıştıkları söylenebilir. Araştırmada, evli öğretmenlerin bekar öğretmenlere göre istenmeyen öğrenci davranışlarına karşı ceza verme stratejisini daha fazla kullandıkları görülmektedir. Bunun nedeninin evli öğretmenlerin sınıf yönetiminde daha hassas olmaları veya daha gelenekselci yaklaşımla sınıf yönetmeye çalışmalarının olduğu söylenebilir. c- Öğretmenlerin Sınıf ve Alan Öğretmeni Olma Durumuna Göre İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejileri Öğretmenlerin saldırgan öğrenci davranışlarına karşı stratejilerini gösteren Tablo 4 incelediğinde sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=5,93; p>0,05). Sınıf öğretmenleri daha çok rehberlik ederek davranışı söndürme yolunu seçerken, branş öğretmelerinin ceza uygulama stratejileri kullandıkları görülmektedir. Tablo 4. İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Stratejilerin Sınıf ve Branş Öğretmenleri Yönünden İncelenmesi Öğr. Türü Stratejiler Grup A Grup B Grup C Grup D N % N % N % N % P (0,05) Saldırgan Ahlaka Aykırı İtaatsizlik Dersi Bölme Sorumluluk Almama Sınıf 2 2,5 25 31,6 18 22,8 34 43 X 2 =5,93 Branş 0 0 21 27,6 29 38,2 26 34,2 sd=3 Sınıf 1 1,3 23 29,1 19 24,1 36 45,6 X 2 =6,71 Branş 0 0 22 28,9 31 40,8 23 30,3 sd=3 Sınıf 1 1,3 30 38 17 21,5 34 39,2 X 2 =7,32 Branş 4 5,3 20 26,3 28 36,8 24 31,6 sd=3 Sınıf 8 10,1 59 74,7 8 10,1 4 5,1 X 2 =13,46 Branş 4 5,3 43 56,6 26 34,2 3 3,9 sd=3 Sınıf 10 12,7 27 34,2 4 5,1 38 48,1 X 2 =1,61 Branş 14 18,4 23 30,3 2 2,6 37 48,7 sd=3 Sırası Gelmeden Konuşma Sınıf 11 13,9 61 77,2 5 6,3 2 2,5 Branş 15 19,7 48 63,2 12 15,8 1 1,3 X 2 =5,33 sd=3 Geç Gelmek Düzensizlik Sınıf 6 7,6 28 35,4 4 5,1 41 51,9 X 2 =24,36 Branş 3 3,9 31 40,8 24 31,6 18 23,7 sd=3 Sınıf 3 3,8 37 46,8 4 5,1 35 44,3 X 2 =3,71 Branş 5 6,6 36 47,4 9 11,8 26 34,2 sd=3
229 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri İlköğretim öğretmenlerinin ahlaka aykırı davranışlara karşı stratejilerini ile sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=6,71; p>0,05). Bulgulara göre, sınıf öğretmenlerinin büyük çoğunluğu rehberlik ederek davranışı söndürme yolunu seçerken, branş öğretmelerinin büyük çoğunluğu ceza verme stratejileri kullanmışlardır. Branş öğretmenlerinin ahlaka aykırı davranışlarla karşılaştıklarında daha şiddetli tepkiler verdikleri görülmüştür. İlköğretim öğretmenlerinin itaatsizlik belirten davranışlara karşı stratejileri incelediğinde, sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=7,32; p>0,05). Sınıf öğretmenlerinin, yanlış davranışı sınıf ortamında uyarma, sorunu anlamaya yönelik sorular sorma, doğru davranışı gösterme, öğrenci ve aile ile görüşerek davranışı söndürme yolunu seçerken, ceza yöntemine daha az öğretmen başvurmuştur. Bunun yanında branş öğretmeleri ceza verme stratejisini daha fazla kullandıkları tespit edilmiştir. Dersi bölmeye yönelik davranışlara karşı stratejileri ile sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmektedir (X 2 (3)=13,46; p<0,05). Elde edilen bulgular sonucunda, olumlu öğretmen davranışı gösteren oran her ne kadar fazla olsa da branş öğretmenlerinin ceza yöntemlerine de çok fazla başvurması, sınıf yönetimi konusundaki eksiklikleri olduğunu göstermektedir. Öğretmenlerinin sorumluluk almama davranışına karşı stratejileri incelendiğinde, sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=1,61; p>0,05). Sınıf ve branş öğretmenlerinin bu davranış karşısında rehberlik ederek sorumluluk duygusunun gelişmesini sağlamaya çalıştıkları