İnsan Kaynaklı Afet Yönetiminde Geleceğe Yönelik Politika ve Stratejilerin Belirlenmesi Çalıştayı Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı

T.C. BAŞBAKANLIK Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı İnsan Kaynaklı Afet Yönetiminde Geleceğe Yönelik Politika ve Stratejilerin Belirlenmesi Çalıştayı Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı

ÖNSÖZ Afet denilince; en popüler olan ve yol açtığı kayıplar ve gerçekleşme sıklığı bakımından öncelikle akla deprem ve sel gelmektedir. Fakat deprem ve selin yanısıra; su taşkını, heyelan, çığ, fırtına, hortum, tsunami, endüstriyel kazalar, iklim değişikliği, kuraklık, orman yangını, kaya düşmesi ve volkanik patlamalar gibi afetler de maalesef önemli can ve mal kayıplarına yol açmaktadır. Küreselleşen dünyamızda artık doğal afetler kadar, insan kaynaklı afetlerin sayısı ve şiddeti de giderek artmaktadır. Başbakanlık AFAD olarak biz, sadece doğal afetler ile değil, aynı zamanda insan kaynaklı afetlerle de ilgilenmekteyiz. Ulaşım, endüstriyel, maden, kimyasal, radyolojik ve nükleer kazalar, biyolojik olaylar, iklim değişikliği, kritik altyapı ve siber tehlikeler, deniz kirliliği gibi teknolojik afetler konusunda da çalışmalar yürütmekte ve kapasitemizi her geçen gün geliştirmekteyiz. Afetlerin ve afet yönetiminin artık sadece yerel olmadığı, uluslararası boyutunun da önemli olduğundan hareketle işbirliği çalışmalarına, bilgi ve tecrübe paylaşımı ile yardımlaşmaya ağırlık vermekteyiz. Afetlerde işbirliği çerçevesinde, çok sayıda ikili ve üçlü anlaşmalara imza atarak, Bölgesel İ şbirliği İ ttifakları kurmakta, BM ve NATO organları ile ortak çalışmalar yürütmekteyiz. Komşularımızla ve diğer ülkelerle, Avrupa Konseyi, ECO (Ekonomik İ şbirliği Teşkilatı), 2 3

KEl (Karadeniz Ekonomik İ şbirliği Ö rgütü), BM (Birleşmiş Milletler), NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Ö rgütü), AB (Avrupa Birliği), DPPI (Afet Ö nleme ve Afete Hazırlık Girişimi), PPRD (Doğal ve İ nsan Kaynaklı Afetleri Ö nleme, Hazırlık ve Müdahale Programı) gibi uluslararası kurum ve kuruluşlarla afet ve acil durumlarda işbirliği ile teknik bilgi ve becerilerin paylaşımına katkı sunmaktayız. Bu çerçevede; Başkanlığımızca düzenlenen; Güney Doğu Avrupa Ü lkeleri Afetlere Hazırlık ve Ö nleme Girişimi (DPPI-SEE) üyesi ülke temsilcileri, uluslararası kurum ve kuruluşlar ile ülkemizden toplamda yüze yakın yetkilinin katıldığı İ nsan Kaynaklı Afet Yönetiminde Geleceğe Yönelik Politikalar ve Stratejilerin Belirlenmesi çalıştayında da işbirliği alanları belirlenmiş, bilgi ve tecrübe paylaşımında bulunulmuştur. AFAD olarak, afet yönetiminin bütün safhalarını ayrı ayrı el almakta, uygulamaya geçirdiğimiz entegre afet yönetim sistemi ile de enerji ve mesaimizin çoğunu afet öncesi planlama, hazırlık ve risk azaltma çalışmalarına yoğunlaştırmaktayız. Ü lkemizin ortak gücünü, ortak aklını ve ortak vicdanını harekete geçirerek afetleri tek elden yönetmekteyiz. Geliştirdiğimiz afet yönetim sistemi bugün birçok ülke için rol model uygulamalar içermekte ve ülkemizin uluslararası arenadaki imajına olumlu katkı yapmaktadır. Afet yönetimindeki başarısızlıklar; ülkelerin kısa ve uzun vadeli ekonomik büyümesini etkilemekte ve özellikle çevreye olan etkileri nedeni ile sürdürülebilir kalkınmayı da engellemektedir. Afetlere hazırlık için; önlem alma ve zarar azaltma kültürünü toplum içinde geliştirmek, eğitim faaliyetlerini hızlandırmak, modern teknoloji ve iletişim imkânlarından yararlanmak, yerel, bölgesel ve uluslararası ölçekte işbirliğini geliştirmek, sürdürülebilir kalkınma ve sürdürülebilir çevre sistemini hayata geçirmek zorunluluk taşımaktadır. Bu çerçevede; özellikle insan kaynaklı afetlerin yönetimine ilişkin olarak düzenlenen çalıştayda emeği geçen tüm arkadaşlarıma, destek veren tüm kurum ve kuruluşlar ile gerek yurtiçinden gerekse yurtdışından katılan temsilcilere teşekkür ediyor, hazırlanan bu raporun kamuoyunun bilgilendirilmesi açısından yararlı olmasını diliyorum. Dr. Fuat OKTAY Başkan İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 Ö NSÖ Z...3 GEREKÇE...9 KATILIM...9 SUNUMLAR... 11 Teknolojik Afetler Risk Azaltma Çalışma Grubu Faaliyetleri... 11 Japonya daki, İ nsan Kaynaklı Afetler için Afet Yönetimi, Yasal Çerçeve ve Afetlere Karşı Alınan Ö nlemler... 13 Ü LKE SUNUMLARI... 15 Arnavutluk... 15 Bulgaristan... 17 Makedonya... 19 Romanya... 20 Sırbistan... 22 BÖLÜM 2 AB Müktesebatını Dikkate Alarak İ nsan Kaynaklı Afetlerle İ lgili Uzun Vadeli Strateji Hazırlanması... 25 KBRN Çalışma Grubu ve Faaliyetleri... 26 Nükleer Enerji Santralleri ve Nükleer Güvenlik... 28 Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB)... 30 4 5

BÖLÜM 3 Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun... 33 Maden Atıkları ve Kazalar... 35 Kritik Bilgi Altyapıların Korunması... 38 GRUP ÇALIŞMALARI... 43 İ nsan Kaynaklı Afet Türlerine Yönelik Grup Çalışması... 43 1. Endüstriyel Kazalar... 44 2. Deniz Kirliliğine Neden Olan Deniz Kazaları... 46 3. Nükleer Kazalar... 49 4. Ulaşım Kazaları... 51 5. İ klim Değişikliği... 53 6. Orman Yangınları... 55 7. Kritik Altyapılar ve Siber Güvenlik... 58 BÖLÜM 1 8. Maden Atıkları... 61 BÖLÜM 4 Rapıd-N: Natech Risk Değerlendirme ve Haritalama Çerçevesi... 64 Rapid-N Natech Risk Değerlendirme Aracı Kullanımı... 65 Suriye den Türkiye ye Nüfus Hareketleri... 72 İ klim Değişikliği... 75 Afet Yönetimde Gönüllülük Etkileri... 78 Avrupa Birliği Acil Durum ve Afet Yardımları... 80 Sonuç... 82 6 7