görülmektedir. Öğretmenlerin, sırası gelmeden konuşma davranışlarına karşı stratejileri Tablo 3 ten incelediğinde, sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=5,33; p>0,05). Bulgulara göre, sınıf ve branş öğretmenlerinin büyük çoğunluğu (% 70,3) sorunu anlamaya çalışma ve doğru davranışı gösterme yönünde stratejiler kullandıklarını belirtmişlerdir. Branş öğretmenleri istenmeyen bu davranış karşısında görmezden gelme ve ceza verme stratejilerini sınıf öğretmenlerinden daha fazla kullanmışlardır. Öğretmenlerin, öğrencilerin okula veya sınıfa geç gelme davranışlarına karşı stratejileri ile sınıf ve branş öğretmeni olmaları bakımından anlamlı bir farklılık olmadığı görülmektedir (X 2 (3)=24,36; p>0,05). Elde edilen bulgular incelendiğinde, sınıf öğretmenlerinin büyük çoğunluğunun rehberlik edici ve durumu anlamaya yönelik stratejileri kullanarak sorunu ortadan kaldırmaya çalıştıkları, branş öğretmenlerinin ise bu stratejilerle beraber ceza verme yöntemini de çok sayıda kullanan olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin, öğrencilerin düzensizlik gösteren davranışlarına karşı stratejilerini incelediğinde, sınıf ve branş öğretmeni olma bakımından anlamlı bir farklılık görülmemektedir (X 2 (3)=3,71; p>0,05). Elde edilen bulgular sonucunda sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin bu davranışlar karşısında görmezden gelme ve ceza verme stratejilerinin az sayıda kullanıldığı, daha çok davranışı anlama, uyarma ve rehberlik etme stratejilerinin fazlaca öğretmen tarafından tercih edildiği görülmektedir. Sınıf öğretmenlerinin ve branş öğretmenlerinin büyük bir kısmı istenmeyen davranışlara karşı göz teması kurma, sorunu anlamaya yönelik sorular sorma, yanına yaklaşma, dokunma, uyarma, doğru davranışı gösterme stratejilerini kullanmışlardır. Araştırma bulguları, Danaoğlu
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 230 (2009) nun sınıf öğretmenleri ve 4. ve 5. sınıflarda İngilizce dersine giren branş öğretmenleri ile ilgili yaptığı yüksek lisans tezinin bulguları ile paralellik göstermektedir. Branş öğretmenleri ikinci sırada ceza stratejilerini kullandıklarını belirtmişlerdir. Branş öğretmenlerinin genellikle saldırgan, ahlaka aykırı, itaatsizlik, dersi bölme, sırası gelmeden konuşma ve geç gelme davranışlarına karşı ceza verme stratejilerini sınıf öğretmenlerinden oldukça fazla kullandıkları görülmektedir. Sınıf öğretmenlerinin gün boyunca öğrenci ile aynı ortamda olmaları, branş öğretmenlerinin ise belirli saatlerde belirli sınıflarda derse girmelerinden dolayı bu sınırlı zamanı en verimli şekilde değerlendirmek için ceza stratejilerini kullanmışlardır. En fazla kullanılan stratejiler azarlama, tahtada bekletme ve sınıftan dışarıya atma olarak belirlenmiştir. Bu durum dayak atmanın her ne kadar azaldığını gösterse de dayağın yerini aşağılayıcı, onur kırıcı ceza stratejilerinin aldığı söylenebilir. Sezgin ve Duran (2010) ın İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Öğrencilerin İstenmeyen ına Yönelik Önleme ve Müdahale Yöntemleri adlı araştırmalarında branş öğretmenlerinin sınıf öğretmenlerine oranla önleyici stratejileri daha fazla kullandıkları bulgusu bu araştırmayı desteklemektedir. Yapılan araştırmaya göre, sınıf ortamında istenmeyen öğrenci davranışları ile baş etmede en uygun stratejiyi kullanmak için öğretmenin sorunun ne olduğuna dair net bilgilere ulaşması gerekmektedir. Bu da öğretmenlerin sınıfını çok iyi tanıması, aile ile iyi