GEREKÇE Dünyanın oluşumundan bu yana afetler büyük önem arz etmişlerdir. Ö nceleri sadece doğal afetler göz önüne alınıp, planlamalar yapılırken; teknolojinin gelişmesi sonucu ortaya çıkan insan kaynaklı (teknolojik) afetlerin önemi son yıllarda artmıştır. İ nsan kaynaklı afetler; insan sağlığı ve çevreye zararlarının büyük olmaları, etkilerinin kısa sürede doğadan silinememesi hatta hiç giderilememesi gibi sonuçları olduğundan üzerinde ciddi bir çalışma ve hazırlık gerektiren olaylardır. İ nsan kaynaklı afet, insan faaliyetleri ya da doğal afetlerin tetiklemesi sonucunda oluşan endüstriyel, maden, ulaşım, deniz kirliliğine neden olan kazalar, kimyasal, biyolojik, radyolojik, nükleer tehlikeler, terörizm, yangınlar, kritik yapı çökmeleri ile çevresel tehlikeler gibi can kaybına, hastalıklara, sosyal, ekonomik ve çevresel bozulmalara neden olan afet ya da acil durumlara denir. Gerek Türkiye de gerekse diğer ülkelerde meydana gelen insan kaynaklı afetler, savunmasızlığın ve tehlikelerin son yıllarda ulaştığı noktayı göstermektedir. Bu noktada, eğer önlem alınmazsa, gelecekte daha fazla yaşam kaybı, zarar görmüş fiziksel altyapı ve çevresel kaynakların azalması ile karşılaşılabilir. Bu kayıplar, yıllar boyu süren çalışmalar sonucu edinilen başarıları ve kalkınma faaliyetlerine yatırılan maddi kaynakları zarara uğratacaktır. Son dönemlerde sıklıkla gündeme gelen, insan sağlığını, ekonomiyi, çevreyi ve sosyal yaşamı etkileyen insan kaynaklı afetlere yönelik olarak üye ülkelerin deneyimlerinden faydalanarak uluslararası platformda karşılıklı bilgi alış verişinin sağlanması amacıyla, Güney Doğu Avrupa Ü lkeleri Afetlere Hazırlık ve Ö nleme Girişimi (DPPI-SEE) üyesi ülke temsilcileri(bosna Hersek, Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk, Makedonya ve Sırbistan) ile birlikte 27-29 Kasım 2013 tarihleri arasında, Antalya İ linde İnsan Kaynaklı Afet Yönetiminde Geleceğe Yönelik Politikalar ve Stratejilerin Belirlenmesi isimli uluslararası bir çalıştay yapılmıştır. KATILIM Çalıştayda, insan kaynaklı afetlerle ilgili olarak; yasal çerçeve, ekonomik ve finansal durum, kurumsal çerçeve, iklim değişikliği, bilgi ve iletişim teknolojileri, ulaşım kazaları, endüstriyel kazalar, maden kazaları ve atık önleme, kazalardan kaynaklanan deniz kirliliği konularında sunumlar yapılmıştır ve grup çalışmaları aracılığıyla uluslararası bilgi ve deneyim alışverişinde bulunulmuştur. Bu kapsamda, katılan ülke ve kuruluşlar aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. 8 9

TABLO 1 : KATILIMCILAR Kurum/ Kuruluş Katılımcı Sayısı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı 31 İ l Afet ve Acil Durum Yönetimi Müdürlükleri 22 AB Bakanlığı SUNUMLAR Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Devlet Su İ şleri Genel Müdürlüğü İBB İtfaiye Daire Başkanlığı TÜ Bİ TAK Türkiye Atom Enerjisi Kurumu 18 Mehmet Akif ALKAN Çalışma Grup Başkanı Teknolojik Afetler Risk Azaltma Çalışma Grubu Faaliyetleri Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı European Comission JRC (Joint Research Center) JICA (Japan International Cooperation Agency) 6 UNDP ( United Nation Development Programme) Artvin Çoruh Ü niversitesi Hacettepe Ü niversitesi 5 Orta Doğu Teknik Ü niversitesi Uluslararası Antalya Ü niversitesi Arnavutluk İ çişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü Bulgaristan İ çişleri Bakanlığı Bosna Hersek Güvenlik Bakanlığı 12 Makedonya Savunma ve Kurtarma Başkanlığı Romanya Acil Durum Genel Müdürlüğü Sırbistan İ çişleri Bakanlığı-Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü Özel Sektör 2 Toplam 96 Teknolojik Afetler Risk Azaltma Grubu, Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı altında, ülkemizdeki meydana gelebilecek afetlerin risklerinin azaltması amaçlı tüm çalışmalarını koordine etmek amaçlı kurulmuştur. Teknolojik afetler, insan faaliyetleri ya da doğal afetlerin tetiklemesi sonucunda oluşan endüstriyel, maden, ulaşım ve taşımacılık, nükleer ve radyolojik, deniz kirliliğine neden olan kazalar, büyük yangınlar, biyolojik olaylar, kritik altyapılar ve siber tehditler ile çevresel tehlikeler gibi can kaybına, hastalıklara, sosyal, ekonomik ve çevresel bozulmalara neden olan afet ya da acil durumlar olarak tanımlanmaktadır. Çeşitli kaynaklardan alınan verilere göre 2002 ile 2011 arasında 3190 adet teknolojik kaza kaydedilmiş ve bir çok can ve mal kaybı meydana gelmiştir. Son yıllarda teknolojinin gelişmesi, hızlı nüfus artışı, gelişmişlik düzeyi, çevre kirliliği,çarpık kentleşmeye bağlı olarak insan kaynaklı afetlerin sayısı ve sıklığı dünya genelinde olduğu gibi ülkemizde de artış göstermiştir. Avrupa Birliği müktesebatında da afetlere karşı korunma başlığı altında yer alan teknolojik afetler konusunda kapasite belirleme ve yol haritası çıkarılması çalışmalarımız devam etmektedir. Hazırlanacak olan bu belge ile eylem planları oluşturularak, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanması amaçlanmıştır. Ayrıca, ulusal ve yerel düzeyde teknolojik afetlere yönelik tehlikelerin ve risklerinin belirlenmesi, haritalanmasına yönelik usul, esas ve standartlar belirlenmesi çalışmalarına başlanmıştır. Ö zellikle son zamanlarda sık olarak gündeme gelen ve Avrupa Birliği müktesebatında da afetlere karşı korunma başlığı altında yer alan teknolojik afetler konusunda Kapasite belirleme ve yol haritası çıkarılması çalışmalarımız devam etmektedir. Hem mevzuatlarımız hem de Avrupa birliği mevzuatlarından yola çıkılarak boşluk analizi çalışması yapılmaktadır. Hazırlanacak olan bu belge ile eylem planları oluşturularak, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon sağlanması amaçlanmıştır. Ü lkemizde farklı kurumlar tarafından yürütülen faaliyetler; Endüstriyel kazalarla ilgili olarak; Türkiye, AB nin (96/82/EC) Seveso II Direktifine, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından çıkarılan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü 10 11

Hakkında Yönetmelik ile uyum sağlanmaya başlanmıştır. Yönetmeliğin temel amacı, tehlikeli maddeler içeren tesislerde meydana gelebilecek büyük kazaların önlenmesidir. Avrupa birliğinde 2015 yılında uygulamaya başlanacak olan Seveso 3 için uygunlaştırılması çalışmaları ÇŞB, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı(ÇSGB) ile birlikte yürütülmektedir. Maden atıklarından kaynaklanan kazaların yönetiminin konusunda; Türkiye de Maden Atıkları Yönetimi Projesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Maden İ şleri Genel Müdürlüğü ve Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü ile birlikte hazırlanarak Avrupa Komisyonu tarafından kabul edilmiş olup proje çalışmaları sürmektedir. ÇSGB maden kazaları konusunda gerek mevzuat gerekse proje çalışmaları yürütmektedir. Deniz kazaları sonucu meydana gelebilecek Petrol ve diğer zararlı maddelerle denizlerin kirlenmesine acil müdahale konusunda genel koordinasyon yetkisi, olay sonrası kirlilikten etkilenen alanların iyileştirilmesine ilişkin yetki, görev ve sorumluluklar ÇŞB na verilmiştir. Deniz kazalarından kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesine yönelik acil müdahale, zararların tazmini ve malî sorumluluk garantilerinin bildirimi konularında icraya ilişkin yetki, görev ve sorumluluklar UDHB; asayiş ve kolluk görevlerine ilişkin yetki, görev ve sorumluluklar Sahil Güvenlik Komutanlığına aittir. Ayrıca UDHB tarafından denizlerimizde meydana gelebilecek kaza risklerinin belirlenmesi ve azaltılması amaçlı risk haritaları ve kaza modelleme çalışmaları yapılmıştır. Kritik altyapıların korunması konusu ülkemizde ulusal bilgi güvenliği ile ilgili çalışmalar kapsamında değerlendirilmiştir. Enerji, su kaynakları, sağlık, ulaşım, haberleşme ve finansal hizmetler gibi kritik altyapı sektörlerinde faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlar da bilgi ve iletişim sistemlerini yoğun olarak kullanmaktadır. Bakanlar Kurulunca alınan Ulusal Siber Güvenlik Çalışmalarının Yürütülmesi, Yönetilmesi ve Koordinasyonuna İ lişkin Karar ile ulusal siber güvenliğin sağlanmasına ilişkin politika, strateji ve eylem planlarını hazırlama görevi Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına (UDHB) verilmiştir. İ lgili Karar gereğince 2013-2014 döneminde gerçekleştirilmesi planlanan Ulusal Siber Güvenlik Stratejisi ve 2013-2014 Eylem Planı hazırlanmıştır. Nükleer ve Radyolojik acil durumlar konusunda ilgili tüm kurum ve kuruluşlarla birlikte halkın bilinçlendirilmesi, müdahale esaslarının belirlenmesi ve gerekli araç gereç ve malzemelerin tespiti ve temini noktasında Başkanlığımızda çalışmalar yürütülmektedir. Ü lkemizin enerji politikaları gereği kurulması planlanan nükleer santrallerin 2023 yılından itibaren sırayla devreye alınması kararlaştırılmıştır. Başkanlığımız yaşanabilecek en kötü durumları düşünerek planlama çalışmalarına başlamıştır. Bu konudaki en büyük çözüm ortaklarımız olan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu ile yakın temas halinde çalışmalarımız devam etmektedir. İklim değişikliği; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı koordinasyonunda ilgili paydaşların katılımı ile İ klim Değişikliği Eylem Planı (İ DEP) hazırlanmıştır. İ lgili kurum ve kuruluşlar sorumlu oldukları eylemler ilgili olarak çalışmalar gerçekleştirmektedir. Başkanlığımızda da iklim değişikliğinin neden olabileceği afet risklerinin belirlenmesi, azaltılmasına yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Kurum olarak ülkemizdeki tüm kurum ve kuruluşlarla birlikte etkin afet yönetimini sağlamak ve yaşanabilecek afetlerden en az zararla çıkabilmek ana hedefimizdir. Çalıştay ile farkındalığı artırarak, aynı amaç için çalışan kurum ve kuruluşların bundan sonraki çalışmalarındaki politika ve stratejilerinin belirlenmesine katkı sağlamak amaçlanmıştır. SUNUM YAPAN: Shoji Hasegawa/ AFAD Japonya daki İnsan Kaynaklı Afetler için Afet Yönetimi, Yasal Çerçeve ve Afetlere Karşı Alınan Önlemler Japonya da birçok büyük doğal afet (deprem, tayfun, tsunami vs.) yaşanmıştır ve bu afetlerin verdiği zararlar çok büyük olmuştur. Tüm yaşanan afetler neticesinde, 1961 yılında, Japonya da Merkez Afet Yönetim Kurulu kurulmuştur. Japonya daki afet yönetim sistemi; önleme, zarar azaltma, hazırlık, acil müdahale, iyileştirme ve rehabilitasyon aşamalarını kapsamaktadır. Afet yönetim sisteminde ulusal ve yerel idarelerin, ilgili devlet ve özel sektör paydaşlarının görev ve sorumlulukları net bir şekilde tanımlanmıştır. Japonya da, afet yönetiminde; Valilik, Afet Yönetim Kurulu ve Belediye Afet Yönetim Kurulu görev almaktadır. Büyük afetlerde, Merkez Afet Yönetim Kurulu da görev almaktadır. Japonya Afet Yönetim Planlarında, insan kaynaklı afetler; deniz, nükleer, havayolu, demiryolu, karayolu, tehlikeli maddeler, büyük yangınlar ve orman yangınları olarak ele alınmaktadır. Japonya da, afetlerin önlenmesi için yapılacak eylemlere, afetlere müdahaleye ve büyük afetler için yeniden yapılanmaya yönelik olmak üzere, üç ayrı yasa bulunmaktadır. Japon Afet Tıbbi Yardım Takımı, doğal afetler ve büyük trafik kazaları gibi durumlarda, itfaiye ile birlikte çalışan bir takımdır ve bu takımın bireyleri özel olarak eğitilmektedirler. Bu takımlar, afet ve acil durumlarda vakaya hızlı ve uygun tıbbi müdahaleyi yapmak için, hastayı kilit acil durum hastanelerine götürmektedirler. Bu hastaneler özel donanım ve kapasiteye sahiptirler ve devlet tarafından yetkilendirilmektedirler. 2011 de Japonya da yaşanan deprem ve tsunamiden sonra öğrenilen dersler neticesinde yapılan çalışmalar şu şekildedir: 12 13

Acil durumlarda kullanılmak için stokların genişletilmesi (hastanelerde, gönüllü afet yönetim organizasyonlarında), Hastanelerin tsunamiden etkilenmeyecek alanlara konumlandırılması, Afet Tıbbi Yardım Takımının operasyonlarının geliştirilmesi, Afet durumunda görev alacak tıbbi koordinatörlerin atanması (Hastaneler arası, merkez ve yerel yönetimlerle koordinasyon ve iletişimin sağlanması için) ÜLKE SUNUMLARI SUNUM YAPAN: Fatjona Xhaferi (Arnavutluk İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü) ARNAVUTLUK Arnavutluk Maliye Bakanlığı tarafından acil durumlara yönelik olarak çalışmaların yapılması için her sene fon sağlanmaktadır. Bu fon doğal afetler ve insan kaynaklı afetlere hazırlığa yönelik olarak kullanılmaktadır. İ lgili tüm bakanlıklar kendi uzmanlık alanlarına göre acil durumlara yönelik olarak planlamayı yapmakla sorumludurlar. Bu bakanlıklar acil durum yönetim sürecinde bazen yönetici bazen de destekleyici olarak görev almaktadırlar ve birbirleriyle koordineli olarak çalışmaktadırlar. Tüm bakanlıklarda sivil savunma komisyonu bulunmaktadır. Ulusal acil durum yönetim sistemini bakanlar kurulu yönetmektedir. Acil durumlara yönelik önleme, zarar azaltma, hazırlık aşamaları ile ilgili strateji, politika ve programları onaylamak bakanlar kurulunun görevlerindendir. İ klim değişikliğine uyumla ilgili olarak Hyogo Eylem Çerçevesi yol gösterici olarak kullanılmaktadır. Buna göre iklim değişikliği ile ilgili ulusal stratejinin kısa sürede tamamlanması planlanmaktadır. Arnavutluk ta tehlikeli maddeler uygun olmayan koşullarda depolanmaktadır. Ulaştırma ve Çevre Bakanlıkları tehlikeli maddelerin taşınmasına yönelik olarak Avrupa Birliği kriterlerine dayalı olarak Tehlikeli Maddelerin Karayolunda Uluslararası Taşınması ile İ lgili Avrupa Anlaşması (ADR) ve Tehlikeli Yüklerin Uluslararası Demiryolları Nakliyesi ile İ lgili Yönetmelik (RID) sözleşmelerinin gerekliliklerini yerine getirmek üzere gerekli çalışmaları yürütmektedirler. 14 15