ilişkiler içinde olması anlamına gelmektedir. Çalışmada ulaşılan sonuçları özetleyecek olursak; İlköğretim öğretmenlerinin sınıf içi davranışlarda en çok kullanılan stratejiler olarak; göz teması kurma, sorunu anlamaya yönelik sorular sorma, yanına yaklaşma, dokunma, sessizce uyarma ve doğru davranışı gösterme olduğu bulunmuştur. Öğretmenlerin öğrenciyle birebir görüşme, aile ile iletişime geçerek durumu ortaklaşa çözmeye çalışma stratejilerini de oldukça fazla kullandıkları belirlenmiştir. Yapılan araştırmalarda, genellikle kullanılmadığı belirtilmesine rağmen bu çalışmada azarlama, dayak atma, sınıftan dışarıya atma, tek ayaküstünde bekletme cezalarının kullanıldığı belirlenmiştir. Kadın ve erkek öğretmenler istenmeyen davranışlara karşı en çok öğrencileri sözsüz ve sözel uyarıcılarla uyarma stratejilerini kullanmışlardır. Kadın ve erkek öğretmenler ceza stratejilerine en fazla saldırgan davranışlar, ahlaka aykırı davranışlar, itaatsizlik ve dersi bölmeye yönelik davranışlar karşısında kullanmışlardır. Evli ve bekar öğretmenlerin büyük bir bölümü davranış karşısında göz teması kurma, uyarma, doğru davranışı gösterme, sorunu anlamaya yönelik sorular sorma, öğrenci ve aile ile görüşme stratejilerini kullanırken, % 20 si ceza verme yöntemlerini kullanmışlardır. Evli öğretmenler bekar öğretmenlere göre ceza stratejilerine daha çok başvurmuşlardır. İstenmeyen davranışlara müdahalede branş öğretmenlerinin sınıf öğretmenlerine göre daha katı oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Branş öğretmenlerinin ceza stratejisi kullandıkları davranışlarda, sınıf öğretmenleri daha çok öğrenci ve aile ile görüşme yöntemlerini seçmişlerdir. Bu durum sınıf öğretmenlerinin branş öğretmenlerine göre sınıf yönetiminde daha başarılı olduklarını göstermektedir.
231 Sınıf Ortamında İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Öğretmen Stratejileri Öneriler İstenmeyen öğrenci davranışları ile baş etmede en uygun stratejiyi kullanmak için öğretmenin sorunun ne olduğuna dair net bilgilere ulaşması gerekmektedir. Öğretmen, sınıfta olan her şeyden haberi olduğunu hissettirmelidir. Probleme davranış büyümeden müdahale etmelidir. İstenmeyen bir davranış ortaya çıktığında, davranışın altında yatan faktörler araştırılmalı, kızgınlık ve cezanın öğrenciyi üzeceği ve huzursuz edeceğini göz önünde bulundurarak, davranış giderilmeye çalışılmalıdır. Öğretmenin öğrenci ve veli ile görüşerek bu sorunun çözüm yolları beraberce aranmalıdır. Öğrencilere aşağılayıcı, rencide edici sözcüklerle seslenilmemelidir. Öğretmenler, sınıf yönetimi hakkındaki yayınları takip etmeli ve bu konu ile ilgili hizmetiçi faaliyetlere katılmalıdır. Öğrenci davranışlarına yönelik çalışmalarda genellikle sınıf öğretmenleri veya ortaöğretim öğretmenleri ile ilgili çalışmalar yapılmış, ilköğretim ikinci kademedeki branş öğretmenlerinin ihmal edildiği görülmüştür. Diğer araştırmacılar tarafından daha kapsamlı çalışmalar yapılarak ilköğretim okullarındaki branş ve sınıf öğretmenlerinin sınıf yönetimi yeterlilikleri belirlenebilir. KAYNAKLAR AKAR,H., TANTEKİN ERDEN, F., TOR, D. ve ŞAHİN, İ.T. (2010). Study on Teachers Classroom Management Approaches and Experiences.Elementary Education Online, 9(2), 792-806, 2010. AKSU, Ü. (1999). Sınıf öğretmenlerinin Disiplin Problemlerine Yönelik Sınıf Yönetimi Yöntemleri ile Stresle Başa Çıkma Tutumları Arasındaki İlişki, Yüksek Lisans Tezi, KTÜ, Trabzon. ATAMAN, A. (2003). Sınıf İçinde Karşılaşılan