Çevre Bakanlığı, tehlikeli kimyasallara yönelik olarak yeni kanunun çıkması, kimyasallarla ilgili şubenin açılması ve kurumsal kapasitenin artırılmasına yönelik çalışmalarını sürdürmektedir. Kimyasal ve tehlikeli maddelerle ilgili olarak yasal çerçeve, Avrupa Birliği mevzuatıyla kısmen uyumludur. Kimyasallarla ilgili yapılacak yeni düzenleme, özel olarak Maddelerin ve Karışımların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanması (CLP) ve Avrupa Parlamentosunun ve Konseyinin Kimyasal Maddelerin Kaydı, Değerlendirilmesi, İ zni ve Kısıtlanması (REACH) tüzüklerine uyuma yöneliktir. Kimyasallarla ilgili kontrolün farklı aşamalarda farklı bakanlıklar tarafından yapılması, kimyasalların yönetimini karmaşık hale getirmektedir. Kimyasalların yönetiminde Reach, CLP, Rotterdam Konvansiyonu ve GHS (Küresel Uyumlaştırma Sistemi) ne yönelik olarak Avrupa Birliği mevzuatına uygun ulusal bir sistemin kurulması gerekmektedir. Tüm bu işlerle ilgili koordinasyonun sağlanması için Kimyasallar Şubesinin kurulması planlanmaktadır. 2000 yılında kimyasal maddelere yönelik en büyük risklerin azaltılmasına yönelik yapılacak 9 madde belirlenmiştir. Bunlardan 7 tanesi bitmiştir veya tamamlanma aşamasındadır. 2 tanesi ise Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Projesi çerçevesinde aksiyon planında bulunmaktadır. Yerel düzeyde atık yönetimi planları hazırlık aşamasındadır ve planlar doğrultusunda atık depolama alanları, Ulaştırma Bakanlığı ve Çevre Bakanlığı nın onayına bağlı olacaktır. Maden atıklarının yönetimi ile ilgili ulusal strateji ve aksiyon planı bulunmaktadır. Deniz kirliliğinin önlenmesine yönelik olarak bir kanun bulunmaktadır. Endüstriyel kazalar ve deniz kazalarının önlenmesinden; İ çişleri Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Enerji ve Endüstri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ile Tarım, Köy işleri ve Su Yönetimi Bakanlıkları sorumludurlar. SUNUM YAPAN: Lyubomira Raeva Bulgaristan İçişleri Bakanlığı BULGARİSTAN Bulgaristan da afetlerden korunma kanunu ve buna dayalı olarak kritik yapıların belirlenmesi, risk analizi, risk değerlendirmesi, risk haritalanmasına yönelik yönetmelik, afet ve hava saldırılarına yönelik olarak ikaz ve alarm sisteminin ulusal düzeyde yapılandırılması için yönetmelik bulunmaktadır. Bunun dışında İ çişleri Bakanlığı kanunu, su kanunu ve buna dayalı olarak sel risk yönetimi planları, mekânsal planlama kanunu, çevre koruma kanunu, nükleer enerjinin güvenli kullanımı, nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma kanunu ve halk sağlığı kanunu bulunmaktadır. Afetlerden korunma kanununda ve İ çişleri Bakanlığı kanununda bakanlar kurulu, vali, belediye başkanı ve içişleri bakanlığına sorumluluk verilmiştir. Afetlerden korunmaya yönelik planlar; ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde yapılmaktadır. Ulusal Afetlerden Korunma Planında; depremden korunma, selden korunma ve Karadeniz deki petrol kirliliğine karşı müdahale planı yer almaktadır. Ulusal Afetlerden Korunma Programında 5 yıllık bir dönem için afeti önlemeye yönelik hedefler ve öncelikler bulunmaktadır. Afetlere karşı müdahalede İ çişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sivil Toplum Kuruluşları (STK), diğer bakanlık ve yerel yönetimlerden ilgili birimler, entegre bir şekilde çalışmaktadırlar. 16 17

Bulgaristan da yaşanan 2011-2012 yıllarında gerçekleşen insan kaynaklı afetlere örnekler verilmiştir. Bu afetlerin neticesinde; yetersiz erken uyarı ve hazırlığın olduğu, mekânsal planlama ve şehir plancılığının geliştirilmesi gerektiği, barajlarda yetersiz kontrolün bulunduğu, sigorta kültürünün olmayışı, birçok eski binanın son yapı kodlarına göre güçlendirilmediği öğrenilen dersler arasındadır. 2012 yılında Bulgaristan da büyük tehlikeli madde kazalarının önlenmesi yönetmeliğine göre, 77 endüstriyel tesis yüksek riskli, 95 tesis düşük riskli olarak sınıflandırılmıştır. 2005-2015 Hyogo Eylem Çerçevesi ne göre afetlere dayanıklılığı artırmak için 2012 yılında düzenlenen Afet Risklerini Azaltmaya Yönelik Platformda, afetlerden korunmak için oluşturulacak devlet politikalarında bakanlar kuruluna yardımcı olmak üzere danışma kurulu kurulmuştur. Bulgaristan da, 2012-2020 yılları arasını kapsayacak şekilde Afet Risklerini Azaltma Stratejisi belirlenmiştir. SUNUM YAPAN: Grozdanka Naumovska Savunma ve Kurtarma Başkanlığı MAKEDONYA Makedonya da afetler; doğal afetler, teknolojik afetler ve insan kaynaklı afetler (kompleks afetler) olarak gruplandırılmıştır. Endüstriyel kazalar ve ulaşım kazaları teknolojik afetler; terörizm, savaş ve ekonomik krizler ise insan kaynaklı afetler olarak ayrılmıştır. İ klim değişikliği ile ilgili Makedonya daki son durumdan ve iklim değişikliğinden kaynaklanabilecek afetlerden korunmak için birçok çalışma yapılmıştır. Entegre sınır yönetimi ile ilgili ulusal plana göre tehlikeli maddelerin ithalatı ve ihracatı için koordinasyon birimi oluşturulmuş ve Savunma ve Kurtarma Başkanlığı da bu birimde yer almıştır. Finansal Kriz ve Terörizmden Savunma ve Kurtarma Başkanlığı direk olarak sorumlu olmamakla birlikte, sivil savunmanın finanse edilmesi ve sigortanın yaygınlaştırılması, Savunma ve Kurtarma Başkanlığının sorumluluğundadır. Endüstriyel kazaların ve bunların önlenmesi için risk değerlendirmesi yapılması Makedonya için önemli hususlar arasında yer almaktadır. 18 19

Korunma ve müdahale önlemlerinin uygulanması. Afet sonrasında yapılanlar: En kısa sürede normale dönme, önleme ve müdahale için kapasite artırma, Büyük kazaların incelenmesi, Avrupa Birliği ne kaza raporunun sunulması. ROMANYA SUNUM YAPAN: Gabriel Verdeşi Romanya Acil Durum Genel Müdürlüğü Romanya da Seveso Direktifine yönelik olarak uygulanan mevzuat, yapılan seminer ve projeler sonucunda birçok çıktı elde edilmiştir. Romanya da yaklaşık 180 adet alt seviyeli, 110 adet üst seviyeli kuruluş bulunmaktadır. Ü lkenin yaklaşık %30 u insan kaynaklı afet riski altındadır. Ulusal düzeyde Seveso Direktifinin uygulanmasından sorumlu kuruluşlar: İ çişleri Bakanlığı-Acil Durumlar Genel Müdürlüğü ve Çevre Bakanlığı-Ulusal Çevre Koruma Müdürlükleridir. Romanya Acil Durum Genel Müdürlüğü tarafından yapılması planlananlar şu şekildedir: Denetim sisteminin geliştirilip uygulanması ve bir öncekine göre daha etkili kontrolün sağlanması, Bilgilendirme ofisinin ve yeni bilgilendirme sisteminin kurulması, Tek bir ulusal veri tabanının oluşturulması, Bilgilerin daha iyi paylaşılmasını sağlamak için yollar bulunması, Risk değerlendirme ve kaza önleme için eğitim gerekliliklerinin karşılanması, Harici acil durum planlarının testi için daha etkili tatbikatlar gerçekleştirilmesi, Operatörler tarafından yapılan dâhili acil durum planlarının, bilgilendirmenin ve halkın eğitilmesinin nasıl sağlandığının denetimi için kontrol listelerinin geliştirilmesi. Afet öncesi yapılan ana aktiviteler: Mevzuatın hazırlanması, Hükümet kararları verilmesi, Operatörler tarafından sunulan dokümanların incelenmesi, Denetim planı oluşturulması, Operatörler tarafından güvenlik önlemleri ve kaza durumunda yapılacaklarla ilgili bilgilerin alınması, Harici acil durum planlarının oluşturulması ve bu planların test edilmesi. Afet durumunda yapılanlar: Kazanın operatör tarafından bildirimi, Acil durum komitesinin toplanması, Riske maruz kalan halkın bilgilendirilmesi, 20 21

SUNUM YAPAN: Milan Vasovic İçişleri Bakanlığı-Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü SIRBİSTAN Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü nün görevleri tüm ülkede riskin azaltılması, afetlerin sonuçlarını en aza indirme ve çıkan zorluklara karşı gereken eylemleri yürütmektir. Ulusal düzeyde acil durumlara yönelik koordinasyondan Acil Durum Müdürlüğü sorumludur. Müdürlük, Hyogo Eylem Çerçevesi, Ulusal Savunma ve Acil Durumlarda Kurtarma Stratejisi ve Acil Durum Kanunu na göre görevlerini yürütmektedir. Ü lke yapılanmasında, Acil Durum Yönetim Müdürlüğünün altında Ö nleyici Koruma Şubesi, Yangın ve Kurtarma Birimleri Şubesi, Risk Değerlendirme Şubesi, Risk Yönetimi Şubesi, Sivil Savunma Şubesi ve Ulusal Eğitim Merkezi bulunmaktadır. Ö rneğin, Yangın ve Kurtarma Birimleri Şubesinde yaklaşık 3300 kişi operasyonel olarak görev almaktadır. Bu personel sel, trafik ve KBRN kazaları ile bomba imha ve arama kurtarma uzmanlarından oluşmaktadır. Acil Durumlar Kanunu na göre Sivil Savunma Bakanlığı, İ çişleri Bakanlığı ve Çevre Bakanlığı nın acil durumlarla ilgili birimleri entegre edilerek acil durumlara yönelik sorumluluk tek çatı altında; Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü nde birleştirilmiştir. Bu Müdürlüğün Hyogo Eylem çerçevesine uyumu, kanuna bağlı standartlarla sağlanmıştır. Afet yönetiminde yerel yönetimlere yüksek seviye müdahale ve karar verme yetkisi verilmiştir. Yerel ve ulusal düzeyde risk değerlendirme ile korunma ve kurtarma planları hazırlanmaktadır. Acil durumlarda korunma ve kurtarma için gereken koordinasyon ve yönetimi etkili bir hale getirmek için ulusal ve yerel düzeyde acil durum merkezleri oluşturulmuştur. Bu merkezler aynı zamanda risk değerlendirme ve acil durum kurtarma planlarını değerlendirmekten sorumludur. Sırbistan da doğal afetlere yönelik risk haritası oluşturulmuştur. Sırbistan, acil durum ve afet yönetimi alanlarında işbirliği yapmak üzere Macaristan, Slovakya, Azerbaycan, Bosna Hersek, Karadağ, Rusya ve Ukrayna ile protokoller imzalamıştır. Bulgaristan, Hırvatistan, Makedonya ve Romanya ile de protokoller imza aşamasındadır. Sırbistan Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü; uluslararası organizasyonlar, afet risk azaltma ve acil durum yönetimi, deneyim paylaşımları, en iyi uygulamalar ve öğrenilen derslerle ilgili bölgesel çalışmalara ve uluslararası tatbikatlara katılmaktadır. BÖLÜM 2 22 23

SUNUM YAPAN: Dr. Zeynep YÖNTEM / Ekodenge AB Müktesebatını Dikkate Alarak İnsan Kaynaklı Afetlerle İlgili Uzun Vadeli Strateji Hazırlanması Tüm dünyada yaşanan büyük insan kaynaklı kazalar neticesinde kazaları önlemeye yönelik mevzuat şekillenmiş ve büyük kazalarla ilgili olarak mevzuatta değişiklikler yapılmıştır. İ nsan kaynaklı afetler uyumlaştırma stratejisi, AB hukuksal yapı mevzuatı strateji için öngörülen hedefler temel gereksinimlere göre belirlenmektedir. İ nsan kaynaklı afet türüne yönelik kısa, orta ve uzun vadeli hedefleri belirlemek, bu hedeflerin uygulanması için eylemler hazırlayarak, İ nsan Kaynaklı (Teknolojik) Afetler Stratejik Planını hazırlamak gerekmektedir. Entegre uyum Stratejisi geliştirilmesi için Yaptırım, yansıtma ve uygulama ayaklarının birbiriyle uyumlu bir döngü içerisinde olmalıdır. AB nin afetlerle ilgili temel politikası, Afetin engellenmesi, afetlerden korunmadan sorumlu olanların hazırlığı ve afet durumunda müdahale konusunda ulusal, bölgesel ve yerel seviyedeki çalışmaları desteklemek ve katkıda bulunmak, Vatandaşlar arasında kendi kendini koruma seviyesini arttırmak amacıyla halkı bilgilendirmeye katkıda bulunmak, Müşterek desteğe ihtiyaç duyulduğunda, ulusal afetlerden koruma hizmetleri arasında etkili ve hızlı işbirliğinin çerçevesini oluşturmak Ö zellikle genişlemeden dolayı Orta ve Doğu Avrupa daki aday ülkelerle ve Akdeniz bölgesindeki ortaklarla yapılan işbirliği kapsamında afetlerden korunma alanında uluslararası düzeyde üstlenilen faaliyetlerin uyumluluğunu arttırmaktır. 24 25

SUNUM YAPAN: Veda DUMAN KANTARCIOĞLU/ AFAD KBRN Çalışma Grubu ve Faaliyetleri KBRN Nedir? KBRN olaylarını iki ana başlık altında tanımlayabliriz. Kaza Anlamında; İ nsan hastası, doğal veya teknolojik sebeplerden kazayla, tehlikeli madde dökülmesi, sızıntısı gibi olaylardır. Bu kazalar genel olarak Tehlikeli madde kazaları (Hazardous Materials / Dangerous Goods) olarak refere edilmektedir. Ayrıca SARS (Ağır Akut Solunum Yetersizliği) ve/ya grip salgını gibi doğal olarak ortaya çıkan biyolojik olaylardır. Kasıt anlamında; Bir veya birden fazla bireyi politik veya politik olmayan bir şekilde kasıtlı olarak zehirlemek, Tehlikeli madde kullanarak Kamu düzenini bozmak, Dini veya ideolojik amaç uğruna, politik binalara veya bireylere ciddi şiddet içerikli terörist saldırıları yapmak. Ulusal Afet Müdahale Planı kapsamında (KBRN) planı da yapılmıştır. Planda olay sırasında ulusal koordinasyon için atılması gereken adımlar, olay sahası üzerinde eylemlerin belirlenmesi, olay saha yönetiminin prensipleri, sonuç yönetimi prensipleri belirtilmiştir. KBRN çalışma grubunun, İ htiyaç Değerlendirme Çalışmaları, Avrupa Birliği Zarar Azaltma Mükemmeliyet Merkezi Girişimi, Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı (NATO) Sivil Acil Durum Planlaması Sivil Korunma Komitesi, Nükleer Terörizm İ le Mücadele İ çin Küresel Girişim, Uluslararası Atom Enerji Ajansı, Kimyasal Silahların Yasaklanması İ çin Organizasyon konularında çalışmaları ve halâ yürütülmekte olan projeleri mevcuttur. 26 27

SUNUM YAPAN: Doç. Dr. Şule ERGÜN / Hacettepe Üniversitesi Nükleer Enerji Santralleri ve Nükleer Güvenlik Sunumda genel olarak, Nükleer Enerji Santrallerinin çalışma prensibi ve alınan güvenlik tedbirleri hakkında kısa teknik bilgiler verilmiştir. Nükleer santrallerde bazı radyoaktif maddelerin atomlarının kontrollü bir şekilde reaktörlerde parçalanması sonucu çok yüksek derecede ısı enerjisi açığa çıkmaktadır. Bu ısı enerjisinden buhar kazanındaki su ısıtılarak, yüksek sıcaklıkta ve basınçta buhar elde edilmektedir. Meydana gelen buhar, türbine verilerek mekanik enerjiye çevrilir. Buhar türbininin miline bağlı olan alternatör döndürülerek, elektrik enerjisi elde edilmektedir. Nükleer santraller, olabilecek en kötü durumlarda bile çevreye zarar vermeyecek şekilde tasarlanıp, inşa edilip yönetilmektedir. Nükleer güvenliğin ana hedefi radyoaktivitenin her durumda reaktörde tutulması ana prensiptir. Nükleer güvenliğin temelleri; Güvenlik sistemleri Yüksek kalite imalat ve inşaat Kapsamlı testler Güvenlik değerlendirmeleri Güvenlik kültürü Düzenleyici yönetim Yönetmelikler olarak sıralanmaktadır. 28 29

SUNUM YAPAN: Yrd. Doç. Dr. B. Burçak Başbuğ ERKAN / Ortadoğu Teknik Üniversitesi Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB) Orta Doğu Teknik Ü niversitesi Afet Yönetimi Uygulaması ve Araştırma Merkezi Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı maliyet paylaşımı projesi kapsamında Kasım 1997 yılında kurulmuştur. Yapısında Deprem Mühendisliği, Psikoloji, Jeoloji Bilimler, Sosyoloji, Şehir ve Bölge Planlama, İ şletme, İ statistik uzmanlık alanları bulunmaktadır ve yerli ve uluslararası kuruluşlara danışmanlık ve proje çalışmaları bulunmaktadır. Türkiye Afet Bilgi Bankası; Başbakanlık Afad Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi ile Bilgi Sistemleri ve Haberleşme Dairesi işbirliği ile Ulusal Deprem Araştırma Programı Projesi, BÖLÜM 3 Güvenilir bilgi kaynağı, Kullanıcı dostu internet sitesi, Kullanılışlı modüller, Geliştirilebilir yazılım, Sürdürülebilir yapı İ çeren bir sistemdir. Hedef grupların araştırmacılar, profesyoneller, öğrenciler, afet bilinci olan bireylerden oluşmuş olduğu, Türkiye Afet Bilgi Bankası sistemi Dokümantasyon Modülü ve Analiz Modülü olarak iki kapsamda değerlendirilmektedir. Avantajları Devlet projesi olması, sürdürebilir olması, aynı portalda iki modül bulundurması ve kalibre edilebilir yazılım olması. Zorlukları Bilgi akışının sürdürebilirliği, otomasyon sitemi konusunda zorluk yaşanma ihtimali bulunmaktadır. 30 31