Davranış Problemleri ve Bunlara Karşı Geliştirilen Önlemler, (Editör: Leyla Küçükahmet), Sınıf Yönetimi, Baskı 5, 289-305, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. BAŞAR, H. (1999). Sınıf Yönetimi, 95, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. ÇALIK, T. (2003). Sınıf Yönetimi ve Özellikleri, (Editör: Leyla Küçükahmet), Sınıf Yönetimi, Baskı 5, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. ÇANKAYA, İ. ve ÇANAKÇI, H. (2011). Sınıf Öğretmenlerinin Karşılaştıkları İstenmeyen Öğrenci ı ve Bu la Başa Çıkma Yolları. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2, p. 307-316. ÇİFÇİLİ, V. (2009). Sınıf İçi Disiplinde Otorite, Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 11, 91-103, İstanbul. DANAOĞLU, G. (2009). Sınıf ve Branş Öğretmenlerinin İlköğretim 5. Sınıflarda Karşılaştıkları İstenmeyen ve Bu la Baş Etme Stratejileri, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
Barbaros Konur - Kader Birinci Konur 232 DEMİRTAŞ, H. (2005). Sınıf Yönetiminin Temeller, (Editör: Hüseyin Kıran), Etkili Sınıf Yönetimi, 1-32, Anı Yayıncılık, Ankara. GÖZÜTOK, F.D. (1992). Disiplin Sağlamada Öğretmen ı, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt 25, Sayı 2, 703-711, Ankara. KAHRAMAN, C. (2006). Sınıf İçi İstenmeyen Öğrenci ının Önlenmesi ve Giderilmesine İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri (Edirne İl Merkez, Uzunköprü ve Havza İlçeleri Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant Baysal Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü: Bolu. KARASAR, N. (2003). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Kavramlar-İlkeler-Yöntemler, 77, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. OKUTAN, M. (2008). Sınıf Yönetiminde Örnek Olaylar, Öğreti, s:7-8, Ankara. ÖZDEN, Y. (2004). Sınıf İçinde Öğrenme Ortamının Düzenlenmesi, (Editör: Emin Karip), Sınıf Yönetimi, 31-60, Pegem A Yayıncılık, Ankara. PALA, A. (2005). Sınıfta İstenmeyen Öğrenci ını Önlemeye Dönük Disiplin Modelleri, 171-178, KTMÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 13. SEZGİN, F. ve DURAN E. (2010). İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Öğrencilerin İstenmeyen ına Yönelik Önleme ve Müdahale Yöntemleri, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, 147-168, Ankara. ŞAHİN, S. ve ARSLAN, M.C. (2014). Öğrenci ve Öğretmen Görüşlerine Göre İstenmeyen Öğrenci ına Karşı Kullanılan Öğretmen Stratejilerinin Öğrenciler Üzerindeki Etkileri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Volume 9/2Winter 2014, p. 1399-1415, ANKARA-TURKEY. TOLUNAY, A. (2008). Sınıf Öğretmenlerinin Sınıfta Karsılaştıkları İstenmeyen Öğrenci ı ve Bu a Karşı Kullandıkları Baş Etme Yöntemleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. UĞURLU, C.T., DOĞAN, S., ŞÖFÖRTAKIMCI, G. ve AY, D. (2014). Öğretmenlerin Sınıf Ortamında Karşılaştıkları İstenmeyen ve Bu la Baş Etme Stratejileri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Volume 9/2 Winter 2014, p. 577-602, ANKARA-TURKEY. YİĞİT, B. (2008). Sınıf Yönetimi, Temel Kavramlar, İlkeler ve Amaçlar, (Editör: Birol Yiğit), Sınıf Yönetimi Teori ve Pratik Uygulamalar, 19, Kriter Yayınevi, İstanbul. YİĞİT, B. ve SADIK, F. (2008). Sınıf Yönetiminin Sınıf Dışı Değişkenleri, (Editör: Birol Yiğit), Sınıf Yönetimi Teori ve Pratik Uygulamalar, 27-45, Kriter Yayınevi, İstanbul. YÜKSEL, A. ve ERGÜN, M. (2005). Sınıfta İstenmeyen Öğrenci ı ve Çözüm Yolları, Yaşadıkça Eğitim Dergisi, Sayı 8.