SUNUM YAPAN: Derya Didem UĞUR / Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun 5312 Sayılı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun(11 Mart 2005) ve bu kanunun uygulama yönetmeliği(21 Ekim 2006) ne göre, Deniz Kirliliği ikiye ayrılmıştır: Kara Kökenli Kirlilik: Evsel Atıklar ve Endüstriyel Atıklar Gemi Kaynaklı Kirlilik: Geminin Ü rettiği Atıklar ve Gemi Kazaları 5312 Sayılı Kanunun amacı şöyledir: Kıyı tesislerinin faaliyetlerinde veya gemilerde kirlilik riskini ortadan kaldırmaya cevap verme, Belirleme ve bir olaydan kaynaklanan zararların tazmini, Uluslararası taahhütleri yerine getirme, Kurum, kuruluş, gemi ve tesislerin sorumluluklarını belirlemek olduğu ifade edilmiştir. Kapsamı: Bu kanun Bakanlıkların görev ve sorumluluklarını, yetkili halkı ve 500 groston ve daha büyük petrol ve diğer zararlı maddeleri taşıyan gemileri, gemi yakıtlarından ve yüklerden kaynaklanan kirliliği, kıyı tesislerini içermektedir. 32 33

Yetki, Görev ve Sorumlulukları: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı acil müdahale planlarının hazırlanmasında, tür ve kirliliğin etkilerini, çevre ve olaydan etkilenen alanların rehabilitasyonu, zarar değerinin tespitinde, kıyı bölgelerinde acil müdahale planlarını uygulamada sorumludur. Uygulama Yönetmeliği, kanunda belirtilen görev ve sorumlulukları, hukuk kurallarının etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak için alınacak önlemleri ve uygulamaya ilişkin temel metodolojiyi içermektedir. Ulusal Acil Müdahale Planları, müdahale faaliyetleri kapsamında teşkilatlanmayı, yetki görev ve sorumlulukları, yapılacak işlemleri, hazırlıklı olmayı, müdahale imkân ve kabiliyetleri ile diğer hususları içeren ulusal, bölgesel ve yerel düzeydeki planlardır. SUNUM YAPAN: Hasan KOYUNCU / Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Maden Atıkları ve Kazalar Maden: Yer kabuğunda ve su kaynaklarında tabii olarak bulunan, ekonomik ve ticarî değeri olan petrol, doğal gaz, jeotermal ve su kaynakları dışında kalan her türlü maddeyi, Maden Atığı: Madenlerin aranması, çıkarılması, işleme tabi tutulması veya depolanması sonucunda ortaya çıkan madde veya malzemeyi, Atık Barajı: Madenlerin zenginleştirilmesi sonucunda ortaya çıkan atıkların bertaraf edilmesine yönelik olarak inşa edilen mühendislik yapısını tanımlamaktadır. Maden Atıklarının Sınıflandırılması; maden atığının özelliklerini, davranışlarını ve karakteristiklerinin değerlendirmesi, izlemesinin yapılabilmesi ve uzun vadede çevre bakımından güvenli şartlarda yönetilmesinin garanti edilmesi açısından yönetilecek atıklar hakkında ilgili bilgileri elde etmek amacıyla önemlidir. Maden atıklarının karakterizasyonu bu tip atıkların yönetimi ile insan sağlığını ve çevreyi korumak bakımından ilgili azaltma tedbirleri seçeneklerine karar vermek konusunda yardımcı olmaktadır. Ü lkemizde, 29 çeşit maden bulunmaktadır ve işletmelerden açığa çıkan dekupaj miktarı 1,15 milyar metreküptür. Ortaya çıkan katı atık miktarı ise 16,7 milyon ton olarak tespit edilmiştir. 34 35

Ü lkemizde konuyla ilgili mevcut mevzuatlar, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (1991) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (2005) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İ lişkin Yönetmelik (2008) Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik (2010) İ nert Maden Atıklarının Alan Islahı, Restorasyon, Dolgu Maksadıyla Kullanımı veya Depolanmasına İ lişkin Genelge (2010) Maden Atıklarının Düzenli Depolanması ve Diğer Düzenli Depolama Tesislerinin Teknik Düzenlemesine İ lişkin Genelge (2011) Kurulan komisyonlar 7/24 saat işleri takip edilmiş, 7/24 saat boyuncu periyodik olarak gözlem kuyularında, yer altı ve yer üstü sularda analizler yapılarak herhangi bir sızıntının olup olmadığı kontrol edilmiş, Uzun vadede atık barajlarına ilişkin bütün tedbirleri bilim ve tekniğe göre yapılmasına karar verilmiş, Tesisin komisyonun kararıyla faaliyete geçmesi karara başlanmış ve günlük raporlarının Bakanlığa ve Valiliğe iletilmesi sağlanmıştır. Daha sonra, Çevresel Etki Değerlendirme Raporu (ÇED) sürecinde yapılması planlanan atık depolama tesislerine DETOX (Siyanür bozundurma) ünitesinin kurulması sağlanmıştır. Mevcut durumda zenginleştirme atıkları arıtılarak depolanmaktadır. Sondaj Çamurlarının ve Krom Madeninin Fiziki İ şleme Tabi Tutulması Sonucu Ortaya Çıkan Atıkların Bertarafına İ lişkin Genelge (2012/15) Maden Atıkları Direktifi 2006/21/EC dir. Bir maden kazası örneği olarak, 2011 yılında Eti Maden de meydana gelen kaza incelenebilir. Kazada 3. Sedde de yırtılma meydana gelmiştir. Kazaya, Kapasite artışı, Artışa karşılık seddenin güçlendirilmesinin aynı oranda yapılmaması, Daha önceden zenginleştirme tesisinde farklı olarak öğütmenin daha ince boyuta düşürülmesi, Akışkan olan malzeme neden olmuştur. Kazada, olası dış seddenin yıkılmasına karşı, Fabrika üretimi durdurulmuş, Drenaj kuyularında biriken sular ve tesis içerisinde oluşan proses suları da yeni yapılan 5 Nolu havuza verilmiş, Prosesten ve dışardan su girişi durdurulmuş, 1 nolu seddenin acilen güçlendirilmesi başlanmış, Basın açıklamaları ve duyurularla vatandaşların bilgilendirilmesi sağlanmış, 36 37

Kritik Altyapılar Bilgi Sistemleri Endüstriyel Kontrol Sistemleri SUNUM YAPAN: M. Fikret OTTEKİN / TÜBİTAK Bilgem- Siber Güvenlik Enstitüsü Bilgi Ağları Haberleşme altyapıları SCADA Sistemleri Dağıtılmış Kontrol sistemleri Kritik Bilgi Altyapıların Korunması Şekil1: Kritik altyapılar ve Bilgi sistemleri ABD de siber güvenlik, sisteme hasar veya yetkisiz erişim sağlayan kritik diye tarif edilen harekete denir. Yaşamı sürdürme hizmetlerinin kesintiye uğramasına, muazzam ekonomik zararlara, Ulusal güvenlikle ilgili ciddi parçalanmaya neden olmaktadır. Kritik altyapılar; enerji, su, haberleşme, ulaşım, sağlık, finans, savunma gibi modern bir toplumu sürdürmek için gerekli sistemlerdir. Ö rnek olarak; Bilgi ağları: Sağlık, savunma, e-devlet ve finans sitemlerini, Haberleşme altyapıları: Ulusal haberleşme omurgası, kablosuz haberleşme sistemleri, Haberleşme uydularını, SCADA (Uzaktan Kontrol ve Gözleme Sistemi) sistemleri: Su dağıtımı, doğal gaz iletim ve dağıtım, elektrik iletim ve dağıtım, boru hatları ve demiryollarını, Dağıtılmış kontrol sistemleri: Elektrik üretim tesisleri, barajlar, petrol rafineri, havaalanları, su arıtma tesislerini içermektedir. 38 39

BÖLÜM 4 40 41

GRUP ÇALIŞMALARI İnsan Kaynaklı Afet Türlerine Yönelik Grup Çalışması Yapılan grup çalışmalarında, insan kaynaklı afet türlerine yönelik olarak kurumların mevzuatları, afet risklerinin azaltılması konusundaki kapasiteleri dikkate alınarak, eksik uygulamalar ve kapasitenin geliştirilmesi için daha önce hazırlanmış sorular cevaplanarak, katılımcıların fikirlerinin alınması amaçlanmıştır. Bu çalışma sonucunda, grup çalışmalarından çıkan sonuçlar, masa sorumluları tarafından sunum şeklinde çalıştaya katılanlara aktarılmıştır. Çalışma masaları şu şekilde oluşturulmuştur: 42 43

1.Endüstriyel Kazalar Kurumsal kapasite geliştirme: Konuyla ilgili bir proje çalışması vardır. Eğitim planlama: Eğitim gerçekleştirilmektedir. Diğer: Sistemde herhangi bir acil durumda müdahale ekiplerinin göreceği şekilde tesise ait özet bilgilerin gösterileceği bir bölümün bulunması gerekmektedir. Sistemde yer alan bilgilerin ilgili kurum ve kuruluşlarla paylaşılması gerekmektedir. İ şbirliği Yapılacak Kurumlar: ÇŞB, ÇSGB, AFAD ve ilgili kurumlardır. Güvenlik raporlarının hazırlanması, dâhili ve harici durum planlarının hazırlanması, gözden geçirilmesi, test edilmesi ve revize edilmesi; Eğitim planlama: İ lgili tüm kurum, kuruluş ve özel sektörde planları hazırlayacak kişilerin eğitilmesi gereklidir. Diğer: Seveso Projesi kapsamında eğitilen kişi sayısı yeterli değildir. İ şbirliği Yapılacak Kurumlar: İ lgili kurum, kuruluş ve özel sektör yetkilileridir. Domino etkileri; Hukuksal destek: Tesis bilgilerinin sisteme girilmesi ve girilen bilgilerin doğruluğu ile ilgili için daha sert bir yaptırım uygulanmalıdır. Kurumsal kapasite geliştirme: Domino etkisini hesaplayabilmek için ulusal bir yazılım geliştirmelidir. İ şbirliği Yapılacak Kurumlar: AFAD, ÇŞB, ÇSGB, TÜ Bİ TAK tır. Endüstriyel Kaza grup çalışmasında; topluluk içerisinde tutarlı ve etkin bir biçimde yüksek düzeyde koruma sağlayarak tehlikeli maddelerle ile ilgili olarak ortaya çıkabilecek büyük kazaların önlenmesi ve bunların insan ve çevre ile ilgili sonuçlarının sınırlandırılması olan SE- VESO III direktifi ekseninde çalışılmıştır. Direktifin temel gereksinimleri şunlardır: Belirli İ şletmelerde Tehlikeli Madde Kullanımı İ le İ lgili Bir Bildirim Sisteminin Kurulması, Güvenlik Raporu Hazırlanması, Büyük Endüstriyel Kaza Sırasında Uygulanacak Dâhili ve Harici Acil Durum Planlarının Hazırlanması, Gözden geçirilmesi, Test Edilmesi ve Revize Edilmesi, Domino Etkileri, Arazi Kullanım Planlaması, Risk Değerlendirme Metodolojisi ve Kaza Senaryoları, Halkın Bilgilendirilmesi, Büyük Endüstriyel Kazaların Araştırılması, Raporlanması ve Denetimi, Kimyasalların Sınıflandırılması Paketlenmesi Etiketlenmesi. Çalışma Sonuçları ve Proje Önerileri Belirli işletmelerde tehlikeli madde kullanımı ile ilgili bir bildirim sisteminin kurulması; Hukuksal Destek: Mevzuat çalışması devam etmektedir. Arazi kullanım planlaması; Hukuksal destek: Seveso ya özel bir hukuksal düzenleme yapılmalıdır. İ şbirliği Yapılacak Kurumlar: Kentsel Dönüşüm Genel Müdürlüğü, Mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü, AFAD, ÇSGB, Yerel Yönetimler ve Belediyelerdir. Risk değerlendirme metodolojisi ve kaza senaryoları; Kurumsal kapasite geliştirme: Ulusal bir yazılım geliştirmeli, yazılımda kaza senaryolarına da yer verilmelidir. Eğitim planlama: Tatbikatlar ve senaryo hazırlanması ile ilgili eğitim yapılmalıdır. Diğer: Risklerin belirlenmesine yönelik bir planlama yapılmalıdır. Halkın bilgilendirilmesi; Hukuksal destek: Kaza öncesi halkın bilgilendirilmesi için kurum, kuruluşlar ile özel sektörü bağlayıcı hukuksal düzenleme yapılmalıdır. Büyük endüstriyel kazaların araştırılması, raporlanması ve denetimi; Kurumsal kapasite geliştirme: Kaza sonrası raporlama için bir raporlama formatı hazırlanarak bir veri tabanı oluşturulmalıdır. Diğer: DPPI ülkeleri ile kendi ülkelerinde olan kaza raporlarının da bu sisteme girilmesi konusunda işbirliği yapılmalıdır. Kimyasalların sınıflandırılması, paketlenmesi ve etiketlenmesi; Hukuksal destek: Mevzuat hazırlanmış, çıkması beklenmektedir. 44 45

2. Deniz Kirliliğine Neden Olan Deniz Kazaları Çalışma Sonuçları ve Proje Ö nerileri Ü lkemizde Mevcut Durumun Ortaya Konması: Ulusal yetkililerin belirlenmesi: Ulusal yetkililer 5312 sayılı Kanun ve alt mevzuatı ile belirlenmiştir. Uygulamada yaşanan aksaklıkların giderilmesi için boşluk ve revizyon analizi yapılabilir. Müdahale ekiplerinin, uzmanların ve ulusal kapasitelerin belirlenmesi: Müdahale ekipleri, uzmanlar ve ulusal kapasite belirlenmiştir. Kapasite artırımı için Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı yatırım bütçesine yaklaşık 72 milyon USD mali kaynak aktarılmıştır. Müdahale ekipleri için eğitim programı düzenlenmesi ve uygulanması: İ llerde AFAD müdahale ekipleri ve deniz kirliliğine müdahale ekiplerinin yer aldığı tatbikatlar düzenlenmiştir. İ lave eğitim programı düzenlenmesi ve uygulamaya aktarılması planlanmaktadır. Müdahale ile ilgili çalıştay, seminer ve pilot projeler düzenlemek: Müdahale ile ilgili çalıştay ve projeler düzenlenmiştir. Ancak ilave faaliyetlerin yürütülmesi planlanmaktadır. Erken uyarı sistemleri geliştirmek: Kaza sonucu oluşan kirliliğe ilişkin erken uyarı sistemi mümkün değildir. Kasten veya yanlışlıkla meydana gelen petrol kirliliğinin tespitine ilişkin bir pilot proje Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından yürütülmektedir Deniz kirliliğine neden olan deniz kazaları grup çalışmasında; kaza ile ve kasten deniz kirliliği alanında işbirliği için bir topluluk çerçevesi oluşturan 2850/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı ekseninde çalışılmıştır. 2850/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı temel gereksinimleri şunlardır: Ü ye devletlerin petrol ve diğer zararlı maddeleri içeren büyük deniz kazalarına müdahale kapasitelerini geliştirme çabalarını desteklemek, Karşılıklı etkin yardım ve işbirliği için koşulları oluşturmak. Bunun için üye devletlerin yapacakları: - Ulusal yetkililerin belirlenmesi, - Müdahale ekiplerinin, uzmanların ve ulusal kapasitelerin belirlenmesi, - Müdahale ekipleri için eğitim programı düzenlenmesi ve uygulaması, - Müdahalelerle ilgili çalıştay, seminer ve pilot projeler düzenlemek, - Erken uyarı sistemleri geliştirmek Yapılması Gerekenler ve Proje Önerileri: 1. Entegrasyon Afetlerle ilgili Acil Durum Planları ile deniz kirliliği ile ilgili Acil Müdahale Planları nın ulusal ve bölgesel düzeyde entegrasyonu ve revizyonu, Deniz kirliliğine müdahale bilgi ve karar destek sistemleri ile afet bilgi ve karar destek sistemlerinin entegrasyonu ve revizyonu, Afet ve deniz kirliliğine müdahale konusunda yönetim farklılıklarının ortaya koyulması. 2. Birlikte Hareket AFAD ve Denizcilik Bakanlığı nın ortak kullanıma uygun ekipmanlarının ihtiyaç halinde paylaşımına ve lojistik merkezlerin birlikte kullanımına ilişkin planlama yapılması Deniz kirliliğine acil müdahale anında ilgili kamu personelinin mobilizasyonu ve AFAD ın lojistik imkânların kullanımına ilişkin planlama yapılması AFAD ın Acil Durum Ö deneği nin deniz kirliliğine müdahalede kullanımının değerlendirilmesi. 46 47

3. Tatbikat 3. Nükleer Kazalar Denizcilik Bakanlığı nın ekipman tedariğinin tamamlanmasına müteakip afet tatbikatları ile kirliliğe müdahale tatbikatlarının ortaklaşa yürütülmesi 4. Eğitim Afet anında meydana gelen kirliliklere müdahale (Örn: Deprem sonrası kirlilik), Afet müdahale personelinin kirliliğe müdahalesi (Örn: Kıyı temizliği), Kirliliğe müdahale personelinin afetlere müdahalesi (Örn: Sel sonrası müdahale). Süreklilik Arz Eden Farkındalık Eğitimleri Düzenlenmesi Deniz kirliliğine müdahale personelinin AFAD tarafından afetlere müdahale konusunda teorik eğitimi, AFAD müdahale personelinin Denizcilik İ daresi tarafından deniz kirliliğine müdahale konusunda teorik eğitimi, Deniz kirliliğine müdahale personelinin afetlere müdahale konusunda uygulamalı eğitimi, AFAD müdahale personelinin Ulusal Deniz Emniyeti ve Acil Müdahale Merkezi nde deniz kirliliğine müdahale konusunda uygulamalı eğitimi. 5. Radyoaktif Kirlilik 5312 sayılı Kanun kapsamı dışında bulunan ve gemilerden kaynaklı radyoaktif madde kirliliğine müdahaleye ilişkin Türkiye Atom Enerjisi Kurumu nun da içerisinde yer aldığı bir çalışma grubu oluşturulması ve eylem planının belirlenmesi gerekmektedir. Nükleer kazalar grup çalışmasında; amacı radyasyona bağlı bir acil durumdan etkilenmeye karşı halkın korunması için halkın bilgilendirilmesi olan 89/618/EURATOM sayılı Radyolojik Acil Durumlarda Genel Halkın, Uygulanacak Sağlık Tedbirleri ve İ zlenecek Adımlar Hakkında Bilgilendirilmesi Direktifi ekseninde çalışılmıştır. Direktifin temel gereksinimleri şunlardır: Radyasyona bağlı bir acil durumdan etkilenme olasılığı olan nüfusun, uygun sağlık koruma önlemleri ve radyasyona bağlı bir acil durum halinde, uygulanma prosedürleri hakkında bilgilendirilmesinin, Bilginin düzenli aralıklarla ve önemli değişiklikler söz konusu olduğu zamanlarda güncellenmesinin sağlanması. Bu bilginin kalıcı olarak halkın erişebilir olmasının sağlanması, Radyasyona bağlı bir acil durum halinde, vakit kaybedilmeden bundan etkilenen nüfusun acil durum gerçekleri ve sağlığın korunmasına ilişkin atılacak adımlar konusunda bilgilendirilmesinin sağlanması, Acil durum yardımı organizasyonuna dâhil olabilecek herkese müdahale sırasında doğabilecek sağlık riskleri ve gerekli önleyici sağlık koruma önlemleri hakkında uygun ve düzenli olarak güncellenen bilginin verilmesi sağlanmalıdır. 48 49

Çalışma Sonuçları ve Proje Önerileri Radyasyon güvenlik ve koruma kanunları: Proje Türü: Kurumsal Kurumlar: TAEK/AFAD/İ Çİ ŞLERİ BAKANLIĞ I/ÇEVRE VE ŞEHİ RCİ Lİ K BAKANLIĞ I/GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞ I/GÜ MRÜ K VE Tİ CARET BAKANLIĞ I/SAĞ LIK BAKANLIĞ I Olası Süre: 5 yıl Tahmini Bütçe: 5.000.000 TL Denetleme mekanizmalarının kanuni düzenlemesinin yapılması: Proje Türü: Hukuksal Kurumlar: TAEK/AFAD/İ Çİ ŞLERİ BAKANLIĞ I/ÇEVRE VE ŞEHİ RCİ Lİ K BAKANLIĞ I/GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞ I/GÜ MRÜ K VE Tİ CARET BAKANLIĞ I/SAĞ LIK BAKANLIĞ I Olası Süre: 5 yıl Tahmini Bütçe: 5.000.000 TL 4. Ulaşım Kazaları Çevre/Sivil acil durum/yangın/atık yönetimi kanunların geliştirilmesi: Proje Türü: Hukuksal Kurumlar: TAEK/AFAD/İ Çİ ŞLERİ BAKANLIĞ I/ÇEVRE VE ŞEHİ RCİ Lİ K BAKANLIĞ I/GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞ I/GÜ MRÜ K VE Tİ CARET BAKANLIĞ I /SAĞ LIK BAKANLIĞ I Olası Süre: 5 yıl Tahmini Bütçe: 10.000.000 TL TAEK in 2012 kaynak envanterine ilişkin tehlike/kaza bölgelerinde ve AFAD Arama Kurtarma Birlikleri bulunan illerde öncelikli olarak mobil laboratuvar sistemlerinin kurulması: Proje Türü: Kurumsal Geliştirme Kurumlar: TAEK/AFAD/İ Çİ ŞLERİ BAKANLIĞ I/ÇEVRE VE ŞEHİ RCİ Lİ K BAKANLIĞ I/GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞ I/ /SAĞ LIK BAKANLIĞ I/VALİ Lİ KLER Olası Süre: 5-10 yıl Tahmini Bütçe: > 10.000.000 TL Bilinçlendirme ve eğitim faaliyetleri: Proje Türü: Eğitim planlama Kurumlar: TAEK/AFAD/SAĞ LIK BAKANLIĞ I / Ü Nİ VERSİ TELER/VALİ Lİ KLER Olası Süre: 5-10 yıl Tahmini Bütçe: 20.000.000 TL Kurumlar arası edinilmiş tecrübelerin paylaşılması: Proje Türü: Eşgüdüm Kurumlar: TAEK/AFAD/TÜ M KURUMLAR Olası Süre: 5 yıl Tahmini Bütçe: 10.000.000 TL Ulaşım kazaları grup çalışmasında; amacı çevre, can ve malın mümkün olduğu kadar korunması için tehlikeli maddelerin taşınmasıyla ilgili gereken düzenlemelerin yapılması olan Tehlikeli Maddelerin uluslararası karayoluyla taşınması ile ilgili sözleşme (ADR, 01.01.2013), tehlikeli maddelerin uluslararası iç sularda taşınması ile ilgili sözleşme (ADN, 30.06.2011), tehlikeli maddelerin uluslararası demir yoluyla taşınması ile ilgili sözleşme (RID, 15.12.2012) ekseninde çalışılmıştır. Bu sözleşmelerin amacı; çevre, can ve malın mümkün olduğu kadar korunması için tehlikeli maddelerin taşınmasıyla ilgili gereken düzenlemelerin yapılmasıdır. Sözleşmelerin temel gereksinimleri şunlardır: Tehlikeli Maddelerin uluslararası karayolu, iç sular ve demiryoluyla taşınmasında yüksek düzeyde güvenliğin sağlanması, Bu tür taşımacılıkta kazalar sonucu meydana gelecek kirlenmenin önlenmesini sağlayarak çevrenin korunmasına katkı sağlamak, Tehlikeli maddelerin taşınması faaliyetlerini düzenlemek ve uluslararası ticareti desteklemek, Tüm bu yasal düzenlemeler ile uluslararası sözleşmelere uyum sağlanması gerekmektedir. 50 51